গ্ৰন্থমেলাত কি কিতাপ ক’ত বিচাৰিম
[১] কিতাপে নগ্ন হোৱাৰ সাহস দিয়ে; বেছিভাগ বিবাহৰ দিন সুন্দৰ বেশ-ভূষা পৰিধানৰ দিন৷ হাজাৰৰ ঘৰত কইনাৰ সাজ, সামৰ্থ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি লাখটকীয়া আ-অলংকাৰ৷ কিন্তু এইবাটে সন্তান নাহে৷ যাৰ আগমনৰ আশাত এই বিপুল আয়োজন, প্ৰকৃতিয়ে সেই সাজত সন্তান আদৰিবলৈ আমাক স্বাধীনতা নিদিলে৷ হীৰাখচিত আ-অলংকাৰ খুলি থৈ, পাট-মেজাংকৰীৰ আভৰণ খুলি আদিম নগ্নতাৰ মাজত নৱ-দম্পতীয়ে সন্তানৰ কামনা কৰে৷ সৃষ্টিৰ এয়াই সহজ বিশ্বস্ত পথ৷ জীৱনৰ সৰহভাগ নগ্নতাৰ ভয় আৰু তাৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা অপৰাধবোধ, বেছিভাগৰে নিৰসনৰ কোনো দৰৱ নাই৷ ইয়াতে গ্ৰন্থৰ স্থান অদ্বিতীয়৷ বাস্তৱত মুখামুখি হ’বলৈ ভয়লগা নগ্নতা যি গ্ৰন্থত সুলভ হৈ পৰে, সেই গ্ৰন্থই মানুহক নিজকে ক্ষমা কৰিবলৈ শিকায়৷ দৰাচলতে নিজকে ক্ষমা কৰিবলৈ সাহস কৰা মানুহজনকো গঢ়ি তোলাৰ সম্ভাৱনা গ্ৰন্থই কঢ়িয়াই লৈ ফুৰে৷
[২] বিধায়ক শ্বেৰমান আলী আৰু কবি নীলমণি ফুকন বিৰাশীৰ অসম আন্দোলনৰ যথাৰ্থতাৰ মাজতো আন্দোলনৰ কাৰুণ্যই এতিয়াও বিবেকৱান মানুহক খেদি ফুৰে৷ যোৰহাটৰ ডিচি পাৰ্থ সাৰথিৰ পাশৱিক হত্যাত হোমেন বৰগোহাঞিৰ লেখা ‘এই জাৰজৰ দায়িত্ব কোনে ল’ব?’, জুই, ছাই, ধোঁৱাৰ মাজত সৰ্বস্ব হেৰুৱাই পেলোৱা শুৱালকুছিৰ সেই দুৰ্ভগীয়াসকলৰ ওচৰত কৰযোৰে ক্ষমা খোজাৰ আহ৩ানত গোহাঁই ছাৰৰ ‘তেজৰ আখৰে লিখা’ই চকুলো আৰু অপৰাধবোধৰ মাজতো মানুহক সাহস দিয়ে, নেলী, ছিপাঝাৰ, চাউলখোৱা, ছমৰীয়াৰ নৰহত্যা মানুহে ঘটাব নোৱাৰে৷ এই উপলব্ধিৰ অৱকাশ দিবলৈ বিধায়ক আলী এই বাবেই অপাৰগ, তেওঁৰ শিহৰণকাৰী গদ্য ‘যিসকলে মানুহ মাৰিবলৈ গৈ মৃত্যুবৰণ কৰিছে, তেওঁলোক কেতিয়াও শ্বহীদ হ’ব নোৱাৰে৷ ইয়াৰ বিপৰীতে হত্যাৰ বলি হোৱাসকলহে শ্বহীদ’,– ভুল সময়ত, ভুলকৈ প্ৰক্ষেপিত হৈছে, নতুবা উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিতভাৱে প্ৰক্ষেপ কৰা হৈছে ৰাজনৈতিক স্বাৰ্থত৷ বিধায়ক আলীক আমি আশ্বস্ত কৰিম; গ্ৰন্থমেলাত আকৌ এবাৰ কাব্যঋষিক বিচাৰি যাম, আকৌ এবাৰ নাঙঠ হৈ আওৰাবলৈ চেষ্টা কৰিম– ‘মই কেনে আছোঁ নুসুধিবা, ময়ো সোধা নাই তুমি কেনে আছা য কলঙেদি উটি আহে মুণ্ডহীন গাভৰুৰ দেহ৷’
[৩] অসমীয়া জাতীয়তাবাদ আৰু অসমীয়া গ্ৰন্থ ঃ বিধায়ক আলীৰ ৰাজনীতিয়ে ৰাজনীতিৰ একমাত্ৰ নাঙঠ ৰূপ নহয়৷ এয়াও এক গ্ৰন্থৰ বিড়ম্বনা৷ গ্ৰন্থ অধ্যয়ন আৰু ইয়াৰ হজমীকৰণ, ই এক আৱহমান কালৰ পৰা চলি অহা সমস্যা৷ ‘অসমীয়া জাতীয়তাবাদ এক ভাষিক জাতীয়তাবাদ’, এই সত্যক সত্য বুলি মানিবলৈ আমি নাৰাজ৷ দৰাচলতে আমাৰ চিনাকি ইতিহাসে কয়, অসমত বিবিধৰঙী ৰাজনীতিৰ ই এক সুলভ গদ্য৷ আমাৰ বাবে অসমীয়া জাতীয়তাবাদ এক জীৱনশৈলী, অসমীয়া ভাষা ইয়াৰ প্ৰকাশকহে, ধাৰক নহয়৷ প্ৰকাশক আৰু ধাৰকৰ দ্বান্দ্বিক সম্পৰ্কই সম্ভৱ কৰি তোলে জাতীয়তাবাদৰ পৰিৱৰ্তন৷ জীৱনশৈলীৰ পৰিৱৰ্তনৰ সত্যৰ খাতিৰতে শংকৰদেৱৰ গদ্যত অধ্যয়নৰ সমাপ্তি ঘোষণা কৰিব নোৱাৰি৷ আপোনাৰ, মোৰ ল’ৰা-ছোৱালীৰ ‘অসমীয়া জীৱনশৈলী’, আমাৰ ‘অসমীয়া জীৱনশৈলী’ৰ পৰা পৃথক হোৱাটো স্বাভাৱিক৷ পৰিৱৰ্তিত জীৱনশৈলীত অভিভাৱকত্বতকৈ আত্মীকৰণৰ উপাংশ অধিক হ’ব লাগিব; শুদ্ধ হ’ব লাগিব আত্মীকৰণৰ ব্যাকৰণ৷ অসমীয়া ভাষাৰ গ্ৰন্থই সেই অভাৱ পূৰাব নোৱাৰিলে, গ্ৰন্থমেলাত আমি আন ভাষাৰ গ্ৰন্থ বিচাৰিম৷ জীৱনশৈলীৰ ডায়নেমিক্স বা ধাৰা বিশ্লেষণ নকৰি অসম লোকসেৱাৰ পৰীক্ষাত অসমীয়া ভাষাৰ প্ৰশ্নকাকতৰ বিলুপ্তিকৰণৰ এটা যুক্তিও গ্ৰহণযোগ্য নহয়, এই মত পোষণে চলমান অসমীয়া জাতীয়তাবাদৰ সুদূৰপ্ৰসাৰী ক্ষতি কৰিব পাৰে৷ ২৪যচ্ছত এই চৰকাৰ, এই নেতৃত্ব ওফৰোৱাৰ এশ এবুৰি কাৰণ ওলাব, কিন্তু অতি-সাম্প্ৰতিক অসমীয়া জীৱনশৈলীত অসম লোকসেৱাৰ পৰীক্ষাত অসমীয়া ভাষাৰ প্ৰশ্নকাকতৰ বিলুপ্তিকৰণ এটি সময়োচিত শুদ্ধ সিদ্ধান্ত৷ দাঙিব নোৱৰা শিলৰ সপোন, তথাপি অসমীয়া ভাষাত মেডিকেল, অভিযান্ত্ৰিক শিক্ষাৰ পৰিকল্পনাৰ সপোনো এটা দেখিবলগীয়া সপোন৷ পাঁচশ বছৰ আগতে শংকৰদেৱে জাতি এটাৰ জুমুঠি গঢ়িছিল– অসমীয়া জাতি৷ প্ৰকাশক হৈছিল ব্ৰজাৱলী ভাষা৷ পাঁচশ বছৰৰ পৰিক্ৰমাত ব্ৰজাৱলীৰ স্থানচু্যতি ঘটে, জাতিটোৰ প্ৰকাশকৰ দায়িত্ব লয় অসমীয়া ভাষাই৷ পৰিৱৰ্তনৰ ধামখুমিয়াত নিৰঞ্জন চিটিকি পৰে, এটি চকু হেৰুৱাই পেলোৱা নাৰীৰ কাৰুণ্যত পুৰণি গাড়ীত ৰং বোলাই অঘৰী আত্মাই নতুনৰ সপোন দেখে৷ মালিকৰ ‘অঘৰী আত্মাৰ কাহিনী’৷ গাড়ীৰ বিজ্ঞানত যাযাবৰী আত্মা সম্পূৰ্ণভাৱে নাঙঠ নহ’ল৷ জাৰ্মেনীত নিউটনৰ বিজ্ঞানে মেলানি মাগিবলৈ বাধ্য হ’ল; হাইজেনবাৰ্গৰ গণিতত প্ৰকৃতিৰ নাঙঠ ৰূপ ধুঁৱলী-কঁুৱলী হৈ পৰিল৷ হাইজেনবাৰ্গৰ বিখ্যাত ‘অনি(য়তাবাদৰ সূত্ৰ’৷ সেই হাইজেনবাৰ্গৰ গৱেষণাৰ সহচৰী আছিল সুৰেন মেধি ছাৰ৷ নিশ্চিতি হেৰুওৱা ইলেক্টªন যাযাবৰী আত্মাৰ সমাৰ্থক হ’ল৷ সৌৰভ চলিহাৰ ‘অশান্ত ইলেক্টªন’৷ গ্ৰন্থমেলাত আমি এইভাগে কিতাপ বিচাৰিম৷ সকলো নগ্নতা সৃষ্টিশীল নহয়৷ পিতৃ-মাতৃৰ বন্ধ্যা অশ্লীল নগ্নতা আপোন সন্তানৰ প্ৰাণঘাতী হ’ব পাৰে৷ প্ৰশ্নকাকতৰ অনাহক জাতীয়তাবাদী স্থিতি, কলাক্ষেত্ৰত মিঞা-সংস্কৃতিৰ অমূলক ভীতি, ই আপোন সন্তানৰ হত্যাৰ সমতুল্য৷ শংকৰদেৱৰ পথেৰে নীলা লুঙীৰ বেদনা বিৱৰ্তিত হ’ব৷ দশম শ্ৰেণীৰ জ্ঞানৰ বিচাৰ কৰা প্ৰশ্নকাকতেৰে নহয়, অমানৱীয় উচ্ছেদৰ কৰুণ-গাথাৰ আত্ৰাণি আঁতৰোৱাৰ সম্ভেদ গ্ৰন্থৰ জৰিয়তে সন্তানে পাব লাগিব৷ ভাষা ৰক্ষাৰ মূলাধাৰ এয়া হোৱা উচিত৷ অমানৱীয়তাৰ পৃষ্ঠভূমিত মানৱতাৰ বিজয় সুনিশ্চিত নহ’লে ড্ৰাগছৰ বিজয় নিশ্চিত৷ এনকাউণ্টাৰ নহয়, গ্ৰন্থৰ সুবাসেৰেহে ড্ৰাগছ্ৰ ব্যাধি ৰোধিব পৰা যাব৷ এইবাবেও আমাক গ্ৰন্থমেলা লাগে৷
[৪] অন্তৰীপ, হাৰাৰি আৰু সদ্য স্নাতক বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰ ভবেন্দ্ৰ নাথ শইকীয়াৰ ‘অন্তৰীপ’ জীৱনৰ অভাৱনীয় নগ্নতাৰ উন্মোচনত ইন্দ্ৰ, বুদ্ধ হ’বলৈ ওলাইছিল৷ লেখকে সেই স্বাধীনতা দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিলে৷ পছন্দ কৰিলে, গোটমৰা সমাহিত প্ৰশান্তিৰ সলনি তোলপাৰ কৰি থকা জীৱনৰ এষণা, ইন্দ্ৰ কোচিনত জাহাজত উঠিবগৈ৷ হাওৰা ষ্টেচনত তাক প্ৰিয়তোষ বাবু, বনলতা, অপৰেশ, এজাক লগৰ ল’ৰা আৰু তিনিজন প্ৰফেছৰে চুলি, গাল, বাহু, হাত চুই বিদায় দিলে৷ তাৰপাছত ৰাতি হ’ল, দিন হ’ল, আকৌ ৰাতি, আকৌ দিন৷ শব্দ, নৈশব্দ, আন্ধাৰ, পোহৰ, অৰণ্য, মুকলি পথাৰ, বতাহৰ স্থৈৰ্য আৰু প্ৰবাহ৷ পিছফালে এৰি অহা ৰত্নগৰ্ভা মাটি ক্ৰমান্বয়ে বিস্তীৰ্ণ, আৰু বিস্তীৰ্ণ হৈছে, সন্মুখৰ মাটি সংকীৰ্ণ হৈ আহিছে, কিন্তু লগে লগে আগবাঢ়ি আহিছে ৰত্নগৰ্ভ, বিশাল সমুদ্ৰ৷ যিদিনা ইন্দ্ৰহঁতৰ জাহাজখন ইংলেণ্ডৰ টিলবাৰী বন্দৰত লাগিলগৈ, সেইদিনা পুৱাৰে পৰা চিত্ৰা পাৰত ৰৈ আছিল৷ তাই একেটা লেফাফাতে চিঠি পাইছিল; এখন তাইৰ দেউতাকৰ পৰা, ইখন মেনকাৰ পৰা৷ ইন্দ্ৰক সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা দিয়া নহ’ল৷ নহ’লে হয়তো হাৰাৰিলৈ আৰু পঁয়ত্ৰিছ বছৰ অপেক্ষা কৰিব লগা নহ’লহেঁতেন৷ ‘গণদেৱতা [হ’ম’ ডিউচ]ৰ হাৰাৰি৷ য়ুভাল নোৱাহ হাৰাৰি৷’ এক বিশাল জাগতিক আৰ্হিৰ আমি অংশ, আধুনিক সংস্কৃতিয়ে এই বিশ্বাস অগ্ৰাহ্য কৰে৷ জীৱন নাটকতকৈ কোনো ডাঙৰ আন নাটকৰ ভাওৰীয়া আমি নহয়৷ জীৱন-নাটৰ কোনো পাণ্ডুলিপি নাই, ইয়াৰ কোনো মঞ্চায়ন নহয়৷ এই নাটৰ কোনো নিৰ্দেশক নাই, কোনোৱে এই নাট প্ৰযোজনা নকৰে৷ কোনো ক্ষেত্ৰতে জীৱন-নাট অৰ্থবাহক নহয়৷ এতিয়ালৈকে বুজি উঠা বিজ্ঞানে জানিবলৈ দিয়ে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ড এক অন্ধ, অৰ্থহীন খেল, সীমাহীন কোলাহল আৰু ক্ৰোধৰ সমাহাৰ৷ এই সমাহাৰে কিন্তু কোনোধৰণৰ অৰ্থকে ইংগিত নকৰে৷ এটা গ্ৰহৰ অকণমানি এটি অংশত এটা অতি চমুকালৰ বাবে আমাৰ জীৱন; অ’ত-ত’ত আমি বিচৰণ কৰি ফুৰোঁ, এটা সময়ত সকলো নিশ্চুপ হৈ পৰে৷ জীৱনক বিসৰ্জন দি হাৰাৰি বুদ্ধ হ’ব পাৰিলে হয়, য’ত প্ৰশান্তি আৰু মৃত্যু সমাৰ্থক হয়৷ হাৰাৰি কিন্তু আমাৰ দৰে মানুহ হৈয়ে থাকিল৷ গণদেৱতা ২৩৪ পৃষ্ঠাত শেষ নহ’ল৷ ইখনৰ পাছত সিখন আৱৰণ খুলি ভয়ংকৰ নগ্নতাত জীৱনৰ ৰং বিচাৰি হাৰাৰিৰ গণদেৱতাই যাত্ৰা কৰে ৪৬২ পৃষ্ঠালৈ৷ হাৰাৰিৰ স’তে সহবাস কৰিছে নে নাই মই নাজানো৷ এনেকুৱা লাগে, অম্লান আৰু বাণীকান্তই যেতিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চৌহদ এৰে, হাৰাৰি লগত আছিল, ‘মই যেতিয়া সাগৰত নাও পাৰি দিছিলোঁ, মই কেৱল ধেমালিতে পাৰি দিছিলোঁ৷ ভাবিছিলোঁ অকণমান দূৰ সমুদ্ৰ যাত্ৰা কৰি ঘূৰি আহিম সমুদ্ৰৰ পানীৰ গন্ধ, সমুদ্ৰৰ বতাহৰ গন্ধ গাত সানি লৈ ঘূৰি আহিম৷ মইতো জনা নাছিলোঁ সমুদ্ৰৰ অন্তপ্ৰৰ্বাহী সোঁত ইমান প্ৰবল যে ই মোক দূৰলৈ, ক্ৰমাৎ দূৰলৈ, পাৰৰ পৰা বহু দূৰলৈ লৈ আহিব আৰু মই সমুদ্ৰৰ মাজত বাট হেৰুৱাই পেলাম৷ মই কিজানি আৰু ঘূৰি যাব নোৱাৰিম৷ হয়তো হেৰাই যাবলৈ মোৰ এই যাত্ৰা আৰম্ভ হ’ল’৷ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধ্যাপকৰ প্ৰথমখন উপন্যাসৰ অম্লান৷ বিমল মজুমদাৰৰ ‘কৃষ্ণচূড়াৰ লিহিৰি পাত’৷ হাৰাৰিক লৈ অম্লানক আৱিষ্কাৰ কৰিছিলোঁ৷ গ্ৰন্থমেলাত অম্লানক লগ ধৰিম, কিজানিবা হাৰাৰিতকৈও শক্তিশালী ৰূপত অম্লানে মোক সংগ দিয়ে৷
[৫] অনাবিজ্ঞানীৰ বাবে বিজ্ঞানীৰ গ্ৰন্থ অন্ততঃ অসমত বিজ্ঞানীৰ গ্ৰন্থ বুলি ক’লে মাক-দেউতাকে পাঠ্যপুথিৰ স্তৰতে চিন্তা-চৰ্চা কৰাৰ পৰিৱেশেই চলি আছে৷ কলেজ, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ শিক্ষকৰ স্তৰো বহুত ওপৰত বুলি অনুভৱ কৰিব নোৱাৰি৷ খুব বেছি, ‘যদি অসুবিধাত পৰা গুৰুৰ গ্ৰন্থৰ ওচৰলৈ যোৱা’, মূলতঃ পাঠ সৰলীকৰণৰ প্ৰচেষ্টা৷ এই উক্তিৰ লক্ষ্য যদিও বিজ্ঞানী ফাইনমেন, বিজ্ঞানী, অনাবিজ্ঞানীলৈ ফাইনমেনৰ আহ৩ান আছিল আনধৰণৰ ‘মোৰ শিক্ষণৰ মূল লক্ষ্য তোমালোকক কোনো পৰীক্ষাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰি তোলা নহয়৷ আনকি মই তোমালোকক কোনো উদ্যোগ বা মিলিটেৰীত কাম কৰিবলৈও সাজু কৰিব খোজা নাই৷ এই আ(ৰ্যকৰ জগতখনে কেনেদৰে কাম কৰে, পদাৰ্থ বিজ্ঞানীয়ে ইয়াৰ সম্ভেদ লয় কোন পথেৰে, তাৰ এটি উমান তোমালোকক দিব খুজিছোঁ৷ মই বিশ্বাস কৰোঁ আধুনিক কালৰ প্ৰকৃত সংস্কৃতিৰ ই এটি মুখ্য অংশ৷ সম্ভৱতঃ আন বিষয়ৰ প্ৰফেছৰ ওলাব, যি ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰে, মোৰ বোধেৰে তেওঁলোক সম্পূৰ্ণ ভুল’৷ অসমীয়া লেখকে নৱপ্ৰজন্মৰ হাতত এনেকুৱা কিতাপ তুলি দিবলৈ পৰিশ্ৰম কৰিব লাগিব৷ জানি হওক, নাজানি হওক জীৱন-ৰক্ষাৰ ফাণ্ডত পেলাই অসমীয়া ভাষা ৰক্ষাৰ পৰিকল্পনাই সমকালীন সন্মানজনক জাতি হোৱাৰ সম্ভাৱনাৰ পৰা অসমীয়া ভাষাক চিৰকাললৈ বিদূৰ কৰিব পাৰে৷ আমি এই পাপ নকৰা ভাল হ’ব৷
[৬] গ্ৰন্থমেলাত বিপণীৰ নিৰ্বাচনঃ প্ৰিয় কিতাপৰ নিৰ্বাচনে গ্ৰন্থমেলাত কিতাপৰ বিপণীৰ নিৰ্বাচনৰ দিক-নিৰ্দেশনা দিয়ে৷ প্ৰিয়-অপ্ৰিয় কিন্তু এতিয়াও গণিত-বিজ্ঞানৰ সমীকৰণৰ আওতাত নপৰে৷ তথাপি বিজ্ঞানৰ প্ৰান্তিকতো নিষিদ্ধ অঞ্চলতে স্থিৰ কৰা হয়৷ প্ৰিয়-অপ্ৰিয়ৰ ৰহস্যভেদৰ লক্ষ্য যিদল বিজ্ঞানীয়ে স্থিৰ কৰি লৈছে, সেইসকলৰ এজন প্ৰফেছৰ ৱিলিয়াম বিয়ালেক, প্ৰিন্সটন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ৷ ২০১১ৰ গ্ৰন্থ ‘জৈৱ পদাৰ্থবিজ্ঞান মূলনীতিৰ সন্ধান’ত বিয়ালেকৰ অকপট স্বীকাৰোক্তি ‘মই বিশ্বাস কৰোঁ ভাল কিতাপ গভীৰভাৱে ব্যক্তিগত বস্তু৷ পাঠক হিচাপে আমাৰ প্ৰিয় কিতাপ আছে; বিষয়বস্তুৰ প্ৰসংগৰে ই এক আৱেগিক মন্তব্য৷ প্ৰকৃত কোৱাণ্টাম বলবিদ্যাৰ প্ৰথম সোৱাদ দিয়া গ্ৰন্থখনৰ মোৰ ব্যক্তিগত লাইব্ৰেৰীত এক বিশেষ স্থান আছে; আনকি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক আঙুলিয়াই দিয়া গ্ৰন্থৰ মাজতো ই স্থান নলয়৷ ৰাছিয়ান ভাষাৰ পৰা অনুবাদ কৰা, কিতাপৰ আৰ্হিৰ নহয়, বৰং টাইপ কৰা ই এক কাগজৰ থূপ৷ এখন ডিপাৰ্টমেণ্টেল দোকানৰ ৰৈ যোৱা বস্তু বিক্ৰী কৰিবলৈ উলিয়াই দিয়া ৰেকত মই কিতাপখন কিনিবলৈ পাইছিলোঁ৷ সম্ভৱতঃ কোৱাণ্টাম বলবিদ্যাৰ ইয়েই একমাত্ৰ কিতাপ যিখনক এম্পোৰিয়ামত বিক্ৰী কৰা হৈছিল’৷ পত্নী, সন্তান, বন্ধু-বান্ধৱৰ লগত গ্ৰন্থমেলালৈ যাম; তথাপি যিমানদূৰ সম্ভৱ অকলে থাকিম৷ সকলোৰে মাজত থাকিও অকলশৰে ইখনৰ পাছত সিখন গ্ৰন্থ-বিপণীত সোমাম৷ কি ঠিক, কোনো অখ্যাত বিপণীৰ অখ্যাত ঠাকত, কোনো অখ্যাত লেখকে মোৰ প্ৰিয় গ্ৰন্থখন লিখি থৈ দিছে৷
ফোনঃ ৯৪৩৫১-১৯৩১৫