যুদ্ধ আৰু মানসিক স্বাস্থ্য

যুদ্ধৰ প্ৰয়োজনীয়তা কিমান সেইটো এটা ভিন্ন বিষয়, কিন্তু যুদ্ধৰ প্ৰভাৱত পৰা ব্যক্তিসকলৰ মানসিক স্বাস্থ্য এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু আলোচনাৰ বিষয়৷ যুদ্ধই কেৱল অট্টালিকা ধবংস নকৰে; ই জীয়াই থকাসকলৰ মনতো এক অদৃশ্য আচোৰ দি যায়৷ শেহতীয়া গৱেষণাৰ পৰা দেখা গৈছে যে সংঘাতজৰ্জৰ অঞ্চলত উদ্বেগ, হতাশা আৰু পোষ্ট-ট্ৰমেটিক ষ্ট্ৰেছ ডিছঅৰ্ডাৰ (পিটিএছডি) তীব্ৰভাৱে বৃদ্ধি পায়, শিশু, সাধাৰণ নাগৰিক আৰু যুদ্ধ কৰা সকলো আক্ৰান্ত হয়৷ কিছু বিশ্লেষণে কয় যে হিংসাৰ মাজত জীয়াই থকা প্ৰতি পাঁচজন লোকৰ ভিতৰত এজনৰ মানসিক ৰোগ হয়, আৰু চিকিৎসা নকৰিলে লক্ষণসমূহ দশক দশক ধৰি থাকি যাব পাৰে৷ বন্দুকৰ শব্দ সময়ত বন্ধ হ’ব পাৰে, কিন্তু পৰিয়াল বিধবস্ত হয় আৰু অৰ্থনীতি ধবংস হয়৷ বিশ্ব বেংকৰ হিচাপ অনুসৰি এতিয়া ১.৯ বিলিয়নতকৈ অধিক লোকে সংঘাতজৰ্জৰ পৰিৱেশত বাস কৰে; সক্ৰিয় যুঁজৰ ফলত পাঁচ বছৰৰ ভিতৰতেই ৰাষ্ট্ৰীয় জিডিপি যথেষ্ট হ্ৰাস পায়; যাৰ ফলত স্বাস্থ্য আৰু সামাজিক যত্নৰ লগত জড়িত বাজেটো হ্ৰাস পায়৷ বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই অনুমান কৰিছে যে সংঘাত আক্ৰান্ত জনসংখ্যাৰ ২২ শতাংশই যিকোনো মুহূৰ্ততে হতাশা, উদ্বেগ বা পিটিএছডি অনুভৱ কৰে৷

২০২৪ চনৰ এটা পদ্ধতিগত পৰ্যালোচনাত পাঁচখন মহাদেশৰ ৩৯টা অধ্যয়নৰ তথ্য একত্ৰিত কৰা হৈছিল, তাত পোৱা গৈছিল যে যে যুদ্ধ আক্ৰান্ত সাধাৰণ নাগৰিকৰ মাজত পিটিএছডি ২৬ শতাংশ আৰু হতাশাজনক লক্ষণ ২৩ শতাংশ দেখা যায়৷ ছিৰিয়াৰ শৰণাৰ্থীসকলৰ পৃথক মেটা-বিশ্লেষণে বয়স, লিংগ আৰু আন কাৰকৰ ভিত্তিত পিটিএছডি ৯ শতাংশৰ পৰা ৮৪ শতাংশৰ ভিতৰত হোৱা বুলি কোৱা হৈছে৷ আনহাতে, হতাশাই ৫৪ শতাংশক প্ৰভাৱিত কৰিছে৷ ইৰাক আৰু আফগানিস্তানৰ আমেৰিকাৰ প্ৰবীণ সৈনিকসকলৰ ভিতৰত ১৫.৭ শতাংশৰ পিটিএছডি পোৱা গৈছিল– যুদ্ধত নিয়োজিত নোহোৱা সৈনিকতকৈ যথেষ্ট বেছি (১০.৯ শতাংশ)৷  এই পৰিসংখ্যাসমূহে দেখুৱাইছে যে যুদ্ধৰ লগত সংস্পৰ্শ আৰু কেনেকুৱা চিকিৎসা তেওঁলোকে পাইছে– এই দুয়োটা কাৰকেই মানুহৰ স্বাস্থ্যৰ দীৰ্ঘ্যম্যাদী অৱস্থান নিৰূপণ কৰে৷ ইউক্ৰেইনত এতিয়া মানসিক স্বাস্থ্যৰ ক্লিনিকত হৃদৰোগীতকৈ বেছিসংখ্যক ৰোগীয়ে ভিৰ কৰিছেহি৷ আপোনজনক হেৰুওৱা মহিলাসকলৰ মাজত অনিদ্ৰা, আতংক আৰু দীৰ্ঘদিনীয়া শোক দেখা গৈছে৷ 

ইউনিচেফৰ ক্ষেত্ৰ মনোবিজ্ঞানীসকলে গাজাৰ শিশুসকলক ‘ফ্ৰ’জেন বাই ফিয়েৰ’ অৰ্থাৎ ভয়ত নিথৰ হৈ গৈছে বুলি জনাইছে৷ বোমাবৰ্ষণৰ পাছত বহু শিশুৱে মাত-বোল বন্ধ কৰি দিয়ে, খেলা-ধূলাও নকৰা হয়৷ খাদ্যৰ অভাৱে দুখ-কষ্টৰ পৰিমাণ আৰু বঢ়াই তুলিছে৷ যুদ্ধৰ পাছৰ ভুক্তভোগী পৰিয়ালবোৰে প্ৰায়েই নিজৰ সঞ্চয়ৰ আয় মানসিক চাপত থকা ব্যক্তিজনৰ চিকিৎসাত খৰচ কৰিবলগীয়া হয়৷ যুদ্ধ কেতিয়াবা অৱশ্যম্ভাৱী হ’ব পাৰে, বিশেষকৈ প্ৰতিৰোধ হিচাপে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিলে৷ কিন্তু ইয়াৰ ফলৰ প্ৰতিও দায়বদ্ধ হ’ব লাগিব৷ হিংসা-প্ৰতিহিংসাৰ পৰা জনসাধাৰণক সুৰক্ষা দিব লাগিব আৰু বিশেষকৈ যুদ্ধৰ পাছত মানসিক স্বাস্থ্যৰ যি অৱনতি ঘটে, তাৰ প্ৰতি গুৰুত্ব দিব লাগিব৷ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানৱ অধিকাৰ আইনক সন্মান জনাব লাগিব৷ যুদ্ধৰ ফলত হোৱা মানসিক আঘাতৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ বাবে বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই গুৰুত্ব আৰোপ কৰি ২০০৫ চনৰ মে’ত প্ৰস্তাৱ কৰি সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহক ‘শিশুসকলক সশস্ত্ৰ সংঘাতৰ পৰা সুৰক্ষা প্ৰদানৰ বাবে ব্যৱস্থা শক্তিশালী কৰিবলৈ’ আহ্বান জনাইছিল৷ কিন্তু এই প্ৰস্তাৱবোৰ কিমান কাৰ্যকৰী হৈছে তাত প্ৰশ্নবোধক আহি যায়৷ গাজাতে প্ৰায় ৩,১০০ পাঁচ বছৰতকৈ কম বয়সীয়া শিশুৰ যুদ্ধত মৃত্যু হৈছে৷ মহিলা আৰু শিশু যুদ্ধত সকলোতকৈ বেছি প্ৰভাৱিত হয় আৰু তেওঁলোকৰ মানসিক স্বাস্থ্যতো যুদ্ধই সকলোতকৈ বেছি প্ৰভাৱ পেলায়৷ যুদ্ধৰ পাছত এনেবোৰ মানুহে ইয়াৰ পৰিণাম ভোগে যি কেতিয়াও কাৰো অনিষ্ট কৰাৰ কথাও হয়তো সপোনতো নাভাবে৷ যুদ্ধৰ প্ৰসংগ আহিলেই আলফ্ৰেড লৰ্ড টেনিছনৰ কবিতাটি ‘Home, they brought her Warrior Dead’ৰ প্ৰাসংগিকতা আহি পৰে৷ ‘তাইৰ চকুপানী ওলোৱা নাই মৃত সৈনিক স্বামীৰ মুখখন দেখিও৷ নব্বৈ বছৰীয়া ধাত্ৰী ৰোজে তেওঁৰ সন্তানটি তাইৰ কোলাত দিলে৷ গ্ৰীষ্মকালীন ধুমুহাৰ দৰে বৈ আহিল তাইৰ চকুপানী– তাই ক’লে, প্ৰিয় মোৰ সন্তান, মই তোমাৰ বাবেই জীয়াই থাকিম৷’