মোৰ শব্দৰ বিষণ্ণতা

বহুদিনৰ আগতে কোনোবা এজন কবিৰ  এটা কবিতা পঢ়া মনত আছে৷ কবিতাৰ বিষয়বস্তু আছিল (মোৰ যিমানদূৰ মনত আছে) কবিয়ে কেইটামান শব্দৰ সন্ধানত আছিল, যিকেইটা সহজে লিখিব পাৰি৷ কিন্তু কোনোটো শব্দই তেওঁৰ মনঃপুত নহ’ল, কাৰণ শব্দকেইটাৰ অন্তৰ্নিহিত স্বাৰ্থপৰতাৰ দৰে অৰ্থ তেওঁ অনুভৱ কৰিছিল৷ অৱশেষত তেওঁ বিচাৰি পাইছিল সহজে লিখিব পৰা এটা শব্দ ‘মৃত্যু’, যাৰ অন্তৰ্নিহিত কোনো স্বাৰ্থপৰতাৰ অৰ্থ নাছিল৷ ময়ো মাজে-সময়ে কবিৰ দৰে একমত হওঁ৷ অৰ্থাৎ এই শব্দটোৱেই লিখিবলৈ সহজ, তাকেই অনুভৱ কৰোঁ, যদিও মোৰ ভয় লাগে শব্দটোলৈ৷

এলবাৰ্ট ইলিয়টে কৈছিল, ‘মৃত্যুলৈ মই ভয় নকৰোঁ, কিন্তু ভয় কৰোঁ তালৈ য’ত মৃত্যু হয়৷’ আচৰিত! জন্ম মানেই মৃত্যু৷ ধ্ৰুৱসত্য৷ কিন্তু সেই বুলি কেতিয়াবা বাৰিষাৰ ধলৰ দৰে মৃত্যু বাৰু আহিব লাগেনে? ২০১৯-২০ চনৰ মহামাৰীয়ে পৃথিৱীক স্তব্ধ কৰি মৃত্যুৰ পৰিসংখ্যা লাখৰ ঘৰলৈ বৃদ্ধি কৰিছিল, য’ত মৃতদেহ সৎকাৰৰ নামত অকল শ্মশানৰ সৃষ্টি হৈছিল৷ এনে মৃত্যু এতিয়া নহয়, আগতেও হৈছে, কিন্তু ইমান বৰ্ধিত হাৰত অকাল মৃত্যু কিজানি হোৱা নাছিল৷  এতিয়াৰ সমাজৰ জিংঘাসা, অসহিষ্ণুতা আদিয়ে যেন ‘মৃত্যু’ শব্দটোক অধিক সহজলভ্য কৰি তুলিছে৷  আজিকালিৰ বাতৰিকাকতৰ পৃষ্ঠা দখল কৰিছে এই অকাল মৃত্যুৰ বাতৰিয়ে৷  ধাননি পথাৰত, নিৰিবিলি নলাত, পৰিত্যক্ত ঘৰত ধৰ্ষিতা যুৱতী-কিশোৰীৰ মৃতদেেহ তাকেইতো বুজায়– মৃত্যু কিমান সহজ৷ নৱপ্ৰজন্মৰ মাজত এচামৰ যেন বৰ্ধিত হাৰত বৃদ্ধি পাইছে আত্মঘাতী হৈ মৃত্যুক সহজলভ্য কৰাৰ৷ শিক্ষা ক্ষেত্ৰখনত বিফল হ’লে হঠাতে মৃত্যুকেই সাবটি লয়, পিতৃ-মাতৃৰ চেনেহৰ কথা পাহৰি যায়৷

উচ্চ শিক্ষাৰ স্থানত শিক্ষাৰ অধিক চাপেও দেখোন তাকেই কৰে (আই আই টি, কোটা আদি)৷

প্ৰেম হেনো স্বৰ্গীয়, আৰু সেই স্বৰ্গীয় প্ৰেমত প্ৰতাৰিত হ’লেই সহজ কৰি তোলে ‘মৃত্যু’ক প্ৰেমিক বা প্ৰেমিকাই আত্মঘাতীৰে৷

মাত্ৰ এটা দহ টকাৰ বাবেই নিষ্ঠুৰতাৰ সীমা চেৰাই পশুতুল্য এচামে ‘মৃত্যু’ক সহজ কৰি তোলে৷ (ডিফুৰ ঘটনা)

অৰ্থ যোগান ধৰিব নোৱাৰিলেও ডেকা পুত্ৰই পিতৃ-মাতৃক হত্যা কৰিবলৈ কুণ্ঠাবোধ নকৰি ‘মৃত্যু’ সহজ কৰি তোলে৷ হাতত অস্ত্ৰ লৈ অৰণ্যলৈ ওলাই যোৱা পাহোৱাল ডেকাহঁতৰো কিছুসংখ্যকৰ দেখোন সহজ ‘মৃত্যু’ হয় আৰক্ষীৰ হাতত অথবা সতীৰ্থৰ হাতত৷

নিঃসংগতা আৰু একাকীকত্বই তথা সন্তানৰ পৰা পোৱা অনাদৰৰ বাবে এচাম বয়োজ্যেষ্ঠই ভুল সিদ্ধান্তৰে আত্মঘাতী হৈ মৃত্যুৰ পৰিসংখ্যা বঢ়ায়৷ সেয়া অকাল মৃত্যুৱেই বুলিব পাৰি, সহজ মৃত্যু৷

বানৰ কোবাল সোঁতেও দেখোন উটুৱাই লৈ যায় কিশোৰ, যুৱক, বয়োজ্যেষ্ঠক৷ সেয়াতো অকাল মৃত্যুৱেই হ’ব৷ এনে ‘মৃত্যু’ৰ পৰিসংখ্যা বৰ্ধিত হাৰত হৈ আছে৷ বাৰ্ধক্যই হেঁচা মৰা, দীৰ্ঘদিন অসুখত শয্যাগত থকাজনৰ সময়ত মৃত্যু হয়, সেয়া স্বাভাৱিক মৃত্যু৷  পৃথিৱীৰ জনগণৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ বাবেই প্ৰকৃতিৰ এই নিয়ম, কাৰণ এচাম যেতিয়া পৃথিৱীৰ পোহৰ চাবলৈ আহে,  এচাম পৃথিৱী এৰি যাবই লাগিব প্ৰকৃতিৰ নিয়মানুসাৰে, সেয়া যে স্বাভাৱিক মৃত্যু৷

কিন্তু, প্ৰকৃতিৰ নিয়ম ভাঙি যেতিয়া ‘অকাল মৃত্যু’ শব্দটোৰ সৃষ্টি হয়, তেতিয়া চাগৈ অকাল শ্মশানেও কান্দে, কোনে জানে!

মোৰো মন যায় কলমৰ আগত চিৰযুগমীয়া কেইটামান অভিধানৰ শব্দৰে কবিতা লিখিবলৈ৷ কিন্তু মই নোৱাৰোঁ, কাৰণ কবিৰ দৰে ময়ো এই শব্দৰ অন্তৰালত অৰ্থ বিচাৰি পাওঁ,  যিবোৰ এতিয়া মূল্যহীন আজিৰ কৃত্ৰিমতা আৰু যান্ত্ৰিকতাই ঘেৰি ৰখা সমাজখনত৷

‘অভিমান’ শব্দটো মোৰ ভাল লাগে৷ অভিমান কৰিব খোজা  মনটো কেতিয়াবা শৈশৱৰ দৰে৷ শৈশৱত যেনেকৈ চেনেহী মাৰ ওচৰত কেতিয়াবা অভিমান কৰি নিশা শুই পৰিছিলোঁ ভাত-পানী নোখোৱাকৈ, কথা-বতৰা কোৱা নাছিলোঁ, মায়ে গা-পিহি দি মৰম কৰিছিল অভিমান ভাঙিবলৈ৷

শৈশৱৰ বান্ধৱীহঁতৰ ওচৰতো সৰু-সুৰা অভিমান কৰিছিলোঁ৷ বন্ধুসুলভ কাজিয়াৰে সিহঁতেও মোৰ অভিমান ভাঙিছিল সিহঁতৰ কুমলীয়া মন আৰু দুখনি হাতৰ স্পৰ্শৰে৷ এতিয়া মনত পৰিলে চমকি উঠোঁ সেই অভিমানী মন, অভিমানভৰা সময় ক’ত হেৰাই গ’ল! এতিয়াও মোৰ মন যায় দূৰে দূৰে থকা প্ৰতিষ্ঠিত সন্তানৰ ওচৰত অভিমান কৰিবলৈ, সিহঁতে যেতিয়া মোৰ লগত কথা-বতৰা পতাৰ সময়ৰ ব্যৱধান আনে৷  মন যায় কেতিয়াবা স্বামীৰ ওচৰতো অভিমান কৰিবলৈ সৰু-সুৰা কথাৰে, কিন্তু কোনেও নোৱাৰে মোৰ এই অভিমানৰ মূল্য দিবলৈ, যিদৰে দিছিল শৈশৱত মা আৰু বান্ধৱীহঁতে৷

‘অভিমান’ শব্দটো এতিয়া মৃতপ্ৰায় আৰু অভিধানৰ পৰা মচখাই যোৱাৰ পথত৷ কাৰো ওচৰত এতিয়া এই শব্দটোৰ মূল্য নাই৷

‘আপদাৰ’ শব্দটোও মোৰ ভাল লগা শব্দ৷ কিন্তু এতিয়া মই এই শব্দটো ভাল পাবলৈ এৰি দিছোঁ৷ কাৰণ, এতিয়া মই কাৰ ওচৰত ‘আপদাৰ’ বিচাৰিম৷ স্বৰোজগাৰী সন্তানৰ ওচৰত? নে জীৱন সংগীৰ ওচৰত? শিক্ষিত আত্মকেন্দ্ৰিক প্ৰতিষ্ঠিত সন্তানে আপদাৰ শব্দৰ অৰ্থ চাগৈ বুজিয়েই নাপাব, হৃদয়ংগম কৰিবও নোৱাৰিব৷  শৈশৱত মাৰ ওচৰত আপদাৰ বিচাৰিছিলোঁ আৰু তাৰ যথোচিত মূল্যও পাইছিলোঁ৷

‘আন্তৰিকতা’ শব্দটোৰ বলিষ্ঠতা মই অনুভৱ কৰোঁ বাৰুকৈয়ে৷ কাৰণ এই শব্দটোৱে সম্বন্ধবোৰ জীয়াই ৰাখি জীৱন-যাপন কৰাত সমল যোগায়; এইটো সাহিত্য চহকী কৰা শব্দ৷ নিঃস্বাৰ্থভাৱে জীয়াই থকাৰ অনুপ্ৰেৰণা যুগুতোৱাৰ শব্দ এইটো৷  কিন্তু ডিজিটেল পৃথিৱীৰ যান্ত্ৰিকতাই ইয়াকো যেন লৈ গৈ আছে মচ খুৱাই অভিধানৰ বুকুৰ পৰা৷

মোৰ ভাল লগা শব্দবোৰৰ মূল্য মই শৈশৱ,  কৈশোৰ আৰু যৌৱনতেই পাইছিলোঁ৷  এতিয়া ময়ো স্ব-ৰোজগাৰী,  মোৰ সন্তানহঁতো স্ব-ৰোজগাৰী৷  মোৰ পৰা কৰ্মব্যস্ততাৰ বাবেই দূৰে দূৰে থাকে৷  গতিকে সিহঁত মোৰ বুকুৰ আমঠু হ’ব পাৰে,  কিন্তু মোক জীপাল কৰি ৰাখিব পৰা শব্দবিলাকৰ অৰ্থ সিহঁতে বুজি এতিয়া নাপায় বুলি মই নিশ্চিত৷  আক্ষেপ নাই৷

‘অহংকাৰ’ শব্দটোলৈ মোৰ ভয় লাগে, কাৰণ এই শব্দটোৱে ধবংস মাতি আছে, অহংকাৰ শব্দই গুৰু-গোসাঁই নামানে, সেয়ে মোৰ ভাল নালাগে, ভয় লাগে৷ পৃথিৱীলৈ আহোঁতে অকলেই আহিছোঁ আৰু সময় হ’লে অকলেই যাব লাগিব৷ লগত দুচলা খৰিৰ বাহিৰে জীৱনটোত কষ্টৰে উপাৰ্জিত একোকে নিব নোৱাৰিম৷  গতিকে অহংকাৰ কি লৈ কৰিম? কাক লৈ কৰিম? কিন্তু মই নিশ্চিত এই শব্দটো হয়তো অভিধানৰ বুকুত সদায়েই থাকি যাব  আৰু আজিৰ পৃথিৱীত শব্দটোৰ প্ৰচলন বৃদ্ধি পাব৷

নিঃসংগতা, একাকীকত্ব আদি শব্দ অভিধানৰ বুকুৰ চিৰস্থায়ী শব্দ৷ এইবোৰ অমৰ শব্দ৷ এই শব্দবোৰে বাৰ্ধক্যত আউল লগায়৷ জীৱন জীয়াই থাকিবলৈ আহুকাল কৰে৷  যেতিয়াৰ পৰা উচ্চাকাংক্ষা, অহৰহ প্ৰতিযোগিতা, আকাশ চুবৰ বাবে প্ৰাণপণ চেষ্টাৰ সৃষ্টি হ’ল, যৌথ পৰিয়ালৰ ইতি পৰিল, তেতিয়াৰ পৰাই এই শব্দকেইটাই মূল্য পাবলৈ ধৰিলে৷ এই শব্দকেইটাই ‘বিষাদ’ৰ উৎপত্তি কৰে আৰু এনে শব্দই কাবু কৰা বৃদ্ধাৱস্থাত বহুজনে একোটা ভুল সিদ্ধান্তৰে ‘আত্মঘাতী’ৰ দৰে শব্দৰ সৃষ্টি কৰি সমাজলৈ অশনি বাৰ্তা আনে৷  নিজৰ প্ৰতিষ্ঠিত হিয়াৰ আমঠুসকলে যেতিয়া এই বৃদ্ধাৱস্থাৰ সময়ত সংগ দিব নোৱাৰে, তেতিয়া বিষাদগ্ৰস্ত হৈ আক্ষেপ কৰাৰ প্ৰয়োজন কি? সমাজৰ স্বাভাৱিক নিয়ম এয়া৷  সাত সাগৰৰ পাৰত প্ৰতিষ্ঠিতজনেও  বৃদ্ধ মাতৃ-পিতৃক স্বদেশত এৰি যাবলগীয়া হোৱাটো স্বাভাৱিক৷  তেনেস্থলত নিঃসংগতা, একাকীকত্ব আদি শব্দবোৰক প্ৰশ্ৰয় দি জীৱন জীয়াই থাকিবই লাগিব৷  অস্থিৰতাক প্ৰশ্ৰয় দি ভুল সিদ্ধান্তৰে জীৱন সমাপ্ত কৰাৰ সিদ্ধান্তৰ মই বিৰোধিতা কৰোঁ৷

আজিৰ তাৰিখলৈ নিঃসংগতা, একাকীকত্ব আদি বিষণ্ণতাপূৰ্ণ শব্দই মোৰ হৃদয় স্পৰ্শ কৰিব পৰা নাই নেদেখাজনৰ আশীৰ্বাদত, কিন্তু ভাগ্যচক্ৰৰ পৰিৱৰ্তনত কেতিয়াবা স্পৰ্শ কৰিলেও মই নিশ্চিত মই মানসিকভাৱে দুৰ্বল হৈ নপৰিম৷  সেই আপদীয়া চিৰস্থায়ী শব্দকেইটাক মই ভাল পাবলৈ শিকি জীৱন জীয়াই ৰখাৰ চেষ্টা কৰিম৷  সময়ত কোনোবা নহয় কোনোবা এজনক ভগৱানে নিশ্চয় পঠিয়াব ৰখীয়া কৰি, তেনেস্থলত এই শব্দৰে বাৰ্ধক্যত হেঁচা মাৰি ধৰিলেও অস্থিৰতাক কোনেও প্ৰশ্ৰয় দিব নালাগে৷

জন্ম মানেই মৃত্যু যেতিয়া সময় আহিলে তাৰ পৰা পৰিত্ৰাণ কাৰো নাই, তেন্তে আত্মঘাতীৰে সমাজলৈ অশনি বাৰ্তা অনাৰ প্ৰয়োজন কি?