জ্যোতিপ্ৰসাদ আৰু জনচেতনা
আনন্দদান বা মনোৰঞ্জনেই নহয়, সমূহৰ কল্যাণ সাধন হ’ল মহৎ শিল্পকৰ্মৰ অন্যতম বৈশিষ্ট্য৷ সমাজ আজি যি অৱস্থাত আছে তাতোকৈ সামগ্ৰিকভাৱে উন্নততৰ অৱস্থালৈ তাক লৈ যাবলৈ শিল্প-সাহিত্য, বিজ্ঞান, দৰ্শন সকলোৰে প্ৰচেষ্টা৷ সেই বাটত যত বাধা-বিপত্তি তাক অতিক্ৰম কৰিবলৈ যুগে যুগে মানুহে সংগ্ৰাম কৰিবলগীয়া হৈছে৷ সেই সংগ্ৰাম কেতিয়াবা কোনো বিশেষ সময়ত কোনো ব্যক্তিয়ে অকলশৰীয়াভাৱে কৰিলেও সেই একাকী মানুহজনে দাৰ্শনিক বিজ্ঞানী বিপ্লৱীৰূপে উদ্ভাৱন কৰা সত্য বা তত্ত্বক প্ৰতিষ্ঠা কৰিবলৈ সমূহৰ সন্মিলিত প্ৰয়াস জৰুৰী হৈ পৰে৷ তাকে কৰিবলৈ শিল্পীয়ে শিল্প-সুষমাক জনচেতনা সৃষ্টিৰ আহিলা হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ অহোপুৰুষাৰ্থ কৰে৷ জ্যোতিপ্ৰসাদে শিল্পচেতনাক শাণিত কৰিবলৈ শিল্পীৰ নিজৰ পূৰ্বৰ ধাৰণা কেনেদৰে সলনি কৰিছিল সেই কথা আন ৰচনাৰ উপৰি তেওঁৰ এখন চিঠি [১৯৪৬], দুটামান কবিতা আৰু অসম্পূৰ্ণ ৰচনা আমাৰ গাঁও নামৰ অসম্পূৰ্ণ উপন্যাসখনত জল্জল পট্পট হৈ আছে৷ চিঠিখন লিখাৰ সময়ত জ্যোতিপ্ৰসাদ এজন নাট্যকাৰ, কবি, গীতিকাৰৰূপে প্ৰতিষ্ঠিত৷ ১৯৪২১ বিপ্লৱৰ অভিজ্ঞতাৰে ৰচনা কৰা কনকলতাৰ কবিতাংশত জ্যোতিপ্ৰসাদে নিজকে অগ্নিকবি বুলি উল্লেখ কৰাটো বিশেষ তাৎপৰ্যপূৰ্ণ৷
বিয়াল্লিছৰ পুৱা জ্বলিলে তেজবৰণীয়া জুই
ক্ষুব্ধ জন-দেৱতা জাগিলে
জাগিলে ধৰ্ষিত দলিত-আত্মা
যিবা আছিল শুই৷
বিজুলী প্লাৱনে বিয়পি পৰিলে সেনানিৰ আহ্বান
পূৰৱে পশ্চিমে ৰজনজনালে অগ্নিকবিৰ গান
‘তই কৰিব লাগিব অগ্নিস্নান
সাজু হ সাজু হ নৱ-জোৱান৷’
১৯৪৬ চনৰ কুখ্যাত কলকাতা [তেতিয়াৰ কলিকতা] সাম্প্ৰদায়িক নৰমেধত নিহত হোৱা প্ৰগতিবাদী কবি অমূল্য বৰুৱাৰ অন্তৰংগ বন্ধু যতিনাৰায়ণ শৰ্মালৈ ১৭-৯-৪৬ত লিখা চিঠিত জ্যোতিপ্ৰসাদে অকপটে স্বীকাৰ কৰিছিল ‘...অমূল্যৰ মৃত্যুৱে মোক সঁচাকৈয়ে অতিকৈয়ে বেজাৰ দিছে৷ কলিকতাৰ টালিগঞ্জত থাকেঁাতে অমূল্য আৰু তুমিয়েই মোৰ ভিতৰৰ কবিটোৰ মহাজাগৰণ আনি দিলা৷ তাৰ আগতে মই ঠিক কবি কেতিয়াও নাছিলোঁ৷ তোমালোক দুয়োকে লগ পোৱাৰ পিছৰ পৰাই মোৰ কবিতাৰ ধল আহিবলৈ ধৰিলে৷ সেই গুণেই অমূল্যৰ স্মৃতি মোৰ জীৱনত বহুমূলীয়া৷’উল্লেখ্য, ৩৭ বছৰীয়া জ্যোতিপ্ৰসাদৰ কাব্য চেতনাত ২২-২৩ বছৰীয়া অমূল্য বৰুৱাই পৰিৱৰ্তনৰ ধল নমাইছিল প্ৰগতিবাদী ‘জয়ন্তী’আলোচনীৰ নব্য চেতনাৰে৷ যাৰ বাবে জ্যোতিপ্ৰসাদে কবিতাৰ সংজ্ঞা সলনিৰ বাবে কবিতা ৰচনা কৰিবলগীয়া হৈছিল৷
আজিৰ কবিতা, আধুনিকা কবিতা, মোৰ কবিতাত কবিয়ে নতুন পথ নিৰ্ণয় কৰি ল’লে৷
‘আজিৰ কবিতা তাই
খোজকঢ়া ছন্দেৰে যায় দিঠকলৈ
... ...
খুলি থৈ সোণখাৰু
কংকন
গাৰ পৰা মচি থৈ কুসুম-চন্দন
ৰে’লৱে ট্ৰেইনৰ
তৃতীয় শ্ৰেণীত উঠি
বনুৱাৰ হজুৱাৰ গাঁৱলৈ যায়
শাক-ভাত খায়৷’
কবিয়ে ‘আসুৰীয় নিষাদৰ বিৰোধ’ সত্ত্বেও ৰামায়ণৰ শ্লোকত প্ৰচাৰিত দৈৱীবাদৰ বিপৰীতে নতুন কাব্য-চেতনাৰে কবিতাক বুৰঞ্জীৰ মহাসংক্ৰান্তিত জীৱনৰ জয়গান কৰিব বিচাৰে৷
বাল্মীকি-বনত
অতীতত
.........
ৰামায়ণৰ গানে গানে
প্ৰচাৰি ফুৰিলে দৈৱীবাদ-
বুৰঞ্জীৰ আৰু এক মহসংক্ৰান্তিত
কবিতাই ল’লে আহি
অচিনাকি ৰূপ
বিপ্লৱী ছন্দেৰে ছন্দাইত৷
দৈৱীবাদ আৰু কল্পনাবিলাসৰ বিপৰীতে
আজিৰ বেদনা মথি কাইলৈৰ অমৃতৰ সন্ধানৰ বাবে তেওঁ বিচাৰিছে নতুন বাট৷
কবি মই
কল্পনাবিলাসী হৈ
কল্পনাৰ বগা ডাৱৰৰ
মাজে মাজে উৰি ফুৰি
... ... ...
পাহৰিব খোজা নাই
বাস্তৱ সমস্যা নিষ্ঠুৰ পাহৰিব খোজা নাই
জীৱনৰ কৰ্তব্য কঠোৰ
... ... ...
আজিৰ বেদনা মথি
কালিৰ অমৃতখিনি
তুলি দিয়া
তাই দুহিতা
মোৰ কবিতা৷
জ্যোতিপ্ৰসাদে ইতিপূৰ্বে উল্লেখ কৰি অহা চিঠিত কবিতাৰ ধল অহা সময়ত কিছু অগা-পিছাকৈ ৰচনা কৰা কবিতা-গীতত এনে উত্তৰিত চেতনা সাক্ষ্য-প্ৰমাণেৰে ভৰি আছে৷
শিল্পীৰ আলোক যাত্ৰা [১৯৪৮], নৱ বিপ্লৱী কবি জাগে, নতুন, চিৰ বিদ্ৰোহী [১৯৪৩], অসমৰ নবীন জোৱানৰ সংকল্প [১৯৪৭] আদি কবিতাতো কবি জ্যোতিপ্ৰসাদে তেওঁৰ বৈপ্লৱিক চেতনাৰ চানেকি বাৰে বাৰে ধবনিত কৰিছে৷ জনচেতনাত [১৯৪৯] যেন সেই চেতনাকে সূত্ৰায়িত কৰিছে৷
আজি জনতাৰ নবীন চেতনা
পৃথিৱী বিয়পি জাগে,
সেই পোহৰত জগতৰ জনে
নতুন জীৱন মাগে৷
সেই সংঘাত লাগি
ভাগিছে শতাব্দীৰ
দুষ্কৃতিৰ যত দুৰ্ভেদ্য প্ৰাচীৰ৷
.... ... ...
আজি চেতনাৰ জনতা মনত
নবীন অভ্যুদয়
সেই চেতনাৰ সংঘাতে আনে
জন-জীৱনৰ জয়৷
জনজীৱনৰ জয় আঁজুৰি অনাৰ বাবে সকলো ভয়-শংকা, সংঘাত অতিক্ৰম কৰি শিল্পীক শংকামুক্ত হৈ সভ্যতাৰ অক্ষয় বন্তি জ্বলাই গছাৰ দৰে নিজে আন্ধাৰত থাকি আনক পোহৰ বিলোৱা ‘চিৰ দুখীয়াৰ চিৰ পৰিত্ৰাণ’ৰ বাবে তেওঁলোকৰ কাষত থিয় হ’বলৈ জ্যোতিপ্ৰসাদে অমোঘ আহ্বান জনাইছিল৷