‘বৈচিত্ৰ্যৰ মাজত একতা’-ভাৰতক এই তিনিটা শব্দই যিমান পৰিপূৰ্ণকৈ সংজ্ঞাৱদ্ধ কৰে, আন কোনো সংজ্ঞাই চাগে তেনেকৈ কৰিব নোৱাৰে৷ ভাৰতৰ বিচিত্ৰতাৰ বহু মাত্ৰা আছে, বহ ৰূপ আছে৷ ভৌগোলিকভাৱে ভাৰত এখন বিচিত্ৰতাৰে ভৰপূৰ দেশ৷ ভাৰতত যিদৰে বৰফে আৱৰা পৰ্বত-শৃংগ আছে, তেনেদৰে জুইৰ দৰে তপত মৰুভূমি আছে৷ ভাৰতৰ হাজাৰ কিলোমিটাৰ দীঘল সাগৰৰ উপকূল, পৃথিৱীৰ ভিতৰত বেছি বৰষুণ দিয়া মেঘালয়ৰ মৌচিনৰাম, বৰ্ষাৰণ্য, দাক্ষিণাত্যৰ মালভূমি আৰু গংগা-ব্ৰহ্মপূত্ৰ উপত্যকা সমতলভূমি আছে৷ ভাৰতত প্ৰচলিত ভাষাৰ সংখ্যা ৰ,৬০০টা৷ হিন্দীভাষীৰ সংখ্যা ৫২ কোটি, অসমীয়া ডেৰ কোটি৷ আকৌ হিমাচল প্ৰদেশৰ লাহোৱালৰ লাহাৱালীভাষী লোকৰ সংখ্যা ১১ হাজাৰ৷ অৰুণাচলৰ মনপাভাষীৰ সংখ্যা ১৩ হাজাৰ, নাগালেণ্ডৰ চেমাভাষীৰ সংখ্যা ১০ হাজাৰ৷

ব্ৰিটিছৰ ঔপনিবেশিক শাসন, স্বাধীনতা আন্দোলন, ক্ষমতাৰ হস্তান্তৰ আৰু এখন নতুন সংবিধান প্ৰণয়নৰ দ্বাৰা আজিৰ ৰাজনৈতিক ভাৰতখন গঢ়ি উঠিছিল৷ আগতেও মৌৰ্য আৰু গুপ্ত সাম্ৰাজ্যৰ সময়তো এতিয়াৰ ভাৰতভূমিতে একোখন বৃহৎ সাম্ৰাজ্য গঢ়ি উঠিছিল, তাৰ পাছত চুলতানসকলৰ দিনত আৰু মোগল সাম্ৰাজ্যৰ দিনতো বৃহৎ সাম্ৰাজ্য গঢ়ি উঠিছিল৷ তাৰ পাছত ব্ৰিটিছে ভাৰতত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য গঢ়িছিল৷ ইয়াৰ উপৰি ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত বিভিন্ন সময়ত বহু দেশীয় ৰাজ্য গঢ়ি উঠিছিল৷ ৰাজনৈতিক ভাৰতৰ অনবৰত পৰিৱৰ্তন হৈ আছিল৷ আটাইতকৈ শেহতীয়া পৰিৱৰ্তনত ভাৰতৰ এখণ্ড পাকিস্তান নামেৰে সুকীয়া দেশত পৰিণত হৈছিল৷ হৰণ-ভগন নোহোৱা, স্থিৰ নিশ্চিত ৰাজনৈতিক ভাৰত এখন কেতিয়াও নাছিল৷ এটা ঐতিহাসিক প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজেৰে আহি ভাৰতে আজিৰ ৰূপ পাইছে৷

এই কথা প্ৰায়েই কোৱা হয় যে ৰাজনৈতিক ভাৰতত যি পৰিৱৰ্তনেই হৈ নাথাকক কিয় সাংস্কৃতিক ভাৰতখন কিন্তু একেটা ঐতিহ্যৰ পৰম্পৰাই একগোট কৰি ৰাখিছিল৷ আহোম আৰু মোগলে, ৰাজপুত আৰু মোগলে, মাৰাঠী আৰু মোগলে যিমানেই যুঁজ-বাগৰ কৰি নাথাকক কিয় সেয়া আছিল ক্ষমতাৰ বাবে হোৱা ৰাজনৈতিক অৰিয়াঅৰি, অসমৰ, ৰাজপুতনাৰ বা মৰাঠৱাৰাৰ আৰু মোগল সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰজা কিন্তু একেটা পৰম্পৰা, একেটা ঐতিহ্যৰে উত্তৰাধিকাৰী আছিল৷ একেখিনি কথা ইউৰোপ, লেটিন আমেৰিকা আৰু আফ্ৰিকাৰ ক্ষেত্ৰতো ক’ব পাৰি৷বহু পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ সমগ্ৰ মানৱ জাতি উত্তৰাধিকাৰী৷ পশুপালন, কৃষি, মৃৎশিল্প, বয়ন শিল্প আদিয়ে যি পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ সৃষ্টি কৰিছিল, সমগ্ৰ মানৱ জাতি সেই ঐতিহ্যৰ উত্তৰাধিকাৰী৷  ভাৰতীয় পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যও এক স্থানু ধাৰণা নহয়৷ ঐতিহ্য আৰু পৰম্পৰাও এটা জীৱন্ত আৰু পৰিৱৰ্তনশীল প্ৰক্ৰিয়া৷ পশুপালক আৰ্যসকলে সিন্ধু নদীৰ পাৰত বসতি স্থাপন কৰাৰ পাছত যি জীৱন প্ৰণালীৰ অনুশীলন কৰিছিল, পাছলৈ সিয়েই বৈদিক বা হিন্দু পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যত পৰিণত হ’ল৷ তাৰ পাছত ভাৰতভূমিলৈ বেলেগ বেলেগ সময়ত বেলেগ বেলেগ মানুহ আহিল৷ ভাৰতলৈ অহা প্ৰতিচাম নতুন প্ৰব্ৰজনকাৰীয়ে নতুন তথা সুকীয়া ধ্যান-ধাৰণা আৰু জীৱনশৈলী লগত লৈ আহিছিল আৰু সেই জীৱনশৈলীয়ে আমদানি কৰা নতুন পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ পুৰণি পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ সৈতে সমন্বয় ঘটিছিল, সংঘাত ঘটিছিল আৰু সিয়ে  পাতনি মেলিছিল নতুন পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ৷ 

আমি ইতিমধ্যে ৭৫সংখ্যক স্বাধীনতা দিৱস পালন কৰিছোঁ৷ ৭৫ বছৰ আগতে সংবিধান, গণতন্ত্ৰ, সংসদ, নিৰ্বাচন আদি ভাৰতীয় পৰম্পৰাৰ বাহিৰৰ নতুন ধাৰণা আছিল৷ তাৰ আগতে ৰাইজে অহিংস উপায়েৰে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ব্ৰিটিছ শাসকৰ পৰা স্বাধীনতা বিচৰাটোও আছিল এটা অপৰম্পৰাগত নতুন ঘটনা৷ আগতে ৰাইজৰ ৰজা ভঙা-পতাত কোনো অৰিহণা নাছিল, অৰ্থাৎ ৰাজনৈতিক প্ৰক্ৰিয়াটোত ৰাইজে অংশগ্ৰহণ কৰা নাছিল৷ এটা অপৰম্পৰাগত জনজাগৰণৰ মাজেৰে ভাৰতত অপৰম্পৰাগত সাংবিধানিক গণতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল৷ সংবিধান সভাই আম্বেদকাৰৰ নেতৃত্বত যিখন সংবিধান ৰচনা কৰিলে, সেইখন ভাৰতীয় ঐতিহ্য-পৰম্পৰাৰ আধাৰত ৰচনা কৰা হোৱা নাছিল৷ তাৰ আধাৰ আছিল আধুনিক পশ্চিমীয়া গণতান্ত্ৰিক চিন্তা-চৰ্চা আৰু আধুনিক গণতান্ত্ৰিক ঐতিহ্য আৰু পৰম্পৰা৷ নেহৰুৰ দিনত সাংবিধানিক গণতন্ত্ৰ একেবাৰে নতুন, অপৰম্পৰাগত শাসন ব্যৱস্থা আছিল৷

মধ্যযুগৰ ভক্তি আন্দোলনে ব্ৰাহ্মণ্যবাদৰ বিৰুদ্ধে গৈ নতুন পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্য প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল৷ মহাপুৰুষ শংকৰদেৱে সেই ভক্তি আন্দোলনৰ ধাৰা অসমলৈ বোৱাই আনিছিল৷ নতুন চিন্তাৰে আলোকিত ভাৰতীয় মনীষী¸ ৰামমোহন ৰায়, ঈশ্বৰচন্দ্ৰ বিদ্যাসাগৰে যেতিয়া সতীদাহ প্ৰথা বন্ধ হ’ব লাগে বুলি কৈছিল, বিধৱা বিবাহৰ সপক্ষে ওকালতি কৰিছিল, তেতিয়া তেওঁলোক প্ৰতিষ্ঠিত পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ বিৰুদ্ধে গৈছিল৷ ভাৰতৰ বিচিত্ৰতাৰ কথা কওঁতে আমি ইয়াৰ সাংস্কৃতিক বিচিত্ৰতাৰ কথাও কওঁ৷ পৰিৱৰ্তনশীলতা হ’ল ভাৰতৰ সাংস্কৃতিক বিচিত্ৰতাৰো এক এৰাব নোৱৰা উপাদান৷ 

বিজেপি আৰু তেওঁলোকৰ অভিভাৱক আৰ এছ এছ বৰ্তমান ভাৰতৰ শাসনত আছে৷ তেওঁলোকৰ ভাৰতীয় সংস্কৃতি, ঐতিহ্য আৰু পৰম্পৰাৰ ধাৰণা সম্পূৰ্ণ সুকীয়া৷ তেওঁলোক ভাৰতীয় সংস্কৃতি, পৰম্পৰাৰ বৈচিত্ৰ্য আৰু পৰিৱৰ্তনশীলতাৰ বিপৰীতে এক স্থবিৰ, স্থানু ‘হিন্দুত্ব’ৰ ধাৰণাত বিশ্বাসী৷  তেওঁলোকৰ চিন্তা স্ববিৰোধেৰে ভৰপূৰ৷ এফালে তেওঁলোক পশ্চিমীয়া পুঁজিবাদী অৰ্থনীতিৰ সমৰ্থক, যি পুঁজিবাদ ঐতিহ্য-পৰম্পৰাক লৈ অকণো আগ্ৰহী নহয়, আনহাতে তেওঁলোকে এনেকুৱা এক ভাৰতীয় পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ ওকালতি কৰে, যিটো আওপুৰণি, স্থবিৰ আৰু অপৰিৱৰ্তনীয়৷ তেওঁলোকৰ সপোনৰ হিন্দু ৰাষ্ট˜ত বৰ্তমানৰ বিজতৰীয়া সংবিধানখন খাৰিজ কৰা হ’ব আৰু ‘ভাৰতীয় ঐতিহ্য আৰু পৰম্পৰা’ৰ আধাৰত নতুন সংবিধান প্ৰণয়ন কৰা হ’ব৷ এই স্থবিৰ, পুৰণিক’লীয়া ‘ভাৰতীয় সংস্কৃতি’ বা ‘হিন্দুত্ব’ৰ আধাৰত  তেওঁলোকে সমূহ ভাৰতীয়ক এটা ভাৰতীয় জাতিত অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব বিচাৰে৷  বিজেপিয়ে বিচৰা পথেৰে গ’লে ভাৰত ক’ত উপনীত হ’ব, সেয়া সময়ে ক’ব৷ বিজেপিৰ উত্থানৰ ফলত ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰ আজি আলিকেঁকুৰিত উপনীত হৈছে৷ সমুখত দুটা বাট– এটা সংবিধানে নিৰ্দেশ কৰা পথ, আনটো বিজেপিৰ হিন্দুত্বৰ পথ৷ কোনটো বাটেৰে গ’লে ভাল হ’ব তাক ভৰতীয় জনতাই থিৰাং কৰিব৷