কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা আৰু মানৱীয় অস্তিত্বৰ সংকট
উৰ্বৰ মস্তিষ্কৰ অধিকাৰী আৰু অদম্য কৌতূহলৰ বশৱৰ্তী বিজ্ঞানীসকলৰ সুদীৰ্ঘ কাল-জোৰা নিৰন্তৰ সাধনা আৰু প্ৰযত্নৰ অন্তত সম্ভৱ হৈ উঠিছে এ-আই [AI] বা কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ এক নতুন অৱতাৰ—GAI [Generative AI] বা সৃষ্টিক্ষম কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা৷ ২০২২ চনৰ ৩০ নৱেম্বৰ তাৰিখটো মানৱ সভ্যতাৰ বাবে এটি উল্লেখনীয় দিন হিচাপে পৰিগণিত হ’ব৷ কাৰণ সেই দিনটোতে ‘অপেন এ-আই’ কোম্পানীয়ে ছেট-জিপিটি নামৰ সৃষ্টিক্ষম কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা চালিত এবিধ যতন মানুহৰ মাজলৈ উলিয়াই দিয়ে৷ এই নতুন যতনটোৱে সৰ্বসাধাৰণ মানুহৰ ঘৰুৱা ভাষা বুজি পায় আৰু সেই ভাষাৰে উত্তৰো দিব পাৰে৷ মানুহৰ মাতেৰে বা লিখিতভাৱে কথোপকথনত ভাগ ল’ব পৰা এইবিধ সঁজুলিক বিশেষজ্ঞসকলে ছেট-ব’ট বোলে৷
ইণ্টাৰনেটৰ সুবাদত, ছেট-জিপিটিৰ আৱিৰ্ভাৱৰ এই খবৰটো মুহূৰ্তৰ ভিতৰতে পৃথিৱীৰ চুকে-কোণে ভূঁইকঁপৰ দৰে বিয়পি পৰে আৰু লগে লগে বিশ্ববিখ্যাত হৈ পৰে কোম্পেনীটোৰ মুৰব্বী চেম অমেন৷ বিশ্বৰ সজাগ আৰু সচেতন ব্যক্তিসকলক খবৰটোৱে কৰি তোলে আলোড়িত, চিন্তিত আৰু শিহৰিত৷ চকু থৰ হৈ পৰে বিশ্বৰ ৰাষ্ট্ৰপ্ৰধানসকলৰ৷ আনহাতে বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাক লৈ গৱেষণা কৰি থকা বিশেষজ্ঞসকল ঈৰ্ষান্বিত হৈ জঁপিয়াই পৰে ছেট জিপিটিতকৈ অধিক দক্ষ যতন নিৰ্মাণ কৰাৰ এক শ্বাসৰুদ্ধকৰ প্ৰতিযোগিতাত৷ তাৰ ফলস্বৰূপে প্ৰায় দুটা বছৰৰ ভিতৰতে জেমিনি, ডীপচীক, গ্ৰ’ক-৩ ইত্যাদি ছেট-ব’টে আত্মপ্ৰকাশ কৰি পৃথিৱীৰ মানুহৰ সৈতে কথা-বতৰা পাতিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে৷ তদুপৰি প্ৰতিটো কোম্পানীয়ে নিজৰ যতনটোৰ বিকাশ প্ৰক্ৰিয়া অব্যাহত ৰাখিছে আৰু ইটোৰ পিছত সিটো নতুন সংস্কৰণ উলিয়াবলৈ ধৰিছে৷ ইতিমধ্যে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাক লৈ সমগ্ৰ বিশ্বত ২০,০০০ কোটি ডলাৰৰ এখন বৃহৎ বজাৰ গঢ়ি উঠিছে৷ বিশেষজ্ঞসকলৰ মতে, ২০৩০ চনলৈ বজাৰখনৰ মূল্য হৈ পৰিব ৰ লাখ ৫৭ হাজাৰ কোটি ডলাৰ৷ এই বৃদ্ধি উলামূলা নহয়৷ একেকোবে আকাশলংঘা৷ দেখা যায়, বজাৰত খোপনি পুতিব পৰা কোনো বস্তু এই পৃথিৱীৰ পৰা বিলুপ্ত নহয়৷ এতেকে উপজিয়ে বজাৰ দখল কৰা সৃষ্টিক্ষম কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা নিশ্চয়কৈ দেখা দি লুকোৱা জিনিছ নহয়৷
কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা চালিত সৰ্বপ্ৰথম সঁজুলি ছেট জিপিটি নহয়৷ দ্বিতীয় মহাযুদ্ধৰ সময়ৰে পৰা কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা সম্পৰ্কে গৱেষণা আৰু উদ্ভাৱন প্ৰণালীৱদ্ধ ৰূপত নিৰন্তৰ চলি আছে৷ আনকি ১৯৫০ চনতে Logic Theory Machine নামৰ এবিধ যতনৰ সহায়ত বাট্ৰাণ ৰাছেলৰ তৰ্কবিদ্যা বিষয়ক ওঁঠৰটা উপপাদ্য প্ৰমাণ কৰা হয়৷ তেনেদৰে বিশ্ব চেম্পিয়নক ডবাখেলত হৰুৱাটোও কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰে কাম৷ পিছলৈ চিকিৎসা বিজ্ঞানকে ধৰি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰৰ উচ্চস্তৰৰ গৱেষণাত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা চালিত নানান সঁজুলি ব্যৱহাৰ হ’বলৈ ধৰে৷ পিছে, এইবোৰ হ’ল বিশেষজ্ঞসকলৰ সৈতে জড়িত কৰ্ম৷ সৰ্বসাধাৰণ লোকে তাৰ ভু নাপায়৷
দৰাচলতে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাক সৰ্বসাধাৰণ ৰাইজৰ ওচৰ চপাই আনে স্মাৰ্টফোনে৷ এই যে ইউ-টিউব খোলাৰ লগেলগে ভাল লগা ভিডিঅ’টো আপুনি ওলাই যায়; এমাজ’ন খুলিলে পছন্দৰ বস্তুবিধে দেখা যায়–সেই সকলো কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰে কাম৷ আকৌ ইণ্টাৰনেট ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰতিজন লোকৰ বাবে এক অপৰিহাৰ্য সঁজুলি হ’ল গুগ্ল, মানে গুগ্ল চাৰ্ছ ইঞ্জিন৷ জানিবলগীয়া যিকোনো বিষয় আমি গুগ্লত টাইপ কৰো আৰু কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ সহায়ত গুগ্লে বিষয়টোৰ সৈতে জড়িত সকলো ৱেব্ছাইটৰ এখন তালিকা কম্পিউটাৰ দাঙি ধৰে৷ সেইবোৰ ৱেবছাইট খুলি লৈ তাতে থকা কথাবোৰ পঢ়ি আমি বিষয়টো সম্পৰ্কে প্ৰয়োজনীয় জ্ঞান আহৰণ কৰিব পাৰো৷ জ্ঞান আহৰণ প্ৰক্ৰিয়া কিমান দীঘলীয়া হ’ব সেয়া নিৰ্ভৰ কৰিব বিষয়টোৰ গভীৰতাৰ ওপৰত৷ কিন্তু ছেট-জিপিটিৰ দৰে সৃষ্টিক্ষম কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা চালিত যতনৰ মহিমা অপাৰ৷ কোনো এটা বিষয়ত, মামুলি শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি ঘৰুৱা ভাষাৰে আপুনি ছেট জিপিটি বা কোনো এক ছেট ব’টক প্ৰশ্ন কৰক আৰু প্ৰায় লগে লগে সকলো উৎসৰ পৰা সাৰ সংগ্ৰহ কৰি সবিস্তাৰে ই আপোনাৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ যোগান ধৰিব৷ ইটোৰ পিছত সিটো ৱেব ছাইট বিচাৰি থকাৰ কোনো দৰকাৰ নাই৷ অবিকল ফাষ্টফুডৰ দৰে৷ সম্প্ৰতি গুগ্লত কিবা এটা বিচাৰিলে গুগ্লে দাঙি ধৰা তালিকাৰ আৰম্ভণিতে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই যোগান ধৰা সাৰাংশ পোৱা যায়৷
এইখিনিতে কৈ থোৱা ভাল হ’ব যে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাক লৈ কাম কৰি থকা বিজ্ঞানীসকল ইমানতে সন্তুষ্ট হোৱা ভকত নহয়৷ সেয়ে GAI কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ সৰ্বশেষ অৱতাৰ নহয়৷ তেওঁলোকৰ কল্পনাৰ অন্তিমটো অৱতাৰ হ’ব AGI [Artificial General Intelligence]৷ AGI সেই বিজ্ঞানীসকলৰ বাবে হ’লি গ্ৰেইল৷ চৰম প্ৰাপ্তি৷ এই অৱতাৰে মানুহৰ দৰে ভাবিব পাৰিব, বুজিব পাৰিব, শিকিব পাৰিব, আহৰণ কৰা জ্ঞান প্ৰয়োগ কৰি মানুহৰ বাবে অসাধ্য জটিল সমস্যা সমাধান কৰিব পাৰিব৷ আৰু ই হ’ব মানুহতকৈ শত-সহস্ৰ গুণে অধিক বুদ্ধিমান৷ মানুহৰ সৈতে ইয়াৰ মূল পাৰ্থক্য এয়াই৷
AGI কেতিয়াকৈ সম্ভৱ হৈ উঠিব তাকে লৈ প্ৰযুক্তিবিদসকলৰ মাজত মতবিৰোধ আছে৷ কিন্তু গুগ্লৰ অন্তৰ্গত গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠান Deep Mind-এ অলপতে ভৱিষ্যতবাণী কৰিছে যে ২০৩০ চনৰ ভিতৰতে AGIৰ এক অৱতাৰে মানৱ সমাজত ভূমুকি মাৰিব পাৰে৷
[২]
জন-সমাজত আৱিৰ্ভাব হোৱাৰ লগে লগেই ছেট জিপিটিয়ে, শিশুকৃষ্ণৰ লীলা-খেলাৰ দৰে নানা ধৰণৰ চমকপ্ৰদ কামৰ যোগেদি নিজৰ অন্তৰ্নিহিত ক্ষমতাৰ উমান দিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ কেইবাটাও প্ৰতিযোগিতামূলক পৰীক্ষাত ই সুখ্যাতিৰে উত্তীৰ্ণ হয়৷ উদাহৰণস্বৰূপে আমেৰিকাৰ হোৱাৰ্টন স্কুলৰ এমবিএ পৰীক্ষা, মিনেচ’টা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আইনৰ পৰীক্ষা আৰু American Medical Licensing পৰীক্ষাৰ কথা উল্লেখ কৰিব পাৰি৷ তদুপৰি যিকোনো প্ৰশ্নৰে উত্তৰ দিয়া, নিখুঁতকৈ ছবি অঁকা, কবিতা-গল্প-চিঠি-আৱেদন পত্ৰ তথা প্ৰতিবেদন আদি নিমিষতে লিখি উলিওৱা বা যিকোনো লোকৰ মাত নকল কৰি কথা কোৱা ইত্যাদি কামবোৰে সমগ্ৰ বিশ্বৰ মানুহক বিস্মিত আৰু অভিভূত কৰে৷ অতি কম দিনৰ ভিতৰতে অলেখ মানুহৰ বিশ্বস্ত লগৰী হৈ পৰে৷ স্বাভাৱিকতে জানিবলৈ মন যায় কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই কৰিব পৰা কামৰ তালিকাখন কি ?
২০২৩ চনৰ নৱেম্বৰ মাহৰ আৰম্ভণিতে অৰ্থাৎ ছেট জিপিটিৰ বয়স এবছৰ নৌহওঁতেই ব্ৰিটিছ প্ৰধানমন্ত্ৰী ঋষি চুনকে এখন শীৰ্ষ সন্মিলনৰ আয়োজন কৰে৷ উদ্দেশ্য আছিল– কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই মানুহৰ বাবে সৃষ্টি কৰিব পৰা সম্ভাৱ্য বিপদ আৰু তাৰ সুৰক্ষা ব্যৱস্থা সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা৷ সন্মিলনৰ শেষত ইল’ন মাস্কৰ সৈতে এক অন্তৰংগ আলাপত মিলিত হয় প্ৰধানমন্ত্ৰী চুনক৷ তাতেই মাস্কে মন্তব্য কৰিছিল যে ভৱিষ্যতে মানুহে কৰিব পৰা সকলো কামেই কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ সহায়ত কৰিব পৰা যাব৷ মানুহে আৰু কোনো কাম কৰাৰ প্ৰয়োজন নাথাকিব৷ অৱশ্যে ব্যক্তিগত সন্তুষ্টিৰ বাবে কোনোবাই যদি কাম কৰে কৰিব পাৰে৷ আনকি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে সৰ্বোত্তম শিক্ষক হিচাপে পৰিগণিত হ’ব এ-আই৷ তদুপৰি অন্তৰংগ বন্ধুৰ ভূমিকাও ই পালন কৰিব পাৰিব৷
অৰ্থাৎ পূৰ্ণ বিকশিত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা হ’ব সৰ্বগুণাকৰ৷ মানুহে কৰা সকলো কামেই ই কৰিব পাৰিব, মানুহতকৈ অধিক দক্ষতাৰে আৰু নিখুঁতভাৱে৷ ইল’ন মাস্কৰ বক্তব্যৰ তাৎপৰ্য এয়েই৷ উল্লেখযোগ্য যে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা সম্পৰ্কীয় গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰত আগবঢ়োৱা বুনিয়াদী ধাৰণাৰ বাবে ২০২৪ চনৰ নবেল বঁটাৰে সন্মানিত তথা এ-আইৰ ধৰ্ম-পিতৃ অভিধাৰে বিভূষিত জিওফ্ৰী হিণ্টনেও একেধৰণৰ মতামতেই পোষণ কৰে৷
কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ এনেবোৰ সামৰ্থ তাৰ ইতিবাচক দিশ বুলি মানি ল’বলৈ আমি বাধ্য৷ অৱশ্যে এই গুণাৱলীৰ সমান্তৰালভাৱে ক্ৰমশঃ প্ৰকট হৈ উঠিছে ছেট জিপিটিৰ দৰে GAI চালিত যতনবোৰৰ মাজত লুকাই থকা নঞৰ্থক সম্ভাৱনাবোৰ৷
মনত ৰখা ভাল, যে বিজ্ঞান নৈতিকভাৱে উদাসীন৷ একেদৰে প্ৰযুক্তিও৷ সেয়ে সাধু-সন্তৰ পৰা পাপী-ব্যভিচাৰীলৈকে সকলোকে ই সমভাৱে সেৱা আগবঢ়ায়৷ কাজেই মানসিকভাৱে অসুস্থ আৰু সমাজবিৰোধী এচাম লোকে সৃষ্টিক্ষম বুদ্ধিমত্তাৰ সহায়ত গঢ়ি লৈছে deepfakeৰ দৰে অব্যৰ্থ হাথিয়াৰ৷ যাৰ বাবে আজিৰ মানুহ যিকোনো মুহূৰ্ততে প্ৰতাৰিত হ’ব পাৰে৷ হ’ব পাৰে অপপ্ৰচাৰ আৰু মিছা খবৰৰ বলি৷ ইউৰোপৰ মুখ্য AI-বিষয়াগৰাকীয়ে অলপতে সাৱধানবাণী শুনাইছে যে—-GAI চালিত ছেটব’টসমূহে অপৰাধীসকলৰ হাত শক্তিশালী কৰি তুলিছে অকল্পনীয়ভাৱে৷ সম্প্ৰতি চকুৰ পচাৰতে ইয়াৰ সহায়ত তৈয়াৰ কৰিব পাৰি নিৰ্বোধ শিশুৰ সৈতে যৌনকাৰ্য তথা শিশুক যৌন উৎপীড়ণ কৰা ভুৱা ভিডিঅ’ নতুবা কোনোবা ব্যক্তিক অৱমাননা কৰাৰ উদ্দেশ্যে ৰচনা কৰা চিত্ৰনাট্যৰ মতলবী ভিডিঅ’৷ চৰ্মচক্ষুৰে চাই যাৰ সত্যাসত্য দৰ্শকে বুজিব নোৱাৰে৷ তদুপৰি সামৰিক ক্ষেত্ৰত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ ব্যৱহাৰে যুদ্ধৰ সংহাৰী ক্ষমতা মাৰাত্মকভাৱে বৃদ্ধি কৰিব৷ এনে মাৰণাস্ত্ৰ উগ্ৰপন্থীৰ হাতত পৰিলে পৃথিৱীৰ অৱস্থা কি হ’ব ভাবিবই নোৱাৰি৷
হিন্দু শাস্ত্ৰ অনুসৰি সাগৰ মন্থনত যুগপৎ সৃষ্টি হৈছিল অমৃত আৰু বিহ৷ তেনেদৰে বিজ্ঞানীৰ মন আৰু মগজু মন্থনৰ যোগেদি সৃষ্টি হোৱা প্ৰতিটো আৱিষ্কাৰ তথা প্ৰতিটো উদ্ভাৱন——জুই, চকা, গাড়ী-মটৰৰ পৰা এট’ম বোমালৈকে– এই ৰূপকৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা বিচাৰ কৰিব পাৰি৷ এতেকে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ ক্ষেত্ৰতো সদৰ্থক আৰু নঞাৰ্থক দুয়োটা দিশৰ উপস্থিতি অস্বাভাৱিক নহয়৷ তেনেক্ষেত্ৰত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ নঞাৰ্থক দিশৰ কথা ভাবি মানৱ জাতি সন্ত্ৰষ্ট হোৱাৰ কোনো যুক্তি নাই বুলি বহুলোকে ভাবে৷ পিছে বৰ্তমান সময়ত আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ উঠা প্ৰশ্নটো হ’লঃ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই হাতত ঢালি দিয়া অমৃত মানুহে হজম কৰিব পাৰিবনে ?
[৩]
কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাক লৈ ধৰ-মাৰ গৱেষণা চলি থকা সময়তে ছেট জিপিটিৰ আৱিৰ্ভাবৰ বহুবছৰ আগৰে পৰা বিশ্বৰ সচেতন বিজ্ঞানী আৰু দাৰ্শনিকসকলে উমান পাইছিল আগন্তুক এই নতুন সত্তাটো কিমান শক্তিধৰ হ’ব/ বুজিব পাৰিছিল, বুদ্ধিয়েই হ’ব এই শক্তিৰ উৎস৷ এতেকে এই বুদ্ধিযুক্ত শক্তি নিয়ন্ত্ৰণত ৰখাৰ ক্ষমতা প্ৰযুক্তিবিদৰ হ’বনে? ৰাষ্ট্ৰই পাৰিবনে তাক শৃংখলিত কৰিব? কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই আহৰণ কৰিব পৰা সম্ভাৱ্য অতিমানৱীয় বুদ্ধি, ক্ষমতা আৰু দক্ষতাই মানৱ সভ্যতাৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিব নেকি? সেয়া চম্ভালিবলৈ মানুহৰ সাধ্য হ’বনে? এনেবোৰ প্ৰশ্নই, বিজ্ঞানী তথা দাৰ্শনিকসকলৰ লগতে, বিশ্বৰ সচেতন আৰু দায়িত্বশীল লোকসকলক জুমুৰি দি ধৰি আছে তাহানিৰে পৰা৷
কুৰি বছৰ আগতে অৰ্থাৎ ২০০৫ চনত দাৰ্শনিক নিক ব’ষ্ট্ৰমক মুৰব্বী হিচাপে লৈ অক্সফোৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ত এক আন্তঃবিভাগীয় গৱেষণা কেন্দ্ৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল৷ নাম Future of Humanity Institute [FHI]৷ মূল উদ্দেশ্য মানৱ জাতি আৰু ইয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিত সম্পৰ্কে সামগ্ৰিক বিচাৰ-বিবেচনাৰে উত্থাপিত প্ৰশ্নসমূহৰ বিষয়ে গৱেষণা কৰা৷ উল্লেখযোগ্য যে প্ৰতিষ্ঠানটোলৈ অৰ্থ সাহায্য যোগানধাৰীসকলৰ মাজত আছিল ধনকুবেৰ আৰু কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ পৃষ্ঠপোষক ইল’ন মাস্ক৷ মানৱ সভ্যতাৰ সৰ্বনাশ কৰিব পৰা প্ৰাকৃতিক তথা মানৱসৃষ্ট বিভিন্ন কাৰকসমূহৰ সম্বন্ধে প্ৰতিষ্ঠানটোৱে বিস্তৰ অধ্যয়ন কৰিছে৷ গৱেষণা কেন্দ্ৰটোৰ সঞ্চালক নিক ব’ষ্ট্ৰমৰ মতে মানৱীয় অস্তিত্বৰ সংকট মানে– where an adverse outcome would either annihilate Earth-originating intelligent life or permanently and drastically curtail its potential৷ অৰ্থাৎ কোনো অশুভ পৰিণতিৰ ফলত যদি পৃথিৱীত সৃষ্টি হোৱা বুদ্ধিমান জীৱকুল সমূলঞ্চে ধংস হয় বা সেই জীৱকুলৰ সৃষ্টিক্ষম সম্ভাৱনা স্থায়ীভাৱে সংকুচিত হয় তেনেহলে সেয়াই হ’ব মানৱীয় অস্তিত্বৰ সংকট৷ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই আহৰণ কৰিব পৰা অতিমানৱীয় বুদ্ধি তেনে সংকট আদৰি অনাৰ বাবে সমৰ্থ বুলি তেওঁ ভাবে৷ ২০১৪ চনতে তেওঁ লিখি উলিওৱা Super intelligence Paths, Dangers, Strategies নামৰ কিতাপখনৰ সৈতে সহমত পোষণ কৰিছে ইল’ন মাস্ক, বিল গেটছ আদিৰ দৰে ব্যক্তিয়ে৷ ইল’ন মাস্কে লগতে কৈছিল যে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ ধংসাত্মক ক্ষমতা নিউক্লীয় অস্ত্ৰতকৈয়ো অধিক৷
কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই বুদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত ইতিমধ্যে মানুহক চেৰ পেলাইছে৷ পূৰ্ণ বিকশিত ৰূপত ই যে অকল্পনীয় বুদ্ধিৰ অধিকাৰী হৈ উঠিব সেয়া প্ৰতিগৰাকী বিশেষজ্ঞই মানি লয়৷ এচাম বিজ্ঞানীয়ে ভাবে যে অতিমানৱীয় বুদ্ধিসম্পন্ন কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা মানুহে সাজি লোৱা হেজাৰবিধ যতনৰ দৰে এবিধ যতন মাত্ৰ৷ যিয়ে মানুহক অতিশয় শক্তিশালী কৰি তুলিব৷ কিন্তু জিওফ্ৰী হিণ্টন প্ৰমুখ্যে আন এচামৰ মতে– পূৰ্ণ বিকশিত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তা হৈ উঠিব, আবেগ-অনুভূতি প্ৰদৰ্শন কৰিব পৰা, সচেতন আচৰণ কৰা, এক অজৈৱ সত্তা৷ জীৱন্ত মানুহৰ অনুৰূপ৷ সি মানুহৰ হাতৰ সঁজুলি হৈ থাকিব নে মানুহ হৈ পৰিব তাৰ লিতিকাই ?
[৪]
বিশ্ববিশ্ৰুত বিজ্ঞানী হকিঙে কৈছিল– মানুহে যে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডখন বুজি পায় সেয়াই মানুহক এক বিশেষ মৰ্যাদা প্ৰদান কৰিছে৷ প্ৰকাৰান্তৰে ক’বলৈ হ’লে, এই বিশেষ মৰ্যাদাৰ মূলতে আছে মানুহৰ বুদ্ধি৷ বুদ্ধিৰ জোৰতেই সম্ভৱ হৈ উঠিছে বিজ্ঞান আৰু তাকেই সাৰথি কৰি মানুহে ভেদ কৰিব পাৰিছে বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ ৰহস্য৷
বিজ্ঞানে মানুহক জনাইছিল যে এই ক্ষুদ্ৰ পৃথিৱীত মানুহ বান্দৰতকৈ উন্নত মানৰ এবিধ প্ৰাণীহে মাথোঁন৷ কিন্তু বুদ্ধিৰ বলত, বিজ্ঞানৰ সহায়ত, মানুহে গঢ়ি তুলিলে এই আশ্চৰ্যজনক মানৱ সভ্যতা৷ যাৰ মধ্যমণি মানুহ৷ এই সভ্যতাৰ সুবাদতে চলি থকা বিশাল কৰ্মযজ্ঞৰ পুৰোহিতো মানুহ৷ আজিৰ মানুহৰ ভাগ্যলিপি ৰচনা কৰে মানুহে৷ কেৱল সেয়াই নহয় পৃথিৱীৰ সমগ্ৰ জীৱকুলৰ ভৱিষ্যতো মানুহেই নিৰ্ধাৰণ কৰে৷ মানৱ কেন্দ্ৰিক আৰু বিজ্ঞান ভিত্তিক সভ্যতাই প্ৰকৃতিৰ ভাৰসাম্য বিনষ্ট কৰাটো সঁচা৷ হ’লেও জল-স্থল-অন্তৰীক্ষত মানৱ সভ্যতাৰ জয়জয়কাৰে ইতিমধ্যে প্ৰতিপন্ন কৰিছে যে পৃথিৱীত আনকি সৌৰজগততো আটাইতকৈ বুদ্ধিমান প্ৰাণী হ’ল মানুহ৷ সেয়ে মানুহৰ সৃষ্টিক্ষমতা অপৰিসীম৷
সম্প্ৰতি মানুহ অগ্ৰসৰ হৈছে এনে এক সত্তা নিৰ্মাণৰ পথত যি মানুহতকৈ শত-সহস্ৰ গুণে বুদ্ধিমান৷ এয়াই বিশেষজ্ঞসকলৰ কল্পনাৰ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাৰ পূৰ্ণ বিকশিত ৰূপ AGI৷ যদিহে সম্ভৱ হৈ উঠে, নিঃসন্দেহে এয়া হ’ব সৃষ্টিশীল প্ৰতিভাৰ অধিকাৰী মানৱৰ সৰ্বোত্তম কীৰ্তি৷ সৰ্বোত্তম এইবাবেই যে ইয়াৰ পিছত আৰু এনে পৰ্যায়ৰ সৃষ্টি মানুহৰ বাবে অসম্ভৱ৷ কাৰণ তেতিয়া বুদ্ধিমত্তাৰ জোখেৰে মানুহৰ স্থান হ’ব দ্বিতীয়৷ সেয়ে মানুহৰ বাবে এ জি আই হৈ পৰিব যুগপৎ জয় আৰু পৰাজয়ৰ প্ৰতীক৷ সকলো কামৰ বাবে সৰ্বপ্ৰকাৰ ভৱিষ্যত পৰিকল্পনাৰ বাবে মানুহ নিৰ্ভৰশীল হ’ব সৰ্ববিদ্যা বিশাৰদ এ জি আইৰ ওপৰত৷ মানুহৰ সমস্ত গতিবিধি প্ৰভাৱিত হঅব, ভাগ্য নিয়ন্ত্ৰিত হ’ব, এ জি আইৰ দ্বাৰা৷ মন কৰক, এতিয়াই স্মাৰ্টফোনৰ দ্বাৰা, ইণ্টাৰনেটৰ দ্বাৰা, আমি কেনেভাৱে নিয়ন্ত্ৰিত/ গুগ্ল বাবাৰ আঙুলিত নধৰাকৈ আমি যেন এখোজো দিব নোৱাৰো৷ ভৱিষ্যতে মানৱ সভ্যতাৰ পুৰোহিতৰ স্থানত অধিষ্ঠিত হ’ব এ জি আই৷ কাজেই সকলোতে গৌণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য হ’ব মানুহ৷ অৱনমিত মৰ্যাদাৰে জীয়াই থকা মানুহৰ সৃজনীশীল প্ৰতিভা সংকুচিত হৈ পৰিব চিৰকালৰ বাবে৷ তেতিয়া সেয়া আৰু মানৱকেন্দ্ৰিক সভ্যতা হৈ নাথাকে৷ মানৱীয় অস্তিত্বৰ সংকট এয়াই৷ এই সংকটে সৰ্বনশীয়া ৰূপ ল’ব তেতিয়াই যেতিয়া মানুহৰ নিৰ্দেশ অমান্য কৰি এ জি আয়ে স্বাধীনতা ঘোষণা কৰিব৷ প্ৰণিধানযোগ্য যে জিওফ্ৰী হিণ্টনেও এই সম্ভাৱনা নুই কৰা নাই৷ উপায়ন্তৰ নেদেখি বিজ্ঞানীসকলে হয়তো জিন প্ৰযুক্তিৰে অতিমানৱীয় বুদ্ধিযুক্ত মানুহ সৃষ্টি কৰি উলিয়াব৷ যিসকলে এ জি আইৰ সৈতে ফেৰ মাৰিব পাৰে৷ সেয়া সম্ভৱ হ’লেও মূল সমস্যাৰ সমাধান নহ’ব৷ বৰঞ্চ মানৱ সমাজত বুদ্ধিৰ প্ৰকৃতি-প্ৰদত্ত ভাৰসাম্যতা বিনষ্ট হৈ এক অভাৱনীয় অস্থিৰতাৰ সৃষ্ট হ’ব৷ পিছে এয়া হ’ল মানৱ জাতিৰ বাবে এক সামগ্ৰিক সংকট৷ কিন্তু ব্যক্তিগত পৰ্যায়ত মানুহৰ জীৱনলৈ কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই সংকট কঢ়িয়াই আনিব আন এক দিশৰ পৰা৷
বুদ্ধিৰে কৰিব পৰা প্ৰায় সকলো কামেই পূৰ্ণ বিকশিত কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই এদিন কৰিব পাৰিব৷ আনকি কৌশলী বনুৱাৰ কামো৷ এই সম্পৰ্কে বিশেষজ্ঞসকলৰ কোনো দ্বিমত নাই৷ কেইমাহমান আগতে গুগ্লৰ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া সুন্দৰ পিচায়ে সাৱধানবাণী শুনাইছিল যে গুগ্লৰ এক চতুৰ্থাংশ কম্পিউটাৰ কোড লিখে কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই৷ যি বাঢ়ি বাঢ়ি গৈ থাকিব৷ আকৌ বিল গেটছে অলপতে মন্তব্য কৰিছে যে অহা দুটা দশকত সমগ্ৰ পৃথিৱীত কামৰ বাবে মানুহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা চকুত লগাকৈ কমি যাব৷ তেনেক্ষেত্ৰত কৰ্মহীন হৈ পৰিব অগণিত জনতা৷ এই সমস্যাৰ সমাধান হিচাপে কোম্পেনীৰ মুৰব্বীসকলে সাধাৰণতে upskilling ৰ কথা কয়৷ অৰ্থাৎ অতি উন্নত কলা-কৌশল আয়ত্ত কৰা লোকহে ভৱিষ্যতে কামৰ বাবে যোগ্য বুলি বিবেচিত হ’ব৷ কিন্তু এই প্ৰক্ৰিয়াৰ উৰ্ধসীমা নাই৷ আনহাতে সকলো মানুহ সমানে বুদ্ধিমান নহয়৷ এতেকে নিবনুৱা সমস্যাই কৰাল ৰূপ ধাৰণ কৰিব৷ পৰিস্থিতি চম্ভালিবৰ বাবে চৰকাৰসমূহে হয়তো Universal Basic Income [UBI] বা সৰ্বজনীন মৌলিক উপাৰ্জনৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব৷ পিছে সিয়ে জানো মানুহক সন্তুষ্ট কৰিব পাৰিব। মানুহেতো কেৱল খাদ্য খায়েই জীয়াই নাথাকে৷ দীৰ্ঘদিনীয়া প্ৰশিক্ষণৰ অন্তত আহৰণ কৰা কৰ্ম-কুশলতা অসাৰ হৈ পৰা দেখি; আৰু ভাতমুঠিৰ বাবে চৰকাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ মানুহে হেৰুৱাই পেলাব আত্মসন্মান৷ হেৰুৱাব নিজৰ ওপৰত আস্থা৷
ইতিমধ্যে উল্লেখ কৰা, ঋষি চুনক আৰু ইল’ন মাস্কৰ মাজত হোৱা আলোচনাত, ইল’ন মাস্কৰ কথা শুনি ঋষি চুনকেও কৈ উঠিছিল যে মানুহৰ যদি কৰিবলৈ কোনো কামেই নাথাকে তেনেহলে জীৱনৰ অৰ্থই দেখোন নোহোৱা হৈ যাব৷ দৰাচলতে এয়া এক যথোপযুক্ত আৰু মৰ্মস্পৰ্শী অনুভৱ৷
জীৱনৰ অৰ্থ কি? এই প্ৰশ্নকে লৈ ঔ-বিজলুৱা যুক্তিতৰ্কেৰে বহুকাল অতিবাহিত কৰিব পাৰি৷ তাকে নকৰি আমি আমাৰ মন সামৰিব পাৰোঁ ইয়াকে কৈ যে– মানৱ জীৱনৰ বিভিন্ন স্তৰৰ অলেখ প্ৰয়োজন পূৰণৰ অৰ্থে মানুহে কাম কৰে৷ যিয়ে গঢ়ি দিয়ে মানুহৰ জীৱনৰ উদ্দেশ্য আৰু এই উদ্দেশ্যই মানুহক দান কৰে জীৱনৰ অৰ্থ৷ তাৰে তাগিদাত মানুহে প্ৰতিদিনে পুৱা সাৰ পাই বিছনাৰ পৰা জঁপিয়াই নামে৷ মানৱ সভ্যতাৰ বিকাশৰ বৰ্তমান স্তৰত মানুহে কৰিব পৰা সকলো ধৰণৰ কামকে ৰাষ্ট্ৰ-ব্যৱস্থাই, সমাজখনে, পুৰস্কৃত কৰে৷ কাজেই আজিৰ মানুহে আনন্দদায়ক কামকো বৃত্তি হিচাপে গ্ৰহণ কৰিব পাৰে৷ সেয়ে সাম্প্ৰতিক কালত জীৱিকাৰ বাবে কৰা কামেই হৈ পৰিছে মানুহৰ একমাত্ৰ চিনাকি৷ মানুহৰ হাতৰ পৰা যেতিয়া কৃত্ৰিম বুদ্ধিমত্তাই জীৱিকা কাঢ়ি ল’ব তেতিয়া মানুহে কেৱল ভাতমুঠিকে নেহেৰুৱায়৷ লগতে হেৰুৱাব সমাজখনৰ সেই পুৰস্কাৰ, সেই স্বীকৃতি৷ আৰু জীৱনৰ আনন্দ৷ তেতিয়া মানুহৰ মানুহ বুলিবলৈ থাকিবই বা কি ?
আপোন হাতে সৃষ্টি কৰা এই প্ৰত্যাহ৩ান গ্ৰহণ কৰি যদি মানুহে তাৰ মোকাবিলা কৰিব পাৰে, তেনেহলে সেয়া হ’ব মানুহৰ বাবে এক বৃহৎ আৰু মহৎ সাফল্য৷ উন্মোচিত হ’ব এক নতুন দিগন্ত৷ জীৱনৰ নতুন অৰ্থ৷