বান সমস্যা সমাধানৰ প্ৰাসংগিক দিশ

বান অসমৰ এক দীৰ্ঘদিনীয়া সমস্যা৷ এই সমস্যা সমাধানৰ অৰ্থে অতি পুৰণিকালৰ পৰাই ঠাইবিশেষে মথাউৰি নিৰ্মাণৰ ব্যৱস্থা কৰাৰ উল্লেখ পোৱা যায়৷ বিশেষকৈ, পঞ্চম শতিকাত দৈয়াং উপত্যকাত হোৱা বান প্ৰতিৰোধৰ বাবে মথাউৰি নিৰ্মাণৰ আৰম্ভণি হৈছিল বুলি জনা গৈছে৷ তাৰ পাছত ১২৫৪ চনত মালিক উজবেক টুঘ্ৰিল খানে কামৰূপ আক্ৰমণ কৰাৰ সময়ত বাৰিষা কামৰূপৰ সৈন্যই মথাউৰি কাটি উজবেকৰ সৈন্যক ছেদেলি-ভেদেলি কৰাৰ উল্লেখ পোৱা যায়৷ তেনেদৰে, আহোম শাসনৰ সময়ত বিশেষকৈ স্বৰ্গদেউ প্ৰতাপ সিংহৰ [১৬০৩-১৬৪১ চন] শাসনকালত মোমাই তামুলীৰ দ্বাৰা দিহিঙৰ পাৰে পাৰে গড়গাঁৱৰ পৰা দেৰগাঁৱলৈ বৰআলি নামৰ মথাউৰি নিৰ্মাণ কৰাই দিহিঙৰ বান প্ৰতিৰোধৰ উপায় কৰাৰ উল্লেখ পোৱা যায়৷ ইবিলাকৰ উপৰি, আহোম ৰাজত্বৰ প্ৰথম তিনিশ বছৰত সঘনাই ৰাজধানী সলোৱাৰ কাৰণ বানৰ আমনি হ’ব পাৰে বুলিও উল্লেখ পোৱা গৈছে৷  তাৰ পাছত স্বৰাজোত্তৰ কালত ১৯৫০ চনৰ বৰভূঁইকঁপৰ পাছত অসমৰ নদীসমূহৰ তলিৰ ভূ-প্ৰকৃতিৰ পৰিৱৰ্তন হেতুকে নদীত হোৱা বানৰ তীব্ৰতা হ্ৰাস কৰাৰ বাবে ১৯৫৪ চনৰ পৰা যোৱা কিছু বছৰৰ আগলৈ অসমৰ নদীৰ পাৰত মথাউৰি নিৰ্মাণ কৰি বান প্ৰতিৰোধৰ ব্যৱস্থা কৰি অহা আমি প্ৰত্যক্ষ কৰিবলৈ পাইছোঁ৷ এনে মথাউৰিৰ সংখ্যা ৰাজ্যত পাঁচশৰ ওচৰা-উচৰি হ’ব৷ 

এনেদৰে ইখনৰ পাছত সিখন নদীৰ পাৰত মথাউৰি বন্ধোৱাৰ ফলত এতিয়ালৈ প্ৰায় সকলো নদীৰ দুয়োপাৰে একোটাকৈ মথাউৰি হৈ ইবিলাকে অসমক এখন জালিকাৰ দৰে ঘেৰি ৰখাৰ দৰে লগা হৈছে, যাৰ মুঠ দৈৰ্ঘ্য বোলে ৪,৪৭৩.৮২ কিঃমিটাৰ হৈছে৷ তথাপি কিন্তু বানৰ পৰা নিস্তাৰ পোৱা নাই ৰাজ্যবাসীয়ে৷ দুৰ্ভোগ ভুগিবলগা হৈছে প্ৰায় প্ৰতিবছৰে হোৱা বানৰ বাবে৷ কেৱল ১৯৫০ চনৰ পৰা ২০১৫ চনৰ ভিতৰত ৰাজ্যিক জলসম্পদ বিভাগৰ আৰ্কাইভৰ তথ্যমতেই বোলে মুঠ ৭,৮৯৭.২১৬ কোটি টকাৰ সা-সম্পত্তি বিনষ্ট হৈছিল, ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল ৫.২ কোটি হেক্টৰ  কৃষিভূমি, যাৰ বাবে হেৰুৱাবলগা হৈছিল ২,৪০৬.৮৩১ কোটি টকা, ধবংস হৈছিল ৪৩৯.৩০২ কোটি টকা মূল্যৰ ৪৪,১৩,২৯০টা গৃহ৷ তাৰ বাহিৰেও উক্ত সময়ছোৱাত ৩,০৯৩জন লোকৰ লগতে মৃত্যু হৈছিল ৬,৭৯,৫৭৮টা পোহনীয়া পশুৰো [আমাৰ অসম, ২১ জুলাই, ২০২০]৷ সেয়া হৈছে ক্ষয়-ক্ষতিৰ চৰকাৰী হিচাপ; বেচৰকাৰীভাৱে নিশ্চয় ক্ষয়-ক্ষতিৰ পৰিমাণ আৰু ভালেখিনি বেছি হ’ব৷ ইফালে, লগত আছিল ভুক্তভোগীৰ মনোকষ্ট আৰু অসহনীয় দুৰ্ভোগ৷ মন কৰিবলগা যে ২০১৫ চনলৈ ৰাজ্যত ধাৰাবাহিকভাৱে বান নহৈ কিছু এৰা-ধৰাকৈ হোৱাৰ বিপৰীতে উক্ত বছৰৰ পৰা চলিত বছৰলৈ কিন্তু ধাৰাবাহিক ক্ৰমত, তাকো ইবছৰতকৈ পাছৰ বছৰ কিছু দুৰ্বাৰ গতিত হোৱাটো পৰিলক্ষিত হৈ উঠিছে৷ যোৱা বছৰ ৰাজ্যৰ ২৭খন জিলা বান আক্ৰান্ত হোৱাৰ বিপৰীতে চলিত বছৰত এতিয়ালৈ ৩১খন জিলা আক্ৰান্ত হোৱাৰ বতৰা পোৱা গৈছে৷ বানৰ অৱস্থাও এইবাৰ প্ৰকৃতাৰ্থত চালে পানীকটা পৰ্যায়ৰ দেখিবলৈ পোৱা গৈছিল৷ ক্ষয়-ক্ষতিৰ চূড়ান্ত হিচাপ অদ্যাপি পোৱা নাই যদিও আগষ্টৰ শেহৰ সপ্তাহত চৰকাৰী হিচাপত প্ৰকাশ পোৱা মতে ২,৮০,০০০ হেক্টৰ কৃষিভূমি অনিষ্ট হোৱাৰ ফলত ১,০০০ কোটি টকাৰ শস্য নষ্ট হৈছে বুলি প্ৰকাশ৷ ভয়াৱহ বানৰ ফলত ৰাজ্যখনৰ ৪৮টা মথাউৰি ছিগাৰ উপৰি ১৪০টা ৰাস্তাৰ ক্ষতি হোৱাৰ ফলত বহু দলং-কালভাৰ্ট ভাগি যাতায়াত ব্যৱস্থাৰ বিস্তৰ ক্ষতি হৈছে৷ বানত মুঠতে ১১৩জন লোকৰ প্ৰাণহানি ঘটাৰ উপৰি অলেখ পোহনীয়া জন্তু আৰু দুশৰো অধিক বনৰীয়া পশুৰ মৃত্যু হৈছে বুলি পোহৰলৈ আহিছে৷ আনহাতে, কৃষিক্ষেত্ৰৰ সমান্তৰালভাৱে পশুধন, মীনপাম বা উদ্যান শস্যৰ দ্বাৰা স্বাৱলম্বী হ’ব খোজা শিক্ষিত নিবনুৱাৰ আশাৰস্থলীবোৰো বানে আহি বহুলাংশে নিপাত কৰিলেহি৷ তাৎপৰ্যপূৰ্ণ, অসমত ইতিমধ্যে স্তূপীকৃত হৈ থকা শিক্ষিত নিবনুৱাৰ লগতে লকডাউনৰ ফলত বহিঃৰাজ্যত কৰ্মৰত হৈ থাকি নিষ্কৰ্মা হৈ নিজ ৰাজ্যত আশ্ৰয় লোৱা যুৱকসকলক লৈ কৃষি-আনুষংগিক ক্ষেত্ৰৰ কৰ্ম-আঁচনিৰ বিষয়ে যি চৰকাৰী পৰিকল্পনাৰ কথা কৈ অহা হৈছে, এইবাৰৰ দৰে ৰাজ্যত বান আহিবলৈ হ’লে সেই আঁচনি অনাগত দিনত দিবাস্বপ্নলৈ পৰ্যবসিত হোৱাত কোনো অস্বাভাৱিকতা নাথাকিব৷ আৰু যি দেখা গৈছে, অহা বছৰত যদি বৰষুণ স্বাভাৱিক মাত্ৰাতো হয়, তেন্তে অহা বছৰতো ৰাজ্যত বানৰ তীব্ৰতা কমিব বুলি আশা কৰিব নোৱাৰি৷ কিয়নো, অহা খৰালিৰ সময়ছোৱাত ৰাজ্য চৰকাৰৰ সমস্ত চিন্তা নিমজ্জিত হ’ব হিতাধিকাৰী সৃষ্টিৰে ২০২১ চনত পুনৰ দিছপুৰ দখলৰ কৌশল ৰচনাত৷ গতিকে দুৰ্বল আৰু ভগ্নাৱস্থাৰ মথাউৰিক বানে হেলাৰঙে অতিক্ৰম কৰি নিৰ্বাচনৰ জয়োল্লাসৰ সময়তে বানেও ৰাজ্যত উছাহৰ ধল বোওৱাৰ আশা কৰিব পাৰি৷ আশ্চৰ্যৰ বিষয়, ৰাজ্যত ক্ৰমাগতভাৱে বানৰ বিভীষিকা বৃদ্ধিপ্ৰাপ্ত হোৱাৰ ফলত ৰাজ্যৰ ৰাস্তা আৰু মথাউৰিৰ কাষত অস্থায়ী চালি বনাই তাৰ তলতে স্থায়ী বাসিন্দা হ’ব ধৰা লোকৰ সংখ্যাও অস্বাভাৱিকভাৱে বৃদ্ধি পোৱাৰ পাছতো কিন্তু বান-খহনীয়া সমস্যা সমাধানৰ নামত বৰ্তমানৰ চৰকাৰখনে নীৰৱতা-উদাসীনতা প্ৰদৰ্শন কৰাহে কাৰ্যতঃ দেখিবলৈ পোৱা গৈছে৷ ৰাজকোষৰ তলি উদং কৰি কেৱল সীমাহীন টোপ প্ৰদানেৰে ভোটাৰক আকৃষ্ট কৰাৰ সমান্তৰালভাৱে যদি অস্থায়ীভাৱে হ’লেও বান প্ৰতিৰোধী ব্যৱস্থা অৱলম্বনতো কিছু তৎপৰতা গ্ৰহণ কৰিলেহেঁতেন, তেতিয়াও আক্ষেপৰ স্থল নাথাকিলহেঁতেন৷ উল্লেখৰ নিষ্প্ৰয়োজন যে ৰাজ্যত বান প্ৰতিৰোধৰ যথাৰ্থ বিজ্ঞানসন্মত আঁচনি গ্ৰহণ কৰাটো দূৰৈৰ কথা, আনকি পৰম্পৰাগতভাৱে ৰূপায়িত মথাউৰি সবলকৰণেৰে বান ভেটাৰ পদ্ধতি কাৰ্যকৰীকৰণতো অপৰাগতা প্ৰকাশৰ লগতে নদীবান্ধৰ পৰা এৰা পানী নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যৱস্থাও কৰিব নোৱৰাৰ বাবেই ৰাজ্যত বানৰ প্ৰকোপো বৃদ্ধি পাইছে৷

প্ৰসংগক্ৰমে উল্লেখ্য যে দীৰ্ঘদিনে বান প্ৰতিৰোধৰ নামত লাখ লাখ কোটি টকা ব্যয় কৰি অহাৰ পাছতো বিশেষ সুফল নোপোৱাৰ বাবে দৰাচলতে মথাউৰি নিৰ্মাণেৰে বান নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াটোৰ প্ৰতিয়েই বহু লোকৰ অনাস্থা আহিবলৈ ধৰিছে আৰু সময়বিশেষে অতীষ্ঠ হৈ বহুতে মথাউৰিসমূহ ভাঙি পেলোৱাৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱাও পৰিলক্ষিত হৈছে৷ ইয়াৰ বিপৰীতে অন্য এচামে আকৌ ওখ ভেটি বা চৰকাৰীভাৱে নিৰ্মিত বিশেষ আশ্ৰয়স্থলত বানৰ সময়ত আশ্ৰয় লৈ বানৰ আলৈ-আহুকালৰ পৰা হাত সৰাৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছে৷ এনে পৰামৰ্শসমূহৰ ভিতৰত প্ৰথমটো, অৰ্থাৎ মথাউৰিবোৰ উঠাই পেলোৱাৰ দিহাটো যে নিজৰ ভৰিত হাতৰ কুঠাৰ মাৰি বিপদ মাতি অনা হ’ব, তাত অলপো সন্দেহ নাই৷ কাৰণ, বৰ্তমানৰ অৱস্থাত নদীবোৰৰ গভীৰতা এনেভাৱে হ্ৰাস পাবলৈ ধৰিছে যে বাৰিষাৰ স্বাভাৱিক বৰষুণৰ পানীখিনিও পাৰলৈ নুঠাকৈ নদীৰ বুকুৰে বোৱাই নিবলৈও ইবিলাক সমূলি সম্ভৱ নহ’ব৷ গতিকে বেছি বৰষুণৰ পাছত পৰিণতি কি হ’ব পাৰে, সেয়া উল্লেখ নকৰিলেও নিশ্চয় হ’ব৷ তদুপৰি, নদীৰ পাৰত মথাউৰি নাথাকিলে নদীয়ে কঢ়িওৱা পলসৰ বাবে কৃষকৰ কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি পোৱাৰ যি আশা পুহি অহা হৈছে, সেয়াও সম্ভৱ হোৱাৰ আশা নাই৷ কিয়নো, তৰাং নদীয়ে পলসতকৈ বেছিকৈ বালিয়া গেদৰ ডাঠ স্তৰ পেলাই বহু বছৰলৈ কৃষিভূমি অনুৰ্বৰ কৰাৰ সম্ভাৱনাই প্ৰবল৷ তাতে নদীবান্ধৰ পৰা এৰা পানীয়ে তেনে কাৰ্য অধিক ভয়াৱহ কৰি তোলাৰ প্ৰমাণ এতিয়ালৈ ভালেখিনি পোৱা গৈছে৷ আনফালে, বাৰিষাৰ সময়খিনিত যদি বানে ঘৰ-বাৰীত সোমাই অভাৱনীয় ক্ষতিৰ লগতে ঘৰৰ বাসিন্দাসকলকো হাত-ভৰি বন্ধাৰ পৰ্যায়ত ৰাখিবলৈ হয়, তেন্তে মানুহৰ অভাৱ-অনাটন-অসূয়া হ্ৰাস পাবনে বৃদ্ধি পাব তাকো বিচাৰ কৰি চোৱাটো অত্যন্ত জৰুৰী হ’ব৷ এইক্ষেত্ৰত, এইটো অনস্বীকাৰ্য যে মথাউৰিৰ কিছু নেতিবাচক দিশ থাকিলেও [ই বানৰ স্থায়ী সমাধান ব্যৱস্থা নহয় আৰু মথাউৰি ছিগিলে নদীপৰীয়াৰ ব্যাপক ক্ষতি অৱধাৰিত] ইবিলাকৰ যহতেই কিন্তু কৃষকৰ কৃষিক্ষেত্ৰৰ লগতে মীন, উদ্যান বা অন্য ক্ষেত্ৰৰ উন্নয়নো সম্ভৱ হৈ আহিছে৷ সেয়েহে, হিতে বিপৰীত কৰা এনে পৰামৰ্শ আমাৰ প্ৰচলিত আপ্তবাক্য ‘যাৰ যহত শাখা-সেন্দূৰ, তাকে কৱ ভোকোন্দা এন্দুৰ’ৰ সমপৰ্যায়ৰে হ’ব৷

তেনেদৰে, বানৰ পৰা সকাহ পোৱাৰ বাবে বানৰ সময়ত চৰকাৰী খৰচত নিৰ্মিত ওখ ভেটি আশ্ৰয়গৃহ বা ওপঙা জাহাজ আদিত আশ্ৰয় গ্ৰহণৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱাও বাতৰিকাকতৰ জৰিয়তে আমি পঢ়িবলৈ পাইছোঁ৷ ওখ ভেটিবোৰে বানৰ সময়ত বন্যপ্ৰাণীৰ প্ৰাণ বচোৱাত কিছু সহায় কৰিলেও বিপদগ্ৰস্ত মানুহৰ সহায়ক হোৱাৰ বাবে তাত নিৱাসৰ ব্যৱস্থাৰ লগতে যাতায়াত-যোগাযোগ বা খাদ্য যোগানৰ দৰে অত্যাৱশ্যকীয় সমল অবিহনে অসাৰ হোৱাটো নিৰ্ঘাত৷ ইফালে বানৰ মূল সমস্যা সমাধানত ই লেশমানো অৱদান নোযোগোৱাত ব্যৱস্থাটো উৎসাহজনক নহয় বুলিব পাৰি৷ ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে অৱশ্যে আশ্ৰয়গৃহ বা ওপঙা জাহাজৰ পৰামৰ্শ কিছু উৎসাহজনক হ’ব৷ কিয়নো তেনে ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা বন্যাৰ্ত লোকে অন্ততঃ বানৰ সময়ত সমৱেত হৈ  মনৰ দুখ-শোক সাময়িকভাৱে হ’লেও পাতলাই ৰখাৰ অলপমান সুবিধা পাব৷ পিছে তেনে আশ্ৰয়স্থলৰ আয়োজন বাস্তৱত সম্ভৱ কৰি তোলাটো অসমত দুৰুহ হোৱাৰ আশাই বেছি৷ তথাপি কিবাপ্ৰকাৰে সম্ভৱ হ’লেও ইবিলাকে বান সমস্যা সমাধানত ইতিবাচক প্ৰভাৱ পেলোৱাৰ স্থল নাথাকিব৷ এইখিনিতে উনুকিয়াই থোৱাটো যুগুত হ’ব যে আশ্ৰয়গৃহ আৰু ওপঙা জাহাজৰ পৰামৰ্শ দাঙি ধৰা ব্যক্তি দুজন হৈছে অসমৰ দুজন বিশিষ্ট ব্যক্তি৷ ব্যক্তিদ্বয় হৈছে ক্ৰমে– অসম সাহিত্য সভাৰ প্ৰাক্তন সভাপতি ধ্ৰুৱজ্যোতি বৰা আৰু অসমৰ এজন আগশাৰীৰ লেখক গৌতম প্ৰসাদ বৰুৱা৷

এতিয়া প্ৰশ্ন হ’ব পাৰে– বান সমস্যা সমাধানৰ যথাৰ্থ উপায় অসমত উলিয়াব পৰা নাযাবই নেকি বাৰু? এইক্ষেত্ৰত আমাৰ দৃঢ় বিশ্বাস যে উক্ত সমস্যাৰ চিৰস্থায়ী সমাধান বাস্তৱত সম্ভৱ নহ’লেও কিন্তু আধুনিক প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্ৰয়োগেৰে কিছু দীৰ্ঘকাললৈ বন্যামুক্ত পৰিৱেশ বৰ্তাই ৰখাটো অসম্ভৱ নহ’ব৷ সেয়া হ’ব পাৰে– পৰম্পৰাগত পদ্ধতিৰ সলনি বিকল্প পদ্ধতিৰ প্ৰয়োগ, অথবা পৰম্পৰাগত পদ্ধতিৰ উন্নতি সাধনেৰে পৰিস্থিতিসাপেক্ষ কৰি তোলা৷ ইয়াৰ প্ৰথম ব্যৱস্থাটোৰ ক্ষেত্ৰত, নদীসমূহত বাৰিষা যাতে জলপ্ৰৱাহ স্বাভাৱিক অৱস্থাত চলি থাকিব পাৰে, তাৰ বাবে বৰষুণৰ ফলত পোৱা অতিৰিক্ত পানীভাগৰ একাংশ নলা খননেৰে অন্য দিশলৈ বোৱাই নিয়া আৰু আন একাংশক নদীৰ এৰাসুঁতি বা প্ৰাকৃতিক-কৃত্ৰিম জলধাৰাত আবদ্ধ কৰিব লাগিব৷ তেনেকৈ, দ্বিতীয় ব্যৱস্থাটোৰ ক্ষেত্ৰত, মূল নদীত সম্ভৱ নহ’লেও উপনৈসমূহত নিয়মীয়াকৈ তলিৰ গেদ নিষ্কাশন কৰি [যিটো জাহাজ পৰিবহণৰ সুবিধাৰ্থে ইংৰাজৰ দিনত কৰাৰ তথ্য পোৱা যায়] নদীৰ জলপ্ৰৱহন ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰাৰ সমান্তৰালভাৱে নদীৰ পাৰৰ মথাউৰিসমূহ মজবুত কৰি প্ৰকৃতাৰ্থত বান প্ৰতিৰোধী কৰি তুলিব পাৰিলে আশাপ্ৰদ সফলতা লাভ নিশ্চয়কৈ হ’ব৷ একে সময়তে কিন্তু নদীবান্ধৰ পৰা এৰা পানীৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰীভাৱে নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যৱস্থা কৰাটো বাধ্যতামূলক হ’ব লাগিব৷ কিন্তু ইবিলাকৰ কোনোটোকে নকৰি অসমৰ দৰে বৃষ্টিপ্ৰধান, নদীপ্ৰধান আৰু গেদৰ আধিক্য থকা বন্যাগ্ৰস্ত ৰাজ্য এখনত বানৰ নিৰসন কোনোকালে যে সম্ভৱ নহ’ব, তাক দৃঢ়ভাৱে ক’ব পাৰি৷