গণসংযোগ-ভূপেন হাজৰিকা-ফেচবুক-অসহিষ্ণুতা
ভূপেন হাজৰিকাই আধা শতিকা আগতে আমাক সোঁৱৰাই থৈ গৈছে, ‘একবিংশ শতিকা আহিবলৈ তিনি দশকো যে নাই’৷ আৰু আমি ইতিমধ্যে একবিংশ শতিকাৰ চাৰিভাগৰ এভাগ পাৰ কৰিলোঁ৷ আমি দাবী কৰিব পাৰোঁনে আমি এখন ভাল পৃথিৱী গঢ়িলোঁ, নে পৃথিৱীখন আগতকৈও কুৎসিত হৈ পৰিছে? ভূপেন হাজৰিকাই আধা শতিকা আগৰ পৃথিৱীখন বৰ্ণনা কৰি কৈছিল, ‘মহাশূন্যত উপগ্ৰহ ৰাখি এয়া গণসংযোগ কৰোৱাৰ যুগ’, ‘এয়া সীমাৰ পৰিধি ভঙাৰ যুগ’, ‘মনৰ পথাৰ বহল কৰি, প্ৰেমৰ ৰসেৰে জীপাল কৰি, এয়া মানৱতাৰ কঠীয়া সিঁচাৰ যুগ’৷ ভূপেন হাজৰিকাই গানটো লিখাৰ সময়ত স্মাৰ্টফোন দূৰৰ কথা, টেলিভিছনো অহা নাই৷ তেতিয়াই তেওঁ গণসংযোগ ঘটোৱাৰ কথা কৈছে৷ আৰু আজি একবিংশ শতিকাৰ এক চতুৰ্থাংশ পাৰ হোৱাৰ পাছত, যি সময়ত তথ্য-প্ৰযুক্তিৰ অভাৱনীয় বিপ্লৱে পৃথিৱীৰ মানুহৰ মাজত যোগাযোগ আটাইতকৈ সহজ কৰি তুলিছে, সেই সময়তে পৃথিৱীৰ মানুহৰ মাজত সামাজিক, ৰাজনৈতিক, সাংস্কৃতিক, ধৰ্মীয় আদি সকলো বিভেদ ক্ৰমে তীব্ৰৰ পৰা তীব্ৰতৰ হৈ গৈ আছে৷ তথ্য-প্ৰযুক্তিয়ে আমাৰ মাজত সু-সম্পৰ্ক গঢ়াৰ সলনি আমাৰ সম্পৰ্কবোৰ আগতকৈও অধিক বিষাক্ত কৰি তুলিছে৷ স্মাৰ্টফোনটো হাতত লৈ, সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ স’তে যোগোযোগ কৰিব পৰা শক্তি লাভ কৰি আমি দিনে দিনে অধিক অসহিষ্ণু হৈ গৈ আছোঁ৷ মানুহে ভাবিছিল, মধ্যযুগীয় অসহিষ্ণু মানসিকতা আধুনিক পৃথিৱীখনত আধুনিক জ্ঞানে আঁতৰাই পেলাইছে৷ মানুহৰ মন নতুন আলোকেৰে উজলি উঠিছে, মন বহল হৈছে৷ কিন্তু সকলোকে আচৰিত কৰি একবিংশ শতিকাত ৰাজনৈতিক, সামাজিক, সাংস্কৃতিক, ধৰ্মীয় অসহিষ্ণুতা দোপত দোপে বাঢ়ি গৈ আছে৷ মানুহৰ মাজত নিমিষতে যোগাযোগ সম্ভৱ কৰি তোলা যোগাযোগ প্ৰযুক্তিৰ নতুন উপকণবোৰ হৈ পৰিছে হিংসা, বিদ্বেষ, অসহিষ্ণুতা বিয়পোৱাৰ প্ৰধান আহিলা৷ যোগাযোগ যিমানেই সহজ আৰু সুলভ হৈছে, বিভেদ আৰু অসহিষ্ণুতা সিমানেই বাঢ়িছে৷ ভূপেন হাজৰিকাই সপোনতো হয়তো ভাবিব নোৱাৰিলেহেঁতেন যে একবিংশ শতিকাৰ গণ-সংযোগে মানুহৰ মনৰ পথাৰবোৰ বহল কৰাৰ সলনি ঠেক কৰি তুলিব৷ মানুহৰ মাজত অসহিষ্ণুতা বাঢ়িব৷
সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ মানুহে যোগাযোগৰ বাবে, নিজৰ মত প্ৰকাশৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা ফেচবুক, ইনষ্টাগ্ৰাম, ৱাটছএপ আৰু লগতে মেছেঞ্জাৰ আৰু থ্ৰেড প্লেটফৰ্মৰ মালিক হ’ল মেটা নামৰ কোম্পানীটো৷ মাৰ্ক জুকাৰবাৰ্গৰ মালিকানাধীন এই কোম্পানীটোৱে সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ মানুহে তেওঁৰ প্লেটফৰ্মখনত কি বিষয় লৈ আলোচনা কৰি আছে, কিমান অসহিষ্ণুতা প্ৰকাশ কৰি আছে, কাক গালি-গালাজ কৰি আছে, কেনেকুৱা উৰাবাতৰি বিয়পাই আছে, তাৰ বিশেষ খবৰ নাৰাখে৷ মেটাৰ একমাত্ৰ উদ্দেশ্য হ’ল– যিমান পাৰি অধিক মানুহক এই প্লেটফৰ্মখনত নিয়োজিত কৰি ৰখা৷ যি ইচ্ছা তাকেই কৰা, মাত্ৰ ফেচবুকত বা আন প্লেটফৰ্মত লিপ্ত হৈ থাকা৷ এই লিপ্ত কৰি ৰখা কামটো কোনো মানুহে নকৰে৷ এই কামটো কৰে এলগৰিড্ম আৰু এআই বা অচিন বুদ্ধিমত্তাই৷ মেটাৰ এলগৰিড্মটোৱে জানে যে, হিংসা, অসূয়া, বিদ্বেষ, ভয়, অপৰাধৰ কাহিনী, ষড়যন্ত্ৰৰ কাহিনীয়ে মানুহক অধিক আকৰ্ষণ কৰে৷ সেয়েহে তেনেবোৰ আলোচনাক বা পোষ্টক এলগৰিড্মটোৱে অগ্ৰাধিকাৰ দিয়ে৷ এজন ব্যক্তিৰ ‘ছ’চিয়েল মিডিয়া ফীড’ অৰ্থাৎ তেওঁ ফেচবুকটো খুলিলেই কি দেখা পাব সেইটো নিয়ন্ত্ৰণ কৰে ফেচবুকৰ এলগৰিড্মটোৱে৷ তেওঁ দেখা বা পঢ়া পোষ্টবোৰ কোনবোৰ সঁচা, কোনবোৰ উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত অপপ্ৰচাৰ বা কোনবোৰ চাটবট বা ৰবটৰ সৃষ্টি, তাক জনাৰ তেওঁৰ কোনো উপায় নাই৷ কিন্তু এইবোৰেই তেওঁৰ মত আৰু মানসিকতা গঢ়ি তোলাত প্ৰধান ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে৷ এজন মানুহে নিজৰ বুলি ভবা ভাবটো বা তেওঁৰ ‘নিজৰ’ মতটো আচলতে তেওঁৰ মন-মগজুত বাহিৰৰ পৰা সুমুৱাই দিয়া ভাব বা মতহে৷ ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ এলগৰিড্মটোৰ গোলাম হৈ পৰাসকলে নিজৰ স্বাধীন চিন্তাৰে তেওঁৰ মত প্ৰকাশ কৰা বুলি ভাবি থাকে৷ গণসংযোগৰ কথা কোৱা ভূপেন হাজৰিকাই এই পৰিস্থিতিটো কল্পনাও কৰিব পৰা নাছিল৷
এনে পৰিস্থিতিত আলোচনাৰ মাজেৰে মীমাংসাত উপনীত হোৱা, দ্বন্দ্ব-সংঘাতৰ অৱসান ঘটোৱাৰ কোনো সম্ভাৱনা নাথাকে৷ নিজৰ নিজৰ মতামতৰ [যিটো প্ৰকৃততে বহু সময়ত এলগৰিড্মে মন-মগজুত প্ৰতিষ্ঠা কৰা মতামতহে] দুৰ্গত অৱস্থান কৰাসকলে নিজৰ দুৰ্গ ৰক্ষাৰ বাবে, নিজৰ মত প্ৰতিষ্ঠাৰ বাবে শক্তি প্ৰয়োগ কৰিবলৈ, যুদ্ধ কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ হয়৷ শক্তি হৈ পৰে মীমাংসাৰ একমাত্ৰ উপায়৷ মতামত প্ৰতিষ্ঠাৰ বাবে একোটা মতামতে সংঘবদ্ধ কৰাসকলে ৰাজনৈতিক, সামাজিক শক্তি আহৰণত ব্যস্ত হৈ পৰে৷ অন্য মত পোষণ কৰাসকলৰ প্ৰতি অসহিষ্ণুতা হৈ পৰে মূল চালিকা শক্তি৷ বিদ্বেষ, ঘৃণা, সন্দেহ, শংকা হৈ পৰে মূল চালিকা শক্তি৷ ক্ৰমান্বয়ে আৰু অধিক মানুহ ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ প্লেটফৰ্মত গোট খায়৷ বিদ্বেষ বাঢ়ে৷ মানুহৰ মাজত যোগাযোগ অসম্ভৱ হৈ পৰে৷ সমাজত অসহিষ্ণুতা, বিদ্বেষ, ঘৃণা বাঢ়ে, আনফালে ফেচবুকৰ আয় অভাৱনীয়ভাৱে বাঢ়ে৷