নাগৰিক নে ভোটাৰ– গোলামৰ গণতন্ত্ৰ

প্ৰাচীন গ্ৰীচ দেশত গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ গঠন হৈছিল৷ চিটী ষ্টেট বা নগৰ ৰাজ্যবোৰত নাগৰিকে নিজৰ মতেৰে বা ভোটেৰে চৰকাৰ গঠন কৰিছিল৷ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ষষ্ঠ শতিকাতেই অৰ্থাৎ দুহাজাৰ ছশ বছৰৰ আগতেই বৰ্তমানৰ গ্ৰীচৰ ৰাজধানী এথেন্স আৰু ওচৰৰ অঞ্চলসমূহক লৈ গঠন হৈছিল এথেনিয়ান গণতন্ত্ৰ৷ সেই নগৰ ৰাজ্যবোৰৰ নাগৰিকে চৰকাৰ নিৰ্বাচন কৰিছিল৷ গ্ৰীচত কিন্তু মুক্ত মানুহৰহে ভোটদানৰ অধিকাৰ আছিল৷ দাস বা গোলামৰ ভোটাধিকাৰ নাছিল৷ সেই সময়ত মানুহে মানুহক গৰু-ছাগলীৰ দৰে কিনা-বেচা কৰিছিল৷ দাস বা গোলামবোৰ আছিল ব্যক্তিগত জীৱন্ত সম্পত্তি৷ মালিকৰ মৰ্জিমতে চলাটোৱেই আছিল গোলামৰ নিয়তি৷ স্বাভাৱিকতেই সেই নগৰ ৰাজ্যবোৰৰ চৰকাৰ নিৰ্বাচন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত তেনে গোলামৰ মত প্ৰকাশৰ বা ভোটৰ অধিকাৰৰ প্ৰশ্নই উত্থাপন হোৱা নাছিল৷ গোলামৰ কোনো অধিকাৰ নাছিল, গতিকে গোলামৰ ভোটাধিকাৰ থাকিলে মালিকে যাক ভোট দিবলৈ কয় গোলামে তাকেই ভোট দিবলৈ বাধ্য হ’লহেঁতেন৷ তেনে পৰিস্থিতিত যাৰ আটাইতকৈ অধিক গোলাম থাকে, সিয়েই শাসকৰূপে নিৰ্বাচিত হ’লহেঁতেন৷ অৰ্থাৎ বেছি টকা থকাজনে সৰ্বাধিক গোলাম কিনি নিৰ্বাচনত জয়ী হৈ শাসকৰ আসনত বহিলহেঁতেন৷ তেনে নহ’বলৈকে প্ৰাচীন গ্ৰীচৰ গণতান্ত্ৰিক নগৰ ৰাজ্যবোৰত গোলামৰ ভোটাধিকাৰ নাছিল৷ ভোট দিবলৈ হ’লে ভোটাৰজন স্বাধীন হ’ব লাগিব, নিজে নিজৰ মৰ্জিৰ মালিক হ’ব লাগিব৷ 

গোলাম নাগৰিক হ’ব নোৱাৰে আৰু নাগৰিক গোলাম হ’ব নোৱাৰে৷ ভোট দিয়াৰ অধিকাৰ নাগৰিকৰহে থাকে, গোলামৰ নাথাকে, কাৰণ গোলামৰ নিজাকৈ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ অধিকাৰ নাথাকে৷ গতিকে ভোটাৰ হ’বলৈ নাগৰিক হোৱাটো আৰু গোলাম নোহোৱাটো হ’ল অপৰিহাৰ্য পূৰ্বচৰ্ত৷ এই কথাটো দুহাজাৰ ছশ বছৰ আগতেই গ্ৰীচত গণতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাসকলে বুজি পাইছিল৷ 

পৃথিৱীৰ বৃহত্তম গণতান্ত্ৰিক দেশ ভাৰতত ভোট দিয়াৰ অধিকাৰ সাৰ্বজনীন৷ প্ৰতিজন নাগৰিকৰ ভোটাধিকাৰ আছে আৰু সকলোৰে ভোটৰ মূল্য সমান৷ লাখ-কোটিৰ সম্পত্তিৰ মালিকজন আৰু ভিক্ষাৰীজনৰ ভোটৰ মূল্য সমান৷ বিদগ্ধ পণ্ডিত আৰু নিৰক্ষৰজনৰ ভোটৰ মূল্য সমান৷ ব্ৰাহ্মণ আৰু অস্পৃশ্যৰ ভোটৰ মূল্য সমান৷ এতিয়া কোনেও কাকো কিনি গোলাম কৰি ৰাখিব নোৱাৰে৷ এতিয়া কোনো গোলাম নহয়৷ সকলো নাগৰিক৷ গতিকে সকলোৰে ভোট দিয়াৰ অধিকাৰ আছে৷ এয়া ভাৰতৰ সংবিধানে, আইনে কোৱা কথা৷ ভাৰতৰ প্ৰতিজন ভোটাৰ একোজন নাগৰিক৷ তেওঁ নাগৰিকৰ কৰ্তব্য আৰু অধিকাৰ কি জানিব লাগে আৰু সেই কৰ্তব্য পালন কৰিবলৈ তথা সেই অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিবলৈ সদা সচেতন হৈ থাকিব লাগে৷ প্ৰকৃত গণতন্ত্ৰ প্ৰতিষ্ঠা হ’বলৈ তেনেকুৱা হ’ব লাগে৷ 

কিন্তু তেনেকুৱা হয়নে? নহয়৷ মানুহে গঢ়া একোৱেই নিখুঁত নহয়৷ কাৰণ মানুহ নিখুঁত নহয়৷ লেনিনে গণতান্ত্ৰিক দেশৰ সৰ্বোচ্ছ ক্ষমতাশালী অনুষ্ঠান সংসদক গাহিৰৰ গঁৰাল বুলি কৈছিল৷ কিন্তু লেনিনে আৰু পাছত ষ্টেলিনে গণতন্ত্ৰৰ বিকল্পৰূপে যিখন কমিউনিষ্ট ৰাছিয়া গঢ়িলে, সেইখনক এতিয়া আৰু কোনেও গণতন্ত্ৰতকৈ ভাল আছিল বুলি নকয়৷ এই কথা এতিয়া প্ৰায় সকলোৱে মানি লৈছে যে মানুহে এতিয়ালৈ পৰীক্ষা কৰা শাসন পদ্ধতিৰ ভিতৰত গণতন্ত্ৰ ইয়াৰ বহু খুঁত সত্ত্বেও আটাইতকৈ উত্তম৷ একমাত্ৰ গণতন্ত্ৰইহে কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ গঢ়ি তুলিব পাৰে৷ 

নিখুঁত গণতন্ত্ৰৰ বাবে নিখুঁত নাগৰিক লাগিব আৰু নিখুঁত নাগৰিকৰ বাবে নিখুঁত মানুহ লাগিব৷ মানুহ নিখুঁত হ’ব নোৱাৰে, গতিকে নাগৰিকো আৰু ফলস্বৰূপে গণতন্ত্ৰও নিখুঁত হ’ব নোৱাৰে৷ কিন্তু খুঁত থাকিলেও গণতন্ত্ৰৰ বাবে নিজৰ অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্য বুজি পোৱা নাগৰিক অপৰিহাৰ্য৷ 

তেনে নাগৰিক গঢ়াৰ বাবে শিক্ষা অপৰিহাৰ্য৷ শিক্ষা মানে স্কুল-কলেজৰ আনুষ্ঠানিক শিক্ষা নহয়, গণতান্ত্ৰিক নাগৰিক হোৱাৰ শিক্ষা৷ উচ্ছ শিক্ষিতজন ব্যৰ্থ নাগৰিক হ’ব পাৰে, আৰু অশিক্ষিতজন সাৰ্থক নাগৰিক হ’ব পাৰে৷ শিক্ষাৰ লগতে প্ৰয়োজন স্বাধীনতা৷ মানসিক আৰু আৰ্থিক স্বাধীনতা৷ মানসিক আৰু আৰ্থিকভাৱে পৰাধীন মানুহ প্ৰকৃত নাগৰিক হ’ব নোৱাৰে৷ অপ্ৰিয় হ’লেও এই কথা সঁচা যে ভাৰতত আৰু অসমতো নাগৰিক সংখ্যা নিচেই তাকৰ, ইয়াত আছে অলেখ ভোটাৰ৷ এয়াই হ’ল আজিৰ ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ ট্ৰেজেডী৷ আমাৰ ভোটাৰ আছে, নাগৰিক নাই৷ ভাৰতৰ ভোটাৰ নাগৰিকলৈ উন্নীত হোৱা নাই কিয়? কাৰণ তেওঁলোকে নাগৰিক হোৱাৰ শিক্ষা পোৱা নাই৷ সেই শিক্ষা আয়ত্ত কৰিবলৈ যি মানসিক আৰু আৰ্থিক স্বাধীনতাৰ প্ৰয়োজন, সেয়া তেওঁলোকৰ জীৱনত অনুপস্থিত৷

নাগৰিক নথকাৰ বাবে, কেৱল ভোটাৰ থকাৰ বাবে এতিয়া হিতাধিকাৰী সৃষ্টিৰে ভোট লাভ কৰাৰ প্ৰতিযোগিতা৷ সকলো দলেই এই হিতাধিকাৰী সৃষ্টিৰ সংস্কৃতিৰ আগৰণুৱা অংশীদাৰ৷ ক্ষমতাত থকা দলটোৱে যিহেতু ৰাজহুৱা ধন খৰচ কৰিব পাৰে, গতিকে সেই দলটোৰ হিতাধিকাৰীৰ ভোট লাভৰ সম্ভাৱনাও অধিক৷ 

হিতাধিকাৰীৰূপে নাগৰিকে যি চৰকাৰী সুবিধা পায়, সেয়া নাগৰিকৰূপে তেওঁৰ অধিকাৰ আৰু তাৰ বিনিময়ত তেওঁ কাৰো প্ৰতি কৃতজ্ঞ হৈ থকাৰ প্ৰয়োজন নাই৷ এই কথা উপলব্ধি কৰিবলৈ ভোটাৰজন নাগৰিক হ’ব লাগিব৷ কিন্তু সেই সচেতনতাৰ অভাৱত শাসনত থকা দলটোৱে হিতাধিকাৰীৰ সৈতে এটা লেনদেনৰ বুজাবুজিত উপনীত হয়৷ ভোটাৰে সেই লেনদেনৰ সম্পৰ্কটো ৰক্ষা কৰাৰ বাবে দায়বদ্ধ বুলি ভাবিবলৈ আৰম্ভ কৰে আৰু গঢ়ি উঠে শাসক দলৰ ৰাজহুৱা ধনেৰে গঢ়া ভোটবেংক৷ নাগৰিকক শাসকে গোলাম ভোটাৰলৈ অধঃপতিত কৰে৷ কিন্তু গোলাম ভোটাৰ হ’ব নোৱাৰে, কাৰণ গোলাম নাগৰিক হ’ব নোৱাৰে৷ 

গোলামভোটাৰে গণতন্ত্ৰ গঢ়িব নোৱাৰে৷ গোলামৰ মালিকহে থাকে৷ শাসকৰ বাবে গোলাম ভোটাৰ প্ৰয়োজনীয়৷ শাসকক ওফৰাব বিচৰাসকলে ভোটাৰৰ সলনি নাগৰিক গঢ়াৰ বিকল্প ৰাজনীতি আঁকোৱালি ল’ব লাগিব৷ নহ’লে শাসক সলনি নহয়৷ কাৰণ গোলামে মালিক সলনি কৰিব নোৱাৰে৷