কৰ্প’ৰেটক নাকী লগাব কোনে
১৯৯১ চনত ভাৰত সমাজবাদ আৰু পুঁজিবাদৰ খিচিৰি ‘মিশ্ৰ অৰ্থনীতি’ৰ পৰা ওলাই আহে আৰু পুঁজিবাদী মুক্ত বজাৰ অৰ্থনীতি আঁকোৱালি লয়৷ এই সিদ্ধান্তৰ প্ৰধান হোতা আছিল তেতিয়াৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰসিংহ ৰাও আৰু বিত্তমন্ত্ৰী মনমোহন সিং৷ এই দুয়োজন নেতাৰ দেশপ্ৰেমৰ প্ৰতি কোনেও প্ৰশ্ন তুলিব নোৱাৰে৷ কোনেও এই দুজন লোকক বৃহৎ পুঁজিৰ দালাল বুলিও অভিহিত কৰিব নোৱাৰে৷ ধাৰত পোত যোৱা দেশৰ ধাৰ মাৰিবলৈ ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ সাঁচতীয়া সোণ বন্ধকত দিবলগা অৱস্থা হোৱাৰ পাছত ভাৰতৰ অৰ্থনীতিৰ ব্যাপক সংস্কাৰ আৰু পুনৰ্নিৰ্মাণ অৱশ্যম্ভাৱী আৰু অপৰিহাৰ্য আছিল৷ ইতিমধ্যে ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ স’তে কমিউনিজ্মৰ পতন ঘটিছিল৷ মুক্ত বজাৰ অৰ্থনীতি আঁকোৱালি লোৱাত বাদে ভাৰতৰ আন উপায় নাছিল৷ তেতিয়াৰে পৰা কৃষিখণ্ড আৰু শ্ৰমিক আইনৰ ক্ষেত্ৰত ব্যাপক সংশোধনী আৰু সংস্কাৰৰ প্ৰয়োজন থকা বুলি মুক্ত বজাৰ অৰ্থনীতিৰ প্ৰবক্তাসকলে ওকালতি কৰি আহিছিল৷
ভাৰতত ৰাজহুৱা খণ্ড আৰু সমাজবাদৰ নামত এটা অতি দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত, অদক্ষ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপ চলি আছিল আৰু এই খণ্ডটোৱে সামান্য পৰিমাণৰ অভিজাত শ্ৰমিক শ্ৰেণীৰ সৃষ্টি কৰিছিল৷ এই ৰাজহুৱা খণ্ডৰ অভিজাত শ্ৰমিকসকলে অসংগঠিত ব্যক্তিগত খণ্ডৰ শ্ৰমিকসকলতকৈ বহুগুণ অধিক মজুৰি পাইছিল৷ এতিয়াও পাই আছে৷ এই ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগ আৰু প্ৰতিষ্ঠানবোৰ আমোলাতন্ত্ৰৰে পৰিচালিত হৈছিল আৰু প্ৰায় আটাইবোৰেই নিয়মীয়াকৈ লোকচান ভৰিছিল৷ এতিয়াও ভৰি আছে৷ এই লোকচানৰ জোৰা মাৰিবলগা হৈছিল ৰাইজৰ ধনেৰে৷ এই প্ৰতিষ্ঠানবোৰৰ পৰিচালনাৰ স’তে জড়িত ৰাজনীতিক বা আমোলাই কোনোদিনে তেওঁলোকৰ দুৰ্নীতি বা অদক্ষতাৰ বাবে জবাবদিহি হ’বলগা নাছিল৷ ৰাইজক বুজোৱা হৈছিল যে এইবোৰ ৰাইজৰ সম্পত্তি, গতিকে ৰাইজে জেপৰ ধন ভাঙি হ’লেও এই লোকচান ভৰি থকা প্ৰতিষ্ঠানবোৰ জীয়াই ৰাখিব লাগে৷
ভাৰতৰ ৰাজহুৱা বিমান সেৱাৰ প্ৰতিষ্ঠান এয়াৰ ইণ্ডিয়াৰ ২০১৮-১৯ বছৰটোত লোকচানৰ পৰিমাণ হ’ল ৮,৫৫৬ কোটি টকা, মুঠ ধাৰৰ পৰিমাণ ৫৮,০০০ কোটি টকা আৰু মুঠ লোকচানৰ পৰিমাণ ৭০,০০০ কোটি টকাতকৈও অধিক৷ জীৱনটো চাইকেল আৰু চিটীবাছ-লাইনবাছত উঠি কটোৱা, বিমানবন্দৰত জীৱনত সোমাই নোপোৱা সাধাৰণ নাগৰিকক বুজোৱা হয় যে এই অযোগ্য, অদক্ষ, দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত এয়াৰ ইণ্ডিয়াক তেওঁৰ কৰৰ টকাৰে জীয়াই ৰাখিব লাগে, কাৰণ সেইটো তেওঁৰ নিজৰ সম্পত্তি৷ ৰাজহুৱা খণ্ডত গঢ়ি উঠা উদ্যোগ একোটা অদক্ষতা আৰু দুৰ্নীতিৰ বাবে লোকচান ভৰি মৰি যোৱাৰ যুগ যুগৰ পাছতো সেই উদ্যোগৰ শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰীক নিয়মীয়াকৈ দৰমহা দি থাকিবলৈ দাবী উঠে৷ ৰাইজৰ টকাৰে সেই শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰীক দৰমহা দি থকা হয়৷ তেনে সুবিধা কিন্তু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰীয়ে নাপায়৷ গেলামালৰ দোকান এখন লোকচানৰ বাবে বন্ধ হোৱাৰ লগে লগে ৰাজহুৱা খণ্ডৰ তুলনাত দহভাগৰ এভাগ দৰমহা পোৱা কৰ্মচাৰীজনৰ চাকৰিও নোহোৱা হয়৷ তেওঁৰ হৈ মাত মাতোঁতা কোনো নাথাকে৷
তৈলক্ষেত্ৰ, যোগাযোগ ক্ষেত্ৰকে ধৰি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত থকা ভাৰতৰ ৰাজহুৱা প্ৰতিষ্ঠানবোৰে এমুঠিমান আমোলা-বিষয়া আৰু এমুঠিমান শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰীক সাধাৰণ মানুহে কল্পনাও কৰিব নোৱৰাধৰণৰ উচ্ছ জীৱন যাত্ৰাৰ মান প্ৰদান কৰে৷ এই শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰীসকলৰ শক্তিশালী সংগঠন থাকে, তেওঁলোকৰ চৰকাৰৰ স’তে দৰদাম কৰিব পৰাকৈ শক্তি আৰু সামৰ্থ্য থাকে৷ নিজৰ প্ৰতিষ্ঠানবোৰৰ দক্ষতা বৃদ্ধি বা দুৰ্নীতি নিবাৰণতকৈ নিজৰ বোনাছ আৰু দৰমহা বৃদ্ধিৰ বাবেহে এওঁলোকৰ সংগঠনবোৰ অধিক তৎপৰ হোৱা দেখা যায়৷ সমাজবাদ আৰু কমিউনিজ্মৰ সপোনৰ নামত এই দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত, অদক্ষ আৰু সুবিধাভোগী অভিজাত শ্ৰমিক-কৰ্মচাৰীৰ হৈ ওকালতি কৰিবলৈও বহু সংগঠন উন্মুখ হৈ থাকে৷
অসমত স্বাধীনতাৰ পাছৰ পৰা ৰাজহুৱা খণ্ডত প্ৰতিষ্ঠা হোৱা উদ্যোগসমূহৰ সাফল্যৰ বিশ্লেষণ কৰিলেই ৰাজহুৱা খণ্ডৰ ফোঁপোলাস্বৰূপ ওলাই পৰিব৷ আজিলৈ এই ৰাজহুৱা খণ্ডৰ নামত কিমান ধন খৰচ কৰা হ’ল আৰু এই ৰাজহুৱা খণ্ডই দেশৰ অৰ্থনীতিলৈ কি অৰিহণা আগবঢ়ালে? দুৰ্নীতি আৰু অদক্ষতা ৰাজহুৱা খণ্ডৰ যে অপৰিহাৰ্য অংগ, সেই কথা এতিয়া জলজল পটপট৷
চৰকাৰৰ কাম হ’ল প্ৰশাসন চলোৱা৷ উদ্যোগ স্থাপন কৰি টকা ঘটা চৰকাৰৰ কাম নহয়৷ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপ ব্যক্তিগত খণ্ডৰ ওপৰত এৰি দি ব্যক্তিগত খণ্ডক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় আইন প্ৰণয়ন কৰা আৰু সেই আইন বলৱৎ কৰাহে চৰকাৰৰ দায়িত্ব– এয়া হ’ল মুক্ত বজাৰ অৰ্থনীতিৰ মূল নীতি৷
ভাৰত ৰাজহুৱা খণ্ডৰ সমাজবাদী সপোনৰ অলীক বাটৰ পৰা ইতিমধ্যে আঁতৰি আহিছে৷ সেই বাটলৈ ভাৰত পুনৰ উভতি যোৱাৰ সম্ভাৱনা প্ৰয়া শূন্য৷ দিল্লীত যি দলৰেই চৰকাৰ নহওক কিয় মুক্ত বজাৰ অৰ্থনীতিৰ সুবিধা হোৱাকৈ কৃষিখণ্ড আৰু শ্ৰমিক আইনৰ সংশোধন কৰিবলৈ বাধ্য৷ কংগ্ৰেছ-বিজেপি চৰকাৰে তাকেই কৰি আছে৷
ব্যক্তিগত খণ্ডক কেনেকৈ নিয়ন্ত্ৰণত ৰাখিব পাৰি, সেইটোহে এতিয়া মূল প্ৰশ্ন৷ সমগ্ৰ পৃথিৱীজুৰি বৃহৎ কৰ্প’ৰেটবোৰৰ শক্তি আৰু ক্ষমতা দিনে দিনে বাঢ়ি গৈ আছে৷ এমুঠিমান কৰ্প’ৰেটৰ হাতত পৃথিৱীৰ সমস্ত সম্পদ গোট খাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে৷ কৰ্প’ৰেটবোৰ চৰকাৰতকৈ অধিক শক্তিশালী হৈ গৈ আছে৷ চৰকাৰে কৰ্প’ৰেটক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব নে কৰ্প’ৰেটেহে চৰকাৰক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব?
সমাজবাদ বা কমিউনিজ্মৰ বিকল্পটো অসাৰ বুলি প্ৰতিপন্ন হোৱাৰ পাছত কৰ্প’ৰেটৰ এই অপৰিমেয় শক্তিক এখন কল্যাণকামী ৰাষ্ট্ৰ গঢ়াৰ বাবে কেনেকৈ কোনে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব, সেয়াই আজিৰ দিনত জৰুৰী প্ৰশ্ন৷ এই বিষয়ে ইতিমধ্যে ব্যাপক চিন্তা-চৰ্চা হৈছে, কিন্তু সমাজবাদৰ বিৰক্তিকৰ পুনৰাবৃত্তিৰ বাহিৰত এই বিষয়টোৰ আলোচনা আমাৰ দেশত বিশেষ হোৱা নাই৷