অসমত নাৰীবাদী অধ্যয়নৰ বাটকটীয়াগৰাকী
৪ জানুৱাৰীৰ দিনা ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইংৰাজী বিভাগৰ অৱসৰপ্ৰাপ্ত অধ্যাপিকা অৰ্পণা মহন্তৰ মৃত্যু হ’ল৷ বিদূষী নাৰীগৰাকীৰ মৃত্যুৱে অসমৰ বৌদ্ধিক জগতখন আৰু সমাজ জীৱনত শূন্যতাৰ সৃষ্টি কৰিলে বুলি আমি অনুভৱ কৰিছোঁ৷ নীৰৱে সাৰস্বত সাধনা কৰি থকাএইগৰাকী নাৰীয়ে অসমৰ নাৰী সমাজলৈ নতুন চিন্তাৰ ঢৌ কঢ়িয়াই আনিছিল৷
অৰ্পণা মহন্তৰ জন্ম হৈছিল ১৯৪৭ চনত শিৱসাগৰৰ এক সzান্ত ব্যৱসায়ী পৰিয়ালত৷ পিতৃ পাৰ্বতি চৰণ দত্ত আৰু মাতৃ অনিলা দত্তৰ প্ৰথম জীয়ৰী অৰ্পণাক সৰুতেই উচ্ছপদস্থ পুলিচ বিষয়া খুৰাক ৰাধা দত্ত আৰু খুৰীয়েক লীলাৱতী দত্তই লৈ গৈ লগত ৰাখে আৰু পিছলৈ ছাত্ৰীৱাসত ৰাখি শ্বিলঙৰ ছেইণ্ট মেৰিজ স্কুল আৰু কলেজত পঢ়ুৱাইছিল৷ অৰ্পণাই স্নাতকোত্তৰ শিক্ষা গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয় আৰু ইংলেণ্ডৰ লীডছ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা লাভ কৰিছিল৷ ইংৰাজী সাহিত্যত ডক্টৰেট ডিগ্ৰী লাভ কৰা অসমৰ প্ৰথমগৰাকী মহিলা আছিল অৰ্পণা মহন্ত৷ উচ্ছশিক্ষা লাভ কৰাৰ পাছত অৰ্পণা মহন্তই ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইংৰাজী বিভাগত শিক্ষক হিচাপে যোগ দিলে৷ কামত যোগ দিয়াৰ পাছত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পদাৰ্থ বিজ্ঞান বিভাগৰ কৃতি শিক্ষক পৰমানন্দ মহন্তৰ লগত পৰিচয় হয় আৰু কিছুদিনৰ পাছত ১৯৭১ চনত তেওঁলোক বিবাহপাশত আবদ্ধ হয়৷ ১৯৮২ চনত ড॰ পৰমানন্দ মহন্তই দিল্লীৰ এখন সভাত যোগ দিবলৈ গৈ ‘মানুষী’ নামৰ এখন নতুন মহিলা আলোচনীৰ কেইটামান সংখ্যা মহিলা সম্পৰ্কে পঢ়া-শুনা আৰু লিখা-মেলা কৰি থকা বিদূষী পত্নীৰ বাবে কিনি আনিলে৷ জাকজমকতা নথকা ব্যতিক্ৰমী মহিলা আলোচনী ‘মানুষী’ত নাৰীৰ ইতিহাস, অধিকাৰ, নিৰ্যাতন, প্ৰতিবাদ সকলোৰে বিষয়ে লিখা প্ৰকাশ কৰিছিল৷ নাৰীবাদী আন্দোলনৰ মুখপত্ৰৰূপে পৰিকল্পনা কৰা মানুষীয়ে বাইদেউৰ মনৰ নাৰীবাদী ধাৰণা আৰু চিন্তাক আৰু আগবঢ়াই লৈ গ’ল৷ মনত গভীৰভাৱে প্ৰোথিত হৈ পৰা নাৰীবাদী ভাবধাৰাক অধিক জনা-বুজাৰ প্ৰয়াসেৰে বাইদেৱে ন-পুৰণি নাৰীবাদী গ্ৰন্থসমূহ সংগ্ৰহ কৰি অধ্যয়নৰ পৰিধি বহলাই গৈ থাকিল৷ অসমীয়া ভাষাতো নাৰীবাদী চিন্তাৰ প্ৰসাৰ আৰু প্ৰচাৰৰ নিমিত্তে ‘মানুষী’ৰ আৰ্হিত এখন আলোচনী প্ৰকাশৰ পৰিকল্পনা কৰিলে৷ ফলত প্ৰকাশ পালে ‘আইদেউৰ জোনাকী বাট’৷ ১৯৮৩ চনত প্ৰকাশ পোৱা এই আলোচনী পাঁচ বছৰ সম্পাদনা কৰে অৰ্পণা মহন্তই৷
ড॰ মহন্তই ১৯৮৬ চনত চণ্ডীগড়ত সৰ্বভাৰতীয় নাৰী অধ্যয়ন সন্থাৰ বাৰ্ষিক অধিৱেশনত যোগদান কৰাৰ পাছত উৎসাহিত হৈ আন সক্ৰিয় কৰ্মীসকলৰ সৈতে লগ লাগি নিজৰ কৰ্মস্থান ডিব্ৰুগড়তো নাৰী অধ্যয়ন কেন্দ্ৰ এটা স্থাপন কৰাৰ উদ্যোগ ল’লে৷ প্ৰথম পদক্ষেপ হিচাপে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গ্ৰন্থাগাৰতে সহকাৰী গ্ৰন্থাগাৰিকা শান্তি দাসৰ সহযোগত এটা নাৰী অধ্যয়ন নথি সংগ্ৰহ কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰা হয়৷ অৰ্পণা মহন্তই নেতৃত্ব লৈ ভালেখিনি নাৰীবিষয়ক কিতাপ সংগ্ৰহ কৰে৷ ১৯৯৮ চনত অৰ্পণা মহন্তই ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নাৰী অধ্যয়ন কেন্দ্ৰৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সঞ্চালকৰ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰে৷ তাৰপাছতে তেওঁ কেন্দ্ৰটোৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংগ হিচাপে নিজৰ এটা সুকীয়া গ্ৰন্থাগাৰ গঢ়ি তোলাত নিষ্ঠাৰে মনোনিৱেশ কৰে৷ ২০০৪ চনত কেন্দ্ৰটোৱে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অনুদান আয়োগৰ স্বীকৃতি লাভ কৰে৷ লগে লগে আৰ্থিক অনুদানো লাভ কৰে৷ উল্লেখ্য, এই মহিলা অধ্যয়ন কেন্দ্ৰটো উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ দ্বিতীয়টো এনে কেন্দ্ৰ আছিল৷ আৰম্ভণিৰ পৰা এই কেন্দ্ৰই মহিলা অধ্যয়নৰ বিভিন্ন দিশ আৰু মহিলাৰ বিভিন্ন সমস্যাৰ ক্ষেত্ৰত কাম কৰি আহিছে৷ ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধীনত ৪৩খন কলেজত মহিলা অধ্যয়ন কোষ আৰম্ভ কৰাৰ ক্ষেত্ৰতো গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছিল এই কেন্দ্ৰই৷ অৰ্পণা মহন্তই কেৱল যে বিদ্যায়তনিক কাম কৰিয়েই নাৰী মুক্তিৰ সপোন দেখিছিল এনে নহয়, তেওঁ খাটি খোৱা মহিলাসকলৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্বন্ধ গঢ়ি তুলিছিল৷ গাঁৱে-ভূঞে গৈ নাৰী সমাজক সজাগ, সচেতন আৰু সংগঠিত কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল৷ আমাৰ ৰাজ্যৰ বিভিন্ন মহিলা সংগঠন, জনজাতীয় নাৰী সংগঠন আৰু ৰাষ্ট˜ীয় নাৰী সংগঠনবোৰৰ লগতো অন্তৰংগ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিছিল৷ ইণ্ডিয়ান পিপ্লছ ফ্ৰণ্টৰ উপ-সভানেত্ৰী হিচাপে দেশৰ বিভিন্ন ঠাইত নাৰী সংগঠন গঢ়ি তোলাত ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল৷ ভাৰতীয় নাৰী অধ্যয়ন সংস্থাৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত হৈ থকা অৰ্পণা মহন্তই ৰাষ্ট˜ীয় নাৰীবাদী বুদ্ধিজীৱী, লেখিকা, গৱেষিকা কমলা ভাছিন, বীণা মজুমদাৰ, নীৰা দেশাই আদিৰ সৈতে বিভিন্ন আলোচনা-চক্ৰ, কৰ্মশালা, সন্মিলন আদি অনুষ্ঠিত কৰাত অংশগ্ৰহণ কৰিছিল৷ তেওঁ ভাৰত চৰকাৰৰ নেচনেল ৰিছ’ৰ্চ গ্ৰুপ মহিলা প্ৰগ্ৰেমৰ সদস্য আৰু ইণ্ডিয়ান এছ’চিয়েশ্বন ফৰ ৱ’মেন ষ্টাডিজৰ উপ-সভাপতি পদত কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছিল৷ নাৰীৰ মৰ্যাদা আৰু অধিকাৰ সম্পৰ্কে অতিশয় সচেতন অৰ্পণা মহন্ত সদায় নিৰ্যাতিত মহিলাৰ কাষত থিয় দিছিল৷ আজীৱন গভীৰ অধ্যয়ন কৰা অৰ্পণা মহন্তৰ তাত্ত্বিক বা বিদ্যায়তনিক কিতাপ লিখাৰ ইচ্ছা আছিল৷ পিছে চাকৰি, পৰিয়াল, পাৰিবাৰিক আৰু সামাজিক দায়িত্ব পালন কৰি থাকোঁতে স্বাভাৱিকভাৱেই এই কাম পিছপৰি গৈছিল৷ ২০০৭ চনত তেওঁ কৰ্মজীৱনৰ পৰা অৱসৰ গ্ৰহণ কৰে৷ পুত্ৰ-কন্যাও ইতিমধ্যে প্ৰতিষ্ঠিত হয়৷ বাইদেৱে লিখা-মেলাত মনোনিৱেশ কৰিবলৈ সুযোগ পালে৷ অৱশ্যে, বাইদেৱে সত্তৰৰ দশকৰ পৰাই ইংৰাজী-অসমীয়া দুয়ো ভাষাত সমাজ আৰু নাৰীবিষয়ক গৱেষণাধৰ্মী প্ৰবন্ধ পাতি লিখি আহিছিল৷ তেওঁৰ লেখা ‘ইক’নমিক এণ্ড পলিটিকেল উইকলী’, ‘সাম্প্ৰতিক-সাময়িকী’, শ্ৰীময়ী, প্ৰকাশ, গৰীয়সী, সাতসৰীকে ধৰি বিভিন্ন আলোচনী আৰু কাকতত প্ৰকাশ হৈছিল৷ ড॰ মহন্তৰ ‘অভিনৱ নাৰীৰ সন্ধানত আৰু অন্যান্য প্ৰবন্ধ’ [১৯৯৩] আৰু ‘তগৰৰ দুখ-দোষ আৰু অন্যান্য প্ৰবন্ধ’ [২০০৩] শীৰ্ষক সংকলন দুটি অসমীয়া ভাষাৰ নাৰীবাদী অধ্যয়নৰ বাটকটীয়া গ্ৰন্থ বুলি ক’ব পাৰি৷ এই গ্ৰন্থ দুখনত সন্নিবিষ্ট প্ৰবন্ধবোৰত অৰ্পণা মহন্তৰ নাৰীবাদী অধ্যয়ন আৰু তাৰ ফলত গঢ়ি উঠা নাৰীবাদী চেতনাৰ প্ৰতিফলন ঘটিছে৷ অসমত অৰুণোদয়, মৌ, অসম বান্ধৱ, বাঁহী, জোনাকী আদিৰ পুনৰ মুদ্ৰণ হোৱাৰ বহুদিন পাছলৈকে অসমৰ প্ৰথমখন মহিলা আলোচনী ঘৰ জেউতিৰ পুনৰ মুদ্ৰণৰ কথা কোনেও ভবা নাছিল৷ ১৯২৭ চনতে প্ৰকাশ পোৱা ঘৰ জেউতি মহিলাৰ বাবে মহিলাৰ দ্বাৰা সম্পাদিত আছিল৷ এইক্ষেত্ৰত আগ ভাগ লৈ মহন্ত দম্পতীয়ে প্ৰকাশন পৰিষদৰ নিষ্ঠাৱান কৰ্মী ভূবন কলিতাৰ জৰিয়তে পৰিষদক অনুৰোধ কৰিছিল৷ প্ৰকাশন পৰিষদে এই প্ৰস্তাৱত সঁহাৰি দি অৰ্পণা মহন্তক সংকলক আৰু সম্পাদকৰ দায়িত্ব দিয়ে৷ ২০০৯ চনত অসমৰ প্ৰথম মহিলা আলোচনী কমলালয়া কাকতি আৰু কনকলতা চলিহা সম্পাদিত ‘ঘৰ জেউতি’ অৰ্পণা মহন্তৰ দীঘলীয়া আৰু মূল্যৱান পাতনিৰ সৈতে পুনৰ প্ৰকাশ হৈ ওলায়৷ ২০০৯ চনতে ড॰ মহন্তৰ আন এখন প্ৰবন্ধ সংকলন ‘বিশ্ব সাহিত্যৰ জিলিকনি– শ্বেক্সপীয়েৰৰ পৰা কোৱেৎজীলৈ’ প্ৰকাশ পায়৷ তদুপৰি প্ৰকাশন পৰিষদে প্ৰকাশ কৰা ‘জাৰ্নী অৱ আছামিজ ৱ’মেন ঃ ১৮৩৬-১৯৩৭’-এ এটা শতিকাৰ অসমীয়া মহিলাৰ সামাজিক অৱস্থা আৰু উত্তৰণৰ ইতিহাস লিপিবদ্ধ কৰিছে৷ এইখন অসমীয়া নাৰী অধ্যয়ন ক্ষেত্ৰলৈ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সংযোজন বুলি ক’ব পাৰি৷ ১৯৯৪ চনত অৰ্পণা মহন্ত ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইংৰাজী বিভাগৰ মুৰব্বী থাকোঁতে অসমৰ আন এগৰাকী নাৰীবাদী লেখিকা ড॰ তিলোত্তমা মিশ্ৰৰ সহযোগত এটা প্ৰকল্প হাতত লৈ অসমীয়া লেখিকাৰ চমু জীৱনীসহ তেওঁলোকৰ প্ৰকাশিত লেখাৰ তালিকা প্ৰস্তুত কৰিছিল৷ সেই অনুক্ৰমে ২০০০ চনত সৰু পুস্তিকাৰ আকাৰত ত্ৰিছগৰাকী লেখিকাৰ চমু জীৱনীসহ ‘আছামিজ ৱ’মেন ৰাইটিং, এ বিব্লিঅ’গ্ৰাফী’ প্ৰকাশ হৈ ওলায়৷ ২০১৪ চনত ড॰ মহন্তই ‘চন্দ্ৰপ্ৰভা শইকীয়ানী– স্বাধীনতাপূৰ্ব অসমৰ স্ত্ৰীশিক্ষা আৰু নাৰী জাগৰণ’ নামেৰে আন এখন কিতাপ প্ৰস্তুত কৰি উলিয়ায়৷ এইখন অৱশ্যে কেৱল চন্দ্ৰপ্ৰভা শইকীয়ানীৰ জীৱনগাথা বুলি ক’ব নোৱাৰি, সমগ্ৰ অসমৰ নাৰীসকলৰ শৈক্ষিক, সামাজিক জাগৰণৰ দলিল বুলি গণ্য কৰিব পাৰি৷ ২০১৬ চনত অৰ্পণা মহন্তই ‘অন্য এক দৃষ্টিৰে বেজবৰুৱা’ নামৰ এখন প্ৰবন্ধ সংকলন প্ৰকাশ কৰে৷ এইখন সমালোচনামূলক পুথিতো আন কেইবাটাও মূল্যৱান প্ৰবন্ধৰ লগতে বেজবৰুৱাৰ লেখাত নাৰীমুক্তি, নাৰীৰ সামাজিক স্থিতি আদি ভালেমান নাৰী সম্পৰ্কীয় বিষয়ে স্থান পাইছে৷ অসমৰ নাৰী অধ্যয়ন ক্ষেত্ৰলৈ অৰ্পণা মহন্তৰ অন্যতম বহুমূলীয়া অৱদান হৈছে ২০১৮ চনত ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্ৰকাশন বিভাগে প্ৰকাশ কৰা তাত্ত্বিক পুথি ‘নাৰীবাদ’ জীৱনযোৰা গভীৰ অধ্যয়ন আৰু অভিজ্ঞতাৰ ফল৷ মৃত্যুৰ সময়লৈকে তেওঁ ‘পিতৃতন্ত্ৰৰ বিকাশ’ সম্পৰ্কে অধ্যয়ন আৰু গৱেষণাত ব্যস্ত আছিল৷
মহন্ত দম্পতী অসমীয়া ভাষা-সংস্কৃতি আৰু সমাজৰ প্ৰতি অতিশয় দায়বদ্ধ আছিল৷ ১৯৭৫-৭৬ চনত ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ শিক্ষক-কৰ্মচাৰীৰ ল’ৰা-ছোৱালীৰ বাবে স্কুল এখন স্থাপন কৰাৰ দাবী উত্থাপন হৈছিল৷ কতৃৰ্পক্ষ মান্তি হোৱাৰ পাছত স্কুলখনৰ মাধ্যমক লৈ বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হয়৷ বহুতে ইংৰাজী মাধ্যম হোৱাটো বিচাৰিছিল যদিও মহন্ত দম্পতী আৰু লগৰকেইজনমানে অসমীয়া মাধ্যমৰ পক্ষে সজোৰে মাত মাতিছিল৷ ফলত স্কুলখন অসমীয়া মাধ্যমৰ হয়৷ বহুতো অধ্যাপকৰ ল’ৰা-ছোৱালী বিদ্যালয়খনৰ পৰা লৈ গৈ নগৰৰ ইংৰাজী মাধ্যমৰ স্কুলত নাম লগালেগৈ৷ মহন্ত দম্পতীৰ সন্তানে কিন্তু সেই বিদ্যালয়তে পঢ়িল৷ তেওঁলোকে মনেৰে যি কাম উচিত বুলি ভাবিছিল, তাক নিজৰ জীৱনতো প্ৰয়োগ কৰিছিল৷ জীয়াই থকা সময়ত বঁটা-বাহন, সাহিত্যিক পেন্সন আদিৰ পৰা এইগৰাকী প্ৰচাৰবিমুখ নাৰী বঞ্চিত হৈ ৰ’ল যদিও অসমৰ নাৰী অধ্যয়ন ক্ষেত্ৰ, সাহিত্যজগত আৰু সমাজ জীৱনলৈ আগবঢ়োৱা বৰঙণি ভৱিষ্যৎ প্ৰজন্ম আৰু ইতিহাসে নি(য় সুঁৱৰিব৷ ব্যতিক্ৰমী ব্যক্তিত্বৰ, নিকা অন্তৰৰ মানুহগৰাকীৰ ছবিখন অৰ্পণা মহন্তৰ সান্নিধ্যলৈ অহা সকলো ব্যক্তিৰ অন্তৰত অমলিন হৈ থাকিব৷