‘বাৰ্ধক্যৰো সৌন্দৰ্য আছে’

১৮ জানুৱাৰী৷ পূৰ্বানুমতি সাপেক্ষে পুৱাৰ ভাগত উপস্থিত হ’লোঁ শিলপুখুৰীস্থিত আশ্ৰমসদৃশ ‘কল্পলোক’ত৷ উদ্দেশ্য– ড॰ বীৰেন্দ্ৰ নাথ দত্ত ছাৰক নৱবৰ্ষ আৰু বিহু উপলক্ষে সেৱা জনোৱা৷ দীৰ্ঘদিন তেওঁ অসুস্থ হৈ আছে– বিছনাখনেই যাৰ সংগী৷ দুবছৰ আগতে তেওঁক দেখা কৰাৰ পাছত ক’ভিডকালীন পৰিস্থিতিৰ বাবে মন থকা সত্ত্বেও তেওঁক লগ পোৱাৰ সুযোগ পোৱা নাছিলোঁ৷ বাইদেৱে বাৰাণ্ডাত আমাক আদৰিলে৷ বাহিৰৰ পৰা যোৱা বাবে হাতত ছেনিটাইজাৰ লগালোঁ৷ মুখত মাস্ক আছিলেই৷ বাইদেৱে লৈ গ’ল ভিতৰৰ কোঠাটোলৈ৷ ডিঙিত গামোচাখন দি হাতযোৰ কৰি ছাৰক প্ৰণাম জনালোঁ৷ ছাৰেও সম্ভাষণ জনাই বহিবলৈ দিলে৷ ক’লে, ‘আমাৰ দিনৰ মাঘৰ বিহু শীৰ্ষক তোমাৰ লেখাটো বৰ সুন্দৰ হৈছে’৷ বাইদেৱে ৰোমন্থন কৰিলে ছাৰৰ লগত হাজোৰ মাধৱ মন্দিৰ দৰ্শন কৰাৰ কথা, কণী যুঁজ উপভোগৰ কথা৷ তেওঁ ক’লে, অসমীয়া সংস্কৃতিৰ দৰে উচ্ছ সংস্কৃতি বহুতৰেই নাই৷ অসমীয়া মানুহ সাংস্কৃতিকভাৱে বহু উচ্ছ৷ প্ৰাসংগিকভাৱে কওঁ ১৪ জানুৱাৰীত মাঘবিহু৷ মই বিছনাত থাকোঁতেই বাইদেউৰ ফোন৷ ক’লে, ‘আমাৰ দিনৰ মাঘৰ বিহু’ পঢ়ি খুব ভাল পালোঁ৷ তোমাৰ ছাৰেও খুব ভাল পাইছে৷ মই পঢ়ি শুনাইছোঁ৷ ড॰ বীৰেন্দ্ৰ নাথ দত্ত ছাৰক সুধিলোঁ, ‘ছাৰ, আপোনাৰ কিবা পৰিকল্পনা আধৰুৱা হৈ আছে নেকি?’ তেওঁ ক’লে, ‘নাই/ যিখিনি ৰাইজক দিলোঁ, ৰাইজে মোক তাতকৈ বেছি দিলে৷ মোৰ ভাল লাগে যে মোৰ গীতখিনি নতুন প্ৰজন্মই আদৰি লৈছে৷ ইয়াতকৈ আৰু কি স্বীকৃতি লাগে৷’ লগতে তেওঁ ক’লে– ‘মোক মানুহে শিল্পী, গায়ক, সংস্কৃতিৰ সাধক, গৱেষক আদি নানাধৰণে সম্বোধন কৰে৷ কিন্তু মই নিজকে শিক্ষক হিচাপেহে ক’লে আনন্দ পাওঁ৷ প্ৰধানতঃ মই এজন শিক্ষক৷ শিক্ষকতা মোৰ বৃত্তি আৰু প্ৰবৃত্তিও৷ শিক্ষকতা মোৰ পেছা আৰু নিচাও৷ শিক্ষকতা মোৰ সাধনা আৰু বাসনাও৷ মোৰ ছাত্ৰবোৰে যেতিয়া নিজৰ সন্তানক মোৰ ওচৰলৈ আনি কয় ‘এয়া মোৰ ছাৰ’– মোৰ কি আনন্দ লাগে/ পিতৃ বা মাতৃৰ শিক্ষক বুলি তেওঁলোকৰ ল’ৰা-ছোৱালীয়েও মোক সেৱা জনায়৷ শিক্ষকতা এক মহান বৃত্তি৷ মোৰ দেউতাও আছিল এজন আদৰ্শ শিক্ষক৷ দেউতাই তাহানিতে ঢাকালৈ গৈছিল বি টি পঢ়িবলৈ৷ অসমত তেতিয়া বি টিৰ ব্যৱস্থা নাছিল৷’ মই কথাটোত হয়ভৰ দি ক’লোঁ, ‘হয় ছাৰ, ঢাকা, কলিকতা আদি ঠাই সেই সময়তে শিক্ষাৰ কেন্দ্ৰ আছিল৷’ তেওঁ ক’লে, ‘হয়৷ মই শান্তি নিকেতনত পঢ়িছিলোঁ৷ মই আজি যিটো মানুহ, যিটো ৰূপত তোমালোকে দেখিছা, তাৰ পঞ্চাছ শতাংশ ‘শান্তি নিকেতন’ৰ অৱদান৷ এবাৰ মই গুৱাহাটী এয়াৰপ’ৰ্টত শান্তি নিকেতনৰ ‘ছাৰ’ এজনক লগ পাই ক’লোঁ, ছাৰ, আপুনি মোক চিনিছেনে? গভীৰ পাণ্ডিত্যৰ অধিকাৰী ছাৰজনে অলপ সময় মোৰ মুখলৈ চাই ক’লে– অ’ তুমি বীৰেন নোহোৱানে? মই ক’লোঁ– হয় ছাৰ৷ তেওঁ সুধিলে– এতিয়া কি কৰি আছা৷ মই ক’লোঁ– মই কলেজ এখনত শিক্ষকতা কৰোঁ ছাৰ৷ তেওঁ ক’লে– ‘আৰে বাবা, বহুত ভাল কৰিছা, মই ভাবিছিলোঁ তুমি অল ইণ্ডিয়া কিবা পৰীক্ষা দি আই এ এছ বা তেনে পৰ্যায়ৰ বিষয়া হ’লা নেকি? শিক্ষকতা বৰ ভাল বৃত্তি৷’ কথাৰ মাজতে দত্ত ছাৰৰ কাহ উঠিল৷ মই সুধিলোঁ, পানী খাব নেকি ছাৰ? তেওঁ ক’লে– ‘নাই৷ এয়া বুঢ়া হোৱাৰ লক্ষণ৷’ হাঁহি ক’লে, ‘বাৰ্ধক্যৰো সৌন্দৰ্য আছে৷’

'Grow old along with me

The best is yet to be

বুঢ়া হ’লে জ্ঞান বাঢ়ে৷ আমি তিনিও হাঁহিলোঁ৷

তেওঁ ক’লে– ‘মই কোনোদিন লংপেণ্ট পিন্ধাই নাই, তুমি জানানে? সদায় ধুতি-পাঞ্জাবী পিন্ধিছোঁ৷ খদ্দৰৰ৷’ মই ক’লোঁ– কান্ধত মোনাখন৷ মোনাখনত আপুনি লৈ ফুৰায় মৰম আৰু দয়া৷ তেওঁ হাঁহিলে৷ মই আগবঢ়াই দিয়া মোৰ শেহতীয়া গ্ৰন্থ ‘পত্ৰলেখা’ত চকু ফুৰাই নৱকান্ত বৰুৱা ছাৰৰ কথা উলিয়ালে৷ জানা, আমাৰ বিয়াত নৱকান্তই পাটৰ কাপোৰত লিখি নিজ হাতে ‘বগলী এ বগা ফোঁট দি যা’ গানটো মোক উপহাৰ দিছিল৷ দুয়োফালে দুডাল কাঠৰ দাণ্ডিৰে বান্ধি ৰজা-মহাৰজাই দিয়া পত্ৰৰ দৰে মোক বিয়া উপলক্ষত গীতটো উপহাৰ দিছিল৷ তোমালোকে সৰুতে বগলীক চাই চাই এই গীত গাই নখত দাগ চাইছিলানে? কথা প্ৰসংগত ওলাল ২০০০ চনত নগাঁও আকাশবাণীয়ে কেন্দ্ৰটোৰ সন্মুখৰ বাকৰিৰ সেউজীয়া ঘাঁহনিত নিশা আয়োজন কৰা সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানটোৰ কথা৷ খেৰৰ ঘৰটোত ‘ঋষি-তপস্বী’ৰ দৰে সামান্য ওখ মঞ্চখনত ড॰ বীৰেন্দ্ৰ নাথ দত্ত৷ ফৰিংফুটা জোনাক৷ নিৰ্মল আকাশ৷ অসংখ্য দৰ্শক৷ এটা শব্দও নাই৷ আজি দত্ত ছাৰে সেই সন্ধিয়াটোৰ কথা স্মৰণ কৰি ক’লে– ‘সেই অনুষ্ঠানটো মোৰ জীৱনৰ অতি স্মৰণীয় ক্ষণ৷ সিদিনা মোৰ খুব ভাল লাগিছিল৷’ তেওঁ গুণগুণালে–

‘তোমাৰ কাৰণে যাওঁ ফুল তুলিবলৈ

তুমি আছা ফুলৰে সাজত,

তোমাৰ কাৰণে যাওঁ গান গাবলৈ

তুমি আছা গানৰে মাজত৷’

আৰু ক’লে– এই গানটোৰ সুৰ ধূপধৰা অঞ্চলৰ আইসকলৰ এটা লোকসংগীতৰ পৰা আনিছিলোঁ৷ তেওঁলোকে গাইছিল এইদৰে–

‘মকুৱা ফুলৰে ডোনা কাষৰিতে ৰ’ল

একেপেতি তুলসীৰে গোহঁাই পূজা হ’ল৷’

তাত ডোনা আৰু ম’কাৰ [ভেট ফুল] কথা আছিল৷ সাৰাংশ এনে– ভগৱানক পাবলৈ একডোনা ম’কা ফুলৰ প্ৰয়োজন নাই, এটি তুলসী পাতেই যথেষ্ট৷

কথা প্ৰসংগত শংকৰদেৱৰ কথা ওলাল৷ বাইদেৱে ক’লে– ‘ছাৰে পুৱা সদায় একোটা বৰগীতেৰে দিনটোৰ কাৰ্যসূচী আৰম্ভ কৰে৷’ ছাৰে ক’লে, হয়, মই সদায় পুৱা বৰগীত গাওঁ৷ এটা সময়ত ৰেডিঅ’তো গাইছিলোঁ৷ বৰগীতবোৰৰ কথা আৰু সুৰে চিত্ত আকৰ্ষণ কৰে৷ ছাৰে গাই শুনালে– 

‘উঠৰে উঠ বাপু গোপাল হে

নিশি পৰভাত ভৈল৷’

তেওঁৰ বৰগীতৰ গুৰু প্ৰয়াত দয়াল সূত্ৰধাৰৰ স্মৃতি ৰোমন্থন কৰি শিল্পীজন আৱেগিক হৈ পৰিল৷ আঙুলিত ধৰি ধৰি তেওঁক কেনেকৈ বৰগীত শিকাইছিল, সেই কথাবোৰ শিল্পীজনে স্মৰণ কৰিলে৷ লগতে তেওঁ স্মৰণ কৰিলে শুৱালকুছিৰ গন্ধৰাম বায়ন, নগাঁৱৰ গিৰিকান্ত মহন্ত আৰু আধুনিক গীতৰ গুৰু ৰামেশ্বৰ দাসক৷

দত্ত ছাৰে ক’লে, মই কেইটামান ধেমেলীয়া কবিতাও লিখিছোঁ৷ মোৰ ছোৱালীৰ আৰু তাইৰ বান্ধৱীৰ নামক লৈ আৰু নামৰ লগত সংগতি ৰাখি৷ দুটামান গাই শুনালে–

[ৰ] ‘সিংহহঁতৰ দেশত হ’বলা নাপিত পাবলৈ নাই,

নহ’লে ইমান চুলি মূৰে-চুৰে ৰাখে নেকি কোনোবাই?

সৰুকণে বোলে, ধেৎ বাজে কথা, মাৰ যদি মাৰ বাজি,

সিংহীৰ সৈতে কাজিয়াত হাৰি সিংহ হ’ল বাবাজী৷’

[২] খাই বৈয়ো শেঁতা পৰি গৈছিল নাজমা,

ডাক্তৰে তেজ চাই ক’লে, তেনে ভয় নাই,

হিম’গ্লবিন কম, ঠিকে আছে প্লাজমা৷

আইৰন পিল খালে ঠিক হৈ যাব পাছে৷

কাঁচকল ভাজি দিব তাতো আইৰন আছে৷

আইৰন মানে লোহা নাজমাই জানিছিল,

ভাবিলে ভজাকে খাওঁ

কিয় গিলি মৰো পিল?

ৰিক্সাৰ পৰা নামি,

চিঞৰিলে ঘামি-জামি

গজাল এপোৱামান

আনি আজি ভাজ-মা৷’

ৰসলগা৷ আমি উচ্ছস্বৰে হাঁহিলোঁ৷ বাতৰিকাকতলৈ পঠাবলৈ বা কিতাপ আকাৰে প্ৰকাশ কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰাত তেওঁ আমাৰ প্ৰস্তাৱ প্ৰত্যাখ্যান কৰিলে৷

বাইদেৱে যোগ দিলে, ‘ছাৰে ভাষণ দিয়াতকৈ কিছুমান কাম নিজে কৰি ভাল পায়৷ সংস্কৃতি, পৰম্পৰা নিজে পালন কৰিলেহে সেইবোৰ ৰক্ষা পৰিব৷ এখেতে বিহুৰ সময়ত মাহকঢ়াই নিজে তৈয়াৰ কৰে৷ আনে কৰিলে পছন্দ নহয়৷ ওচৰৰ সুগায়ক, শিল্পী কুল বৰুৱা আৰু ভানু বৰুৱাই [অধ্যাপক প্ৰবীণ বৰুৱাই] সদায় আহি এইবোৰৰ সোৱাদ লৈছিল৷ তেওঁলোক আজি আমাৰ মাজত নাই৷ অলপতে তেওঁলোকৰ দেহাৱসান ঘটিল৷ এই ঘটনাই এখেতৰ মনত বহুত দুখ দিছে৷ বাইদেৱে পুনৰ ক’লে, স্মৃতিশক্তিয়ে কেতিয়াবা ফাঁকি দিলেও এখেতে ভাল পোৱা লোকসকলক পাহৰা নাই৷ বিছনাখনৰ কাষতে থকা টেবুলখনত থকা ‘মায়ে দিয়া বিহান’ কিতাপখন মাজে মাজে চাই তোমাৰো কথা সোধে– ক’ত আছা, কি কৰি আছা আদি৷’

দত্ত ছাৰে ক’লে, ‘তুমি জানানে, মই নিউজ ৰীডাৰ আছিলোঁ? এম এ পৰীক্ষা দি উঠি মই দিল্লীত অসমীয়া বাতৰি পঢ়িছিলোঁ এইদৰে– ‘অল ইণ্ডিয়া ৰেডিঅ’, পুৱাৰ বাতৰি পঢ়িছোঁ বীৰেন্দ্ৰ নাথ দত্তই’৷ এম এ ৰিজাŒI× দিয়াৰ পাছত গুৱাহাটীলৈ আমি মহাবিদ্যালয়ৰ অধ্যাপক হ’লোঁ৷ আই এলৈকে বিজ্ঞানৰ ছাত্ৰ আছিলোঁ যদিও পাছত ৰাজনীতি বিজ্ঞান বিষয়ৰ ছাত্ৰ আৰু অধ্যাপক হৈ পৰিলোঁ৷’ হাইস্কুল শিক্ষান্ত পৰীক্ষাত পঞ্চম স্থান আৰু আই এ পৰীক্ষাত সপ্তম স্থান দখল কৰা শিক্ষাবিদ, পণ্ডিতজনে কথা প্ৰসংগত ক’লে, ‘মই বিখ্যাত মানুহ হ’বলৈ কেতিয়াও চেষ্টা কৰা নাই, ভাল মানুহ হ’বলৈ চেষ্টা কৰি আহিছোঁ৷ আজিও এইক্ষেত্ৰত সফল হ’ব পৰা নাই৷’

কথাৰ মাজতে বিভা দত্ত বাইদেৱে চাহ-জলপান খুৱালে৷ তেওঁ স্মৰণ কৰিলে দত্ত ছাৰৰ মাতৃভূমি পানাৰা গাঁৱৰ কথা আৰু কৈ গ’ল– বাইহাটা চাৰিআলি আৰু মুক্তাপুৰৰ নিকটৱৰ্তী পানাৰাৰ কেঁচা ৰাস্তাৰে সন্তানক লৈ যোৱাৰ কাহিনী, গাঁওখনৰ প্ৰাকৃতিক সৌন্দৰ্যৰ কথা৷ আজন্ম শিল্পী, শিক্ষক হিচাপে গৌৰৱ কৰা মহান শিক্ষাবিদজন কথা পাতি ক্লান্ত হোৱা বুলি ভাবি বিদায় ল’লোঁ৷ ‘কল্পলোক’ৰ পৰা ওলাই জপনাখন বন্ধ কৰি ঘূৰি চালোঁ ‘আশ্ৰম’খনলৈ৷ সাধকজনৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাৰে মূৰ দোৱালোঁ৷ নেদেখাজনক প্ৰাৰ্থনা কৰিলোঁ তেওঁৰ মংগলৰ বাবে৷