অসমীয়া ভাষাক শিক্ষাৰ মাধ্যমৰূপে প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বাবে মাধ্যম আন্দোলন হৈছিল, আজি অসমীয়া শিক্ষাৰ মাধ্যমৰূপে অসমীয়া ভাষাৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থা আৰু ভৱিষ্যতৰ সম্ভাৱনাক লৈ চিন্তিত৷ অসমীয়া ভাষাক ৰাজ্যভাষাৰূপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ ভাষা আন্দোলন হৈছিল৷ নামত ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাত অসমীয়া ৰাজ্যভাষা, কিন্তু ৰাজ্যৰ প্ৰশাসনিক বা চৰকাৰী কাম-কাজত অসমীয়া ভাষাৰ ব্যৱহাৰ প্ৰায় নহয় বুলিব পাৰি৷ বিদেশী বহিষ্কাৰ কৰিবলৈ ‘অসমীয়াৰ অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ আন্দোলন’, ‘অসম আন্দোলন’ বুলি নামকৰণ কৰা দীঘলীয়া আন্দোলন হৈছিল৷ বিদেশী চিনাক্তকৰণ আৰু বহিষ্কৰণ– একোৱেই নহ’ল৷ আলফাই স্বাধীন অসম গঢ়িবলৈ তোলপাৰ লগালে, এতিয়া আলফা নিজেই অস্তিত্বৰ সংকটৰ সন্মুখীন হৈছে৷ তাৰ পাছত ‘কা’ৰ বিৰুদ্ধে তীব্ৰ আন্দোলন হোৱাৰ পাছতো ‘কা’ গৃহীত হৈছে৷ মাধ্যম, ভাষা, বিদেশী বহিষ্কাৰ, স্বাধীনতা আৰু শেহতীয়াকৈ ‘কা’– অসমৰ, বিশেষকৈ অসমীয়া জনজীৱনক জোকাৰি যোৱা এই সকলো অসমীয়া জাতীয়তাবাদী উদ্যোগৰ অন্ত পৰিছে ব্যৰ্থতাৰে৷ এই আন্দোলনবোৰে দাঙি ধৰা সমস্যাসমূহ সমাধান নোহোৱাকৈ ৰৈ গৈছে, তুলি ধৰা প্ৰশ্নসমূহ উত্তৰ অবিহনে আজিও ৰৈ গৈছে৷ এই জাতীয়তাবাদী আন্দোলন, উত্থান, উদ্যোগবোৰ অপ্ৰয়োজনীয় আছিল নেকি? সেইবোৰে সমাধান বিচৰা সমস্যাবোৰ আচলতে সমস্যাই নাছিল নেকি?

অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ কথা আলোচনা হ’লে অৱধাৰিতভাৱে নেতৃত্বৰ ব্যৰ্থতা, মেৰুদণ্ডহীনতা, আপোচ আৰু প্ৰতাৰণাৰ কথা ওলায়৷ ভাষা, মাধ্যম সুৰক্ষিত নহ’ল, বিদেশী নগ’ল,  ‘কা’বিৰোধী আন্দোলন সফল নহ’ল; কাৰণ নেতৃত্বৰ ব্যৰ্থতা, প্ৰতাৰণা৷ 

কোনটো এনে জনজাগৰণ-আন্দোলন-বিপ্লৱ আছে যিটোৰ বিৰুদ্ধে ব্যৰ্থতাৰ অভিযোগ উত্থাপন হোৱা নাই? ফৰাচী বিপ্লৱৰ কালত দীঘলীয়া সময়জুৰি সন্ত্ৰাসৰ ৰাজত্ব চলিছিল৷ বিপ্লৱৰ বহু নেতাৰ পৰৱৰ্তী কালৰ গিলটিনত ডিঙি কটা গৈছিল৷ ফৰাচী বিপ্লৱৰ পাছত নেপলিয়নৰ একছত্ৰী শাসন প্ৰৱৰ্তন হৈছিল৷ কিন্তু তাৰ  পাছতো ফৰাচী বিপ্লৱে প্ৰথমবাৰৰ বাবে আধুনিক পৃথিৱীত প্ৰজাতন্ত্ৰৰ পাতনি মেলিবলৈ, ৰাজতন্ত্ৰৰ অৱসান ঘটাবলৈ, স্বাধীনতাৰ সাম্য আৰু ভাতৃত্বৰ বাণী বিলাবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ নেতৃত্বৰ বিৰুদ্ধে ব্যৰ্থতা আৰু প্ৰতাৰণাৰ অভিযোগ ফৰাচী বিপ্লৱতো উত্থাপন হৈছিল৷ ফৰাচী বিপ্লৱ সফল হৈছিল নে বিফল হৈছিল সেই আঁহফলা বিতৰ্কলৈ নগৈও ক’ব পাৰি যে কেৱল ফ্ৰান্সৰ বাবেই নহয়, সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ মানুহৰ বাবে ফৰাচী বিপ্লৱৰ সুদূৰপ্ৰসাৰী প্ৰভাৱ আছিল৷

ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনকো, বিশেষকৈ বামপন্থীসকলে বগা চামৰাৰ চাহাবৰ পৰা ক’লা চামৰাৰ চাহাবলৈ ক্ষমতাৰ হস্তান্তৰ বুলি কৈছিল৷ ‘য়ে আজাদী ঝুথ হ্যে’ বুলি স্বাধীনতাক খাৰিজ কৰিছিল৷ দেশ বিভাজনৰ বাবে, সাম্পদায়িক সংঘৰ্ষৰ বাবে মহাত্মা গান্ধীকে ধৰি নেহৰু, পেটেল, আজাদে ব্যৰ্থতাৰ অভিযোগ মূৰ পাতি ল’ব লগা হৈছিল৷ গান্ধীজী ‘ভাৰত মাতা’ক খণ্ডিত কৰাৰ অভিযোগত, প্ৰতাৰণাৰ অভিযোগত অভিযুক্ত হৈছিল আৰু তেনেধৰণে ভবা এজনৰ হাতত তেওঁ প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল৷ কিন্তু বহু প্ৰতিকূল পৰিৱেশৰ মাজতো আজিলৈ এখন স্বাধীন গণতান্ত্ৰিক দেশৰূপে বৰ্তি থাকি ভাৰত বিশ্বৰ গণতান্ত্ৰিক জনগণৰ বাবে এক উদাহৰণ হৈ পৰিছে৷ 

ৰুছ বিপ্লৱৰ নেতাসকলৰ বিৰুদ্ধে, বিশেষকৈ লেনিন আৰু পাছত ষ্টালিনৰ বিৰুদ্ধে সমাজবাদ ধবংস কৰি এখন স্বৈৰতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ অভিযোগ আছে৷

ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলন, ৰুছ বিপ্লৱক কেৱল সফলতা-বিফলতা, নেতৃত্বৰ আপোচ, ব্যৰ্থতা বা প্ৰতাৰণাৰ দৃষ্টিৰে মাত্ৰ বিশ্লেষণ কৰা নাযায়৷ এই বৃহৎ সামাজিক পৰিঘটনাবোৰৰ আন বহু মাত্ৰা থাকে, বহু প্ৰভাৱ আৰু ফল থাকে৷ 

অসমৰ ভাষা, মাধ্যম, বিদেশী বহিষ্কাৰ আন্দোলন, আলফা আৰু ‘কা’বিৰোধী জাগৰণক অসমৰ সমাজ জীৱনত, বিশেষকৈ অসমীয়াৰ সমাজ জীৱনত বহুল প্ৰভাৱ আছে৷ সেই জাগৰণবোৰ সফল হওক বা বিফল হওক, সেইবোৰৰ নেতৃত্বই আপোচ কৰক বা প্ৰতাৰণা কৰক, সেই জাগৰণবোৰ অবিহনে অসমীয়া জাতি আজিৰ অসমীয়া জাতি নহ’লহেঁতেন৷ সেই জাগৰণবোৰৰ নিৰপেক্ষ ইতিহাস এতিয়ালৈ লিখা হোৱা নাই৷ সেইবোৰৰ হয় সপক্ষে, নহ’লে বিপক্ষে লিখা হৈছে৷ বিদেশী বহিষ্কাৰৰ দাবীত হোৱা আন্দোলনটোক এফালে অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ আন্দোলন বুলি কোৱা হয়, আনফালে আন এচামে এই আন্দোলনটোৱে অসমৰ সৰ্বনাশ কৰিলে বুলি প্ৰায়ে কৈ থাকে৷ এই বৃহৎ জাগৰণটোৰ নিশ্চয় বহুল আৰু ব্যাপক প্ৰভাৱ ৰৈ গৈছে, কিন্তু কেলৱ সু-প্ৰভাৱ বা কু-প্ৰভাৱ বিচৰাটো প্ৰকৃত মূল্যায়ন নহয়৷ 

অসম আন্দোলন আৰু ‘কা’বিৰোধী আন্দোলন সন্দৰ্ভত এটা মজাৰ কথা লক্ষ্য কৰা যায়৷ অসম আন্দোলনৰ উগ্ৰতা, ইয়াৰ জংগী কাৰবাৰৰ বাবে আন্দোলনটোক সমালোচনা কৰা এচামে ‘কা’বিৰোধী আন্দোলনটো উগ্ৰ-জংগী নোহোৱাৰ বাবে সমালোচনা কৰে৷ অসমীয়া জাতীয়তাবাদীৰ বাবে দুয়োটাই আছিল বিদেশীক নাগৰিকত্ব প্ৰদানৰ বিৰোধিতা কৰি কৰা আন্দোলন৷ কিন্তু আন এচামৰ বাবে এইটো আছিল বিজেপি-আৰ এছ এছৰ স’তে থকা আদৰ্শগত সংঘাতৰ এটা প্ৰকাশ৷ ‘কা’বিৰোধী আন্দোলনত দুয়োটা পক্ষই অংশ লৈছিল যদিও দুয়োটা পক্ষ কেতিয়াও একেখন মঞ্চলৈ আহি একত্ৰ নহ’ল৷ 

অসমীয়া জাতীয়তাবাদী জাগৰণবোৰ প্ৰধানকৈ অস্তিত্বৰ প্ৰতি অহা প্ৰকৃত বা কল্পিত ভাবুকিৰ বাবে ঠন ধৰি উঠিছে৷ অস্তিত্বৰ প্ৰতি অহা ভাবুকিয়ে এটা জাতিক এক কৰিব পাৰে আৰু ঐক্যৱদ্ধ আৰু উদ্দেশ্য সাধনৰ বাবে দৃঢ় সংকল্প জাতি একোটা ডাঙৰ ৰাজনৈতিক শক্তি৷ অসমীয়াই মাজে-সময়ে তেনেকৈ এক হৈ দেখুৱাইছে– নেতৃত্বৰ আপোচ, প্ৰতাৰণা আৰু আন্দোলনৰ বিফলতাৰ পাছতো৷ ইয়াৰ একমাত্ৰ কাৰণ অসমীয়াই নিজস্ব পৰিচয় হেৰুৱাব নিবিচাৰে৷

আন্দোলন বাদ দি অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বা কেৰিয়াৰ গঢ়াত লাগি গ’লেহে অসমীয়া জাতিৰ অস্তিত্ব ৰক্ষা পৰিব বুলি শিশুসুলভ অপৰিপক্ব উপদেশ দিয়াসকলে পৰিচয় হেৰুৱাই পেলোৱাৰ আতংকই গঢ়িব পৰা ৰাজনীতিৰ প্ৰচণ্ড শক্তিৰ কথা নাজানে৷ এই শক্তিক ব্যৱহাৰ কৰি এচাম ৰাজনীতিকে সদায়েই মুনাফা লুটি আছে, কিন্তু ই যে এটা প্ৰচণ্ড ৰাজনৈতিক শক্তি তাক অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰি৷