ৰেহাই সংস্কৃতি

ইংৰাজী ফ্ৰীবিছৰ সৰল অৰ্থ হ’ল– এটা বস্তু যাক বিনামূল্যে প্ৰদান কৰা বা দিয়া হয়৷ কিবা এটা স্বাৰ্থনিহিত বস্তুৰ সন্মতিৰ খাতিৰত বিনামূল্যে আদায় দিয়াটো এই ‘ফ্ৰীবিছ’ শব্দটোৰ গণ্ডীত ধৰিব পাৰি৷ বৰ্তমান এই শব্দটো বহুলভাৱে ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ ইস্তাহাৰ প্ৰকাশৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ হয়৷ ভোটৰ সময়ত ৰাজনৈতিক মুনাফা আদায়ৰ ই এটা আহিলা হৈ পৰিছে৷ কোনে কি কি বিষয়ত কিমান বিনামূল্যৰ সা-সুবিধা নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে ঘোষণা কৰিব পাৰে, তাৰে যেন এখন বজাৰ বহায়৷

‘ফ্ৰীবিছ’ৰ আহিলাৰ পৰিকল্পনাই সাধাৰণতে সমাজৰ জনহিতকৰ বা কল্যাণমূলক ৰূপত গৰিব-দুখীয়া শ্ৰেণীৰ ৰাইজক বেছিকৈ আকৰ্ষণ কৰে৷ কিন্তু বৰ্তমান যুগত চতুৰ ৰাজনৈতিক দলসমূহে আয়কৰৰ চেপা খোৱা মধ্যবিত্ত ধনী, নিম্নবিত্ত ধনী শ্ৰেণীৰ মানুহৰ বাবেও এই ৰেহাই সংস্কৃতিক লেনদেনৰ বজাৰখনত সুমুৱাই লৈছে৷ যেনে দেশৰ কৃষিকাৰ্যৰ ঋণত পোত খাই থকা কৃষকৰ বেংকৰ ঋণ মাফ, বিজুলী, পানীৰ বিলত আংশিক সকাহ প্ৰদান ইত্যাদি৷ জনপ্ৰিয় এই ৰেহাই সংস্কৃতিৰ ম্যাদ বেছিদিন নাথাকে৷ সংবিধানৰ ‘ডিৰেক্টিভ প্ৰিঞ্চিপল অৱ ষ্টেট পলিচী’ত থকা ৰজাই প্ৰজাৰ কাৰণে জনকল্যাণমূলক কামৰ আঁচনি ৰূপায়ণ এই বিনামূল্যৰ পৰিসে¸ৱা’ আঁচনিতকৈ সম্পূৰ্ণ বেলেগ৷ 

ভাৰতীয় ৰাজনীতিত এই ফ্ৰীবিছৰ ধাৰণা কুমাৰ স্বামী কামাৰাজৰ (১৯৫৪-৬৩)দিনত আৰম্ভ হৈছিল৷ সেই সময়ত মাদ্ৰাজ ৰাজ্যত বিনামূলীয়া শিক্ষা, ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বিনামূলীয়া খাদ্য ব্যৱস্থাৰ আৰম্ভণি কৰিছিল৷ কিছুবছৰৰ অন্তত ডি এম কেৰ প্ৰতিষ্ঠাতা চি এন আন্নাডুৰাই ১৯৬৭ চনত তেওঁৰ ৰাজনৈতিক কাৰ্যক্ৰমণিকাত ৪.৫ কেজি  চাউল মাত্ৰ ৰ টকাতে দিব বুলি ভোটাৰক প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল৷ ২০০৬ চনত ডি এম কেই সেই ধাৰণা অব্যাহত ৰাখি ভোটাৰৰ মন আকৰ্ষণ কৰিবলৈ বিনা পইচাই ৰঙীণ টিভি দিব বুলি প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল৷

ভোটৰ ঠিক আগে আগে চতুৰ, কূটকৌশলী ৰাজনৈতিক দলবোৰ এতিয়া নানা বস্তু বিনামূলীয়াকৈ দিয়াৰ– যেনে গেছ ষ্টোভ, নগদ টকা, চাইকেল, স্মাৰ্টফোন বিতৰণ, প্ৰসূতিক আৰ্থিক অনুদান আদিৰ প্ৰলোভন দি ভোট আদায়ৰ ফন্দি পাতে৷ 

এটা মতবাদ মতে, নিত্য প্ৰয়োজনীয় নানা সা-সুবিধাত ৰাইজ সামাজিক জীৱনত টনকিয়াল হৈ উঠে৷ আন এটা মতবাদ মতে, এই বিনামূলীয়া সা-সুবিধাই মানুহক এলেহুৱা কৰি জনকল্যাণমূলক কামত হিতৰ বিপৰীতে অহিতকৰ কাৰ্যত পৰিণত হৈছে৷ সমাজৰ কিছুসংখ্যক মানুহক অকামিলাত পৰিণত কৰিছে৷

সংবিধানৰ ৩৮  নং ধাৰাত আৰু প্ৰস্তাৱনা পৃষ্ঠাত থকা নিৰ্দেশনা অনুসৰি চৰকাৰীভাৱে যিবোৰ কাৰ্য সামাজিক উন্নতিৰ হকে বাছি লয়, সেইবোৰ ‘ফ্ৰীবিছ’ এক্তিয়াৰৰ পৰা সম্পূৰ্ণ বেলেগ৷ যেনে ‘প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ গৰিব কল্যাণ অন্ন যোজনা’৷

বিনামূল্যৰ পৰিসে¸ৱাত ৰাজনৈতিক দলবোৰে এতিয়া ফ্ৰী লেপটপ, স্মাৰ্ট ফোন, ইণ্টাৰনেট সংযোজন, আনকি নতুন ভোটাৰৰ মাজত ফ্ৰী মটৰবাইকৰো বিতৰণৰ ব্যৱস্থা কৰে৷ আসন্ন দিল্লী নিৰ্বাচনৰ এটা আকৰ্ষণীয় দিশ হ’ল ৰাজনৈতিক দলবোৰৰ ইস্তাহাৰ প্ৰকাশৰ যোগে ভোটাৰৰ মাজত ‘ফ্ৰীবিছ’ৰ ঘোষণা প্ৰতিযোগিতাই প্ৰাধান্য লাভ কৰিছে– বেছিভাগ মহিলাৰ লগতে বয়োজ্যেষ্ঠ নাগৰিক৷ অকল সেয়ে নহয়, এই ‘ফ্ৰীবিছ’ৰ আওতাত মধ্যবিত্ত ধনী শ্ৰেণীৰ মানুহকো সামৰিছে৷ ইস্তাহাৰ পত্ৰত দেখা গৈছে ক্ষমতালৈ আহিলে কিছু পৰ্যায়লৈকে বিজুলী আৰু পানীৰ বিলত বিত্তশালী মানুহেও সকাহ পাব৷ ২০০৮ চনত ইউ পি এ আৰু ২০১৭ চনত এন ডি এ চৰকাৰে বিত্তশালী কৃষকক ‘ফ্ৰীবিছ’ৰ নিচিনা আঁচনিৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰে বেংকৰ পৰা লোৱা কৃষি ঋণ মাফ কৰা কাৰ্যই দেশৰ অৰ্থনীতিত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছিল৷

ৰাজনৈতিক দলবোৰৰ নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰত এই ‘বিনা পইচাৰ পৰিসেৱা’ক নাকী লগাবৰ কাৰণে ছুপ্ৰিম ক’ৰ্টে অলপতে এখন উচ্চস্তৰীয়া কমিটী গঠনৰ প্ৰয়োজনীয়তা আছে বুলি মন্তব্য কৰিছে৷ নিৰ্বাচন আয়োগে এতিয়ালৈকে বিনাপইচাৰ এই পৰিসেৱাৰ কোনো আইনী বা উদ্দেশ্যমূলক ব্যাখ্যা আগবঢ়োৱা নাই৷ ৰাজনৈতিক দলবোৰৰ বা কোনো ব্যক্তিগত লোকৰ ভোটৰ প্ৰচাৰ কালত অংগীকাৰ কৰাত কোনো বাধা নাই যদিও অংগীকাৰসমূহৰ বাস্তৱিক উপকাৰিতা কিমান, তাৰ ওপৰত জোৰ দিব লাগিব৷ সামাজিক ব্যাধিস্বৰূপ এই বিনা পইচাৰ পৰিসেৱা ৰাজনৈতিক মহলত বেয়াকৈ শিপাইছে৷ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ মতে, এইবোৰ নিৰ্মূল কৰি ৰাষ্ট্ৰীয় বেলেগ উন্নয়নমূলক কামত মনোযোগ দিয়া ভাল৷ আসন্ন দিল্লী বিধানসভা নিৰ্বাচনত ভোটাৰৰ মন আকৰ্ষণ কৰিবলৈ ৰাজনৈতিক দল উঠিপৰি লাগিছে৷ ভোটত জিকিলে কংগ্ৰেছৰ পাঁচটা গেৰাণ্টীৰ লগতে ‘যুৱা উড়ান যোজনা’ৰ বিপৰীতে আম আদমী পাৰ্টীয়ে পুৰণি ঘোষণা-পত্ৰসহ পোন্ধৰটা গেৰাণ্টীৰ কথা ঘোষণা কৰিছে৷ ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টীয়ে আকৌ তিনিটা পৰ্যায়ত ‘সংকল্প-পত্ৰ’ ঘোষণাৰ জৰিয়তে দিল্লীৰ সকলো শ্ৰেণীৰ লোকৰ মন জয় কৰিবলৈ ইস্তাহাৰ প্ৰকাশ কৰিছে৷ হ্ৰস্বম্যাদী এই ৰেহাই সংস্কৃতি, বিশেষকৈ ৰাজ্যসমূহত নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰকাৰ্যত বিৰূপ ৰূপত পৰিণত হৈছে৷ ইয়ে দেশৰ অৰ্থনীতিত কু-প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে৷