সময় নাই ! সময় নাই !

... ‘সময় নাই’, ‘সময় নাই’ বুলি বেছিভাগ মানুহেই কৈ থাকে, প্ৰকৃততে কথাবোৰ সঁচানে? দৰাচলতে এনেবোৰ কথাৰ কোনো যুক্তি নাই বুলিহে ক’ব পাৰি৷ সময় আচলতে নাইকিয়া নহয়, সময়ক সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ বা সদ্ব্যৱহাৰ তথা পৰিচালনা কৰিব নোৱৰাৰ বাবেহে এনে হয় বুলি ক’ব পাৰি৷ বৰ্তমান বিশ্বৰ প্ৰায় সকলো দেশতে সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব পৰাটো এই শতিকাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ তথা লাগতিয়াল কথা হিচাপে পৰিগণিত হৈছে৷ আমি সকলোৱে এটা কথা ভালদৰে জানো যে সময়ৰ চকুত সকলো সমান, অৰ্থাৎ দিনটোত ২৪ ঘণ্টা সকলোৱেই একেদৰে পায়৷ ইয়াত ধনী বা ডাঙৰ মানুহ [ব্যস্ত চাকৰিয়াল, ব্যৱসায়ী আদি] বা সৰু মানুহ বুলি কোনো কথা নাই৷ বিভিন্ন পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা তথা গৱেষণাৰ পৰা এইটো কথা স্পষ্টকৈ গম পোৱা গৈছে যে শতকৰা ৯০জনতকৈও বেছি মানুহে প্ৰত্যেকদিনাই নিজে নজনাকৈ বহু সময় অপব্যৱহাৰ কৰে ...

বিশ্ববিখ্যাত মেনেজমেণ্ট গুৰু পিটাৰ ড্ৰাকাৰে কৈছে–‘সময় হৈছে মানুহৰ আটাইতকৈ আপুৰুগীয়া সম্পদ৷ যিয়ে ইয়াক সঠিকভাৱে পৰিচালনা কৰিব নোৱাৰে, তেওঁ পৃথিৱীৰ কোনো কামেই সঠিকভাৱে পৰিচালনা কৰিব নোৱাৰে৷’ আন এজন বিখ্যাত মেনেজমেণ্ট বিজ্ঞানী ৱাল্টাৰ জাডছৰ মতে– ‘বৰ্তমান পৃথিৱীত মানুহে প্ৰায় প্ৰত্যেকটো বস্তু বশ কৰিবলৈ বা নিজৰ আয়ত্তৰ মাজলৈ আনিবলৈ সক্ষম হ’লেও মানুহে নিজৰ কিছুমান স্বভাৱক বিশেষকৈ সময়ক বশ কৰিব পৰা নাই৷’ এই দুয়োফাকি কথাই সম্পূৰ্ণকৈ বা নিশ্চয়কৈ সঁচা বুলি ক’ব পাৰি৷ কাৰণ আজিকালি প্ৰায়বোৰ মানুহৰ মাজত সততে উচ্ছাৰিত এষাৰ কথা হৈছে–‘মোৰ সময় নাই’, ‘মই আজি বৰ ব্যস্ত, আপুনি পাছত এদিন আহিব’, ‘আজি মই কোনোপধ্যেই সময় দিব নোৱাৰো’, ‘এইকেইদিন মই ইমানেই ব্যস্ত যে মৰিবলৈকো সময় দিব নোৱাৰোঁ, আপুনি বেয়া নাপাব’৷ এইধৰণৰ কথাবোৰ যে এজন ব্যস্ত চাকৰিয়াল, আমোলা, মন্ত্ৰী, ব্যৱসায়ী, শিক্ষক, ডাক্তৰ, সাংবাদিক আদিয়েহে বেছিকৈ কয়, সেইটো নহয়৷ যিকোনো ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আনকি ঘৰৰ গৃহিণী, ঘৰত বন কৰা মুনিহ-তিৰোতা, সৰু-সুৰা চাকৰিয়াল বা ক্ষুদ্ৰ ব্যৱসায়ীয়েও এইধৰণে কোৱা শুনা যায়৷ আনকি বহু সময়ত এজন ছাত্ৰ বা ছাত্ৰীয়ে ভবা মতে ফলাফল একোটা লাভ কৰিব নোৱৰাৰ কথাটো সুধিলে–‘পঢ়িবলৈ সময়েই নাপালোঁ’, ‘পৰীক্ষা-বহী ৰিভাইজ কৰিবলৈ সময়কে নাপালোঁ’ আদিধৰণৰ কথাবোৰেই বেছিকৈ কয়৷ 

এই যে ‘সময় নাই’, ‘সময় নাই’ বুলি বেছিভাগ মানুহেই কৈ থাকে, প্ৰকৃততে কথাবোৰ সঁচানে? দৰাচলতে এনেবোৰ কথাৰ কোনো যুক্তি নাই বুলিহে ক’ব পাৰি৷ সময় আচলতে নাইকিয়া নহয়, সময়ক সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ বা সদ্ব্যৱহাৰ তথা পৰিচালনা কৰিব নোৱৰাৰ বাবেহে এনে হয় বুলি ক’ব পাৰি৷ বৰ্তমান বিশ্বৰ প্ৰায় সকলো দেশতে সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব পৰাটো এই শতিকাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ তথা লাগতিয়াল কথা হিচাপে পৰিগণিত হৈছে৷

আমি সকলোৱে এটা কথা ভালদৰে জানো যে সময়ৰ চকুত সকলো সমান, অৰ্থাৎ দিনটোত ২৪ ঘণ্টা সকলোৱেই একেদৰে পায়৷ ইয়াত ধনী বা ডাঙৰ মানুহ [ব্যস্ত চাকৰিয়াল, ব্যৱসায়ী আদি] বা সৰু মানুহ বুলি কোনো কথা নাই৷ বিভিন্ন পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা তথা গৱেষণাৰ পৰা এইটো কথা স্পষ্টকৈ গম পোৱা গৈছে যে শতকৰা ৯০জনতকৈও বেছি মানুহে প্ৰত্যেকদিনাই নিজে নজনাকৈ বহু সময় অপব্যৱহাৰ কৰে৷ বৰ্তমান সেয়েহে বিশ্বৰ প্ৰায়বোৰ দেশেই সময়ক কেনেদৰে অধিক সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি, তাৰ বিষয়ে নতুন নতুন সূত্ৰ বা ফৰ্মূলা উদ্ভাৱন কৰাৰ লগতে সময় ব্যৱস্থাপনা অৰ্থাৎ টাইম মেনেজমেণ্টক এক বিশেষ বিষয় হিচাপে বিবেচিত কৰিছে৷ তদুপৰি মেনেজমেণ্ট প্ৰগেম  তথা মেনেজমেণ্ট পাঠ্যপুথিতো আৰু লগতে মেনেজমেণ্ট বিষয়ৰ প্ৰশিক্ষণসমূহতো ইয়াক এক বিশেষ বিষয় হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ লৈছে৷ ইয়াৰ উপৰি কেৱল ‘টাইম মেনেজমেণ্ট’ৰ ওপৰতে আজিকালি একোখন ছেমিনাৰ ৱা ৱৰ্কশ্বপ আয়োজন কৰিবলৈ লৈছে৷ বিভিন্ন পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা তথা গৱেষণাৰ পৰা এইটো দেখা গৈছে যে সাধাৰণতে এজন লোকে কম-বেছি পৰিমাণে কেইটামান কথাৰ বাবে সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰে৷ সেইকেইটা হৈছে– [১] তেওঁৰ বেছিভাগ কামতে কোনো নিৰ্দিষ্ট বা স্পষ্ট লক্ষ্য  নাই৷ [২] কেতিয়াবা আকৌ প্ৰতিটো কামতে মাত্ৰাধিক লক্ষ্য স্থিৰ কৰে৷ [৩] দিনটোত বা সপ্তাহটোত কি কি কাম কৰিব বা অগ্ৰাধিকাৰ ভিত্তিত কোনটো প্ৰথমতে কৰিব, তাক থিৰাং কৰিব নোৱাৰে৷ [৪] নিজৰ স্মৰণ শক্তিক অধিক মাত্ৰাত বিশ্বাস কৰি প্ৰয়োজনীয় কাম এখন কাগজ বা নোট বহীত লিখি নলয়৷ [৫] নিজৰ ঘৰত বা কাৰ্যালয়ত প্ৰয়োজনীয় কাগজ-পত্ৰ নিয়াৰিকৈ নথয়৷ [৬] তলতীয়া কৰ্মচাৰীৰ কোনো কথাত ভৰসা নকৰি বা কাম একোটাৰ দায়িত্ব অৰ্পণ নকৰি তেওঁ নিজেই সকলো কাম বা বেছিভাগ কাম কৰিব বিচাৰে৷ [৭] বহুতো সামাজিক কামত একেলগে দায়িত্ব লোৱা৷ [৮] বহু সময়ত দীঘলীয়া চিঠি-পত্ৰৰ আদান-প্ৰদান, দীঘলীয়া নোট বা টোকা দিয়া৷ [৯] বহু সময়ত সিদ্ধান্ত ল’ব নোৱৰা বা পলমকৈ লোৱা সিদ্ধান্ত৷ [১০] কোনো কামৰ বাস্তৱ পৰিকল্পনা নকৰা  আদি কাৰণত সাধাৰণতে সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব নোৱাৰে৷ আজি কিছুদিনৰ আগতে কৰা এক সমীক্ষা মতে ভাৰতত বৰ্তমান চৰকাৰী কাৰ্যালয়সমূহত সময়ৰ অপব্যৱহাৰৰ হাৰ শতকৰা ৪০.৪ ভাগ, সময় মতে প্ৰত্যুত্তৰ নিদিয়াৰ বাবে শতকৰা ৩৬ ভাগ, পলমকৈ লোৱা সিদ্ধান্তৰ বাবে শতকৰা ২৫.৬ ভাগ আৰু কামৰ গাফিলতিৰ বাবে শতকৰা ২২ ভাগ সময়ৰ অপব্যৱহাৰ হয় বুলি কোৱা হৈছে৷

ওপৰত উল্লেখ কৰা আসোঁৱাহসমূহ আঁতৰ কৰি সময়ৰ উচিত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ হ’লে যিকোনো এজন লোকে তলত উল্লেখ কৰা কথাকেইটালৈ  লক্ষ্য কৰা উচিত৷ 

[১] এজন লোকে দিনটোত বা সপ্তাহটোত নিজে কৰিবলগা বা আনক ভগাই দিবলগা কামখিনিৰ এখন তালিকা প্ৰস্তুত কৰি সেইখিনি মনৰ ভিতৰতে সাঁচি নাৰাখি বা নিজৰ স্মৰণ শক্তিক অধিক বিশ্বাস নকৰি নোট বহী নতুবা এনগেজমেণ্ট পেডত লিখি সেই মতে অগ্ৰাধিকাৰ ভিত্তিত কাম কৰি যাব পাৰিলে দিনটোত বা সপ্তাহটোত বহুত আজৰি সময় পোৱা যায়৷

এইক্ষেত্ৰত আজিকালি কোনো ভাল বা ডাঙৰ কিতাপৰ দোকানত পোৱা কেইটামান বিশেষ বস্তু যেনে–টাইম লগ ছীট, ডেইলী এক্টিভিটী চাৰ্ট, ডেইলী প্ৰায়’ৰিটী প্লেনিং আদি কিনিবলৈ পোৱা যায়৷ তদুপৰি একোখন ডায়েৰী কিনি সেই বছৰটোত হ’বলগা মীটিং, ভিজিট, জন্মদিন আদি লিখি থ’ব পাৰিলে বহুতো কথা-কাম আগতেই ঠিক কৰি থ’ব পাৰি আৰু সেইমতে সময়বোৰ পৰিচালনা কৰিব পাৰি৷ [২] অনাগত দিনটো বা সপ্তাহটোৰ বাহিৰেও এজন লোকে মাহটোত বা বছৰটোত [প্ৰয়োজনবোধ কৰিলে আগন্তুক ২/৩/৫/১০ বছৰপৰ্যন্ত] নিজৰ লক্ষ্য স্থিৰ কৰি সেইমতে আগবাঢ়িব পাৰিলে ভৱিষ্যতে সকলো কামেই সময়মতে নিয়াৰিকৈ কৰিব পাৰিব৷ মেনেজমেণ্ট পাঠ্যক্ৰমত ইয়াক মেনেজমেণ্ট বাই অবজেক্টিভছ বুলি কোৱা হয়, যাৰ দ্বাৰা একোটা অনুষ্ঠানক শুদ্ধ পথ একোটা দেখুৱাই নিয়াত সহায় কৰে৷ [৩] কোনো এটা কাম কাৰোবাক কৰিবলৈ দিয়াৰ আগতে তেওঁ কামটো ভালমতে বুজি পাইছেনে নাই, সেই বিষয়ে তেওঁৰ পৰা জানি লোৱা উচিত৷ তদুপৰি সকলো কামৰে সদায় একোটা সময়সীমা বান্ধি দিলিহে সময়ত কামটো হৈ উঠে৷ [৪] কাৰ্যালয় বা আনকি ঘৰৰ পৰাও দুই-চাৰিদিন আঁতৰত থাকিবলগীয়া হ’লে তলতীয়া কৰ্মচাৰীক বা পৰিয়ালৰ লোকক [বিশেষকৈ এনেয়ে থকাজনক] প্ৰয়োজনীয় কামৰ তালিকা এখন কৰি দি যাব পাৰিলে সময়ৰ যথেষ্ট সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি৷ [৫] বিভিন্ন সময়ত লগ পোৱা ব্যক্তিৰ  নাম, ঠিকনা, টেলিফোন নম্বৰ, ই-মেইল আদি লিখি থোৱাৰ অভ্যাস কৰিব পাৰিলে, সময়ত ই বহুত কামত আহে৷ পাছত লিখিম বুলি ভাবিলেই মানুহে সাধাৰণতে পাহৰে বা লিখিলেও ভুলকৈ লিখে বা প্ৰয়োজনৰ সময়ত কামত নাহে৷ [৬] চৰকাৰী বা ব্যক্তিগত কামত কাৰোবাক লগ ধৰিবলগা হ’লে আগতীয়াকৈ টেলিফোন এটা কৰি বা চিঠি, ই-মেইল আদিৰে জনাই থ’ব পাৰিলে দুয়োপক্ষই সময় বচাব পাৰে৷ তদুপৰি যিটো কাম টেলিফোনতে বা ই-মেইলতে  কৰিব পাৰি, সেইটো কামৰ বাবে অনাহকতে মানুহজনৰ ওচৰলৈ গৈ সময় নষ্ট কৰিব নালাগে৷ [৭] প্ৰয়োজনীয় বুলি ভবা সকলো কাগজ-পত্ৰ সুন্দৰকৈ ফাইল কৰি হাততে পোৱাকৈ থোৱা উচিত৷ অলাগতীয়াল বুলি ভবা কাগজ-পত্ৰ নষ্ট কৰি নিজৰ টেবুলখন সদায় পৰিপাটীকৈ থ’ব পাৰিলে মনপুতি নিজৰ কাম কৰিব পাৰি৷ [৮] বাছ-ৰে’ল বা উৰাজাহাজত গৈ থকা সময়খিনিত বা যাবলৈ উচিতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সদায় আগতীয়াকৈ পৰিকল্পনা কৰি ল’ব পাৰিলে বহু কাম সেইখিনি সময়তে কৰিল’ব পাৰি৷ তদুপৰি প্ৰত্যেকদিনা কামলৈ বা স্কুল-কলেজলৈ যাবলৈ পোছাক-পকিচ্ছদ ঠিকে আছে নে নাই চোৱা উচিত৷ [৯] আজিকালি বহুতো চৰকাৰী-বেচৰকাৰী অনুষ্ঠান-প্ৰতিষ্ঠান, উদ্যোগ, শৈক্ষিক অনুষ্ঠান, গৱেষণামূলক অনুষ্ঠান-প্ৰতিষ্ঠান আদিত সঘনাই বা দৈনিক বিশেষ কিছুমান বিষয়ববীয়াৰ লগত মীটিং পাতিবলগা বা আলোচনা কৰিবলগীয়া হয়, সেইধৰণৰ মীটিংবোৰ চকীত বহি কৰাৰ পৰিৱৰ্তে থিয় হৈয়েই কৰা হয়৷ এইধৰণৰ মিটিঙে বহু সময় বচাব পাৰে৷ [১০] সময় ব্যৱস্থাপনাত আন এক কথাত বিশেষ জোৰ দিয়া হয়৷ সেইটো হৈছে অফিচ আৰু ঘৰত নিজাকৈ কিছু সময় আছুতীয়াকৈ থোৱাৰ লগতে দৈনিক কিছু সময় পৰিয়ালৰ লগত কটাবলৈ পৰামৰ্শ দিছে৷ 

এজন ব্যক্তিয়ে ইচ্ছা কৰিলে দিনটোৰ আৰম্ভণিৰ পৰা সকলো কাম সময়মতে সচেতনতাৰে কৰি গ’লে অৰ্থাৎ সময়ৰ সদ্ব্যৱহাৰ কৰিব জানিলে অযথা অকণো সময় হেৰুৱাবলগা নহয়৷ বৰঞ্চ অৱসৰ-বিনোদনৰ বাবেও যথেষ্ট সময় উলিয়াই ল’ব পাৰি৷