ক্ষমতা আৰু দুৰ্নীতি
বাস্কেট বল খেলিবলৈ কোন আগ্ৰহী হয়? বাস্কেট বল খেলিবলৈ প্ৰায়েই ওখ ল’ৰা-ছোৱালীহে আগ্ৰহী হয়৷ তেনেকৈ ৰাজনীতি কৰিবলৈও ক্ষমতা আৰু দুৰ্নীতিৰ অভীপ্সা থকা মানুহেইহে আগ্ৰহী হয় নেকি? লেখক ব্ৰায়ান ক্লাছৰ ‘Corruptible: Who Gets Power and How It Changes Us’ত ক্ষমতা আৰু দুৰ্নীতিৰ এই পাৰস্পৰিক সম্পৰ্কৰ অন্বেষণ কৰা হৈছে৷ বৰ্তমান সংসদত আমি ৰাইজৰ কথা চিন্তা কৰা সাংসদতকৈ বেছিকৈ চিঞৰ-বাখৰ কৰি থকা জনপ্ৰতিনিধি দেখিবলৈ পাওঁ৷ সংসদ চৌহদত সংঘটিত কংগ্ৰেছ আৰু বিজেপিৰ সাংসদৰ মাজত হতাহতিৰ ঘটনা উল্লেখনীয়৷ প্ৰশ্নটো আকৌ এবাৰ উত্থাপন কৰিব পাৰি– কোনবোৰ মানুহ ৰাজনীতিৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হয়? দুৰ্নীতি আৰু ক্ষমতাৰ হাবিয়াস থকাসকল? নে ক্ষমতা পায়হে মানুহ দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত হয়, বা আন কথাত ক’বলৈ গ’লে– ‘power corrupts’? এটা প্ৰয়োজনীয় আৰু জটিল প্ৰশ্ন৷
ব্ৰায়ান ক্লাছৰ মতে, ক্ষমতাই মানুহক দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত নকৰে; বৰঞ্চ ই দুৰ্নীতিপৰায়ণ ব্যক্তিক আকৰ্ষণ কৰে৷ ভাৰততেই কিমান জনপ্ৰতিনিধিৰ ওপৰত ক্ৰিমিনেল কেছ আছে আমি জানো৷ ক্লাছে কিতাপখনত আলোচনা কৰিছে কেনেকৈ আমাৰ প্ৰচলিত ব্যৱস্থাসমূহে প্ৰায়ে অজানিতে স্বৈৰাচাৰী প্ৰৱণতা বা সহানুভূতিৰ অভাৱ থকাসকলক ৰাজনীতি কৰাৰ বাট মুকলি কৰি দিয়ে৷ ভাৰতৰ পৰিপ্ৰেক্ষিততো জৰুৰী বিষয়সমূহৰ সমাধান কৰাৰ পৰিৱৰ্তে ৰাজনৈতিক নেতাসকলে প্ৰদৰ্শনমূলক প্ৰতিবাদ আৰু দোষাৰোপ কৰা, বোকা ছটিওৱা খেলত নিজৰ আৰু জনতাৰ সময়ৰ অপব্যৱহাৰ কৰা সততে পৰিলক্ষিত হয়৷
ক্লাছৰ মতে, নাৰ্চিছিজ্ম, ছাইক’পেথী আৰু মেকিয়াভেলিয়ানিজ্মৰ (ডাৰ্ক ট্ৰায়াড) দৰে বৈশিষ্ট্য থকাসকলক ক্ষমতাই আকৰ্ষণ কৰে৷ আনকি বিখ্যাত ষ্টেনফ’ৰ্ড কাৰাগাৰ পৰীক্ষাৰ ক্ষেত্ৰতো দেখা গৈছিল যে কেৱল ক্ষমতাই অংশগ্ৰহণকাৰীক দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত কৰা নাছিল, বৰঞ্চ নিৰ্যাতনমূলক আচৰণৰ প্ৰতি প্ৰবল হাবিয়াস থকা ব্যক্তিসকলেহে এনে আচৰণ দেখুৱাইছিল৷ দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত ব্যৱস্থা আৰু নিযুক্তি প্ৰক্ৰিয়াই ক্ষমতালোভী ব্যক্তিৰ বাবে সুযোগ আনি দিয়ে, যাৰ ফলত নৈতিকতাক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া, নৰমপন্থীসকল নেতৃত্বৰ দৌৰৰ পৰা আঁতৰি যায়৷ ক্লাছে যুক্তি আগবঢ়াইছে যে বেয়া ব্যৱস্থাই বেয়া নেতাক লালন-পালন কৰে৷ আমাৰ অতীতলৈ চালেও আমি পদানুক্ৰমিক ব্যৱস্থাৰ বিকাশ কেনেকৈ হৈছিল দেখিবলৈ পাম৷ যুদ্ধ আৰু কৃষিৰ আৰম্ভণিৰ লগে লগে আমাৰ সমাজ গাঁথনি ঐতিহাসিকভাৱে সমতাবাদী চিকাৰী-সংগ্ৰাহক গাঁথনিৰ পৰা আধিপত্যভিত্তিক পদানুক্ৰমিক ব্যৱস্থালৈ স্থানান্তৰিত হৈছিল৷ এই নতুন ব্যৱস্থাই ক্ষমতাত থকাসকলৰো আচৰণ লাহে লাহে সলনি কৰিছিল৷ আজি আমি অনুকম্পা নথকা, আধিপত্যবাদী, ক্ষমতালোভী, দলীয় স্বাৰ্থক মানৱীয়তাৰ ঊধবৰ্ত বুলি ভবা ৰাজনৈতিক নেতাক ক্ষমতাত অধিষ্ঠিত হোৱা দেখা পাওঁ৷ গোটেই প্ৰচলিত ব্যৱস্থাটোৱেই ক্ষমতালোভী মানুহক আকৰ্ষিত কৰে৷ অৱশ্যে এই ক্ষমতাৰ লোভ কেৱল সংসদীয় ৰাজনীতি কৰাসকলৰেই আছে এনে নহয়, প্ৰায়বোৰ বৃত্তিতেই উচ্ছ পদবী পাবলৈ ক্ষমতালিপ্সা থকাসকলেই আগভাগ লয়৷ ক্ষমতাই বহু সময়ত ‘ড্ৰাগ্ছ’ৰ দৰে কাম কৰে, ব্যক্তিৰ ধাৰণা আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াৰ পৰিৱৰ্তন ঘটায়৷ দল নিৰপেক্ষ প্ৰায়বোৰ নেতাৰ ক্ষেত্ৰতেই আমি এনে ক্ষমতালিপ্সা থকা চৰিত্ৰ লক্ষ্য কৰিব পাৰোঁ৷
আমাৰ নেতা বছাৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ত্ৰুটিপূৰ্ণ৷ আমি পুৰুষত্ব থকা, অতি আত্মবিশ্বাসী, ধনী লোকক ক্ষমতাৰ বাবে নিৰ্বাচিত কৰোঁ৷ ফলত স্বৈৰাচাৰী মানসিকতাৰ নেতাবোৰে ক্ষমতা পায়৷ এনেকুৱা নহয় যে সকলো নেতাই এনেকুৱা চৰিত্ৰ দেখুৱায়, কিন্তু বেছিভাগ ক্ষমতালিপ্সা থকা মানুহেহে ৰাজনীতিৰ প্ৰতি আগ্ৰহী হোৱা দেখা যায় আৰু স্বৈৰাচাৰী ‘শক্তিশালী’ লোকৰ উত্থান হয়৷ আমেৰিকাৰ বৰ্তমানৰ প্লুটোক্ৰেচী ইয়াৰ আন এক উদাহৰণ৷
অৱশ্যে, ক্লাছে কিতাপখনত কেৱল সমস্যাৰ কথাই কোৱা নাই, তেওঁ সমস্যাৰ সমাধানতো গুৰুত্ব দিছে৷ নেতাসকলক ৰাইজে নিৰ্বাচন কৰোঁতে ভুৱা প্ৰতিশ্ৰুতিৰ সলনি তেওঁলোকৰ নৈতিক প্ৰমূল্য আৰু বিচক্ষণতাক গুৰুত্ব দিব লাগিব৷ যিকোনো মানুহেই নিৰ্বাচনত অৱতীৰ্ণ হোৱাৰ সলনি তেওঁলোককো এক স্ক্ৰিনিঙৰ মাজেদি যোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগিব (অৱশ্যে ই কিমান বাস্তৱসন্মত সেয়া ৰূপায়ণ কৰিলেহে জানিব পৰা যাব)৷ নেতাবোৰৰ কাম-কাজৰ নাগৰিক তদাৰকীৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগিব৷ শিপাই থকা দুৰ্নীতি ৰোধ কৰিবলৈ নেতাসকলক একেটা পদবী বহু সময় ধৰি গ্ৰহণ কৰি থাকিবলৈ দিব নালাগিব৷ কেৱল ফলাফলৰ ওপৰত নহয়, তেওঁলোকৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মূল্যায়ন কৰাৰ ব্যৱস্থা থাকিব লাগিব৷
অৱশ্যে, এই পৰামৰ্শ কিমান ফলপ্ৰসূ হ’ব সেয়া ৰূপায়ণৰ পাছতহে জানিব পৰা যাব৷ ক্ষমতালিপ্সুসকলৰ সলনি আন মানুহেও যাতে ৰাজনীতিলৈ আহিব পাৰে তাৰ বাবে এক পৰিৱেশ সৃষ্টিৰ প্ৰয়োজনীয়তা নিশ্চয় আছে৷