সংস্কৃতিৰ কৱচ হিচাপে সাহিত্য অসমীয়া বনাম ভাৰতীয় সাহিত্য

কৰ্মসূত্ৰে দেশৰ বাহিৰলৈ যাওঁতে  এবাৰ এজন বিদেশী [অনাভাৰতীয়] লোকৰ লগত বাৰ্তালাপ হোৱাৰ সুযোগ আহিছিল৷ কথা-বাৰ্তাৰ মাজতে তেওঁ ভাৰতীয় সংস্কৃতিক লক্ষ্য কৰি বৰ বেয়াকৈ মন্তব্য কৰিলে৷ প্ৰতিটো শব্দই মনত নাই যদিও তেওঁৰ মন্তব্যবোৰ আছিল এনে– তোমালোক কিমান অসভ্য!তোমালোকৰ সংস্কৃতি পুৰণি কালৰে পৰাই অসভ্যতাৰে পৰিপূৰ্ণ; উদাহৰণস্বৰূপে– ৰাৱণে সীতাক হৰণ কৰা, স্বয়ং ভগৱানে মনে মনে পিছফালৰ পৰা আক্ৰমণ কৰা আদি৷ তেওঁৰ মন্তব্যত মুহূৰ্ততে হতভম্ব হৈ পৰিলোঁ আৰু বহু সময় মই নিমাত হৈ ৰ’লোঁ৷ মই গম পালোঁ,তেওঁৰ অন্তৰত ক্ষেত্ৰজ পুত্ৰ, কুমাৰী মাতৃ,পাঞ্চালী,ভঙুৱা,মাখন চোৰ আদি আৰু বহুখিনি প্ৰশ্নই অহা-যোৱা কৰি আছে৷ সেয়েহে লাহে লাহে আৰম্ভ কৰিলোঁঃ  চাওক,অলপ দীঘলীয়া হ’ব মোৰ উত্তৰটো;কিন্তু সনাতন সংস্কৃতিক লক্ষ্য কৰি আপুনি শৰ নিক্ষেপ কৰিছে যেতিয়া ইয়াৰ উচিত প্ৰত্যুত্তৰ আপোনাৰ একান্তই প্ৰাপ্য; নহ’লে আপুনি আপোনাৰ শৰ ঘূৰাই নি ভুল স্বীকাৰ কৰিব লাগিব৷ তেওঁ নীৰৱে মূৰ দুপিওৱাত আৰম্ভ কৰিলোঁ৷ চাওক,আজি আপুনি যি হাই-টেক প্লেনত উঠি ঘূৰি ফুৰিছে,সেই হাই-টেক প্লেনতকৈও এডভাঞ্চড প্লেনৰ ধাৰণা আমাৰ দেশত আজিৰ পৰা কেইবা হাজাৰ বছৰ আগতেই আছিল৷ আজি যি নিউটনৰ মহাকৰ্ষণীয় শক্তিয়ে গোটেই বিশ্ব নিয়ন্ত্ৰণ কৰি আছে,সেই একেধৰণৰ এবিধ শক্তিক প্ৰয়োগ কৰিয়ে আমাৰ ভাৰতীয় সাহিত্যত বৰ্ণিত বীৰৰ ধনুৰ পৰা বিভিন্ন বাণ প্ৰক্ষেপিত হৈছিল, আজিৰ যি আই ভি এফ পদ্ধতিয়ে গোটেই বিশ্বত খলকনি তুলিছে, সেই একেধৰণৰ পদ্ধতিৰেই সংকৰ্ষণৰ [বলভদ্ৰ] জন্ম হৈছিল; যি সময়ত আধুনিক সংখ্যাৰ আৱিষ্কাৰেই হোৱা নাছিল,সেই সময়ত অক্ষৌহিনীপৰ্যন্ত গণনা হৈছিল,আজিৰ পৰা কেইবাহাজাৰ বছৰ আগতেই;আজি পঢ়িছোঁ যে সূৰ্যৰ চাৰিওফালে পৃথিৱী ঘূৰে,পূবৰ পৰা পশ্চিমলৈ যিটো আপোনালোকৰ কোনোবা বিজ্ঞানীয়ে আৱিষ্কাৰ কৰিছে হেনো; আপোনালোকৰ কোনোবা বিজ্ঞানীয়ে ঠিক কৰা দিন-বাৰ মতেই দেখোন আজিৰ পৰা ৩,৫০০ বছৰ বুলি বয়স নিৰ্ধাৰণ হোৱা ঋগ্বেদত আমাৰ বীৰ-যোদ্ধাই শপত খাইছিল– যদি মই আজি অমুকক বধ কৰিব নোৱাৰোঁ, তেন্তে পূবৰ সূৰ্য পশ্চিমত উদয় হ’ব; অৰ্থাৎ আপোনালোকতকৈ হাজাৰ বছৰ আগতেই জানিছিল আমাৰ পণ্ডিতে,পৃথিৱীয়ে পশ্চিমৰ পৰা পূবলৈ ঘূৰিছিল সূৰ্যৰ চাৰিওফালে বুলি;এয়াই আমাৰ সাহিত্য য’ত বিজ্ঞানৰ লগতে গণিতো বিদ্যমান৷ যি সময়ত ৰামায়ণ-মহাভাৰতৰ দৰে বিভিন্ন অলংকাৰেৰে পৰিপূৰ্ণ কাব্যৰ সৃষ্টি হৈছিল আমাৰ সংস্কৃত সাহিত্যত,সেই সময়ত আপোনালোকৰ সভ্যতা কেনে আছিল আপোনালোকে নিজেই ভাবক; যি চিন্তা-ভাবনাৰে আমাৰ মহাকবিসকলে কাব্য ৰচনা কৰিছিল, তেনেকুৱা চিন্তা আজিৰ যুগতো আপোনালোকৰ কোনোবা সাহিত্যিকে কৰিব পাৰিছেনে!আপোনালোকৰ সাহিত্যত যৌনতা আছে,আছে বলাৎকাৰ,যাৰ দ্বাৰা আপোনালোকৰ সংস্কৃতিও ছেক্স,ৰেপ আদিৰে ভৰপূৰ;আমাৰ সাহিত্যত বিবাহ আছে,আছে নিয়মাৱদ্ধ বংশবৃদ্ধি,নহ’লে সমাজৰ কিবা নহয় কিবা প্ৰয়োজন; যাৰ বাবে ৰাৱণে সীতাক হৰণ কৰাৰ পাছত সীতাক বিবাহ কৰোৱা নাছিল সীতাৰ বিৰুদ্ধে গৈ;আপোনালোকৰ সাহিত্যত ক্ৰুৰতা আছে [যীছুখ্ৰীষ্টৰ হত্যা],যাৰ বাবে আপোনালোকৰ সংস্কৃতিত হত্যা-গুপ্তহত্যা আদি সুলভ, আনহাতে আমাৰ সাহিত্যত আছে নৰখাদকৰ চিকাৰ [বালি বধ] যিটো ন্যায়সংগত,সমাজৰ বাবে অতি প্ৰয়োজন;আপোনালোকৰ বাবে দ্ৰৌপদী পাঞ্চালী,আমাৰ বাবে সেয়া কূটনীতি,নহ’লেও মাতৃভক্তি; আমাৰ কূটনীতিত সততা আছে,আপোনালোকৰ আছে মিথ্যা; আমাৰ যৌনতাত শ্লীলতা আছে,আপোনালোকৰ আছে মুক্ততা;কুন্তী আপোনালোকৰ বাবে কুমাৰী মাতৃ,কিন্তু ইয়াৰ আচল অৰ্থ হ’ল সেয়া চঞ্চল মনৰ জ্ঞানহীনতাৰ পৰিণাম আৰু নাৰীশিক্ষাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আদি৷ এয়াই আমাৰ সাহিত্য,আমাৰ সংস্কৃতি,যি সংস্কৃতিক পৰিধান কৰি জীয়াই আছে আমাৰ সভ্যতা,আমাৰ জাতি৷ আমাৰ কবিয়ে আজিৰ পৰা কেইবাহাজাৰ বছৰ আগতেই কৈ গৈছে– এই ভাৰতত যি আছে পৃথিৱীৰ সকলোতে আছে,আৰু যি নাই পৃথিৱীৰ ক’তো নাই;আৰু যদি আছেও সেয়া নিশ্চিতভাৱেই বেয়াটোহে;পাৰে যদি খণ্ডন কৰক আমাৰ কবিৰ এই কথাষাৰ৷ আৰু এটা বৰ বেয়া কথা কি জানেনে? এই যে আমাৰ ৰাম, কৃষ্ণ আদিৰ কথাবোৰ পশ্চিমীয়াসকলে কাল্পনিক,অন্ধবিশ্বাস আদি নামেৰে নামকৰণ কৰে,পিছে যীশুক দেৱদূত বুলি যে কয়, কোনজন দেৱতাৰ দূতনো? আমাৰ দেৱতা মানে কাল্পনিক আৰু আপোনালোকৰ দেৱতা কাল্পনিক নহয়; এয়াটো একদম অন্যায়!তেওঁ নিমাত হৈ ৰ’ল৷ মনত ভাব হ’ল– মোৰ কাম হ’ল৷ আমি ক’ৰবাত পঢ়িবলৈ পোৱা মতে যিটো জাতিয়ে সৌ সিদিনালৈকে,১৮ শতিকালৈকে,আণ্ডাৰৱেৰ কি বস্তু বুজি নাপায়,সেইটো জাতিয়ে আকৌ পৌৰাণিক কালৰে পৰাই বক্ষবন্ধনী,লংগুতি [আজিৰ underwear] পিন্ধা ভাৰতীয়ৰ আগত নিজক আমাতকৈ উন্নত,সভ্য বুলি হাঁহিবলৈ আহে,হাঁহি উঠা কথা নহয়নে!

সকলো প্ৰকাৰৰ শৃংগাৰেৰে অলংকৃত সাহিত্যৰ মসৃণ সূতাৰে বোৱা সংস্কৃতিৰ এক অভেদ্য কৱচৰ ভিতৰত সুৰক্ষিত আমাৰ সভ্যতা,আমাৰ জাতি৷ এই কৱচৰ অভেদ্যতা,পৰিষ্কাৰ-পৰিচ্ছন্নতা,মসৃণতা নিৰ্ভৰ কৰে তাক পৰিধান কৰোঁতাজনৰ ওপৰত,আমি কিমান খেয়াল কৰোঁ তাৰ ওপৰত,আমি কিমান প্ৰেম কৰোঁ তাৰ ওপৰতহে;শত্ৰুৰ ওপৰত নহয়৷ কাৰণ এই কৱচ শত্ৰুৰ বাবে অভদ্য৷ গতিকে এনে সুন্দৰ,সত্য,শাশ্বত সাহিত্য অধ্যয়ন নিশ্চয় সমাজৰ বাবে অতি প্ৰয়োজনীয়৷ তেতিয়াহে আমি সকলো একেই সত্য,সুন্দৰ আৰু শাশ্বত মনৰ অধিকাৰী হ’ব পাৰিম৷ তেতিয়াহে আমি এক শক্তিশালী সংস্কৃতিৰ অধিকাৰী হ’ব পাৰিম৷ আৰু আমাৰ সংস্কৃতিত আমাৰ সাহিত্যৰ প্ৰভাৱ কিমান সেয়া আমি অনুভৱ কৰিব পাৰিম৷ আমি আমাৰ মহাভাৰতখন কিমানবাৰ চাইছোঁ বা পঢ়িছোঁ৷ আমাৰ মনোজগতত এই কাব্যখনে ইমানেই প্ৰভাৱ পেলাই আছে যে প্ৰতিবাৰেই ছিৰিয়েলখন বা গ্ৰন্থখন আমাৰ বাবে নিত্য নতুন যেন অনুভৱ হয়,যেন প্ৰথমবাৰৰ বাবেহে দেখিছোঁ বা পঢ়িছোঁ৷ ঠিক একেদৰে ৰামায়ণৰ ক্ষেত্ৰতো একেটা কথাই৷ আৰু চিৰসুন্দৰ সাহিত্যৰ এই একক বৈশিষ্ট্যৰ বাবেই আজি এই সৰ্বত্ৰ স্বাৰ্থৰ যুগতো ভাৰতীয় মানৱতাবাদে বিশ্বজুৰি নিজৰ অপ্ৰতিৰোধ্য প্ৰভাৱ কায়ম ৰাখিছে৷

ভাৰতীয় সাহিত্যৰ সৰ্বব্যাপী প্ৰভাৱৰ আন এক নিদৰ্শন হ’ল– স্বয়ম্ভু হিন্দু ধৰ্মৰ প্ৰচাৰবিহীন ব্যাপকতা৷ ইয়াত ধৰ্ম শব্দক ঠেক গণ্ডীৰ ভিতৰত লোৱাটো ভুল হ’ব৷ বিশ্বজুৰি প্ৰায়বোৰ ধৰ্মতে সেই ধৰ্মক প্ৰচাৰ কৰিবলৈ বিভিন্ন উপায় অৱলম্বন কৰা দেখা যায়৷ অলপতে এদিন এগৰাকী স্থানীয় জনজাতীয় মহিলাৰ লগত বাৰ্তালাপ হৈছিল৷ তেওঁ হিন্দু ধৰ্ম এৰি আন এটা ভাল ধৰ্ম [নাম নকওঁ]গ্ৰহণ কৰিছে অলপতে৷ কাৰণ সোধাত যিটো উত্তৰ পালোঁ শুনি হায়ৰাণ হৈ গ’লোঁ৷ তেওঁৰ হেনো বৰ ডাঙৰ বেমাৰ এটা হৈছিল৷ ডাক্তৰৰ কাষ চাপিলত ক’লে,লাখৰ ওপৰত খৰচ হ’ব,আৰু চিকিৎসা নহ’লে মৰি থাকিব৷ লগতে এইটোও জনাই দিয়া হ’ল যে যদিহে কেনেবাকৈ আগতীয়াকৈ এটা বিশেষ মতবাদ তেওঁ গ্ৰহণ কৰে,তেন্তে তেওঁৰ বেমাৰটো ভাল হোৱাৰ সুযোগ আছে৷ মহিলাগৰাকীয়ে লগে লগে হিন্দুত্ব এৰি সেই বিশেষ মতবাদটো গ্ৰহণ কৰিলে৷ আৰু ইয়াৰ পাছত খুব কম ঔষধতে সেই লাখটকীয়া বেমাৰটো ভাল হ’ল৷ মই তেওঁক পুনৰ সুধিলোঁ– ‘আপোনাৰ চিকিৎসা আগতে হৈছিল নে আগতে হিন্দু এৰি সেই বিশেষ মতবাদটো গ্ৰহণ কৰিব লগা হৈছিল’৷ তেওঁ ক’লে– ‘আগতে হিন্দু এৰি সেই বিশেষ মতবাদটো গ্ৰহণ কৰিব লগা হৈছিল’৷ মই সকলো বুজিলোঁ৷ কাৰণ বহুদিনৰ আগতে ধেমালিৰ ছলতে এনেকুৱা এটা এক্টিং আমি নিজে কৰিছিলোঁ৷ কিবা এটা বিশেষ অসুবিধা দেখুৱাই ময়ো আকৌ সেই একেটা বিশেষ মতবাদৰ প্ৰচাৰক এজনৰ কাষ চাপিছিলোঁ সহায়ৰ হাত বিচাৰি৷ তেৱোঁ তেতিয়া ক’লে যে মই যদি হিন্দু এৰি সেই বিশেষ মতবাদ গ্ৰহণ কৰোঁ,তেওঁ নিশ্চয় সহায় কৰিব৷ ধন্য সেই বিশেষ মতবাদ!আমাৰ হিন্দু ধৰ্মৰ এনে অৱস্থা আজিলৈকে অহা নাই,আৰু আগলৈও নাহে৷ ইয়াৰ কাৰণ আমাৰ ৰামায়ণ,মহাভাৰত আদি সাহিত্য৷ এই সাহিত্যসমূহে আমাৰ ভাৰতীয় ধৰ্ম,আমাৰ ভাৰতীয় সংস্কৃতিক এনেকৈ ৰক্ষণাবেক্ষণ দি আছে যে ভাৰতীয় সাহিত্যৰ এই অভেদ্য কৱচ ভেদি কোনোৱে আমাৰ সংস্কৃতিক ক্ষতি কৰিব নোৱাৰে, আমাৰ সংস্কৃতিক সেই বিশেষ মতবাদটোৰ নিচিনাকৈ ইমান টুলুঙা অৱস্থালৈ কেতিয়াও নিব নোৱাৰে৷ মই মহিলাগৰাকীক সুধিলোঁ,‘আপুনি ৰামায়ণ,মহাভাৰত পঢ়িছেনে?’তেওঁ ঋণাত্মক উত্তৰ দিলে৷ এয়াই আমাৰ ভাৰতীয় সাহিত্য,ভাৰতীয় সংস্কৃতি৷

এতিয়া আহোঁ আমাৰ অসমীয়া সাহিত্যলৈ৷ বোলে মাক-বাপেক ভালেই,সন্তানো ভাল হেনো৷ সত্য,সুন্দৰ আৰু সনাতন ভাৰতীয় সাহিত্যক আধাৰ হিচাপে লৈ সত্য আৰু সুন্দৰৰ বাটেৰে বাট বোলা আমাৰ অসমীয়া সাহিত্যই সত্য,সুন্দৰ আৰু শিৱৰ সন্ধানত ইয়াৰ কক্ষপথৰ পৰা কাহানিও বিচু্যত হোৱা দেখা নাই,বৰং কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয় প্ৰেক্ষাপটৰ তুলনাত অলপ আগবাঢ়ি যোৱাহে পৰিলক্ষিত হয়৷ চৰ্যাপদ আদিৰ বিষয়ে আমি বেছি পঢ়া নাই,পাঠ্যক্ৰমত থকাখিনিৰ বাহিৰে৷ বাকী শংকৰদেৱ,মাধৱদেৱৰ পৰা আৰম্ভ কৰি বৰ্তমানৰ অনুৰাধা শৰ্মা পূজাৰীলৈকে যি অলপ পঢ়িছোঁ,তাৰ পৰাই আমি কৰা মন্তব্যৰ সাৰ্থকতা অনুভৱ হয়৷ অলপতে ৰূপকোঁৱৰ জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালাৰ নাটক ‘ৰূপালীম’চোৱাৰ সৌভাগ্য হৈছিল৷ নাটকখনৰ খলনায়ক মণিমুগ্ধৰ এটা ডাইলগে আমাৰ মনত বাৰে বাৰে খুন্দিয়াইছিল৷ সেই ডাইলগটো মনোমুগ্ধই ৰূপালীমৰ আগত নিক্ষেপ কৰিছিল৷ আগতেই কৈছোঁ ৰামায়ণৰ ৰাৱণে সীতাক হৰণ কৰিলে যদিও সীতাৰ অমতে গৈ সীতাক বিবাহ কৰোৱা নাছিল৷ ইচ্ছা কৰাহেঁতেন সেইটোও কৰিব পাৰিলেহেঁতেন৷ এয়া আমাৰ ভাৰতীয় সাহিত্য আৰু সংস্কৃতি৷ যিয়ে নহওক শেষত ৰাৱণ বধ হৈছিল,সীতাৰ উদ্ধাৰ হৈছিল৷ পিছে আমাৰ নাট্যকাৰলৈ চাওক- দুৰ্দান্ত মণিমুগ্ধই নায়িকাক হৰণ কৰিলে৷ ইয়াৰ পাছত বলাৎকাৰৰ আঁচনি কৰিলে৷ কিন্তু শেষত হ’লগৈ কি!মণিমুগ্ধই নিজৰ অপৰাধ অনুভৱ কৰিলে,অনুতপ্ত হ’ল,আৰু হৃদয়ত অংকুৰিত হ’ল চিৰন্তন প্ৰেমৰ,যাৰ শক্তিতে গোটেই বিশ্বই নাচিব লাগিছে অহৰ্নিশে আৰু শেষত নায়িকাৰ ওচৰত ক্ষমা ভিক্ষা বিচাৰিছে,যিটো আন ভাৰতীয় সাহিত্য আৰু সংস্কৃতিত সততে দেখা নাযায়৷ ইয়াতে আমাৰ অসমীয়া কবি-সাহিত্যিকৰ একক কৃতিত্ব প্ৰকাশ পায়৷ সম্পূৰ্ণ এটা যুগৰ প্ৰবাসী জীৱনত আন ভাৰতীয়,মানে আঞ্চলিক সাহিত্যৰ লগত কিবা নহয় কিবা প্ৰকাৰে সংস্পৰ্শলৈ আহিছোঁ৷ আৰু এই অৱধিত আমাৰ অনুভৱ হ’ল সঁচাকৈ আমাৰ অসমীয়া সাহিত্য আৰু সংস্কৃতি ভাৰতীয় সাহিত্য আৰু সংস্কৃতিতকৈ এখোপ চৰা৷ এনেকুৱা আৰু বহুতো উদাহৰণ আছে যিবোৰ আমাৰ চকুত পৰা নাই৷ আমি আশা কৰিছোঁ নিশ্চিতভাৱে সেইবোৰো পাঠকৰ আগলৈ লৈ আহিব আমাৰ বৌদ্ধিক মহলে৷ তেতিয়া হয়তো আমাৰ অসমীয়া জাতিৰ ৰক্ষাকৱচৰ ওপৰত ক্ষণস্থায়ীভাৱে লগা দাগ কিছুমান আঁতৰ হ’ব৷