প্ৰেছাৰ পলিটিক্স

প্ৰেছাৰ পলিটিক্স৷ শব্দ দুটা পুৰণি৷ কিন্তু ভাৰতীয় ৰাজনীতিত ইয়াৰ গুৰুত্ব আৰু ব্যৱহাৰ যেন লাহে লাহে বাঢ়ি আহিছে৷ বিশেষকৈ দেশত জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ ওৰ পৰাৰ পাছত ১৯৭৭ চনত যেতিয়া প্ৰথমবাৰৰ বাবে মোৰাৰজী দেশাইৰ নেতৃত্বত এখন অকংগ্ৰেছী চৰকাৰ গঠন হৈছিল, আচলতে তেতিয়াৰ পৰাই ভাৰতৰ সংসদীয় ৰাজনীতিত এই প্ৰেছাৰ পলিটিক্স কাৰ্যতঃ আৰম্ভ হৈছিল৷ সেই তেতিয়াই আৰম্ভ হোৱা ভাৰতীয় সংসদীয় ৰাজনীতিৰ প্ৰেছাৰ পলিটিক্স তেতিয়াৰ পৰা আৰু অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ উঠিল, যেতিয়াৰ পৰা এইখন দেশত কোনো এটা ৰাজনৈতিক দলেই এককভাৱে নিজা শক্তিৰে এখন চৰকাৰ গঠন কৰিব পৰা ক্ষমতা নোহোৱা হ’ল৷ মৰ্চা চৰকাৰ, বহুদলীয় চৰকাৰ, জোঁটবন্ধন চৰকাৰ– যিয়েই নাম নিদিয়ক কিয় এনেধৰণৰ চৰকাৰৰেই শাসন চলি আহিছে ভাৰতত সুদীৰ্ঘ সময়জুৰি৷ সমান্তৰালভাৱে বৃদ্ধি পাইছে প্ৰেছাৰ পলিটিক্সো৷ কিয়নো এইধৰণৰ চৰকাৰত নেতৃত্ব লৈ থকা মূল দলটোক সদায় লগত থকা দলসমূহে নিজা নিজা স্বাৰ্থত একধৰণৰ চাপত ৰাখিবলৈ যত্ন কৰে৷ সেয়া কেতিয়াবা ইতিবাচক হ’ব পাৰে বা কেতিয়াবা নেতিবাচকো হ’ব পাৰে৷ এনেদৰে মিত্ৰতাত আবদ্ধ হৈ থকা যিকোনো এটা ৰাজনৈতিক দলে নেতৃত্ব লৈ থকা মূল দলটোৰ পৰা প্ৰেছাৰ পলিটিক্সৰ জৰিয়তে ৰাইজৰ স্বাৰ্থত বা নিৰ্দিষ্ট সেই দলটোৰ স্বাৰ্থত কিমান কি আদায় কৰি আনিবলৈ সক্ষম হৈছে, সেইটোহে আচল কথা৷ মিত্ৰতাত থকা মূল দলটোৱে সহযোগী সেই দলটোক তেতিয়াহে গুৰুত্ব দিব বা তেতিয়াহে তেওঁলোকৰ সেই দাবী বা প্ৰস্তাৱসমূহক অগ্ৰাধিকাৰ দিব, যেতিয়া সেই নিৰ্দিষ্ট দলটোৰ সমৰ্থন বা সহায় অবিহনে সাফল্যৰ ধবজা উৰুওৱাটো অসম্ভৱ বুলি মূল দলটো নিশ্চিত হ’ব৷ আজিৰ তাৰিখত ভাৰতৰ সংসদীয় ৰাজনীতিত প্ৰেছাৰ পলিটিক্স সঠিকভাৱে কৰিব জানিছে বিহাৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰী নীতীশ কুমাৰ আৰু অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ মুখ্যমন্ত্ৰী চন্দ্ৰবাবু নাইডুৱে৷ এই দুয়োজন নেতাই প্ৰেছাৰ পলিটিক্সৰ দ্বাৰা নিজা নিজা ৰাজ্যৰ বাবে যিখিনি আদায় কৰিব লাগে কৰি আছে৷ এইধৰণৰ প্ৰেছাৰ পলিটিক্সৰ নেতিবাচক দিশ যেনেদৰে আছে, একেদৰে ইতিবাচক দিশো আছে৷ সংসদীয় বা ভোটৰ ৰাজনীতি বস্তুটোৱেই হৈছে সংখ্যাৰ খেল৷ সংখ্যাই চৰকাৰ ভাঙেও, গঢ়েও৷ চৰকাৰ এখন গঠনৰ ক্ষেত্ৰত মিত্ৰদল একোটাৰ গুৰুত্ব আৰু প্ৰভাৱ অত্যন্ত বেছি৷ কিন্তু সেই মিত্ৰদলৰ গুৰুত্ব মূল দলটোৰ ওচৰত তেতিয়াহে থাকিব যেতিয়া সেই মিত্ৰ অবিহনে চৰকাৰ গঠন কৰাটো একপ্ৰকাৰ অসম্ভৱ বুলি নেতৃত্ববাহী মূল দলটোৱে অনুভৱ কৰিব৷ নিৰ্বাচন ওচৰ চাপি অহাৰ লগে লগে অসমৰ ৰাজনীতিত এতিয়া প্ৰায়ে শুনা গৈছে ‘মিত্ৰতাৰ ধৰ্ম’ৰ কথা৷ অপ্ৰিয় যেন লগা কথাটো হ’ল– শাসনত থকা বা শাসনলৈ পুনৰ অহাৰ সম্ভাৱনা থকা জোঁটবন্ধনৰ নেতৃত্ববাহী প্ৰধান দলটোৱে সমুখত থকা নিৰ্বাচনৰ বাবে আসন ভাগ-বাটোৱাৰা কৰাৰ সময়ত এই ‘মিত্ৰতাৰ ধৰ্ম’ বোলা কথাষাৰ তেওঁলোকৰ লগত থকা আৰু দুৰ্বল বুলি ভবা দল এটাৰ ক্ষেত্ৰত মানি নচলিলেও সেই সংগী দলটোৱে বিশেষ একো কৰিবলগীয়া নাথাকে৷ কিয়নো তেনে দলসমূহৰ নেতৃত্বয়ো খুব ভালকৈ বুজি পায় ইয়াৰ প্ৰতিবাদ কৰাৰ পৰিণাম কি হ’ব পাৰে৷ সেয়ে তেনেক্ষেত্ৰত তেওঁলোকে প্ৰাপ্য বিচৰাৰ কণ্ঠটোও খুব দুৰ্বল হৈ পৰে৷ ঠিক এনেকুৱা এটা মনোভাব– বিচৰাটো পালে ভাল৷ নাপালেও উপায়তো নাই, এনেকৈয়ে চলি যাব৷ ‘মিত্ৰতাৰ ধৰ্ম’ বুলিলে সেই জোঁটবন্ধনত থকা প্ৰতিটো দলেই ইটোৱে সিটোৰ প্ৰতি সমান মৰ্যাদা আৰু সমান সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰাটোও এক প্ৰাথমিক চৰ্ত৷ কোনো কাৰো পুতৌৰ পাত্ৰ হৈ যাতে থাকিবলগীয়া নহয় সেই কথাও দলসমূহে মনত ৰখা উচিত৷