ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ইউএনডিপিয়ে প্ৰকাশ কৰা মানৱ বিকাশ সূচক অনুসৰি বিশ্বৰ দেশসমূহৰ বিকাশ তালিকাত ভাৰতৰ স্থান ২০২৩-২৪ বৰ্ষত পূৰ্বতকৈ কিছু উন্নত হৈছে৷ মানৱ বিকাশ প্ৰতিবেদন ২০২৩-২৪ অনুসৰি ১৯৩খন দেশৰ তালিকাত ১৩৪সংখ্যক স্থানত আছে ভাৰত৷ ২০২১ বৰ্ষৰ প্ৰতিবেদনমতে মুঠ ১৯১খন দেশৰ মানৱ বিকাশ সূচকৰ তালিকাত ভাৰত ১৩৫সংখ্যক স্থানত আছিল৷ ২০২১ চনৰ ০.৬৩৩ সূচক মূল্যৰ পৰিৱৰ্তে শেহতীয়া প্ৰতিবেদনত ই সামান্য বৃদ্ধি হৈ ০.৬৪৪ হৈছে৷ কিন্তু ২০১৯ চনত ০.৬৪৫ সূচক মূল্যৰে ভাৰতে ১২৯সংখ্যক স্থান পাইছিল৷ অৰ্থাৎ, শেহতীয়া উত্থানক আমি প্ৰকৃত উত্থান বুলি ক’ব নোৱাৰোঁ, যিহেতু ইয়াৰ পূৰ্বৰ স্থিতি বৰ্তমানৰ তুলনাত কিছু হ’লেও ভাল আছিল৷ অৱশ্যে, আমি যদি দীঘলীয়া এক সময়ৰ ব্যৱধানত মানৱ বিকাশৰ স্থিতি চাবলৈ লওঁ, তেন্তে ভাৰতৰ বিকাশৰ ধাৰা সম্পৰ্কে এক স্পষ্ট ছবি পাব পাৰোঁ৷ ১৯৯০ চনত যেতিয়া প্ৰথমবাৰৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ হৈ ‘ইউনাইটেড নেচনছ ডেভেলপমেণ্ট প্ৰগ্ৰাম’ৰ তৰফৰ পৰা বিশ্বৰ দেশসমূহৰ মানৱ বিকাশৰ সূচকৰ প্ৰতিবেদন অৰ্থাৎ ‘হিউমেন ডেভেলপমেণ্ট ৰিপ’ৰ্ট’ প্ৰকাশ কৰিছিল, তেতিয়া ভাৰতৰ মানৱ বিকাশৰ সূচক মূল্য আছিল ০.৪৩৪, যিটো শেহতীয়া স্থিতিমতে ৪৮.৪ শতাংশ বৃদ্ধি পালে৷ ভাৰতৰ মানৱ বিকাশৰ উত্তৰণক আমি নিম্ন শ্ৰেণীৰ পৰা মধ্যমীয়া বিকাশৰ শ্ৰেণীলৈ হোৱা উত্তৰণ বুলি ক’ব লাগিব৷ আদিতে ইউ এন ডি পিয়ে তিনিটা শ্ৰেণীত মানৱ বিকাশৰ মূল্যবোৰ ভাগ কৰিছিল– উচ্ছ, মধ্যমীয়া আৰু নিম্ন৷ একবিংশ শতিকাৰ প্ৰথম দশকৰ শেষত এই ভাগ তিনিটাৰ পৰা চাৰিটা কৰা হৈছে৷ সেই মৰ্মে ০(শূন্য)ৰ পৰা ১(এক)ৰ স্কেলত যদি সূচক মূল্য ০.৮০০ বা তাতোকৈ অধিক হয়, তেন্তে অতি-উচ্ছ শ্ৰেণীৰ মানৱ বিকাশ হোৱা বুলি স্বীকৃত হয়৷ শেহতীয়া প্ৰতিবেদনখনৰ প্ৰথম দহটা স্থানত থকা ক্ৰমে ছুইজাৰলেণ্ড, নৰৱে, আইচলেণ্ড, হংকং, ডেনমাৰ্ক, ছুইডেন, আয়াৰলেণ্ড, জাৰ্মানী, ছিংগাপুৰ আৰু নেদাৰলেণ্ড আটাইৰে মানৱ বিকাশ সূচক অতি-উচ্ছ শ্ৰেণীৰ অন্তভুৰ্ক্ত৷  প্ৰথম স্থানত থকা ছুইজাৰলেণ্ডৰ সূচক মূল্য ০.৯৬৭৷ এইটো গ্ৰুপত শেহতীয়া হিচাপ মতে ৬৯খন দেশ আছে৷ ছিংগাপুৰ, হংকঙকে ধৰি এছিয়া মহাদেশৰ ৬খন দেশ এইটো গ্ৰুপত অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে৷ যিবোৰ দেশৰ মানৱ বিকাশ সূচক মূল্য ০.৭৯৯১ পৰা ০.৭০০১ ভিতৰত, তেন্তে তেনেবোৰ হৈছে উচ্ছ মানৱ বিকাশৰ শ্ৰেণীভুক্ত দেশ৷ এইটো গ্ৰুপতো চীনকে ধৰি এছিয়া মহাদেশৰ কেইবাখনো দেশে স্থান পাইছে৷ ভাৰতে কিন্তু তৃতীয় শ্ৰেণীতহে অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে, য’ত সূচক মূল্য ০.৬৯৯ আৰু ০.৫৫০১ ভিতৰত থাকে৷ জাতীয় আয়ৰ দিশৰ পৰা ভাৰত যদিও শীৰ্ষত থকা অৰ্থনৈতিক ছুপাৰ পাৱাৰ বুলি মাৰ্কা মৰা দেশৰ সমকক্ষ, মানৱ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ স্থিতি তেনেই দুৰ্বল৷ কিয়নো, মানৱ বিকাশৰ জোখ লওঁতে কেৱল জনমূৰি আয়ৰ কথাই বিবেচনা কৰা নহয়, তাৰ লগতে শিক্ষা, স্বাস্থ্য– এই দুই ক্ষেত্ৰৰ কেইটামান দিশৰো মূল্যায়ন কৰা হয়৷ তদুপৰি, দেশবোৰৰ লিংগ সমতাৰ স্থিতিৰো মাপ লোৱা হয়৷ স্তৰ অনুসৰি শিক্ষিত লোকৰ গড় হাৰ মানুহৰ জীৱনৰ গড় আয়ুস, আৰ্থ-সামাজিক-ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰখনত পুৰুষ আৰু মহিলাৰ মাজত থকা সমতা সূচক পৰিসংখ্যাবোৰে দেশ এখনৰ মানুহৰ গুণগত দিশবোৰ প্ৰকাশ কৰে৷ দেশৰ বৰ্ধিত আয়ে কেৱল  সংখ্যাগত উন্নয়নৰহে এটা দিশ নিৰ্দেশ কৰে, যিটোৰে দেশৰ মানুহৰ জীৱন-ধাৰণৰ মানৰ বিষয়ে জানিব পৰা নাযায়৷ আমি সাধাৰণ কথা-বাৰ্তাত কোৱা ‘টকাই সকলো নহয়’ অথবা ‘ধন থাকিলেই নহয়, মনো থাকিব লাগে’ বোলাখিনিকে মানৱ বিকাশৰ জোখৰ ক্ষেত্ৰতো খাটে বুলি ক’ব পাৰি৷ সেয়েহে, ধনৰ বলত ধনী আমেৰিকা যুক্তৰাজ্য, চীনদেশ অথবা ভাৰতো মানৱ-বিকাশৰ তালিকাত শীৰ্ষ দহটা স্থানত নাই৷ ভাৰতৰ স্থিতি আমেৰিকা আৰু চীনতকৈ বহুগুণে তলত৷ শিক্ষা, স্বাস্থ্যসেৱা আহৰণৰ ক্ষেত্ৰতেই হওক অথবা লিংগ ভিত্তিত সবলীকৰণৰ ক্ষেত্ৰতেই হওক, ভাৰতত অসমতা সকলোতে বিৰাজমান৷ আয়ৰ ক্ষেত্ৰত থকা অসমতা আম্বানি পৰিয়াল আৰু ৰাজপথৰ ছিগ্‌নেলত ৰৈ থকা গাড়ীবোৰৰ মাজে মাজে ঘূৰি ফুৰাবোৰলৈ চালেই অনুমান কৰিব পাৰি৷ গতিকে, ভাৰতে সহজে নিজৰ স্থিতি উন্নত কৰি এখোপ উধাব পাৰিব বুলি ক’ব নোৱাৰি৷ আমাৰ ৰাজ্যখনৰ স্থিতি আকৌ দেশৰ গড় স্থিতিৰ ভিতৰতো নাছিল৷ অসমৰ মানৱ বিকাশৰ স্থিতি নিম্ন বিকাশ গ্ৰুপৰ অন্তৰ্গত আছিল৷ ৰাজ্যত সুকীয়াকৈ এতিয়ালৈকে দুখন মানৱ বিকাশ প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰা হৈছে, ক্ৰমে ২০০৩ চনত আৰু ২০১৪ চনত৷ হয়তো শেহতীয়া স্থিতি সংযোজনেৰে তৃতীয়খন প্ৰতিবেদন আহিলে ৰাজ্যৰ বিকাশ সূচক কিছু উন্নত দেখা যাব৷ অৱশ্যে, কেৱল অনুমানৰ ভিত্তিত এই কথা কোৱা নাযায়৷