সংবিধানত প্ৰহাৰ

সংবিধানৰ আত্মাত প্ৰহাৰ ভাৰতৰ ৰাজনীতিত কোনো নতুন পৰিঘটনা নহয়৷ স্বৰাজোত্তৰ কালৰ ৭৫টা বৰ্ষত বিভিন্ন সময়ত ভাৰতৰ সংবিধানৰ ওপৰত প্ৰহাৰ কৰি অহা হৈছে৷ এতিয়াৰ পৰা পঞ্চাছটা বৰ্ষৰ পূৰ্বেও ভাৰতৰ সংবিধানৰ সকলো নীতি-আদৰ্শ ভৰিৰে মোহাৰি দেশৰ গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ দস্তাবেজখনক নস্যাৎ কৰিবলৈ প্ৰচেষ্টা চলোৱা হৈছিল৷ ঠিক একেদৰে, সেই পৰিঘটনাৰ পাছত আজিও সেই ঘটনাৰ আলমতে সংবিধানৰ আত্মাৰ ওপৰত পুনৰ প্ৰহাৰ চলোৱাৰ প্ৰয়াস কৰা হ’ল৷ 

আজিৰ পৰা পঞ্চাছটা বছৰৰ পূৰ্বে তদানীন্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীয়ে নিজৰ থৰক-বৰক ৰাজনৈতিক ক্ষমতাক পুনৰ শক্তিশালী কৰি তোলাৰ খাতিৰত আভ্যন্তৰীণ অচলাৱস্থাৰ দোহাই দি জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ ঘোষণা কৰি যি এক নজিৰবিহীন ইতিহাসৰ সূচনা কৰিলে, তাৰ ঋণাত্মক প্ৰভাৱ বৰ্তমানেও ভাৰতৰ ৰাজনীতিত ঘনীভূত হৈ থাকে৷ এনে নহয় যে, ইন্দিৰা গান্ধীয়ে দেশত জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ ঘোষণা কৰি কেৱল যে সেই সময়তেই দেশৰ সংবিধানৰ ওপৰত প্ৰচণ্ড কুঠাৰাঘাত কৰিছিল, তেওঁ এই কাৰ্যৰ দ্বাৰা পৰৱৰ্তী সময়তো সংবিধানৰ ওপৰত অহেতুক কটু সমালোচনাৰ পথ প্ৰশস্ত কৰি দিছিল৷ জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ যোগেদি দেশৰ জনসাধাৰণৰ সংবিধানপ্ৰদত্ত অধিকাৰসমূহ কাঢ়ি লোৱা হৈছিল, সংবাদ মাধ্যমৰ স্বতন্ত্ৰতাক ৰজাঘৰীয়া শিকলিৰে বান্ধি পেলোৱা হৈছিল, চৰকাৰৰ বিৰোধী ৰাজনৈতিক নেতাবৰ্গ তথা সমাজকৰ্মীসকলক জে’লৰ অন্ধকাৰ কুঠৰীলৈ নিৰ্দয়ভাৱে নিক্ষেপ কৰা হৈছিল৷ এক অৰ্থত দেশত গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থা বৰ্তি থকাৰ পাছতো শাসন ব্যৱস্থই স্বৈৰতান্ত্ৰিক শাসন ব্যৱস্থাৰ দিশলৈ গতি কৰিছিল৷

ঠিক সেইদৰে কেইদিনমান পূৰ্বেও ৰাষ্ট্ৰীয় স্বয়ংসেৱক সংঘৰ সাধাৰণ সম্পাদক দত্ৰাত্ৰেয় হোছাবলে উল্লেখ কৰিলে যে, সংবিধানৰ পৰা ‘সমাজবাদী’ আৰু ‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ শব্দ দুটা আঁতৰ কৰি পেলাব লাগে৷ এয়াও সংবিধানৰ ওপৰত দেখ দেখ আক্ৰমণ৷ ভাৰতৰ দৰে জাতি-ধৰ্ম-বৰ্ণ-সম্প্ৰদায় নিৰ্বিশেষে বৈচিত্ৰ্যপূৰ্ণ দেশ এখনত ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ নীতি বৰ্তি থকাটো নিতান্তই প্ৰয়োজনীয়৷ তদুপৰি, ধৰ্মীয় ক্ষেত্ৰত সংবিধানে প্ৰদান কৰা মৌলিক অধিকাৰসমূহ দেশৰ সকলো শ্ৰেণীৰ নাগৰিকে উপভোগ কৰাৰ বাবেও ভাৰত ধৰ্মনিৰপেক্ষ হোৱাটো নিতান্তই বাঞ্ছনীয়৷ সেইদৰে, দেশৰ কোটি কোটি জনতা এতিয়াও চৰকাৰী আঁচনিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি জীৱন যাপন কৰিব লগা পৰিৱেশত ‘সমাজবাদী’ আদৰ্শক দেশে কোনোমতেই জলাঞ্জলিই দিব নোৱাৰে৷ যদিহে সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাৰ পৰা এই সাম্যবাদী শব্দটো পৰিহাৰ কৰা হয়, তেনেহ’লে পুঁজিবাদৰ অবাধ গতিয়ে দেশৰ গৰিষ্ঠসংখ্যক দৰিদ্ৰ লোকৰ জীৱন তচনচ কৰি পেলাব৷ ১৯৯১ চনৰ পৰা দেশত সংঘটিত আৰ্থিক নীতিৰ পৰিৱৰ্তনে পুঁজিবাদৰ পথ মোকলাই দিছিল যদিও সংবিধানত উল্লেখ থকা সাম্যবাদী আদৰ্শৰ বাবেই দেশত জনকল্যাণমূলক নীতিসমূহ কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ চৰকাৰ বাধ্য৷

এই দুয়োটাই ৪২সংখ্যক সংবিধান সংশোধনীৰ দ্বাৰা সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনাত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছিল যদিও এই দুয়োটা শব্দৰ গুৰুত্ব অনুধাৱন কৰি পৰৱৰ্তী কোনো অ-কংগ্ৰেছী চৰকাৰেই এই দুয়োটা শব্দ পৰিহাৰ কৰা চিন্তাৰ পৰা দূৰত আছিল৷ তদুপৰি, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে বোম্বাই গোচৰত প্ৰদান কৰা ৰায়দানতো উল্লেখ কৰিছিল যে, ধৰ্মনিৰপেক্ষতাবাদ হৈছে ভাৰতীয় সংবিধানৰ অন্যতম এক মৌলিক বৈশিষ্ট্য৷ যোৱা বছৰো এই দুয়োটা শব্দ সংবিধানৰ পৰা পৰিহাৰ কৰা বিষয়টো লৈ দাখিল কৰা আৱেদন এখন খাৰিজ কৰি এইবুলি মত পোষণ কৰিছিল যে, ‘ধৰ্মনিৰপেক্ষ’ শব্দটোৱে এনে এক গণৰাজ্যক বুজায়, যিয়ে সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি সমান সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰাটোক বুজায়৷ ঠিক সেইদৰে, ‘সমাজবাদী’ শব্দটোৱে সকলোধৰণৰ শোষণ– সেয়া সামাজিক, ৰাজনৈতিক বা অৰ্থনৈতিকেই হওক নিৰ্মূলৰ বাবে উৎসৰ্গিত এখন গণৰাজ্যক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে৷ এই ক্ষেত্ৰত দেশৰ সৰ্বোচ্ছ ন্যায়ালয়খনে এইবুলি মতপোষণ কৰিছে যে, বিগত সময়বোৰত এই দুয়োটা শব্দক কেন্দ্ৰ কৰি ভাৰতে নিজস্ব দৃষ্টিভংগী গঢ়ি তুলিছে৷ ধৰ্মনিৰপেক্ষতাৰ অৰ্থ হ’ল সকলো ধৰ্মৰ প্ৰতি সমান সন্মান আৰু কোনো ধৰ্মৰ বৃত্তি আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ ভিত্তিত শাস্তি প্ৰদান নকৰাৰ আশ্বাস৷ সমাজবাদে অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ ধাৰণাক বুজায়, যিয়ে কোনো নাগৰিকক অৰ্থনৈতিক বা সামাজিক পৰিস্থিতিৰ বাবে বঞ্চিত হোৱাটো নিশ্চিত কৰে৷ এনে প্ৰেক্ষাপটত এই দুয়োটা শব্দ পৰিহাৰৰ চিন্তা কেৱল অপ্ৰয়োজনীয়ই নহয়, বৰঞ্চ অমূলকো৷ ইয়াৰ বিৰুদ্ধে আগবঢ়োৱা যিকোনো প্ৰত্যাহ৩ানে দেশে অতদিনে অনুসৰণ কৰি অহা আদৰ্শৰ প্ৰতি প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাকে বুজায়৷