পথচাৰীৰ সাহস হেৰায় নে অনুভূতি?

আমাৰ অসম, ১ ডিচেম্বৰঃ  ফৰাচী চলচ্ছিত্ৰ পৰিচালক জা লুক গডাৰৰ এখন ছবিত বৈ অহা এসোঁতা তেজৰ ওপৰেৰে সাৱধানে জাঁপ মাৰি পাৰ হৈ গৈছিল নায়ক, যাতে নিহত লোকজনৰ শৰীৰৰ পৰা বৈ অহা তেজসোঁতাই তেওঁৰ জোতাজোৰ লেতেৰা নকৰে৷ অনুভূতিপ্ৰৱন কিম্বা ৰূপালী পৰ্দাত ‘ভায়লেন্স’ চাই তৃপ্ত হোৱা দৰ্শকো সেই দৃশ্য দেখি জিকাৰ খাই উঠিছিল৷ সেই অনুভূতি বিগত সহস্ৰাব্দৰ সম্ভৱতঃ ’৬০১ দশকৰ কথা৷ কিন্তু এই সহস্ৰাব্দত গাৰ কাষতে কোনোবাই কাৰোবাক মাৰি মাৰি হত্যা কৰিলেও হত্যাৰ বলি হোৱাজনক ৰক্ষা কৰিবলৈ কোনো আগবাঢ়ি নাহে৷ ইয়াৰ কাৰণ কেৱল অনুভূতিশূন্যতা নে আন কিবা? অথচ ঘটনাৰ পাছত সকলোৱেই আবেগ প্ৰকাশ কৰে, হয়তো সেই সময়ত গাৰ কাষেৰে পাৰ হৈ যোৱাজনেও ছ’চিয়েল মিডিয়াত ঘটনাৰ বিৱৰণি দি দুখ প্ৰকাশ কৰে৷ যোৰহাটত সোমবাৰে সংঘটিত হোৱা ঘটনাটো মুঠেই বিচ্ছিন্ন ঘটনা নহয়৷ একেখন জিলাতে বিগত কেইবছৰৰ ভিতৰত অন্ততঃ তিনিজন ব্যক্তিক এনেদৰে দলবদ্ধ প্ৰহাৰেৰে হত্যা কৰা হৈছে৷ কিন্তু এটা ঘটনাৰ ক্ষেত্ৰতো হত্যাৰ বলি হোৱাজনক ঘটনাস্থলত উপস্থিত কোনেও বচাবলৈ চেষ্টা কৰাৰ উদাহৰণ নাই৷ ঘটনাৰ স্থানত উপস্থিত কোনোৱে হয়তো হাতত ম’বাইল লৈ ঘটনাক্ৰমৰ ভিডিঅ’ কৰিছে, কোনোৱে কৌতুহলী হৈ ঘটনাটোনো কি বা কাক প্ৰহাৰ কৰিছে সেয়া চাবলৈ হৈ আগবাঢ়ি গৈছে কিম্বা কোনো অত্যুৎসাহীয়ে কাৰণ নজনাকৈ প্ৰহাৰৰ বলি হোৱাজনৰ ওপৰত নিজে শিকি থোৱা মাৰপিটৰ কছৰৎৰ অভ্যাস কৰিছে৷ কিন্তু কোনো ব্যক্তিয়েই ঘটনাৰ বলিক উদ্ধাৰৰ, ৰক্ষা কৰাৰ প্ৰয়াস চলোৱা চকুত নপৰে৷ ঠিক এনে ঘটনাৰ কৰুণ পৰিণতিত সোমবাৰে যোৰহাটৰ দৰে এখন নগৰীৰ মাজমজিয়াত প্ৰাণ হেৰুৱালে অনিমেষ ভূঞা নামৰ এজন সম্ভাৱনাৰে পৰিপূৰ্ণ যুৱকে৷ অনিমেষো দলবদ্ধ প্ৰহাৰৰ সন্মুখীন হৈছিল আৰু তেওঁকো সেই সংকটপূৰ্ণ মুহূৰ্তত উদ্ধাৰ কৰিবলৈ কোনো আগবাঢ়ি নাহিল৷ অনেকেই অনিমেষক প্ৰহাৰ কৰাৰ কাৰ্যত হাত উজান দিলে৷ বহুতেই ঘটনাটোলৈ কৌতুহলী দৃষ্টি দি সহজাত পথচাৰীৰ দৰে আঁতৰি গ’ল৷ অনেকেই হাত উজান নিদিও চক্ৰব্যুহত সোমাই থকাৰ দৰে থকা অনিমেষক বেৰি ধৰি ভিৰ বঢ়ালে৷ কিন্তু স্পষ্ট দিৱালোকত অভিমন্যুৰ চক্ৰব্যুহত অসহায় মৃত্যু হোৱাৰ দৰে কৰুণ পৰিণতি সাৱতি লোৱা অনিমেষক বলপূৰ্বকভাৱে উদ্ধাৰ কৰিবলৈ সেই ভিৰত থকা কোনেও চেষ্টা নচলালে৷ সেই সময়ত কৰুণ পৰিণতিৰ দিশে আগবঢ়া অনিমেষৰ কি হ’ব পাৰে সেয়া বুজিও সহায়ৰ হাত আগনবঢ়োৱা সকলোৰে হূদয় পাষাণৰ দৰে আছিল নেকি? তেওঁলোক অনুভূতিহীন আছিল নেকি? নে এদল হিংস্ৰ, উন্মত্ত লোকৰ হাতৰ পৰা অনিমেষক ৰক্ষা কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ সাহসৰ অভাৱ আছিল?

১৮৬০ চনতে কাৰ্ল মাক্সেৰ্ আগবঢ়োৱা ‘ল’ অৱ এলিয়েনেচন’ বা বিচ্ছিন্নতাৰ সূত্ৰৰ সৈতে এতিয়া সম্পূৰ্ণৰূপে মিলি গৈছে সমাজৰ মানুহৰ বৈশিষ্ট৷ কাৰ্ল মাক্সেৰ্ তেওঁৰ ‘ল’ অৱ এলিয়েনেচন’ত কৈছিল– সমাজৰ চিৰাচৰিত বন্ধনৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ পৰা মানুহ পশুৰ পৰ্যায়লৈ অৱনমিত হয়৷ তেওঁপৰিশ্ৰম কৰে কেৱল নিজৰ শাৰীৰিক প্ৰয়োজন পূৰণ কৰাৰ বাবে৷ তেতিয়া তেওঁ আত্মকেন্দ্ৰিক হৈ পৰে, সকলোৰে স্বাৰ্থৰ পৰা নিজক বিচ্ছিন্ন কৰি অমানুহৰ দৰে কাম কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে৷ এক পুঁজিবাদী ব্যৱস্থাৰ মাজত আবদ্ধ হৈ পৰে৷ কাৰ্ল মাক্সৰ্ৰ সেই তত্ব প্ৰকাশৰ ডেৰশ বছৰৰ পাছত তেওঁ আগবঢ়োৱা সূত্ৰ এতিয়া কেৱল প্ৰযোজ্য হৈয়েই থকা নাই, অতিশয় প্ৰাসংগিক হৈ পৰিছে৷ আজিৰ দিনত ‘মাইক্ৰ’ পৰিয়ালত বাস কৰা লোকে নিৰাপত্তাহীনতাত ভোগে, ফলত তেওঁ আত্মকেন্দ্ৰিক হৈ পৰিবলৈ বাধ্য হয়৷

মুখৰ আগত হৈ থকা কাজিয়া এখন ভাঙিবলৈ এতিয়া কোনো আগবাঢ়ি নাযায়৷ অথচ ২০-২৫ বছৰ পূৰ্বে তেনে হোৱা নাছিল৷ এতিয়া বিভিন্ন ভীতিৰ বাবে কোনো আগনাবাঢ়ে৷ পূৰ্বৰ মনোবৃত্তিৰে এজন দুৰ্ঘটনাগ্ৰস্ত ব্যক্তিক সহায়ৰ বাবে আগবাঢ়ি গৈয়েই তেজাল যুৱক অনিমেষে প্ৰাণ হেৰুৱালে৷ তেনে ভীতি, আতংকই সকলোকে থমকি ৰ’বলৈ বাধ্য কৰে৷ শুনিবলৈ ৰূঢ় হ’লেও সেয়া আক্ষৰিক অৰ্থতে সাহসৰ অভাৱ৷ এতিয়া তেনে সাহস কোনেও নেদেখুৱায়৷ অনিমেষৰ এই ঘটনাৰ পাছত বাটত পৰি থকা দুৰ্ঘটনাগ্ৰস্ত লোকক উদ্ধাৰ কৰিবলৈ এতিয়াৰ পৰা অনেকৰে সাহসৰ অভাৱ হ’ব৷

অনেকেই তেনে ঘটনাৰ সৈতে জড়িত নহয় আৰক্ষীৰ হাৰাশাস্তিৰ ভয়ত৷ ভাইৰেল হৈ পৰা ভিডিঅ’ পৰীক্ষা কৰি যেতিয়া আৰক্ষীয়ে সন্দেহবশতঃ ইজনৰ পাছত সিজনক ধৰিব, তেতিয়া আৰক্ষীয়ে কোনে হত্যা কৰিবলৈ গৈছিল আৰু কোনে বচাবলৈ গৈছিল– সেয়া কেনেকৈ চিনাক্ত কৰিব, সেই ভয়তো আঁতৰি পৰে অনেক৷ সন্দেহাতীতভাৱে সেয়াও সাহসৰে অভাৱ৷ আৰক্ষীয়ে সন্দেহবশতঃ সকলোকে ধৰি নিব৷ কেনেকৈ নিৰ্দোষীজনে নিজকে প্ৰমাণ কৰিব যে তেওঁ উদ্ধাৰৰ বাবেহে গৈছিল, হত্যাৰ উদ্দেশ্যে নহয়৷ ইয়াৰ পাছত আহি পৰে আদালতত সাক্ষ্য প্ৰদানৰ বিড়ম্বনা৷ সাক্ষী দিবলৈ বাৰে বাৰে আদালতলৈ যাব লাগিব আৰু চকুত পৰি যাব অপৰাধীৰ৷ যদিহে অপৰাধীয়ে কেনেবাকৈ আদালতৰ পৰা খালাচ পায়, তেন্তে অপৰাধীয়ে সেই নিৰ্দোষী সাক্ষীৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিশোধ লোৱাৰ আশংকা সদায় থাকি যায়৷ ইমানবোৰ বিপদ হাতত লৈ আগবঢ়াতো বাটৰ কচু গাত ঘঁহি লোৱাৰ দৰেই হয়৷

এয়াই আজিৰ সমাজৰ বৈশিষ্ট৷ কঠোৰ বাস্তৱে আত্মকেন্দ্ৰিক, ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক কৰি তোলা সমাজত এতিয়া কোনোবাই কাৰোবাৰ প্ৰাণ ৰক্ষাৰ বাবে আগবাঢ়ি নিজৰ জীৱন বিপদাপন্ন কৰি তুলিব, সেয়া ভবা কঠিন আৰু তাৰ বাস্তৱ ছবি সকলোৱে পৰিষ্কাৰভাৱে দেখিছে অনিমেষৰ মৃত্যুত৷ বিগত ২৪ ঘণ্টাত দেখা গ’ল অনিমেষৰ ওপৰত দলবদ্ধ প্ৰহাৰ হোৱাৰ ৫০টামান ভিডিঅ’৷ প্ৰশ্ন উঠিছে, তেওঁলোকে আসুৰিক আনন্দত মত্ত হৈ এই ভিডিঅ’গ্ৰাফী কৰিছিল নে? নহ’লে তেওঁলোকেও দেখোন অনিমেষক ৰক্ষা কৰিব পাৰিলেহেঁতেন, কিম্বা আৰক্ষীক খবৰ দিব পাৰিলেহেঁতেন/