স্তনপানে শিশু আৰু জননীৰ সু-স্বাস্থ্য অটুট ৰাখে
অলপ দিনৰ আগলৈকে বিজ্ঞানৰ দৃষ্টিত মাকৰ গাখীৰে কেৱল শিশুক উপকৃত কৰে বুলিহে ভবা হৈছিল৷ কিন্তু বৈজ্ঞানিক বিশ্লেষণে এতিয়া নতুন তথ্যৰ দ্বাৰা প্ৰমাণ কৰিছে যে শিশুক নিজৰ স্তনৰ গাখীৰ খুৱালে মাকৰো বহু উপকাৰ হয়৷ প্ৰসৱৰ পাছত সকলো মাকৰ ৰক্তক্ষৰণ হয়৷ এই ৰক্তক্ষৰণে মাকৰ ৰক্তহীনতাত অৰিহণা যোগায়৷ নৱজাতকে জন্মৰ পাছত এঘণ্টাৰ ভিতৰত যিমান পাৰে সোনকালে স্তন চুপিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে অক্সিট’চিন নামৰ এবিধ ৰাসায়নিক দ্ৰব্য মাকৰ তেজত প্ৰৱাহিত হয়৷ ইয়াৰ ফলত মাকৰ জৰায়ু সোনকালে সংকুচিত হয়৷ ফলত ফুলটো সোনকালে এৰাই বাহিৰ হয় আৰু প্ৰসৱৰ পাছৰ ৰক্তক্ষৰণ সোনকালে বন্ধ হয়৷ ৰক্তক্ষৰণ বেছি হ’লে মাতৃসকল ৰক্তহীনতাত ভোগে৷ অতিমাত্ৰা ৰক্তক্ষৰণ হ’লে মাকৰ মৃত্যু হ’ব পাৰে৷ উলেখ্য,প্ৰসৱৰ পাছত অতিমাত্ৰা ৰক্তক্ষৰণৰ ফলত হোৱা মাতৃৰ মৃত্যুৰ হাৰ আমাৰ দেশত আজিও বেছি৷ আৰু এই ৰক্তক্ষৰণ বন্ধ কৰিব পৰা সহজ আৰু কাৰ্যকৰী উপায় হৈছে জন্মৰ পাছত নৱজাতকক এঘণ্টাৰ ভিতৰত স্তনৰ গাখীৰ খুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰা৷ দ্বিতীয়তে, কেঁচুৱাই কেৱল মাকৰ গাখীৰ খাই থকা সময়ত মাকৰ ঋতুস্ৰাৱ নহয় বাবে মাহেকীয়া ৰক্তক্ষৰণ নহয়৷ ফলস্বৰূপে মাকগৰাকী ৰক্তহীনতাত ভোগাৰ পৰা ৰক্ষা পৰে৷ এই দুয়োটা কথাই মাকৰ স্বাস্থ্য ৰক্ষাত সহায় কৰে৷
অকল মাকৰ গাখীৰ খুৱাই থকা সময়ত শিশুক আন কোনো পানীয় খুৱাব নালাগে৷ ইয়াৰ মুখ্য কাৰণ দুটা৷ আন পানীয় খালে সেই পৰিমাণৰ মাকৰ গাখীৰ শিশুৱে খোৱাৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব৷ আন পানীয়ত স্তনৰ গাখীৰৰ সমান পুষ্টি নাথাকে৷ গতিকে শিশু পুষ্টিৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব৷ দ্বিতীয়তে, এই উপৰুৱা পানীয়বোৰ খুৱালে শিশুৰ স্তনপান কমিব৷ ফলত মাকৰ গাখীৰৰ উৎপাদন কমিব৷ তদুপৰি পানীয় বীজাণুৰ বাহক হৈ শিশুক ৰোগাক্ৰান্ত কৰাৰ পূৰ্ণ আশংকা থাকে৷ যিসকল মাকে শিশুক ছমাহলৈ কেৱল নিজৰ স্তনৰ গাখীৰ খুৱায়,সেই মাকৰ তেজত প্ৰ’লেক্টিন নামৰ এবিধ ৰাসায়নিক দ্ৰব্য বেছি পৰিমাণত প্ৰৱাহিত হৈ থাকে৷ সেই কাৰণে এই কালত মাকে গৰ্ভধাৰণ নকৰে৷ গতিকে প্ৰথম ৬ মাহত স্তনপান মাকৰ কাৰণে এটা সহজ আৰু নিৰ্ভৰযোগ্য পৰিয়াল পৰিকল্পনাৰ উপায় বুলি ধৰিব পাৰি৷ সাধাৰণতে মহিলাৰ মাজত স্তন আৰু ডিম্বকোষৰ কৰ্কট প্ৰধানকৈ দেখা যায়৷ যিসকল মাতৃয়ে নিয়ম অনুসৰি শিশুক স্তনপান কৰায়,তেওঁলোকৰ এই দুয়োবিধ ৰোগ,নিজৰ গাখীৰ নুখুওৱা মাকৰ তুলনাত বহু কম হয়৷ ইয়াৰ উপৰি এই মহিলাসকলৰ মধুমেহ,হাৰ্টৰ অসুখ কমকৈ হোৱা দেখা যায়৷ তদুপৰি স্তন পান কৰোৱা মহিলাসকলৰ ৫০ বছৰৰ পাছত জ্ঞানভিত্তিক দক্ষতা স্তনপান নকৰোৱা মহিলাতকৈ প্ৰখৰ হয়৷
আমাৰ সমাজত বহু মহিলাৰ,বিশেষকৈ নগৰত বাস কৰাসকলৰ এটা ধাৰণা আছে যে স্তনপান কৰালে দেহৰ অৱয়ব নষ্ট হয়৷ সেই কাৰণে স্তনপান কৰাবলৈ সংকোচ কৰে৷ কিন্তু কথাটো অন্যধৰণৰ বুলিহে বৈজ্ঞানিক বিশ্লেষণ দ্বাৰা প্ৰমাণ হৈছে৷ গৰ্ভধাৰণৰ সময়ত সকলো মহিলাৰ শৰীৰৰ বিশেষ কিছুমান ঠাইত চৰ্বি জমা হয়৷ ফলত মানুহজনী শকত হৈ পৰে৷ প্ৰসৱৰ পাছত মাকে শিশুক স্তনপান কৰালে এই চৰ্বি নোহোৱা হয়৷ কাৰণ এই চৰ্বি মাকৰ গাখীৰ উৎপাদনত ব্যৱহৃত হয়৷ যি মাকে নিজৰ গাখীৰ নুখুৱায়,তেওঁৰ চৰ্বিবোৰ ৰৈ যায়৷ আনহাতে,নিজৰ গাখীৰ খুওৱা মাকে গৰ্ভধাৰণৰ আগৰ দেহৰ অৱয়ব ঘূৰাই পায়৷ গতিকে আজিৰ তথা ভৱিষ্যতৰ মাতৃসকলে এনে অমূলক চিন্তা কৰাটো একেবাৰে নিষ্প্ৰয়োজন৷ জন্মৰ পাছৰে পৰা মাকৰ লগত শিশুৰ আৱেগিক সম্বন্ধ হোৱাটো শিশুৰ আৱেগিক বিকাশৰ কাৰণে অতি প্ৰয়োজনীয়৷ মাকে আৰম্ভণিৰে পৰা মৰমেৰে নিজৰ গাখীৰ খুৱালে মাক আৰু শিশুৰ এটা আৱেগিক বান্ধোনৰ সৃষ্টি হয়৷ শিশুৱে নিৰাপত্তা অনুভৱ কৰে৷ যাৰ কাৰণে সি সদায় মাকৰ ওচৰত কৃতজ্ঞ হয়৷ মাতৃ দুগ্ধ পান কৰা ল’ৰা-ছোৱালীবোৰ সাধাৰণতে সাম্য প্ৰকৃতিৰ আৰু চোকা বুদ্ধিৰ হয়৷ বিশেষজ্ঞসকলৰ মতে,বৰ্তমান গোটেই পৃথিবীজুৰি হিংসা বৃদ্ধি,ল’ৰা-ছোৱালীৰ মাক-দেউতাৰ প্ৰতি অশ্ৰদ্ধা,ড্ৰাগ্ছ সেৱন আদি সমস্যাৰ এটা মূল কাৰণ স্তনপানৰ প্ৰতি অৱহেলা৷ এগৰাকী মাতৃৰ সন্তান প্ৰসৱৰ পাছত স্তনৰ পৰা গাখীৰ নিঃসৃত হোৱাটো এটা স্বাভাৱিক প্ৰক্ৰিয়া৷ যি মাতৃয়ে গৰ্ভধাৰণ কৰিবলৈ সক্ষম,সেই মাতৃয়ে গাখীৰ উৎপন্ন কৰিবলৈও সক্ষম৷ কাৰণ একেটা ৰাসায়নিক দ্ৰব্য মাতৃৰ শৰীৰত উচিত মাত্ৰাত থাকিলে দুয়োটা প্ৰক্ৰিয়া সম্ভৱ হয়৷ কিন্তু সকলো মাতৃয়ে উপযুক্ত পৰিমাণৰ পুষ্টিকৰ গাখীৰ উৎপাদন হ’বৰ কাৰণে কিছুমান ব্যৱস্থা আগতীয়াকৈ অৱলম্বন কৰা প্ৰয়োজন৷ এই ব্যৱস্থাসমূহ শিশুৰ জন্মৰ আগৰ পৰাই আৰম্ভ কৰিব লাগিব৷ গৰ্ভৱতী অৱস্থাতে মাকে জানিব লাগিব যে উপযুক্তভাৱে স্তনৰ গাখীৰ খুৱালে তেওঁৰ আৰু তেওঁৰ হ’ব লগা শিশুটি কিদৰে উপকৃত হ’ব৷ এই বিষয়ে তেওঁ নিজে কিতাপ আৰু আলোচনী পঢ়ি অথবা চিকিৎসকৰ লগত আলোচনা কৰি জ্ঞান আহৰণ কৰিব লাগিব৷ আমাৰ দেশত পৰম্পৰাগতভাৱে সৰহসংখ্যক মাতৃয়ে শিশুক নিজৰ গাখীৰ খুৱায়৷ কিন্তু বেছিভাগ মাতৃয়ে ইয়াৰ গুণাগুণৰ বিষয়ে জ্ঞাত নহয় আৰু সেই কাৰণে স্তনপান নিয়মানুসৰি নহয়৷ বৰং প্ৰায়ে ত্ৰুটিপূৰ্ণ হয়৷
শিশুটিক উপযুক্তভাৱে স্তনপান কৰা হৈছে বুলি ধৰা হ’ব যদিহে– [১] মাকৰ গাখীৰ খুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰাৰ আগতে কোনো বেলেগ পানীয় যেনে মৌ,পানী,আন গাখীৰ আদি খুওৱা নহয়৷ [২] জন্ম হোৱাৰ এঘণ্টাৰ ভিতৰত যিমান সোনকালে পৰা যায় স্তনপান আৰম্ভ কৰে৷ [৩] শিশুক ছমাহলৈ অকল মাকৰ গাখীৰ খুওৱা হয়৷ [৪]অকল মাকৰ গাখীৰ খুৱাই থকাৰ সময়ত আন কোনো পানীয় খুওৱা নহয়৷ [৫]ছমাহ পূৰ হোৱাৰ পাছত,বয়স উপযোগী আন খাদ্যৰ লগত মাকৰ গাখীৰ দুবছৰ বা ততোধিক বয়সলৈ খুওৱা হয়৷
মাকৰ গাখীৰ উপযুক্ত পৰিমাণৰ হ’বলৈ এটা দৰকাৰী দিশ হৈছে মাকৰ মানসিক অৱস্থা৷ মাকৰ মনত দ্বিধা,আশংকা,দুখ আদি থাকিলে গাখীৰ উৎপাদন বাধাপ্ৰাপ্ত হয়৷ মাক সদায় প্ৰফুল্লচিত্তে থাকিব লাগিব৷ সেই কাৰণে গাখীৰ খুৱাই থকাৰ সময়ত মাকৰ বাবে এটা উপযুক্ত পৰিৱেশৰ অতি প্ৰয়োজন৷ মাকে নিজৰ গাখীৰ খুৱাবলৈ দৃঢ় হ’লেও উপযুক্ত পৰিৱেশ অবিহনে ই সম্ভৱ নহয়৷ এইখিনিতে মাতৃগৰাকীক তেওঁৰ গিৰীয়েক আৰু পৰিয়ালৰ সহযোগ অত্যন্ত আৱশ্যক৷
উপযুক্তভাৱে নিজৰ গাখীৰ খুৱাবলৈ হ’লে মাতৃগৰাকীয়ে গৰ্ভৱতী অৱস্থাতে মানসিকভাৱে প্ৰস্তুত হ’ব লাগিব৷ সাধাৰণতে নগৰীয়া চাকৰিয়াল মাতৃৰ ক্ষেত্ৰত কেতিয়াবা এই প্ৰস্তুতিত ব্যাঘাত হোৱা দেখা যায়৷ উল্লেখ্য,নিয়ম অনুসাৰে স্তনপান কৰালে চাকৰিয়াল মাতৃৰো বিশেষ অসুবিধা নহয়৷
শাৰীৰিক প্ৰস্তুতিৰ কাৰণে গৰ্ভাৱস্থাৰ শেষৰ তিনি মাহত সন্তানসম্ভৱা সকলো মহিলাৰ স্তনৰ অৱয়ব পৰীক্ষা কৰাব লাগে৷ সাধাৰণতে মাকক আশ্বাস দিয়াৰহে প্ৰয়োজন হয় যে স্তনৰ অৱয়ব বা আকাৰৰ ওপৰত গাখীৰ উৎপাদনৰ কোনো সম্পৰ্ক নাই৷ শিশুৱে গাখীৰ চুপি খোৱাত কোনো অসুবিধা নাপায়৷ সকলো অৱয়বৰ স্তনৰ পৰা সমান পৰিমাণৰ গাখীৰ নিঃসৃত হ’ব যদিহে শিশুটিক নিয়মানুসাৰে গাখীৰ চুপিবলৈ দিয়া হয়৷ অৱশ্যে,কমসংখ্যকৰ ক্ষেত্ৰত স্তনৰ আগ অতি বিকৃত হ’লে অৱয়ব ঠিক কৰিবলৈ ডাক্তৰে বিধান দিবলগীয়া হ’ব পাৰে৷
গাখীৰ উৎপন্ন হ’বলৈ বা গাখীৰৰ পৰিমাণ বঢ়াবলৈ মাকে বিশেষ আহাৰ খোৱাৰ কোনো প্ৰয়োজন নাই৷ গৰ্ভাৱস্থাত সকলো মাতৃয়ে সুষম আহাৰ খাব লাগে৷ প্ৰসৱৰ পাছত শিশুক কেৱল নিজৰ স্তনৰ গাখীৰ খুৱাই থকা সময়ত মাতৃয়ে নিয়মিত সুষম আহাৰৰ উপৰি ৫০০ কেলৰী শক্তিযুক্ত অতিৰিক্ত আহাৰ খাব লাগে৷ অৰ্থাৎ নিয়মিত আহাৰ খোৱাৰ উপৰি দুখন ৰুটী,এগিলাচ গাখীৰ আৰু এটা কল বা কণী খালে এই শক্তি পাব পাৰি৷
উল্লেখ্য,মাকৰ স্তনৰ পৰা নিঃসৃত গাখীৰ ৰাসায়নিক প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা মাকৰ শৰীৰতে উৎপন্ন হয়৷ এই প্ৰক্ৰিয়াৰ কাৰণে মাকৰ শৰীৰত ৪৫০-৫০০ কেলৰী শক্তিৰ অধিক প্ৰয়োজন হয়৷ অৱশ্যে, এই পৰিমাণৰ শক্তি অতিৰিক্ত আহাৰৰ পৰা নাপালেও গাখীৰ উৎপাদন চলি থাকিব, কিন্তু মাকৰ ওজন কমি নিশকতীয়া হৈ যাব৷ সেয়েহে কোৱা হয় যে মাতৃ পুষ্টিহীন হ’লেও উপযুক্ত পৰিমাণৰ গাখীৰ উৎপাদন কৰিবলৈ সক্ষম৷ অৱশ্যে নিজৰ স্বাস্থ্যৰ অৱনতিৰ সাপেক্ষে৷
পৰম্পৰাগতভাৱে বিশ্বাস চলি আহিছে যে প্ৰসৱৰ পাছত মাতৃয়ে খাদ্য বাছি খাব লাগে৷ আকৌ গাখীৰ উৎপাদন বঢ়াবলৈ কিছুমান বিশেষ আহাৰ খাব লাগে৷ যেনে মচুৰ দাইল,চাগু,তিল আদি৷ আচলতে প্ৰসৱৰ পাছত সীমিত খাদ্যৰ তালিকাই মাতৃক দুৰ্বল কৰে৷ মচুৰ দাইল,চাগু,তিল আদি খালে প্ৰত্যক্ষভাৱে গাখীৰ উৎপাদনত কোনো প্ৰভাৱ নপৰে৷ মচুৰ দাইল প্ৰটিনৰ উৎস৷ চাগু স্বেতসাৰ আৰু তিল চৰ্বিৰ উৎস৷ কিন্তু এনে খাদ্যৰ পৰা উপযুক্ত পৰিমাণৰ শক্তি পাবলৈ এগৰাকী মাতৃয়ে এই খাদ্যসমূহ বুজন পৰিমাণত খাব লাগিব৷ যিটো সম্ভৱ নহয়৷ আনহাতে,ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে ভাত,ৰটী,দাইলৰ উপৰি গাখীৰ,তেল,ঘিউ,শাক-পাচলি,কণী,মাছ,মাংস আদি তুলনামূলকভাৱে কম পৰিমাণত খালে এই শক্তি আহৰণ কৰিব পৰা যায়৷ এইখিনিতে উল্লেখ্য যে মাতৃক যি খাদ্যই নুখুৱাওক,ই মাকৰ স্বাস্থ্য ৰক্ষাৰ কাৰণেহে৷ মাতৃয়ে খোৱা কোনো খাদ্য বা খাদ্যৰ পৰিমাণৰ লগত স্তনৰ গাখীৰ উৎপাদনৰ কোনো সম্পৰ্ক নাই৷ কাৰণ গাখীৰ উৎপাদন মাতৃৰ শৰীৰত হোৱা এক ৰাসায়নিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ফল৷
স্তনৰ গাখীৰ নিঃসৃত হোৱাটো বিশেষকৈ দুটা কথাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে৷ মাতৃৰ মানসিক অৱস্থা আৰু শিশুৱে কিমান স্তন চোপে তাৰ ওপৰত৷ অৰ্থাৎ এগৰাকী মাতৃয়ে যদি শিশুটোক নিয়ম অনুসৰি নিজৰ গাখীৰ খুৱাবলৈ মানসিকভাৱে প্ৰস্তুত হয়,প্ৰফুল্ল চিত্তে গাখীৰ খুৱায় আৰু শিশুৱে যেতিয়াই বিচাৰে তেতিয়াই গাখীৰ খাবলৈ দিয়ে;সেই মাতৃৰ গাখীৰ সদায় উপযুক্ত পৰিমাণৰ হয়৷ এই কাম সন্তান জন্ম হোৱাৰ পাছত এঘণ্টাৰ ভিতৰত যিমান পৰা যায় সোনকালে আৰম্ভ কৰিলে আৰু শিশুৱে যেতিয়াই বিচাৰে মাকৰ স্তন চুপিবলৈ দিলে স্তনৰ গাখীৰ সোনকালে নিঃসৃত হয়, গাখীৰৰ পৰিমাণ সোনকালে বাঢ়ে আৰু মাতৃয়ে বহুদিনলৈ উপযুক্ত পৰিমাণৰ গাখীৰ শিশুক খুৱাবলৈ সক্ষম হয়৷ শিশুটিক মাকৰ গাখীৰ খুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰাৰ আগতে আন কোনো পানীয় খুৱাব নালাগে৷ এই পানীয় বীজাণুৰ বাহক হৈ নৱজাত শিশুক ৰোগাক্ৰান্ত কৰাৰ আশংকা থাকে৷ উল্লেখ্য, প্ৰথম ৩-৪ দিনত নিঃসৃত কম পৰিমাণৰ ডাঠ গাখীৰে শতকৰা ৯৮ ভাগতকৈও অধিক নৱজাত শিশুৰ ভোক নিবাৰণ কৰিবলৈ যথেষ্ট৷ দুই-এটা শিশুৱে বেছিকৈ খাবলৈ আমনি কৰিব পাৰে৷ এনে শিশুক কেইদিনমান ঘনাই স্তনপান কৰাব লগা হয়৷ মাকৰ গাখীৰ কম হৈছে বুলি আন গাখীৰ খুৱাব নালাগে৷ এনে কৰিলে হিতে বিপৰীতহে হ’ব৷
বৈজ্ঞানিক বিশ্লেষণে দেখুৱাইছে যে শিশুৱে ৰাতি স্তন চুপিলে পিছদিনা গাখীৰ উৎপাদন বাঢ়ে৷ সেয়ে ৰাতি যেতিয়া বিচাৰে গাখীৰ খাবলৈ দিব লাগে৷ নিয়মানুসাৰে স্তনৰ গাখীৰ চুপি খালে,মাকে কষ্ট নাপায়৷ বৰং মাকৰ দিনৰ ক্লান্তি দূৰ হয়৷ ৰাতি ভাল টোপনি হয়৷ জন্মতে শিশুৰ শৰীৰত কিছু খাদ্যসম্ভাৰ মজুত থাকে,যাৰ দ্বাৰা শিশুৰ জন্মৰ ওজন অনুসৰি একো নোখোৱাকৈ কিছুদিন জীয়াই থাকিব পাৰে৷ স্তনপানৰ বিষয়ে সম্যক জ্ঞান আহৰণ কৰি মানসিক আৰু শাৰীৰিকভাবে সময় মতে প্ৰস্তুত হ’ব পাৰিলে সকলো মাতৃয়ে,গৃহিণী বা চাকৰিয়ালে উপযুক্তভাৱে স্তনপান কৰিব নোৱৰাৰ কোনো কাৰণ থাকিব নালাগে৷