ফাগুনে যে কাৰ গান গালে
‘সৰা পাতে পাতে ফাগুন আহে
পলাশৰ ৰং ৰাঙলী
বতাহে কাণে কাণে ক’লে
নহ’বা উদাস অভিমানী’
ধূলিৰে ধূসিৰত কৰি তোলা উতলা পচোৱা, আকাশ ৰাঙলী কৰা পলাশ, মদাৰ, শিমলু, সখিয়তী চৰাইৰ গীতৰ লহৰ, কোমল কুঁহিপাতৰ ৰুণুক-জুনুক নাচোন, শীৰ্ণকায় নৈখন, শুকান সৰাপাত সকলোৱে আদৰি আনে ফাগুনক৷ বিচিত্ৰ ৰূপৰ ফাগুন কেতিয়াবা পচোৱাৰ স’তে মিতিৰালি কৰি গীতৰ ৰাগিনী তোলা উতলা ফাগুন, কেতিয়াবা গাভৰুৰ আঁচল উৰুৱাই নিয়া চঞ্চলা ফাগুন, কেতিয়াবা কাৰোবাৰ মনলৈ দুখৰ বন্যা বোৱাই অনা উদাস ফাগুন৷
‘শুকান বতাহজাকে পাতবোৰ উৰুৱাই নিয়ে
ৰাংঢালী চৰাইবোৰে গছৰ ডালত পৰি নাচে
জুনুকাৰ জুনজুনিত
সাৰ পায় কুঁহিপাতে’
– [হীৰেন ভট্টাচাৰ্য]
সেউজীয়া ৰহণ এৰি হালধীয়া বৰণ লৈ পূৰঠ পাত শুকাই জৰ্জৰ শব্দেৰে সৰি পৰে৷ ফাগুনৰ চোতালত দুৰন্ত বতাহজাকে উৰুৱাই অনা সৰাপাতে চকুলো টোকে৷ যাযাবৰী পক্ষীৰ গীতত আকাশ৷ নিনাদিত হয়৷ জুনুকাৰ জুনজুননি তোলা নাহৰৰ কুঁহিপাতৰ আগমণি বাৰ্তা বুজি পায় সৰাপাতে৷
‘ফাগুনৰো আছে এটি ৰূপ
নহয় যদিও সি কুঁৱলীৰে ছয়াময়া ধুঁৱলী-কুঁৱলী
তথাপি বাটত উৰে বতাহত শুকান ধূলিৰ ফাঁকু’
– [মহেন্দ্ৰ বৰা]
ধূলিৰে ধূসৰিত ফাগুন৷ পছোৱাৰ স’তে ধেমালি কৰি শুকান ধূলিৰ ফাঁকু খেলি ফাগুন হয় উন্মাদ৷ গাভৰুৰ আঁচল উৰুৱাই দুষ্ট ফাগুনে শৰীৰত ঢালি দিয়ে ধূলিৰ আবিৰ৷
ধূলিৰ বোকোচাত উঠি অহা ফাগুনৰ শুকান উৰুঙা বতৰটোৱে জুমি চায় নিজৰাটোৰ ফালে৷ বৰষাৰ টলমল গতিৰ নৈখন শীৰ্ণকায় হৈ চাই ৰয় মেঘৰঞ্জনীক এটুপি সুজল ধাৰাৰ আশাত৷ ক্ষীণাংগী নৈখনৰ বক্ষৰ বলুকাত বালিছন্দাবোৰ ফাগুনৰ সোণবৰণী ৰ’দত এনেদৰে জিক্মিকাই থাকে যেন এখন গুণাৰ বুটাবছা চাদৰহে৷ কেতিয়াবা এজাক পাতলীয়া বৰষুণত কৰবীৰ শুকান ঠাৰিত থৰ লাগি ৰৈ থকা ৰঙা, নীলা, হালধীয়া পখিলাজাকে ৰঙতে জঁপিয়ায়৷ ঘনচিৰিকাজনীয়েও উলাহতে চোতালত ওমলে৷ কিচিৰ-মিচিৰকৈ ডালে ডালে শালিকা, বুলবুলি চৰায়েও গীত গাবলৈ ধৰে৷
ফাগুনৰ ধূলিৰে আৱৰা শুকান বতৰত বগলীজাকে লঘোণীয়া পেটে ডেউকা কোবাই উভতি আহে আৰু ভাগৰ জুৰোৱা গীত গায়৷ চাতক চৰাইজনীয়েও এটুপি বৃষ্টিৰ বাবে আকাশে আকাশে উৰি ফুৰে৷ বতাহে কঢ়িয়াই আনে নৈৰ সিপাৰত গজি উঠা হালধীয়া সৰিয়হৰ গোন্ধ৷
নীল পাহাৰৰ সোণৰ ডুগডুগী যেন হালধীয়া সোণাৰুৰ খোপাবোৰ হালিজালি পছোৱাজাকৰ স’তে নাচোন নাচে৷
‘সোণাৰু নীলহাৰৰ সোণৰ ডুগডুগী
কলিয়া মেঘৰ জিঞ্জিৰি
এটি দুটি সৰি পৰে বননিত’
– [নৱকান্ত বৰুৱা]
দুৰন্ত প্ৰেমিক ফাগুন৷ লুইতৰ চাপৰিত নিজান ব’ৰাগী ভৰ দুপৰীয়া মৰমৰ বতৰাটি বুকুত বান্ধি লৈ কোনোবা প্ৰেমিকে ৰৈ থাকে মৰমীৰ বাবে৷ ফাগুনৰ প্ৰথম বুধবাৰে মিচিংসকলে অনুষ্ঠিত কৰা ‘আলি-আই-লৃগাং’ কৃষিৰ সৈতে জড়িত উৎসৱ হ’লেও, এই উৎসৱে প্ৰকৃততে প্ৰেম-পীৰিতিক সূচায়৷
‘গছৰ ডালত ওফোন্দ পাতিছে হালধীয়া ফাগুন৷ ঘূনাসুঁতি গাঁৱত থমকি বিনাইছে নৈপৰীয়া সপোন
আহিবি অ’ ককাই এইবাৰ মোৰ গাঁৱতে আলি-আই-লৃগাং পাতিম৷’
ফাগুনৰ ব’ৰাগী ভৰ দুপৰীয়াটোৱে পাতবিহীন বুঢ়া গছবোৰৰ মূৰত বহি অবুজ চাৱনিৰে চাই থাকে লঠঙা ডালবোৰলৈ৷ উতনুৱা পচোৱাজাকৰ অস্বস্তিকৰ সুহুৰিটোত উচপ খাই উঠে উদং পথাৰখন৷
কবি নৱকান্ত বৰুৱাই বদনামী ফাগুনক চিত্ৰিত কৰিছে এনেদৰে–
‘মোকতো পোৱাই চিনি মই যে ফাগুন
অঁকৰা কবিৰ স’তে চুপতি মৰাৰ বাবে
মোৰতো বহুত বদনাম৷’
অতীতৰ স্মৃতিৰ পানচৈখন ৰৈ থাকে ফাগুনৰ পাৰঘাটত৷ কেতিয়াবা সোঁৱৰণী যেন একেটা ৰাতিৰ সুহুৰি আৰু বিষাদৰ দৌল হৈ পৰে৷ নিৰ্জনতাত ডুব গৈ থকা হূদয়ত বাজি উঠে বিষাদৰ বাঁহী৷ কিছুমান মধুৰ স্মৃতিৰ সাহচৰ্যই যেন আঁতৰায় নিঃস্ব নিঃসংগতাক৷ মূক বেদনাই ঢাকি থোৱা উদাস মনলৈ ফাগুনে ছটিয়ায় অলেখ ৰং আৰু প্ৰেৰণাৰ ফুল৷
গুলপীয়া ৰঙৰ কাঞ্চন, ৰঙা শিমলু, পলাশ, মদাৰে ৰঙচুৱা কৰে ফাগুনৰ আকাশ৷ পলাশ-মদাৰৰ ৰঙৰ মদিৰা পি মাতাল হয় ফাগুন৷ ডালে ডালে কৃষ্ণচূড়াই জ্বলোৱা ৰঙা ফুলৰ জুইত নিজকে বিলাই ফাগুনে ৰঙৰ আবিৰ সানি লয়৷ গৰবিনী পলাশক নিজৰ স্বৰূপ দেখুৱাই চম্পাফুলেও মধুৰ সুৱাস ঢালি দিয়ে ধৰাত৷
‘ৰঙা ফুলে যেন জ্বলালে জুই
কৃষ্ণচূড়াৰ ডালে ডালে
ফুলৰ জুইৰে নিজকে জ্বলাই
ফাগুনে যে কাৰ গান গালে৷’
– [জয়ন্ত বৰুৱা]
কবিৰ স’তে ফাগুনৰ আজন্ম সম্পৰ্ক৷ কেৱল পলাশ, মদাৰেৰে ভৰা ৰঙচুৱা আকাশ, ধূলিয়ৰী পছোৱাই চিত্ৰিত নহয় ফাগুনৰ কবিৰ কবিতাত৷ প্ৰেম, পিৰীতি, উন্মত্ততা, বিৰহ, বেদনাও কবিৰ কলমৰ নীলা চিঞাহীত উদ্ভাসিত হয়– ‘কোনোবা গীতৰ এটি বগা সন্ধিয়াত’ কবি হৰি বৰকাকতীয়ে যেন বিচাৰি পাইছিল উন্মত্ত ফাগুনক৷ তেওঁ লিখিছিল ‘উন্মত্ত পছোৱাৰ ফণাবোৰে ৰাগীৰ পাখিবোৰে, অদৰকাৰী দৰখাস্তবোৰৰ দৰে ফালি পেলালে৷’
[কবি নীলিম কুমাৰৰ ‘ফাগুন এনেধৰণৰ’]
‘এই চহৰত আপুনি আছে বাবেই
ফাগুন আহে এই চহৰলৈ
আপোনাৰ আঁচলত ধৰিয়েই আহে ফাগুন
আপোনাৰ আঁচলখন কঁপিছে নহয়নে’
তেজৰঙা শিমলুবোৰে ধুমুহা-বৰষুণ নেওচি আকাশ ধিয়াই ৰৈ থাকে নৈৰ পাৰত৷ গাজনি-বিজুলীয়ে সিহঁতৰ তেজৰঙা ৰং কলুষিত কৰিব নোৱাৰে৷ এজোলা-দুজোলাকৈ উৰি যোৱা শিমলু তুলাৰ পিছে পিছে লৱৰি যোৱা কণ কণ মইনাহঁতৰ ধেমালিত ভাগ লয় উতনুৱা ফাগুনে৷
‘শিমলুৰ তেজৰঙা ফুল ফুলে জুই
পথাৰৰ মূৰে মূৰে হাবি-বনে
জ্বলে ৰৈ ৰৈ’
– [মুক্তিনাথ বৰদলৈ]
ফাগুনৰ আকাশ পছোৱা বতাহ আৰু বহুৰঙী চিলাৰ মিতিৰালি৷ ডেউকা কোবাই আকাশত উৰি ফুৰা জাক জাক চৰাইৰ ওপৰত দৃষ্টি ৰঙা-নীলা চিলাবোৰৰ, আকাশ চুব নোৱৰা ডেউকাবিহীন ৰঙীণ চিলাবোৰে তথাপি কঢ়িয়াই লৈ ফুৰে শৈশৱ আৰু কৈশোৰৰ সেউজীয়া সপোনবোৰ৷
ফাগুনৰ বতৰত পালন কৰা ৰঙৰ উৎসৱ ফাঁকুৱাই ৰঙীণ আবিৰেৰে মৰমৰ এনাজৰীডাল কটকটীয়া কৰে৷ এই উৎসৱত হৰিৰ কীৰ্তনেৰে চৌদিশ মুখৰ হয়৷
ফাগুনত আদৰাৰ মহামন্ত্ৰৰ আঁৰত আছে ঋতুৰাজ বসন্ত৷ হালধীয়া পাতেই কাটি যোৱা বাটেৰে আগমন ঘটে কোমল কুঁহিপাতৰ৷ যাযাবৰী পক্ষীৰ কলৰৱত নিনাদিত হয় চৌদিশ৷ কুঁহিপাতৰ নূপুৰৰ ধবনিত সাৰ পাই বৰদৈচিলাৰ বোকোচাত উঠি ব’হাগীয়ে ধৰালৈ নামি আহিবলৈ প্ৰস্তুতি চলায়৷
‘শীতৰ সৰাপাতেহে জানে বসন্ত অহাৰ বাতৰি
কোমল পাতক এৰি দিয়ে ঠাই
নিজে আহে আঁতৰি৷’
এনেকৈ ফাগুনে বিলাই যায় অমৃত বৰষুণ, নাহৰৰ কোমল কুঁহি, সোণোৱালী শইচ, কুলি-কেতেকীৰ মধুৰ গুঞ্জন আৰু অলেখ সেউজীয়া সপোনৰ বাতৰি৷ কিন্তু যান্ত্ৰিক যুগত ভয়াৱহতা, হত্যা, নিৰ্যাতন, শোষণ আদিয়ে যেন আঁতৰাই নিয়ে ৰঙীণ ফাগুনৰ মাদকতা৷ বৈদ্যুতিন মাধ্যমত ব্যস্ত থকা আজিৰ প্ৰজন্মৰ যেন ৰঙা পলাশ, মদাৰ, শিমলুৰ মাদকতাৰ বুজ ল’বলৈ, ৰঙীণ চিলাৰ পিছে পিছে দৌৰিবলৈ, কুলিৰ মাতত আত্মহাৰা হ’বলৈ আহৰিয়ে নাই৷ তথাপি এখন প্ৰশান্তিময় ধৰাৰ প্ৰোজ্বল ফাগুনক পুনৰ নিমন্ত্ৰণ জনালোঁ অনুৰাধা দাসৰ এই গীতফাকিৰেঃ
‘ফাগুন তোমাক জনালোঁ নিমন্ত্ৰণ
তুমি আহিবা আৰু আনিবা
অলেখ আকাশ ৰং
তাৰে বোলাবা মোৰ মন’