এন আৰ নাৰায়ণ মূৰ্তিক চিনি নোপোৱা মানুহ নাই৷ চিনি পোৱা-নোপোৱা মানে মানুহজনৰ নাম, পেছা, আৰ্থিক আৰু সামাজিক স্থিতিৰ কথা কোৱা হৈছে৷ সকলোৱে নাৰায়ণ মূৰ্তি যে ‘ইনফ’ছিছ’ নামৰ বিশ্ববিখ্যাত কোম্পানীটোৰ অবিচ্ছেদ্য অংশ আৰু পৃথিৱীৰ অন্যতম ধনী বিলিয়নাৰ ব্যৱসায়ী উদ্যোক্তা সেই কথা জনে৷ জনাসকলে এই কথাও জানে যে মূৰ্তি মানুহজন অতি সহজ-সৰল, মাটিৰ মানুহ৷ কিন্তু, এই কথা খুব কম মানুহেহে জানে যে সত্তৰোধবৰ্ৰ এই উদ্যোগপতিজনে এতিয়াও নিজৰ শৌচাগাৰ নিজে চাফা কৰে৷ অলপতে এটা সাক্ষাৎকাৰত তেওঁক এই প্ৰশ্ন সোধা হৈছিল আৰু উত্তৰত তেওঁ কৈছিল যে নিজৰ টয়লেট নিজে পৰিষ্কাৰ কৰি তেওঁ এইটোকে বুজাব খোজে যে সমাজত কোনো মানুহেই নীচ নহয়৷ হয়, আমাৰ সমাজত ‘নীচ জাত’ৰ মানুহেহে এইবোৰ কাম কৰে বুলি এটা অলিখিত নিয়ম আছে৷ মহাত্মা গান্ধীয়েও এনে এক বাৰ্তা সামৰি লৈয়েই অস্পৃশ্যতা নোহোৱা কৰাৰ বাবে নিজে পায়খানা পৰিষ্কাৰ কৰিছিল৷ পিছে, গান্ধীজীৰ নামত সাষ্টাংগে প্ৰণিপাত জনোৱাসকলৰো কিমানে এইক্ষেত্ৰত তেওঁক অনুসৰণ কৰিছিল বা কৰি আছে তাক কোৱা টান৷ আচলতে ভাৰতীয় সমাজত আনকি আজিও মলমূত্ৰ ত্যাগ কৰা কাৰবাৰটো স্বাস্থ্যবিধিৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হিচাপে পৰিগণিত হোৱাই নাই৷ যেন ই এক লেতেৰা কাৰবাৰ আৰু ইয়াৰ সৈতে পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ কোনো সম্পৰ্ক নাই৷ হাতত লোটা লৈ মুকলিলৈ যোৱাসকলৰ বাবেই মাথোন নহয়, পকীঘৰৰ বিজ্ঞানসন্মত শৌচাগাৰ ব্যৱহাৰ কৰোঁতাসকলৰো বৃহৎ অংশৰ বাবেই এই কথাষাৰ সত্য৷ ঘৰখনৰ সবাতোকৈ পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্ন হৈ থাকিবলগীয়া ঠাইটুকুৰাকেই সবাতোকৈ কম গুৰুত্ব দিয়া হয়৷ স্বচ্ছ ভাৰত অভিযানৰ অধীনত ঘৰে ঘৰে টয়লেটৰ বিধান দিয়া হ’ল, লাখ লাখ হিচাপত চৰকাৰী সহযোগত নিৰ্মাণ কৰাও হ’ল৷ সাধাৰণ লোকে গুৰুত্ব বুজিব পৰাকৈ ‘টয়লেট’ শীৰ্ষক চিনেমাও চলিল৷ তথাপি, দেশত টয়লেট সম্পৰ্কীয় মানসিকতাৰ সাল-সলনি নহ’ল৷ নিজা-নিজা ঘৰৰ টয়লেট কোনে কিদৰে ৰাখে, সেইটো সম্পূৰ্ণ ব্যক্তিগত কথা, যদিওবা নাৰায়ণ মূৰ্তিৰ দৰেই প্ৰতিজন লোকেই নিজৰ টয়লেট পৰিষ্কাৰকৈ ৰখা উচিত৷ ৰাজহুৱা টয়লেটৰ ক্ষেত্ৰত দুটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা আছেঃ এটা হৈছে টয়লেটৰ সুলভতা আৰু আনটো হৈছে পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা৷ ৰাজহুৱা স্থানত টয়লেটৰ সুলভতাৰ দায়িত্ব কতৃৰ্পক্ষৰ৷ এই কতৃৰ্পক্ষ স্থানবিশেষে চৰকাৰ, অন্যত্ৰ বেচৰকাৰী বা ব্যক্তিগত মালিকানাধীন কতৃৰ্পক্ষ৷ পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতাৰ দায়িত্ব কেৱল কতৃৰ্পক্ষৰেই নহয়, ব্যৱহাৰ কৰোঁতাসকলৰো৷ অৰ্থাৎ, এই দায়িত্ব উভয়ৰে যৌথ দায়িত্ব৷ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনেৰে সৌ সিদিনা প্ৰকাশ পোৱা সমীক্ষা প্ৰতিবেদনত ভাৰত বিশ্বৰ ভিতৰতে পঞ্চম বৃহৎ অৰ্থনীতি হিচাপে চিহ্নিত হৈছে৷ অথচ, ৰাজহুৱা স্থানৰ টয়লেটৰ অৱস্থা দেখিলে বিশ্বই ভাৰতক ডাল-দৰিদ্ৰ বুলি হাঁহিব৷ চৰকাৰী অফিচ-কাৰ্যালয়ৰ বেছিভাগতেই কোনো বিদেশী পৰ্যটকে ভুলতেও ভৰি থ’ব লাগিলে আতংকত সাতজাঁপ মাৰিব লাগিব৷ বাছযাত্ৰীসকলে দূৰ-দূৰলৈ যাত্ৰা কৰিলে কেনে দুৰৱস্থাত ভুগিবলগীয়া হয়, তাৰ অনেক বৰ্ণনা বাতৰিকাকত তথা সামাজিক মাধ্যম, বিশেষকৈ ফেচবুকযোগে ভুক্তভোগীসকলে কৰিছে৷ কিন্তু, কতৃৰ্পক্ষই এনেবোৰ কথালৈ বিশেষ মন-কাণ দিয়া দেখা নাযায়৷ গুৱাহাটী মহানগৰীৰ ছুপাৰ মাৰ্কেটবোৰত অথবা স্থায়ী বজাৰ এলেকাবোৰতো টয়লেট সহজলভ্য নহয়৷ য’ত টয়লেট থাকেও, তাত পৰিষ্কাৰ নহয়৷ আচলতে, পৰিষ্কাৰ টয়লেটৰ ধাৰণাটো আমাৰ মানুহৰ মনত এতিয়াও খোপনি পুতি বহিব পৰা নাই৷ পৰিষ্কাৰ টয়লেট সু-স্বাস্থ্যৰ পূৰ্বচৰ্ত বুলি ধৰি লৈ এক বদ্ধমূল ধাৰণা যদি ধনী-দুখীয়া, সৰু-বৰ, পুৰুষ-মহিলাভেদে সকলোৱেই নিজৰ নিজৰ মনত প্ৰতিপালন কৰি লয়, তেতিয়া নাৰায়ণ মূৰ্তিৰ দৰে প্ৰাতঃস্মৰণীয় ব্যক্তিক সাংবাদিকে ‘আপুনি কিয় টয়লেট পৰিষ্কাৰ কৰে’ বুলি প্ৰশ্ন সোধাৰ প্ৰয়োজন নহ’ব৷ প্ৰতিজন ভাৰতীয়ই নাৰায়ণ মূৰ্তিৰ এই কথাষাৰ গুৰুত্বসহকাৰে লোৱা উচিত আৰু ঘৰৰ প্ৰতিজন সদস্যৰ মাজত টয়লেট পৰিষ্কাৰ কৰাৰ দায়িত্ববোধে জন্ম লোৱা উচিত৷