অতীতপ্ৰীতি হয়তো মানুহৰ এটা স্বাভাৱিক গুণ বা দোষ৷ মানুহৰ আন এটা দোষ হ’ল একো নজনাকৈয়েই, বা অকণমান জানিয়েই ৰায়দান কৰা, সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱা৷ চালি-জাৰি চাই, বিচাৰ-বিবেচনা কৰি, তথ্য-পাতি ঘটি মানুহে সিদ্ধান্ত নলয়৷ এই কথা এতিয়া প্ৰায় প্ৰতিষ্ঠিত হৈছে যে দৈনন্দিন জীৱনত বেছিভাগ মানুহেই যুক্তিসংগত চিন্তাৰ সলনি কাহিনীৰ ভিত্তিতহে নিজৰ মত বা ধাৰণা গঢ়ি তোলে আৰু তাৰ ভিত্তিতেই সিদ্ধান্ত লয় আৰু বেছিভাগ ক্ষেত্ৰতে এই কাহিনীবোৰ পক্ষপাতদুষ্ট হয়৷ অমুকটো ভাল আৰু অমুকটো বেয়া বেছিভাগ মানুহৰ ক্ষেত্ৰতে এইবোৰ তথ্যনিৰ্ভৰ সত্যতকৈ একোটা কাহিনী৷ একেজন মানুহৰ ক্ষেত্ৰতে দুয়োটা কাহিনীকে ভিন ভিন মানুহে বিশ্বাস কৰে৷ অতীতটো বৰ্তমানতকৈ ভাল আছিল–  এইটো তেনে এটা মানুহে বিশ্বাস কৰা কাহিনী৷

নিৰ্বাচনৰ বতৰত আৰু এটা কাহিনীয়ে পুনৰ মূৰ দাঙি উঠে, সেইটো হ’ল– আগৰ নিৰ্বাচনবোৰ এতিয়াৰ দৰে নাছিল, আগৰ নিৰ্বাচনবোৰ ভাল আছিল, প্ৰতিদ্বন্দ্বীসকল ভদ্ৰ-সভ্য-অমায়িক আছিল৷ ৰাজনৈতিক প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাক ব্যক্তিগত শত্ৰুতাৰ পৰ্যায়লৈ অধঃপতিত নকৰিছিল আদি৷ ১৯৫২ চনৰ পৰা এতিয়ালৈ ভাৰতত ১৭টা সাধাৰণ নিৰ্বাচন হৈছে৷ প্ৰতিটো নিৰ্বাচনতে নিৰ্বাচনী হিংসা হৈছে, মানুহৰ মৃত্যু হৈছে৷ বৰং আগতে বন্দুকধাৰী গুণ্ডাবাহিনীয়ে ভোটগ্ৰহণ কেন্দ্ৰ দখল কৰি সকলো ভোট বিশেষ এজন প্ৰাৰ্থীক দিয়া, দুখীয়া দলিত শ্ৰেণীক ভোট দিবলৈ নিদিয়া আদি ঘটনা সুলভ আছিল৷ ক’ৰবাত দুজন প্ৰতিদ্বন্দ্বী প্ৰাৰ্থীয়ে পৰস্পৰৰ স’তে বন্ধুত্বসুলভ আচৰণ কৰিলে নিৰ্বাচনী বতৰত সি বিশেষ প্ৰচাৰ লাভ কৰাটোৱেই প্ৰমাণ কৰে যে নিৰ্বাচনী প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাত সাধাৰণতে তেনেকুৱা নহয়, সেইটো এটা ব্যতিক্ৰম মাত্ৰ আৰু ব্যতিক্ৰমী ঘটনা বাবেই সেইটোৱে ইমান প্ৰচাৰ লাভ কৰে৷ তেনে একোটা কাহিনীৰ আধাৰত এই সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱা যায় যে আগতে নিৰ্বাচনবোৰ ইমান ভাল আছিল! ভাৰতত নিৰ্বাচন কেতিয়াও এটা ভদ্ৰ-সভ্য কাৰবাৰ নাছিল৷ জাত-পাতৰ ৰাজনীতি, দলীয় সমৰ্থকৰ মাজত সৰু-সুৰাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ভয়ংকৰ সংঘৰ্ষ, যাৰ ফলত প্ৰতিটো নিৰ্বাচনতে বহু মানুহৰ মৃত্যু হৈছে, ভোটাৰক প্ৰলোভিত কৰাৰ বাবে টকা-মদ বিতৰণ আদি  বিভিন্ন অবৈধ উপায় অৱলম্বন– সকলো নিৰ্বাচনৰে প্ৰধান নহ’লেও এৰাব নোৱৰা বৈশিষ্ট্য৷ অসমৰ দেৱকান্ত বৰুৱাই কংগ্ৰেছৰ আলী-কুলি অৰ্থাৎপূৰ্ববংগীয় মূলৰ মুছলমান আৰু চাহ শ্ৰমিক জনগোষ্ঠীৰ ভোটবেংকৰ ৰাজনীতিৰ কথা মুকলিকৈ কৈ গৈছে৷ নিৰ্বাচনৰ সময়ত ভাৰতৰ প্ৰতিটো সাধাৰণ নিৰ্বাচনতে প্ৰতিটো সমষ্টিতে কোনটো জাতিৰ– অৰ্থাৎ বৰ্ণৰ, কোনটো ধৰ্মৰ ভোটাৰৰ সংখ্যা কিমান সেই বিবেচনা নকৰা কোনো ৰাজনৈতিক দল নাই৷ বৰং ক’ব পাৰি আগৰ দৰে গুণ্ডাবাহিনীৰে ভোটগ্ৰহণ কেন্দ্ৰ দখল কৰি সকলো ভোট বিশেষ এজন প্ৰাৰ্থীক দিয়া আজি আৰু সম্ভৱ নহয়৷ কাৰণ তেনে কৰিলে আজিৰ এই সৰ্বব্যাপী তথ্য-প্ৰযুক্তি আধাৰিত প্ৰচাৰ মাধ্যমৰ যুগত তেনে ঘটনা লুকুৱাই ৰখাটো অসম্ভৱ৷ আগৰ নিৰ্বাচনবোৰত সংঘটিত বহু হিংসাত্মক ঘটনা হয়তো পোহৰলৈ নাহিছিল৷ এতিয়া একোৱেই লুকুৱাই নাথাকে, সেই অৰ্থত এতিয়াৰ নিৰ্বাচন অধিক নিকা আৰু স্বচ্ছ৷ অন্তত এতিয়া আমি নিৰ্বাচন এটা কিমান ত্ৰুটীপূৰ্ণ তাক আগতকৈ বেছিকৈ আৰু বিস্তাৰিতভাৱে জানো৷

বৰ্তমান ‘পোষ্ট ট্ৰুথ’  বা সত্য-উত্তৰ সত্যৰ কথা বৰকৈ আলোচনা হৈছে৷ কিন্তু মানুহে গঢ়া প্ৰতিটো সত্যই একোটা পোষ্ট-ট্ৰুথ নহয় জানো? সত্যৰ আলমত বা সত্যৰ পাছত গঢ়ি লোৱা মনেগঢ়া সত্য? অতীতৰ সভ্য-ভদ্ৰ নিৰ্বাচনৰ দৰে৷ সেই অৰ্থত পোষ্ট-ট্ৰুথ এটা আধুনিক ধাৰণা হ’লেও ইয়াৰ অস্তিত্ব সদায়েই আছিল৷ ধৰ্মবোৰে মুক্তিৰ গেৰাণ্টী দি আহিছে–  তাহানিৰেপৰা এই গেৰাণ্টী পোষ্ট ট্ৰুথ নহয়নে? ষ্টালিনৰ স’তে হাঁহি মুখে ফটোত দেখা সতীৰ্থগৰাকী ষ্টালিনে তেওঁৰ বিখ্যাত সাম্যবাদী প্ৰক্ৰিয়াৰে ‘বেমালুম গায়েব’ কৰি দিয়াৰ পাছত ষ্টালিনৰ স’তে থকা ফটোখনৰ পৰাও তেওঁ সাম্যবাদী প্ৰক্ৰিয়াৰে নোহোৱা হৈ গ’ল৷ অতীতটোক নতুনকৈ নিৰ্মাণ কৰা হ’ল৷ আগৰ ফটোখনৰ কপী ক’ৰবাত ৰৈ যোৱাব বাবে এই গায়েব কৰি দিয়াটো ধৰা পৰিল৷ এয়া সত্যক পাছত নিজৰ মতে সজাই লোৱাৰ প্ৰচেষ্টা অৰ্থাৎ পোষ্ট-ট্ৰুথ নহয়নে? বামপন্থী- সোঁপন্থী দুয়োটা স্বৈৰাচাৰৰে এনেধৰণে অতীতটোক, সত্যটোক নিজৰ মতে সলাই লোৱাৰ প্ৰৱণতা বেছি৷

ভাৰতৰ নিৰ্বাচনী প্ৰক্ৰিয়াটোক স্বচ্ছ আৰু নিকা কৰাৰ বাবে বহুখিনি কৰিবলগীয়া আছে৷ প্ৰথম আৰু প্ৰধান প্ৰয়োজন হ’ল– এটা স্বতন্ত্ৰ নিৰ্বাচন আয়োগ৷ কিন্তু প্ৰতিখন চৰকাৰে নিৰ্বাচন আয়োগক নিজৰ বহতীয়া কৰি ৰখাৰ চেষ্টা কৰে৷ এটা পৰাধীন নিৰ্বাচন আয়োগে এটা স্বাধীন-নিকা-স্বচ্ছ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰিব কেনেকৈ? টি এন শেষাণ মুখ্য নিৰ্বাচন আয়ুক্ত হওঁতে নিৰ্বাচন আয়োগক এক স্বতন্ত্ৰ অনুষ্ঠানৰূপে প্ৰতিষ্ঠা কৰাত বহুখিনি সফল হৈছিল৷ কিন্তু শেষাণৰ পাছত সেই পৰম্পৰা অব্যাহত নাথাকিল৷

কেইজনমান প্ৰতিদ্বন্দ্বীৰ ভদ্ৰ-সভ্য আচৰণে নিৰ্বাচন এটাৰ গুণমান নিৰ্ধাৰণ নকৰে৷ ৰবীন্দ্ৰনাথৰ ভাষত ‘চিত্ত য’ত ভয়শূন্য, উচ্ছ য’ত শিৰ’ অৰ্থাৎ নিৰ্ভয়ে মূৰ তুলি প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰিব পৰা আৰু ভোট দিব পৰা পৰিৱেশ এটাইহে নিৰ্বাচন এটাৰ গুণমান নিৰ্ধাৰণ কৰে৷