ধৰ্ম আৰু অৰ্থনীতি

প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে কৈছে যে দেশৰ ধৰ্মীয় ঐতিহ্যসম্পন্ন স্থানবোৰে দেশৰ অৰ্থনীতিৰ উন্নয়নত সহায় কৰিব পাৰে৷ প্ৰধানমন্ত্ৰীজনে পৰ্যটনৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা এই মন্তব্য প্ৰদান কৰিছে, এনে স্থানবোৰৰ উন্নয়নৰ জৰিয়তে অৰ্থনৈতিক বিকাশ ত্বৰান্বিত কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছে৷ গুজৰাটৰ প্ৰখ্যাত সোমনাথ মন্দিৰৰ এটা নতুন চাৰ্কিট হাউছ মুকলি কৰাৰ সময়ত প্ৰধানমন্ত্ৰীজনে এই মন্তব্য কৰে৷ প্ৰায় এবছৰ পূৰ্বে কেৰালাৰ ঔদ্যোগিক ক্ষেত্ৰৰ এক উদ্বোধনী অনুষ্ঠানত মোদীয়ে মন্তব্য কৰিছিল যে ‘উন্নয়নেই হৈছে আমাৰ ধৰ্ম’! ৰাজনীতিৰ ক্ষেত্ৰখনত পৰিৱেশ-পৰিস্থিতি সাপেক্ষে মন্তব্যসমূহো ভিন্ন অৰ্থৰ বাহক হ’বলগীয়া হয়৷ সি যিয়েই নহওক, এই কথা সত্য যে ভাৰতৰ নিচিনা দেশে নিজকে যিমানেই ধৰ্মনিৰপেক্ষ বুলি দাবী নকৰক কিয়, দেশখনৰ আৰ্থ-ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰখনত ধৰ্মৰ অতি প্ৰভাৱশালী ভূমিকা আছে৷ যি ধৰ্মই নহওক কিয়, ধৰ্মীয় স্থানসমূহত বৃহৎ পৰিমাণৰ ধন পুঞ্জীভূত হৈ থাকে৷ স্থানান্তৰত সময় ভেদে এই ধৰ্মীয় স্থানসমূহেই ৰাজনৈতিক তথা বহুতো কাৰকৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল৷ আমাৰ দেশত সদৰ্থক প্ৰভাৱতকৈ অনুৎপাদনমূলক সুৰুঙাৰেহে সম্পদৰ অপব্যৱহাৰ হোৱা দেখা গৈছে৷ অৱশ্যে, এই কথাও ঠিক যে ধৰ্মভিত্তিক উৎসৱ-অনুষ্ঠানসমূহ ভাৰতৰ দৰে দেশত অৰ্থনীতিৰ অন্যতম চালিকাশক্তি ৰূপেও প্ৰমাণিত হৈছে৷ সৰু-সুৰা কুটীৰ শিল্পৰ পৰা বৃহৎ বস্ত্ৰ তথা সোণ-ৰূপ উদ্যোগলৈ লক্ষ্য কৰিলে এই কথাৰ উমান পোৱা যায়৷ কিন্তু প্ৰকৃতাৰ্থত এইবোৰে দেশৰ অৰ্থনীতিক কিমান মজবুত কৰিব পাৰিছে, তাৰ ওপৰত অধ্যয়ন চলোৱাৰ যথেষ্ট অৱকাশ আছে৷ এতিয়া কথা হ’ল যদিহে ধৰ্ম অথবা ধৰ্মীয় স্থানসমূহে অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন ব্যাহত কৰিছে [ওপৰত উল্লেখ কৰা সমীক্ষা অধ্যয়নসমূহে কোৱাৰ দৰে], তেন্তে, ধৰ্মীয় স্থানসমূহৰ উন্নয়নৰ জৰিয়তে আৰ্থিক উন্নয়ন আহৰণ কৰিব পৰা যাব বুলি পতিয়ন যাব পাৰিনে? যিকোনো এক ঐতিহ্যমণ্ডিত ধৰ্মীয় স্থান, তীৰ্থস্থান যদিহে অত্যাধুনিক সা-সুবিধাৰে সমৃদ্ধ কৰি যাত্ৰীক আকৰ্ষিত কৰা হয় আৰু যাত্ৰীৰ সংখ্যা আকাংক্ষিত ধৰণে বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলত বৃহৎ পৰিমাণৰ ধন সংগ্ৰহ কৰা হয়, তেন্তে তাৰ দ্বাৰা অৰ্থনীতিৰ সামগ্ৰিক উন্নতি হ’বনে? ভাৰতত যিবোৰ এনে তীৰ্থস্থান আছে, যিবোৰত নামী-দামী আৰু বৃহৎসংখ্যক পৰ্যটকৰো ভিৰ হয়, সেইবোৰৰ পৰা দেশৰ জাতীয় আয়লৈ কিমান অৰিহণা আহে, তাৰ হিচাপ পোৱা যাবনে? অনেক প্ৰখ্যাত ধৰ্মীয় স্থান তথা স্মৃতিচিহ্নৰ চৌহদ অথবা আশে-পাশে জাকে-জাকে ভিক্ষা-পাত্ৰ লোৱা লোকৰ উপস্থিতিত পৰ্যটকসকল নিশ্চয় বিৰক্ত হয়৷ সংশ্লিষ্ট সেই স্থান বা স্মৃতিচিহ্নসমূহৰ আয়ৰ দ্বাৰা এইসকল লোকৰ ক্ষুধা নিবাৰণৰ সামান্যতম ব্যৱস্থাকণকেই কৰা দেখা নাযায়৷ তেন্তে দেশৰ অৰ্থনীতিলৈ এইবোৰে কি ধৰণে অৰিহণা আগবঢ়াব? প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে কথাবোৰ যদি পৰিকল্পিত ৰূপত ইতিমধ্যে সজাই-পৰাই মন্তব্য প্ৰদান কৰিছে, তেন্তে ই সঁচাকৈ আদৰণীয় পদক্ষেপ হ’ব৷ কিন্তু অতীতৰ পৰা চলি অহা কথাটোকে যদি কেৱল ভাষণস্থলীৰ প্ৰাসংগিকতাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখিহে ব্যক্ত কৰিছে, তেন্তে ইয়াত কোনো নতুনত্ব নাই৷