সুখৰ আধুনিক বজৰুৱা সংজ্ঞা
কোনবোৰ ভাল আৰু কোনবোৰ বেয়া তাক এতিয়া আৰু ঈশ্বৰ বা আল্লাই ঠিৰাং নকৰে৷ পাঁচ ৱক্ত নামাজ পঢ়ি বা নিতৌ মন্দিৰ দৰ্শন কৰি ড্ৰাগ্ছ সৰবৰাহ কৰিব পাৰি৷ কৰি আছে৷ ঈশ্বৰ-আল্লাও সন্তুষ্ট হৈ আছে, ধান্দাও চলি আছে৷ ড্ৰাগ্ছ ব্যৱসায় কৰাসকলৰ বাবে, মহিলাক ফুচুলাই, প্ৰেমৰ অভিনয় কৰি বিয়া কৰাই আন প্ৰদেশলৈ নি বেশ্যালয়ত বিক্ৰী কৰাসকলৰ বাবে মছজিদ-মন্দিৰৰ দুৱাৰ বন্ধ হোৱা নাই৷ কোনো মছজিদ-মন্দিৰৰ বাহিৰত জাননী জাৰি কৰা নাই যে অনৈতিক উপায়েৰে ঘটা টকা, ৰাজহুৱা ধনৰ পৰা চুৰি কৰা টকা এই মছজিদ বা মন্দিৰত নিদিব৷
জীৱনটো কেনেকৈ যাপন কৰিব লাগে, তাৰ কোনো সৰ্বজনগ্ৰহণযোগ্য নিৰ্দিষ্ট পথ নাই৷ অলেখ মত আছে, অলেখ পথ আছে৷ সময় অতিবাহিত হৈ গৈ আছে আৰু তাৰ লগতে পৃথিৱীত মানুহৰ অভিজ্ঞতাও বাঢ়ি গৈ আছে৷ অভিজ্ঞতা বাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে মানুহে ক্ৰমান্বয়ে বেছিকৈ অনুধাৱন কৰিছে যে মানুহৰ বাবে কোনো নিৰ্দিষ্ট পথ নাই৷ ফ্ৰীজত আত্মীয়ক টুকুৰা-টুকুৰিকৈ কাটি জমা কৰি থৈ মানুহে স্বাভাৱিক জীৱন যাপন কৰিব পাৰে৷ নৈতিকতা অবিহনে সুখী হ’ব নোৱাৰি বুলি থকা ধাৰণাটো এতিয়া কিছুমান মানুহৰ ধাৰণা, আন বহুতে ভাবে সুখী হোৱাৰ বাবে নৈতিক হোৱাৰ কোনো দৰকাৰ নাই৷ আকৌ কোনটো নৈতিক আৰু কোনটো অনৈতিক? শেষ বিচাৰ কোনে কৰিব? টকা-পইচা, সম্পদ আৰু ক্ষমতাই প্ৰকৃত সুখ দিব নোৱাৰে বুলি এটা পৰম্পৰাগত ধাৰণা আছে, বা আছিল৷ এতিয়া বহুতৰে বাবে সুখী হোৱাৰ বাবে টকা, সম্পদ আৰু ক্ষমতা অপৰিহাৰ্য৷ এইবোৰ অবিহনে সন্যাসী হ’ব পাৰি, সুখী কেনেকৈ হ’ব? আৰু টকা, সম্পদ আৰু ক্ষমতা কেনেকৈ আহৰণ কৰিব পাৰি তাৰ উপায় দি ফুৰা সন্যাসীসকলেই দেখোঁ এতিয়া মহাক্ষমতাশালী পুৰুষ৷
ইংৰাজী ফকৰা যোজনা এটাৰ মতে, প্ৰতিটো বৃহৎ পৰিমাণৰ সম্পদ আহৰণৰ আঁৰত একোটা অপৰাধ লুকাই থাকে৷ প্ৰাচুৰ্যৰে জলমলাই থকা প্ৰাসাদবোৰৰ কাবাৰ্ডৰ কোনোবাটোত একোটা কংকাল লুকাই থোৱা থাকে৷ কিন্তু বেছিভাগ অপৰাধেই গোপনে সংঘটিত হয় আৰু সেইবোৰ গোপনেই থাকি যায়৷ অপৰাধ সংঘটিত কৰাজনে তাক অপৰাধ বুলিয়েই নাভাবিলে, তাৰ ফলত তেওঁৰ ‘বিবেক দংশন’ নহ’লে তেওঁৰ মানসিক অশান্তি নহ’লে তেনে অপৰাধেৰে আহৰণ কৰা ধন-সম্পদ-ক্ষমতাৰে তেওঁ সুখী-সম্পন্ন জীৱন কটাব পাৰে৷
শেহতীয়াভাবে সমাজখনলৈ চালে এনেকুৱা নালাগেনে যে আনৰ লগতে শিক্ষিত মধ্যবিত্তয়ো ভগৱানে, ধৰ্মই, নীতি-পৰম্পৰা-সংস্কৃতি-শিক্ষাই ঠিৰাং কৰা নৈতিকতাৰ, নীতি-নিষ্ঠতাৰ বা আচৰণবিধিক অকাৰ্যকৰ-অদৰকাৰী বুলি ভাবিবলৈ লৈছে? তেওঁলোকৰ প্ৰত্যয় জন্মিছে, তেওঁলোক পতিয়ন গৈছে যে এইবোৰ সমূলি আওপুৰণি কথা আৰু পৃথিৱীখনে ইতিমধ্যে এইবোৰক আঁতৰাই থৈ আগুৱাই গৈছে৷ মাত্ৰ শিক্ষা-সংস্কৃতিৰ বাবে পিন্ধি থাকিবলগীয়া হোৱা মুখাখনৰ বাবে বাধ্য হৈ কিছুমানে সেই অলাগতিয়াল হৈ পৰাখিনিক দোহাৰি থাকিবলগীয়া হৈছে যদিও আনে ইতিমধ্যে নতুন পৃথিৱীখনৰ নতুন পথৰ যাত্ৰী হৈ পৰিছে৷
জীৱনৰ বাহিৰে জীৱনৰ আন একো লক্ষ্য বা উদ্দেশ্য নাই৷ জীয়াই থকাটোৱেই জীৱনৰ একমাত্ৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য৷ ইচ্ছা কৰাজনে নিজৰ মতে অলেখ লক্ষ্য বা উদ্দেশ্য নিৰ্ণয় কৰিব পাৰে৷ কিন্তু এটা লক্ষ্য-উদ্দেশ্য আন এটাতকৈ মহৎ বা উচ্ছতৰ বুলি বা লক্ষ্যহীনতাতকৈ লক্ষ্য থকাটো মহৎ বা উচ্ছতৰ বুুলি একোৱেই প্ৰমাণ কৰিব নোৱাৰে৷ এজনে অনাথ ল’ৰা-ছোৱালীৰ সেৱাত নিজৰ জীৱন উছৰ্গা কৰিব পাৰে, আন এজনে বৰশী বাই জীৱন কটাব পাৰে আৰু আন এজনে প্ৰচুৰ ধন-সম্পত্তি গোটাব পাৰে৷
পৃথিৱী নামৰ গ্ৰহটো উদ্দেশ্যহীনভাৱে মহাকাশৰ বুকুত ওলমি আছে, ইয়াৰ কোনো লক্ষ্য নাই, একেদৰে ইয়াৰ বুকুত উৎপত্তি হোৱা জীৱনৰো কোনো উদ্দেশ্য বা লক্ষ্য নাই৷ তেনেহ’লে দেখোন থকাখিনিকেই সমানে ভগাই-পিতাই আমি সুখেৰে থকাৰ চেষ্টা কৰিব পাৰোঁ৷ ভূপেন হাজৰিকাৰ ভাষাৰে, ‘দুৰ্বল মানুহে যদি জীৱনৰ কোবাল নদী পাৰ হয় তোমাৰে সাহত তুমি হেৰুৱাবানো কি?’ কিন্তু মানুহে তেনেকৈ নাভাবে, আজিলৈ ভাবিব পৰা নাই৷ মানুহে অলেখ যুদ্ধ কৰিছে৷ অলেখ হত্যা, সীমাহীন অত্যাচাৰ, অবৰ্ণনীয় নিপীড়ন– এয়াই মানুহৰ ইতিহাস আৰু সেই ইতিহাসৰ লেখ বাঢ়ি গৈ আছে নিতৌ৷
গতিকে আধুনিক মধ্যবিত্তই যদি কেৱল জীয়াই থকাকেই জীৱনৰ উদ্দেশ্য বুলি বুজি উঠিছে আৰু জীয়াই থকা সময়খিনিত দুখ-যাতনাতকৈ সুখ-সম্ভোগৰ পৰিমাণ অধিক কৰিবলৈ চেষ্টা কৰাটোৱেই একমাত্ৰ কৰিব পৰা কাম বুলি ভাবিবলৈ লৈছে, তাৰ বাবে তেওঁলোকক দায়ী কৰিব পাৰি, কিন্তু জীৱন যাপনৰ বিকল্প পথ এটা পতিয়ন নিয়াব পৰাকৈ তেওঁলোকৰ ওচৰত দাঙি ধৰিব পাৰিনে?
হয়তো জীয়াই থকাত বাদে, প্ৰজাতিটো পৃথিৱীত বৰ্তাই ৰখাত বাদে জীৱনৰ আন একো উদ্দেশ্য নাই, হয়তো পৃথিৱী নামৰ গ্ৰহটো উদ্দেশ্যহীনভাৱে মাহাকাশত ঘূৰি আছে৷ কিন্তু তাৰ পাছতো জীৱনত দুখ-যাতনা আছে, দুখ-যাতনা অনুপস্থিত তেনে এক পৰিস্থিতি আছে আৰু সুখানুভূতিপূৰ্ণ পৰিস্থিতি আছে৷ জীৱনৰ অৰ্থ-লক্ষ্য-উদ্দেশ্য থাকক বা নাথাকক, দুখ-যাতনা আছে আৰু সুখৰ সম্ভাৱনা আছে৷ লক্ষ্যহীন-উদ্দেশ্যহীন-অৰ্থহীন জীৱনত নৈতিকতাৰ কি অৰ্থ বা মূল্য আছে? গতিকে যিকোনো প্ৰকাৰে সুখৰ সন্ধান কৰিব লাগে৷ এনেদৰে ভবা মানুহৰ সংখ্যা দ্ৰুতগতিত বাঢ়ি যোৱা নাইনে? তাৰ পাছত পৃথিৱীত সুখৰ পৰিমাণ বাঢ়িছে নে দুখ-যন্ত্ৰণাৰ?
নৈতিকতাৰ ভেটিত প্ৰতিষ্ঠিত নকৰাকৈ অৰ্থাৎ ভাল-বেয়াৰ বাছ-বিচাৰ নকৰাকৈ কৰা সুখৰ সন্ধানে কাৰোবাৰ বাবে অলপ সুখ আৰু আন বহুতৰ বাবে বহুত দুখ কঢ়িয়াই আনিছে৷ ধৰ্ম, ৰাজনীতি, সংস্কৃতি, অৰ্থনীতি কোনেও নৈতিকতাৰ প্ৰশ্নটোৰ মুখামুখি হ’বলৈ ৰাজী নহয়৷ সেয়েহে সুখৰ সন্ধান শেষ হৈছে অন্তহীন আকাংক্ষা পূৰণৰ দৌৰত৷
আমি ঘূৰি আহি আমাৰ প্ৰথমৰ প্ৰশ্নটোতেই উপনীত হৈছোঁ৷ নৈতিক-অনৈতিক, ভাল-বেয়া আছেনে? তাক কোনে নিৰ্ণয় কৰে? কেনেকৈ নিৰ্ণয় কৰে? বুদ্ধই এটা সহজ উত্তৰ দি গৈছে, যিটো মোৰ নিজৰ বাবে বেয়া আৰু আনৰ বাবেও বেয়া সেই চিন্তা-কৰ্ম-উদ্যম বেয়া৷ আৰু বেয়া মানে কি? যিটোৰ পৰা দুখ-যাতনাৰ উদ্ভৱ হয়, নিজৰ বাবে আৰু আনৰ বাবে সেইটো বেয়া৷ নৈতিকতাৰ প্ৰশ্নটো এৰাই সুখৰ সন্ধান হ’ব নোৱাৰে৷ কিন্তু সুখৰ সন্ধানকাৰীয়ে যিটোৰে সুখ পাব পাৰি, সেইটোৱেই নৈতিক বুলি নৈতিকতা আৰু সুখৰ এক আধুনিক বজৰুৱা সংজ্ঞা দাঙি ধৰিছে৷