আৰক্ষী কেনে হোৱাটো বিচাৰে

পাঠশালাৰ বজালী মহাবিদ্যালয়ত পঢ়ি থকা সময়ৰ কথা৷ বজালী মহাবিদ্যালয় ছাত্ৰাৱাসৰ বহু আৱাসীয়ে সেই সময়ত ‘প্ৰান্তিক’ আলোচনীখন নিয়মীয়াভাৱে পঢ়ে৷ ফেচবুক, টুইটাৰ আৰু আনকি সাধাৰণ টেলিফোন সেৱাৰ সুযোগ লাভ নকৰা আমাৰ দৰে সেই সময়ৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে বাতৰিকাকত আৰু আলোচনীকেইখনে আছিল পাঠ্যক্ৰম বহিৰ্ভূত জ্ঞান লাভ আৰু মনোৰঞ্জনৰ উৎস৷ ‘প্ৰান্তিক’ত প্ৰকাশিত বিভিন্ন ৰচনা, সম্পাদকীয়, গল্প আদিৰ বিষয়ত ছাত্ৰাৱাসত  প্ৰায়ে আড্ডা বহিছিল আৰু সেই আড্ডাৰ জৰিয়তে আমি লাভ কৰিছিলোঁ বিভিন্ন অভিমত আৰু সৰস বক্তব্য৷

সেই সময়ত প্ৰান্তিকৰ কোনো এক সংখ্যাৰ বিষয়বস্তু আছিল আৰক্ষী প্ৰশাসন৷ বেটুপাতৰ ফটোখন আছিল কৌতূহল সৃষ্টি কৰিবপৰা৷ এঘৰ লোকৰ দৰ্জাৰ সমুখত দুই-তিনিজন আৰক্ষীৰ পোছাক পৰিহিত লোক হাজিৰ হৈছে আৰু দৰ্জা খুলি দিয়া গিৰীহঁতৰ মুখত সৃষ্টি হৈছে আশংকাৰ চাৱনি৷ ফটোখনৰ জৰিয়তে বুজাব বিচৰা হৈছিল যে কোনো লোকৰ ঘৰত আৰক্ষী হাজিৰ হোৱা মানেই বিপদৰ আগজাননী৷ গতিকে আৰক্ষী ঘৰলৈ অহা মানেই নিশ্চিত বিপদৰ আগমন হোৱাটো একপ্ৰকাৰ খাটাং৷ প্ৰান্তিকৰ প্১২৬দ প্ৰবন্ধটোৰ বিষয়ে আমাৰ ছাত্ৰাৱাসত দীৰ্ঘসময়ৰ বাবে কেইবাদিনো আলোচনা-বিলোচনা হৈছিল আৰু সৰহভাগ ছাত্ৰৰ মতামত আছিল আৰক্ষীৰ কঠোৰ আৰু ৰুক্ষ ব্যৱহাৰৰ বিৰুদ্ধে৷ সেই সময়ত অসমৰ প্ৰান্তে  প্ৰান্তে সন্ত্ৰাসবাদ দমনৰ নামত আৰক্ষী আৰু সামৰিক-অৰ্ধসামৰিক বাহিনীৰ জোৱানৰ নিৰ্যাতন চলিছিল আৰু ছাত্ৰাৱাসৰ বহুতে বা তেওঁলোকৰ পৰিয়ালবোৰে তেনে নিৰ্যাতন সহ্য কৰিব লগা হৈছিল৷ আমাৰ পিতৃ আৰক্ষী বিভাগৰ চাকৰিয়াল হোৱা হেতুকে এনে আলোচনাত আমি ব্যক্তিগত মত দাঙি ধৰিব পৰা নাছিলোঁ আৰু যুক্তিসংগত বুলি ভবা বহু মত দাঙি ধৰাত সংকোচ অনুভৱ কৰিছিলোঁ৷ মুঠৰ ওপৰত তেনেবোৰ আলোচনা আৰু প্ৰান্তিকৰ উল্লিখিত লেখাটোৰ মূল সাৰমৰ্মবোৰ আছিল এনে– [ৰ] অসমৰ নিচিনা ৰাজ্যত বা ভাৰতৰ দৰে দেশৰ বেছিভাগ ৰাজ্যত আৰক্ষীৰ লোকক মানুহে ভয় কৰে আৰু বিভিন্ন কাৰণত আৰক্ষী তথা জনগণৰ মাজত সৌহাৰ্দ্যমূলক বা বন্ধুত্বপূৰ্ণ  সম্পৰ্ক গঢ় লৈ নুঠে৷ আৰক্ষীৰ লোকসকল ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক মানসিকতাৰে পৰিচালিত বাবে ভাৰতৰ দৰে দেশত আৰক্ষী-জনসাধাৰণৰ সম্পৰ্কত বহু বেছি ব্যৱধান দেখিবলৈ পোৱা যায়৷ [২] আইন-শৃংখলা আৰু নিৰাপত্তাৰ দায়িত্বত থকা আৰক্ষীৰ লোকসকলে সামাজিক সুৰক্ষা, গণতান্ত্ৰিক বাতাৱৰণ ৰক্ষা কৰা আদি বিষয়ত সমাজক নেতৃত্ব দিব লাগে  অথচ বাস্তৱত আৰক্ষী বাহিনীৰ লোকে তেনে নেতৃত্ব প্ৰদানত ব্যৰ্থ হয়৷ বৰঞ্চ বহু সময়ত ৰাজনৈতিক নেতাৰ ব্যক্তিগত স্বাৰ্থৰ খাতিৰতহে আৰক্ষী ব্যৱহৃত হয় আৰু [৩] সমাজক বিভিন্ন দিশত সঠিক পথেৰে আগুৱাই নিয়া, আইন-শৃংখলা ৰক্ষাৰ দায়িত্বৰে সামাজিক শৃংখলা ৰক্ষা কৰা আৰু সৰ্বোপৰি অপৰাধজনিত ঘটনা প্ৰতিৰোধ কৰি সমাজৰ প্ৰতিজন নাগৰিকক সুৰক্ষা দিয়াৰ যি মহান দায়িত্ব আৰক্ষীৰ ওপৰত ন্যস্ত সেই দায়িত্ব পালনত ভাৰতৰ দৰে দেশৰ আৰক্ষী ব্যৰ্থ বুলি অভিযোগ উঠে৷ বহু সময়ত স্বয়ং আৰক্ষীৰ বিষয়া-কৰ্মচাৰীৰ বিৰুদ্ধে উঠা দুৰ্নীতি, আতিশয্যমূলক দমন আদিৰ বাবে আৰক্ষীৰ লোকে পাবলগীয়া সন্মান-শ্ৰদ্ধা আদি হেৰুৱাব লগা হয়৷

আজিৰ পৰা প্ৰায় তিনি দশক আগতে বজালী মহাবিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰাৱাসত আমি যেতিয়া আৰক্ষীৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছিলোঁ তেতিয়া আমাৰ মাজত আলোচিত ভাবনাবোৰ আছিল ওপৰত উল্লিখিতধৰণৰ৷ ইয়াৰ কিছুবছৰ পাছত আমি বৃত্তিগত কাৰণত আমেৰিকা যুক্তৰাজ্যলৈ যাওঁ আৰু  প্ৰায় এটা দশক আমেৰিকাত কটাওঁ৷ যুক্তৰাজ্যত থকা কালত  আৰক্ষীৰ প্ৰতি থকা আমাৰ সমগ্ৰ ধাৰণা সলনি হৈ যায়৷ এক গণতান্ত্ৰিক ৰাজনৈতিক-প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থাত আৰক্ষীয়ে নাগৰিকৰ সৈতে কেনে প্ৰীতিমূলক সদ্ভাব ৰক্ষা কৰি চলে তাৰ আভাস পাইছিলোঁ যুক্তৰাজ্যত ব্যক্তিগতভাৱে লাভ কৰা কেইবাটাও অভিজ্ঞতাৰ জৰিয়তে৷ তাৰে এটা অভিজ্ঞতা পাঠকৰ জ্ঞাতাৰ্থে ইয়াত উনুকিয়াবলৈ বিচাৰিছোঁ৷ আমি  বাস কৰা মহানগৰখনৰ পৰা নাতিদূৰত থকা বনাঞ্চল, হ্ৰদ আদিলৈ আমি প্ৰায়ে সাপ্তাহিক বন্ধৰ সময়ত সপৰিয়ালে ওলাই গৈছিলোঁ৷ এদিনাখন তেনেদৰে ওলাই যোৱাৰ সময়ত ঘটিল এক অঘটন৷ যুক্তৰাজ্যৰ সকলো বাট-পথত গাড়ীৰ গতিবেগ নিৰ্ধাৰণ কৰা থাকে আৰু সেই নিয়ম উলংঘা কৰিলেই জৰিমনা বিহাৰ লগতে লাইচেঞ্চপৰ্যন্ত নাকচ কৰি দিয়া হয়৷ তদুপৰি  যান-বাহনবোৰে ট্ৰেফিক নিয়ম উলংঘা কৰিলে বিভিন্ন স্থানত সংস্থাপিত কেমেৰা, আৰক্ষী বাহিনীৰ লোকৰ  ইণ্টাৰচেপ্টাৰ আদিয়ে লগে লগে তাক লিপিবদ্ধ কৰি এক ডিজিটেলাইজ ব্যৱস্থাত তাক লিপিবদ্ধ কৰে৷ গতিকে যান-বাহন চলোৱাৰ নীতি-নিয়ম ভংগ কৰিলে কোনো নাগৰিকে নিস্তাৰ পাব নোৱাৰে৷

সেইদিনা এই লেখকে নিজে গম নোপোৱাকৈ তেনে এক নিয়ম ভঙাৰ অপৰাধ সংঘটিত কৰিলোঁ৷ আমি যোৱা পথটোৰ এছোৱাত সৰ্বোচ্ছ গতিবেগ আছিল ঘণ্টাত পঞ্চল্লিছ মাইল৷ পাহাৰীয়া এঢলীয়া সেই পথটোত সৰ্বোচ্ছ সীমাৰ উল্লেখ থকা ডিজিটেল ফলকখন দেখা নাপাই আমি গাড়ীৰ গতিবেগ অলপ বঢ়োৱা মাত্ৰকে চাইৰেণ বজাই এখন আৰক্ষীৰ গাড়ী আমাৰ পাছে পাছে আহিবলৈ ধৰিলে৷ যুক্তৰাজ্যত মূল পথৰ য’তে-ত’তে গাড়ী পাৰ্ক কৰিবলৈ দিয়া নহয়৷ সুবিধাজনক স্থানত গাড়ী পাৰ্ক কৰাৰ সুযোগ নোপোৱালৈকে আৰক্ষীৰ লোকে কোনো হুৰমূৰ নকৰে আৰু প্ৰয়োজন সাপেক্ষে কেইবা কিলোমিটাৰ দূৰত্বলৈ নিয়ম ভংগকাৰী বাহনৰ পিছে পিছে গৈ থাকে৷ তাৰ আগলৈকে আমি যান-বাহন আইন ভংগ কৰা কোনো অপৰাধ কৰা নাছিলোঁ বাবে ভিতৰি ভিতৰি তীব্ৰ ভয় খালোঁ৷ তদুপৰি আমাৰ সন্তানটোক সুকীয়াকৈ ছীটত বহুৱাই ছীট বেŒI× মাৰি অনাৰ সলনি মাকে তাক কোলাত বহুৱাই আনিছিল৷ তেনেদৰে কোলাত বহুৱাই অনা কাৰ্যক যুক্তৰাজ্যত এক অপৰাধ বুলি গণ্য কৰা হয় বাবে তেনে এক অভিযোগ আৰক্ষী বিষয়াজনে উঠাব পাৰে বুলিও ভয় খাইছিলোঁ৷ যি নহওক দুই কিলোমিটাৰমান পথ অতিক্ৰম কৰাৰ পাছত এক সুবিধাজন স্থানত আমি গাড়ীখন ৰখালোঁ৷ আৰক্ষীৰ গাড়ীখনো আমি পাৰ্ক কৰা পথৰ কাষৰ পথাৰখনৰ এচুকত ৰাখিলে আৰু আৰক্ষী বিষয়াজনে আমাৰ গাড়ীখনলৈ খোজকাঢ়ি আগবাঢ়ি আহিল৷ আমাৰ মুখত ভয় আৰু স্পষ্ট আতংক বিৰাজ কৰিলে৷ মোক অতি বেছি ভীতিগ্ৰস্ত যেন দেখা পাই সপ্ৰতিভ হাঁহিৰে আৰক্ষী বিষয়াজনে আমাক পুৱাৰ সম্ভাষণ জনালে৷ তদুপৰি ক’ত ফুৰিবলৈ যাম, ক’ত থাকে আদি প্ৰশ্নৰে পৰিৱেশটো সহজ কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিলে৷ ভয় নাখাবলৈ অনুৰোধ জনাই তেওঁ হাঁহিমুখেৰে দুই-এক ৰসাল কথাৰ অৱতাৰণা কৰিলে৷ কিছু সময় যোৱাৰ পাছতহে তেওঁ  সুধিলে– ‘মহাশয়, আপুনি এক নিয়ম ভংগ কৰিছে বাবেহে এনেদৰে অলপ অসুবিধা দিব লগা হ’ল৷’ আৰক্ষী বিষয়াজনে প্ৰশ্নটো এনেদৰে সুধিলে যে মনৰ ভিতৰত থকা অৱশিষ্ট ভয়খিনিও ক্ষণিকতে নোহোৱা হৈ থাকিল৷ বিষয়াজনে পুনৰ ক’লে– ‘আপুনি এঠাইত গতিবেগৰ সৰ্বোচ্ছ সীমা অতিক্ৰম কৰিছে৷ আপোনাৰ বিৰুদ্ধে মই বাৰু লাইচেঞ্চ বাতিল কৰাৰ আৰ্জি নানো৷ কিন্তু আপুনি এক জৰিমনা দিব লাগিব৷ আপুনি এইমাত্ৰ জৰিমনা প্ৰদান কৰিব পাৰে অথবা মোৰ এই ৰায়ৰ বিৰুদ্ধে আদালতত আৱেদন কৰিব পাৰে৷ সিদ্ধান্ত আপোনাৰ৷’

হাঁহিমুখীয়া আৰক্ষী বিষয়াজনৰ কথাত নাছিল কোনো দাবী বা নিজৰ সিদ্ধান্তত অলৰ-অটৰ হৈ থকাৰ মনোভাব৷ মই আদালতলৈ যাব বিচাৰোঁ বুলি কোৱাত তেওঁ মোৰ সিদ্ধান্তক স্বাগতম জনালে আৰু এখন ৰচিদ প্ৰদান কৰি থৈ গ’ল যাতে মই অনলাইনযোগে উক্ত গোচৰৰ বাবে আদালতত এক তাৰিখ বিচাৰিব পাৰোঁ৷ ৰচিদখন প্ৰদান কৰাৰ পাছত আৰক্ষী বিষয়াজনে আমাক ভ্ৰমণৰ শুভেচ্ছা প্ৰদানেৰে আমাৰ পৰা বিদায় ল’লে৷ পৰৱৰ্তী সময়ত বৃত্তিগত কাৰণত বহুবাৰ বিভিন্ন আৰক্ষী বিষয়াৰ মুখামুখি হৈছিলোঁ আৰু আৰক্ষী থানাত প্ৰৱেশ কৰিছিলোঁ৷ অনুভৱ কৰিছিলোঁ যে আমেৰিকা যুক্তৰাজ্যত তাৰ সাধাৰণ নাগৰিকে বিনা সংকোচে,   ভীতিগ্ৰস্ততাত নুভুগি আৰক্ষীৰ সহায় বিচাৰিব পাৰে৷ ধনী-দুখীয়া নিৰ্বিশেষে সকলো শ্ৰেণীৰ নাগৰিকক আৰক্ষীয়ে সমদৃষ্টিৰে গ্ৰহণ কৰে, সকলোৰে প্ৰতি সম-আচৰণ প্ৰদৰ্শন কৰে৷ গণতান্ত্ৰিক এক ব্যৱস্থাত আৰক্ষীয়ে নিজকে ৰাইজৰ একনিষ্ঠ সেৱক বুলি ভাবে আৰু শান্তি-শৃংখলা ৰক্ষাৰ দায়িত্বত আৰক্ষীৰ নেতৃত্বক সাধাৰণ নাগৰিকে অপৰিহাৰ্য বুলি গণ্য কৰে৷ সন্দেহ নাই যে গণতন্ত্ৰত বিশ্বাস কৰা পৃথিৱীৰ সকলো প্ৰান্তৰ নাগৰিকে নিজ নিজ দেশত এনে আৰক্ষীৰে উপস্থিতি কামনা কৰিব৷