ভাৰততো হ’ব পাৰে ‘লংকা-কাণ্ড’

ধাৰত পোত গৈছে দেশৰ ১০খন ৰাজ্য

ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ কঠোৰ সকীয়নি

‘ফ্ৰীবিজ’ বা উপহাৰ শব্দটো অচিৰেই ভাৰতৰ বাবে ভয়ংকৰ অভিশাপৰূপে পৰিগণিত হ’ব পাৰে৷ ‘ফ্ৰীবিজ’ অৰ্থাৎ জনতাক বিনামূল্যে চৰকাৰে যি হাৰত ‘নন মেৰিট গুডছ’ অথবা অ-জনহিতকৰ পণ্য বা আঁচনি বিলাবলৈ ধৰিছে, তাৰ চৰম পৰিণতিত ভাৰতৰ অৰ্থনীতি শ্ৰীলংকাৰ দৰে বিধবস্ত হোৱাৰ দিশে আগবাঢ়িছে৷ প্ৰতিবেশী দ্বীপৰাষ্ট্ৰ শ্ৰীলংকা যিদৰে ছিন্নভিন্ন হৈ পৰা অৰ্থনীতি আৰু পৰ্বতসম ঋণৰ বোজাত পৰি ধবংস হৈ পৰিছে, সেই পৰিণতিৰ মুখামুখি হ’বলৈ ভাৰতৰো বেছিদিন নাই৷ এই সকীয়নি কোনো চৰকাৰ বিৰোধী অৰ্থনীতিবিদ অথবা বিৰোধী ৰাজনৈতিক দলৰ নহয়৷ বৰং কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ নিৰ্দেশত ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে উত্তৰ-ক’ভিড পৰিস্থিতিত দেশৰ ৰাজ্যসমূহৰ আৰ্থিক পৰিস্থিতিক লৈ চলোৱা এটা বিস্তৃত সমীক্ষাৰ ফলাফলৰ প্ৰতিবেদনহে৷ নৰেন্দ্ৰ মোদী চৰকাৰৰ নিৰ্দেশত দেশৰ ৰাজ্যসমূহৰ সাম্প্ৰতিক অৰ্থনৈতিক স্থিতি সন্দৰ্ভত বিশ্লেষণাত্মক সমীক্ষা চলাইছিল ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ ডেপুটি গভৰ্ণৰ মাইকেল দেৱব্ৰত পাত্ৰৰ অধীনত ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ এটা বিশেষজ্ঞ দলে৷ এই সমীক্ষাৰ অন্তত তেওঁলোকে যি প্ৰতিবেদন দাখিল কৰিছে, সেয়া ভাৰতৰ আৰ্থিক পৰিস্থিতি আৰু ভৱিষ্যতৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত কেৱল উদ্বেগজনকেই নহয়, আক্ষৰিক অৰ্থতে চৰমভাৱে ভয়াৱহ৷ অৱশ্যে মাইকেল দেৱব্ৰত পাত্ৰ নেতৃত্বাধীন ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ বিশেষজ্ঞ অৰ্থনীতিবিদে তেওঁলোকৰ প্ৰতিবেদনত প্ৰত্যক্ষভাৱে ভাৰতীয় অৰ্থনীতি বিধবস্ত হৈ পৰিব বুলি উল্লেখ কৰা নাই৷ তেওঁলোকৰ এই সতৰ্কবাণী মূলতঃ ৰাজ্যভিত্তিক৷ ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ বিশেষজ্ঞ দলটোৱে তেওঁলোকৰ সমীক্ষাৰ জৰিয়তে দেশৰ ১০ খন ৰাজ্য চিহ্নিত কৰিছে আৰু এইকেইখন ৰাজ্যৰ আৰ্থিক স্থিতি অচিৰেই শ্ৰীলংকাৰ দৰে বিধবস্ত হৈ পৰিব বুলি সতৰ্ক কৰি দিছে৷ সেই ১০ খন ৰাজ্যৰ ভিতৰত ৫ খন ৰাজ্যৰ অৱস্থা ইমানেই শোচনীয় যে সেইকেইখন ৰাজ্যৰ অৰ্থনৈতিক স্থিতি ধাৰত পোতগৈ ইতিমধ্যে শ্ৰীলংকাৰ দৰে হৈছে৷ উদ্ধাৰ পাব নোৱাৰাকৈ ঋণত পোত যোৱা  সেই ৰাজ্যকেইখন হৈছে– পঞ্জাৱ, ৰাজস্থান, বিহাৰ, কেৰালা আৰু পশ্চিমবংগ৷ আৰ্থিকভাৱে অতিশয় দুৰ্দশাগ্ৰস্ত, কিন্তু উক্ত পাঁচ ৰাজ্যতকৈ সামান্য উন্নত অৱস্থাত থাকিও ধাৰত ককবকাই আছে উত্তৰ প্ৰদেশ, মধ্য প্ৰদেশ, হাৰিয়ানা, ঝাৰখণ্ড আৰু অন্ধ্ৰ প্ৰদেশে৷ এনেদৰে যেতিয়া দেশৰ গৰিষ্ঠসংখ্যক ৰাজ্য ধাৰত পোত যাব, ঋণৰ পৰা উদ্ধাৰৰ কোনো উপাই নোহোৱা হ’ব, তেতিয়া সামগ্ৰীকভাৱে ভাৰতৰ অৱস্থাও শ্ৰীলংকাৰ দৰে থানবান হৈ যোৱা অৰ্থনীতিৰ এখন দেশলৈ পৰ্যবহিত হ’ব৷ ভাৰততো সৃষ্টি হ’ব ‘লংকাকাণ্ড’৷ ভাৰত যিহেতু ফেডাৰেল বা যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় ভিত্তিত গঠিত এখন দেশ, সেয়ে ৰাজ্যসমূহৰ আৰ্থিক অৱস্থা শোচনীয় পৰ্যায়লৈ গতি কৰিলে কেন্দ্ৰৰ অৰ্থনীতি বুলি কোনো পৃথক অৰ্থনীতি নোহোৱা হৈ পৰিব৷ তেতিয়াই ভাৰত হৈ পৰিব সাম্প্ৰতিক শ্ৰীলংকাৰ দৰে বিধবস্ত অৰ্থনীতিৰ এখন দেশ৷

ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ এই প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰা হৈছে, এই ১০ খন ৰাজ্যই ‘ফ্ৰীবিজ’ বা বিনামূলীয়া আঁচনি আৰু অন্যান্য দিশত যিমান ধন ব্যয় কৰি আছে সেই ব্যয়ৰ পৰিমাণ দেশৰ সকলো ৰাজ্যৰ মুঠ ব্যয়ৰ অৰ্ধেক৷ ইয়াৰ ভিতৰত ৫ খন ৰাজ্য ক্ৰমে বিহাৰ, ৰাজস্থান, পশ্চিমবংগ, কেৰালা আৰু পঞ্জাৱে তেওঁলোকৰ মুঠ ৰাজহ উৎপাদনৰ ৯০ শতাংশই জনহিতকৰ আঁচনি সৃষ্টি কৰি ‘নন মেৰিট গুডছ’ৰ নামত ব্যয় কৰি পেলাইছে৷ ‘নন মেৰিট গুডছ’ মানে তেনে পণ্য বা সামগ্ৰী, যি সামগ্ৰী জনসাধাৰণৰ জীৱন ধাৰণৰ বাবে অপৰিহাৰ্য নহয়৷ অৰ্থাৎ তেনে সামগ্ৰী চৰকাৰে আঁচনিৰ জৰিয়তে জনতাৰ মাজত বিনামূলীয়াকৈ বিতৰণ কৰাটো ইমান প্ৰয়োজনীয় নহয়৷ কিন্তু ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যত এই ১০ খন ৰাজ্যই বিভিন্ন চৰকাৰী আঁচনিৰ অধীনত এই ‘নন মেৰিট গুডছ’ দীৰ্ঘকাল ধৰি ৰাজ্যৰ জনসাধাৰণৰ মাজত বিতৰণ কৰি আছে৷ ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ বিশেষজ্ঞৰ দলটোৱে এই সামগ্ৰীক ফ্ৰীবিজ বুলি বৰ্ণনা কৰিছে৷ এই ‘ফ্ৰীবিজ’/ বিতৰণৰ ফলত দেশৰ ৰাজহ ব্যয় অস্বাভাৱিকভাৱে বৃদ্ধি পাইছে আৰু ৫ খন ৰাজ্যই তেওঁলোকৰ ৰাজহ আয়ৰ ৯০ শতাংশ পৰ্যন্ত ব্যয় কৰি পেলাইছে৷ ৰাজহ আয়ৰ ধন বিনামূলীয়া সামগ্ৰী বিতৰণত শেষ হৈ যোৱাৰ ফলত ৰাজ্যসমূহত উন্নয়নমূলক আৰু জৰুৰী প্ৰয়োজনত কৰিবলগীয়া ব্যয়ৰ ধন ৰাজভঁৰালত নোহোৱা হৈ পৰিছে৷ সেই কাম বা ব্যয়ৰ বাবে ৰাজ্যসমূহে ঋণ ল’বলগীয়া হৈছে আৰু এই ১০ খন ৰাজ্য, বিশেষকৈ দেশৰ ৫ খন ৰাজ্যৰ ঋণৰ বোজা অস্বাভাৱিকভাৱে বৃদ্ধি পাই এতিয়া পৰিশোধ কৰিব নোৱৰা স্থিতিলৈ পৰ্যবসিত হৈছে৷ উদাহৰণ হিচাপে সম্প্ৰতি পশ্চিম বংগৰ ঋণৰ পৰিমাণ হৈছে ৫,৮৬,৪৩৮ কোটি টকা৷ 

ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ সমীক্ষা কৰা বিশেষজ্ঞ দলটোৱে তেওঁলোকৰ প্ৰতিবেদনত কৈছে– ‘চুবুৰীয়া দেশৰ শ্ৰীলংকাৰ সাম্প্ৰতিক অৰ্থনৈতিক দুৰৱস্থা আমাৰ বাবে সতৰ্কবাণীস্বৰূপ৷ চৰকাৰে অবাধে লোৱা ঋণৰ বোজা প্ৰকৃততে দেশখনৰ নাগৰিক অথবা ৰাজ্যখনৰ বাসিন্দাৰ কান্ধতে পৰে৷ একাংশ নাগৰিক বা বাসিন্দাক বিনামূলীয়া সামগ্ৰী প্ৰদানৰ বাবে দেশ অথবা ৰাজ্য এখন শ্ৰীলংকাৰ দৰে ঋণগ্ৰস্ত হৈ পৰাতো সুস্থ আৰু শুদ্ধ অৰ্থনীতিৰ ৰূপ নহয়৷ ঘাইকৈ ঋণৰ বোজাৰ বাবেই কিদৰে শ্ৰীলংকাৰ অৰ্থনীতি সামগ্ৰীকভাৱে বিধবস্ত হৈ পৰিল, সেয়া ভাৰতৰ সকলোৱে পূৰ্ণৰূপত পৰ্যবেক্ষণ কৰা উচিত আৰু সেই সতৰ্কবাণীৰ ভিত্তিত নিজৰ ঋণগ্ৰস্ততাৰ বিষয়টো বিবেচনা কৰা উচিত৷ ৰাজসাহায্য প্ৰদানৰ নামত ভাৰতৰ কিছুসংখ্যক ৰাজ্য যিদৰে বিশাল অংকৰ ঋণত নিমজ্জিত হৈছে, সেয়া স্বৰূপাৰ্থতে উদ্বেগজনক৷ ঋণৰ পৰিমাণ বৃদ্ধিয়ে এতিয়া আমাৰ দেশৰ কেতবোৰ ৰাজ্যৰ ‘গ্ৰছ ষ্টেট ডমেষ্টিক প্ৰডাক্ট’ [জি এছ ডি পি] অৰ্থাৎ ৰাজ্যিক জি ডি পিক [মুঠ ৰাজ্যিক ঘৰুৱা উৎপাদন] চেৰ পেলাই গৈছে৷ আমি ঘাইকৈ ঋণৰ পৰিমাণ আৰু জি এছ ডি পিৰ অনুপাত বিচাৰ কৰি ১০ খন ৰাজ্যৰ শোচনীয় আৰ্থিক স্থিতি ধৰা পেলাইছো, য’ৰ ৫ খন  ৰাজ্যৰ জি এছ ডি পি তেওঁলোক ড়ুবি থকা ঋণতকৈ পৰিমাণত কম৷ এই ৫ খন ৰাজ্য আৰু মুঠ ১০ খন ৰাজ্য তেওঁলোকে পোত যোৱা বিশাল পৰিমাণৰ ঋণৰ পৰা উদ্ধাৰ পোৱাৰ আশা কম৷’ 

শ্ৰীলংকাই মূলতঃ তিনিটা কাৰণৰ বাবে ভয়ংকৰ আৰ্থিক সংকটত ভূগিবলগীয়া হৈছে৷ প্ৰথমে– একেৰাহে ২৫ বছৰ ধৰি শ্ৰীলংকাত গৃহযুদ্ধ চলি আছিল৷ ফলত দেশৰ আৰ্থিক উন্নয়ন নোহোৱা হৈছিল৷ দ্বিতীয়তে–  শ্ৰীলংকাই ঘাইকৈ কৃষি আৰু পৰ্যটনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি দেশৰ অৰ্থনীতি চম্ভালিছিল৷ তেওঁলোকে বিদেশলৈ কোনো সামগ্ৰী ৰপ্তানি কৰিব পৰা নাছিল৷ ফলত শ্ৰীলংকাই বিদেশী মুদ্ৰা জমা কৰিব পৰা নাছিল৷ তৃতীয়তে– দেশখন ক্ৰমান্বয়ে ধাৰত পোত গৈ আছিল যদিও সমান্তৰালভাৱে তেওঁলোকে জনকল্যাণমূলক আঁচনিত দেশৰ সংগৃহীত ৰাজহৰ সিংহভাগ ব্যয় কৰিছিল৷ অথচ সেয়া দেশখনৰ অৰ্থনীতিৰ পৰিপন্থী আছিল৷ একেদৰে ভাৰতৰ বহু সংখ্যক ৰাজ্য আৰু সামগ্ৰীকভাৱে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে জনকল্যাণ আঁচনিত বৃহৎ পৰিমাণৰ ধন ব্যয় কৰি আছে৷ সম্প্ৰতি দেশত ৪১ শতাংশ নাগৰিকে চৰকাৰী সাহায্য বা চৰকাৰী আঁচনিৰ সুফল লাভ কৰি আছে৷ অন্যাৰ্থত দেশৰ ৪১ শতাংশ নাগৰিকেই এতিয়া হিতাধিকাৰী৷ বিভিন্ন ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ঘাইকৈ শাসনাধিষ্ঠিত দলৰ সমৰ্থনৰ বাবে অৰ্থাৎ ভোট অৰ্জনৰ বাবে এনেদৰে হিতাধিকাৰী সৃষ্টি কৰি আছে৷  হিতাধিকাৰীক প্ৰদান কৰা সেই ৰাজসাহায্য চৰকাৰে তেওঁলোকৰ ৰাজহ আয়ৰ পৰা ব্যয় কৰি আছে৷ ফলত দিনে দিনে ৰাজভঁৰাল শূন্য হৈ গৈছে৷ এনেক্ষেত্ৰত উল্লেখিত ৰাজ্যসমূহৰ দৰে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰেও উন্নয়নমূলক কাম আৰু জৰুৰী প্ৰয়োজনৰ বাবে ব্যাপক হাৰত ঋণ ল’বলগীয়া হৈছে৷ ফলত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰো দ্ৰুতগতিত ঋণত পোত গৈ আছে৷ যদিহে এই ব্যৱস্থা অব্যাহত থাকে তেন্তে ভাৰতৰ অৱস্থাও নিকট ভৱিষ্যতত শ্ৰীলংকাসদৃশ হ’ব৷ সেই হিচাপত ভাৰতত ‘লংকাকাণ্ড’ হ’বলৈ বেছি দিন বাকী নাই৷