সাংবিধানিক কতৃৰ্পক্ষ বনাম সংবিধান
উদ্ধৃতিটো এডমাণ্ড বাৰ্ক, জৰ্জ ছাণ্টায়ানা আৰু উইনষ্টন চাৰ্চিলৰ সৈতে সুন্দৰভাৱে খাপ খায়৷ প্ৰায়ে উদ্ধৃত কৰা বাক্যষাৰি হৈছে– ‘যিসকলে অতীতক মনত ৰাখিব নোৱাৰে তেওঁলোকে ইয়াক পুনৰাবৃত্তি কৰিলে গৰিহণাৰ যোগ্য হৈ পৰে৷’ কাৰ্ল মাক্সৰ্ৰ চিন্তাধাৰাই কথাষাৰক অধিক শক্তিশালী ৰূপত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে৷ তেওঁ কৈছিল, ‘ইতিহাসৰ পুনৰাবৃত্তি হয়, প্ৰথমে এক ট্ৰেজেডী হিচাপে, তাৰ পিছত প্ৰহসন হিচাপে৷’
বিগত কেইটামান সপ্তাহত, তিনিটা সাংবিধানিক কৰ্তৃপক্ষই চৰ্চাৰ মধ্যমণি হৈ পৰিছে; ভাৰতৰ মাননীয় উপ-ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু ৰাজ্যসভাৰ অধ্যক্ষ জগদীপ ধনখৰ, জন্ম ১৯৫১; ওম বিৰলা, মাননীয় অধ্যক্ষ, লোকসভা, জন্ম ১৯৬২; আৰু কিৰেন ৰিজিজু, মাননীয় আইন আৰু ন্যায় মন্ত্ৰী, জন্ম ১৯৭১৷ প্ৰথমগৰাকীয়ে যদি জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ [১৯৭৫-১৯৭৭] দিনবোৰ অনুভৱ কৰিলেহেঁতেন, দ্বিতীয়জনে ইয়াৰ বিষয়ে শুনিলেহেঁতেন আৰু সেই বিষয়ে পঢ়িলেহেঁতেন আৰু তৃতীয়জনে তেওঁ এতিয়া চলাই থকা বিভাগটোৰ ইতিহাস যদি অধ্যয়ন কৰিলেহেঁতেন তেন্তে ভাল হ’লহেঁতেন৷
১৯৬৭ চনত, গোলকনাথ বনাম পঞ্জাৱ ৰাজ্যৰ এক অলক্ষণীয় সম্পত্তি বিবাদত, উচ্ছতম ন্যায়ালয়ে [৬:৫১ সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰে] কৈছিল যে ভাৰতৰ সংবিধানৰ তৃতীয় খণ্ডত সন্নিৱিষ্ট মৌলিক অধিকাৰবোৰ সংসদৰ দ্বাৰা বাতিল বা সংক্ষিপ্ত কৰিব নোৱাৰি৷ কেন্দ্ৰীয় বিষয়টো আছিল ‘সম্পত্তি’, ‘স্বাধীনতা’ নহয়৷ সেয়েহে, বিতৰ্কটো আদৰ্শগত হৈ পৰিছিল৷
অপৰিৱৰ্তনীয় বৈশিষ্ট্যসমূহ
কেশৱানন্দ ভাৰতী বনাম কেৰালা ৰাজ্য [১৯৭৩]ৰ ৰায়টোত এনে একো নাছিল যিয়ে সতৰ্কতাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে৷ সেই ৰায়তো কেন্দ্ৰীয় বিষয়টো আছিল, আকৌ, ‘সম্পত্তি’৷ আদালতে কেৰালা ভূমি সংস্কাৰ আইন বাহাল ৰাখিছিল আৰু আৱেদনকাৰীয়ে গোচৰটোত পৰাজিত হৈছিল৷ মৌলিক অধিকাৰকে ধৰি, সংবিধানৰ মৌলিক গাঁথনি সুৰক্ষাৰ স্বাৰ্থত ন্যায়ালয়ে সংবিধান সংশোধনৰ সংসদৰ ক্ষমতাও বৰ্তাই ৰাখিছিল৷ ন্যায়ালয়ে উল্লেখ কৰা ‘মৌলিক গাঁথনি’ৰ কেইটামান উদাহৰণ বিতৰ্কৰ বাহিৰত আছিল৷ ফেডাৰেলিজম, ধৰ্মনিৰপেক্ষতা আৰু স্বতন্ত্ৰ ন্যায়পালিকা, সংবিধানৰ মৌলিক বৈশিষ্ট্য আদিৰ সিদ্ধান্তত কোনে ত্ৰুটী বিচাৰি পাব পাৰে? বিতৰ্ক অব্যাহত আছে, কিন্তু ই গোলকনাথৰ দ্বাৰা উত্থাপিত বিতৰ্কৰ তুলনাত কম আদৰ্শগত হৈ পৰিছে৷
১৯৭৫ চনৰ ২৫ জুনত ঘোষণা কৰা জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ তাৎক্ষণিক কাৰণ আছিল সংবিধান সংশোধনৰ সংসদৰ ক্ষমতাৰ সৈতে সম্পৰ্ক নথকা এটা ঘটনা৷ এয়া এখন নিৰ্বাচনী ন্যায়াধিকৰণৰ দ্বাৰা প্ৰধানমন্ত্ৰী ইন্দিৰা গান্ধীৰ নিৰ্বাচন বাতিল কৰা আছিল৷ নানী পালখিৱালাই ইন্দিৰা গান্ধীৰ হৈ সেই কথাষাৰেই গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু মই নিশ্চিত যে তেওঁ উচ্ছতম ন্যায়ালয়ত নিয়মীয়া আৱেদনত ৰায়টো ওলোটাই দিয়াত সফল হ’লহেঁতেন৷ অৱশ্যে এক প্ৰচণ্ড চাপৰ বাবেই সাংবিধানিক সংশোধনীকে ধৰি কেইবাটাও পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰা হৈছিল, যি ভাৰতক এক আধিপত্যবাদী আৰু দমনমূলক পৰিস্থিতিলৈ ঠেলি দিছিল৷
সেই সময়ত এনে পৰিস্থিতি ৰোধ কৰাৰ একমাত্ৰ অস্ত্ৰ আছিল ন্যায়পালিকা৷ সঁচা কথা ক’বলৈ গ’লে ন্যায়পালিকাই জনসাধাৰণক বিফল মনোৰথ কৰিছিল৷ উচ্ছতম ন্যায়ালয়ৰ ইতিহাসৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনা আছিল এ ডি এম জবলপুৰ গোচৰৰ ঘটনাটো৷ ন্যায়াধীশ এইচ আৰ খান্নাই সংবিধানত সন্নিৱিষ্ট স্বাধীনতাৰ বিষয়ত আক্ৰমণৰ সন্মুখীন হোৱাৰ পিছতো অকলেই সাহসেৰে থিয় দিছিল৷ উচ্ছ ন্যায়ালয়ত, কিছুসংখ্যক ন্যায়াধীশ আছিল যিয়ে উচ্ছতম ন্যায়ালয়ৰ ৰায় মানি চলিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতা বজাই ৰাখিছিল, বিশেষকৈ মধ্য প্ৰদেশৰ ন্যায়াধীশ জে এছ বাৰ্মা আৰু আৰ কে তানখা এই ক্ষেত্ৰত উল্লেখনীয় ব্যক্তি আছিল৷
দুটা সমস্যাৰ কথা
মই বিশ্বাস কৰোঁ যে ধনখৰ, বিৰলা আৰু ৰিজিজুৱে ১৯৬৭ চনৰ পৰা ১৯৭৭ চনলৈ সেই সময়ৰ ইতিহাস পঢ়িছে৷ ধনখৰে দুটা পৃথক বিষয়ক একত্ৰিত কৰি আছে৷ সংসদে সংবিধানৰ প্ৰতিটো আৰু যিকোনো ব্যৱস্থা সংশোধন কৰিব পাৰিব নে নাই আৰু সেয়া ন্যায়িক পৰ্যালোচনাৰ আওতাত পৰাৰ বাহিৰত নেকি সেয়া এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়৷ উচ্ছতম ন্যায়ালয়ে ৯৯ সংখ্যক সংবিধান সংশোধনী আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় ন্যায়িক নিযুক্তি আয়োগ আইন বাতিল কৰাটো শুদ্ধ আছিল নে নাই সেয়া এক অন্য আলোচনাৰ বিশেষ৷ কোনোবাই ক’ব পাৰে যে কেশৱানন্দ ভাৰতীৰ ক্ষেত্ৰত সঠিক সিদ্ধান্তই লোৱা হৈছিল, আন কোনোবাই মত পোষণ কৰিব পাৰে যে এনজেএচিৰ গোচৰটো ভুলকৈ নিৰ্ণয় কৰা হৈছিল৷ বহু আইনী পণ্ডিতে সেই মতামতবোৰ প্ৰায়ে ব্যক্ত কৰি আহিছে৷
দুৰ্ভাগ্যৱশতঃ ধনখৰৰ দ্বাৰা উদ্ভৱ হোৱা বিতৰ্কই বহু প্ৰশ্নৰ উদ্ৰেক ঘটাইছে৷ যিবোৰ এক ফেডাৰেল, গণতান্ত্ৰিক গণৰাজ্য হিচাপে ভাৰতৰ ধাৰণাটোৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ৷ ৰিজিজুৱে কলেজিয়াম প্ৰণালীত চৰকাৰৰ বাবে আসনৰ দাবীৰ সৈতে বিতৰ্কত সোমাই বিভ্ৰান্তি অধিক বৃদ্ধি কৰিছে, প্ৰচলিত ব্যৱস্থাটোক বিলুপ্ত কৰিব বিচাৰিছে! এনে এক বিপদৰ ঘণ্টা বাজিবলৈ ধৰিছে যে বহুতে ভাবিৱলৈ লৈছে যে সংবিধানৰ ‘আমূল পৰিৱৰ্তন’ কৰাৰ বাবে এটা ভয়ানক পৰিকল্পনা চলি আছে৷
প্ৰশ্ন কেইটাৰ উত্তৰ দিয়ক
ধৰি লওঁক আমি সংবিধানৰ বিষয়ত সংসদীয় আধিপত্য স্বীকাৰ কৰোঁ৷ এই প্ৰসংগতে মোক কেইটামান প্ৰশ্ন সুধিবলৈ দিয়কঃ
ঃ যদি এখন ৰাজ্য ভাগ ভাগ কৰা হয় আৰু একাধিক কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চল [জম্মু আৰু কাশ্মীৰৰ দৰে] গঠন কৰা হয়, তেন্তে আপুনি এই বিষয়ত সন্মত হ’বনে?
ঃ যদি বাক স্বাধীনতা, ভাৰতৰ যিকোনো প্ৰান্তত বাস কৰাৰ স্বাধীনতা আৰু যিকোনো বৃত্তি গ্ৰহণ কৰাৰ বা কোনো ব্যৱসায় চলাবলৈ স্বাধীনতা বাতিল কৰা হয় তেন্তে আপুনি সেই বিষয়ত সন্মত হ’বনে?
ঃ আপুনি এনে এখন আইন অনুমোদিত কৰিব নেকি যিয়ে পুৰুষ আৰু মহিলাৰ সৈতে অসমান ব্যৱহাৰ কৰিব, হিন্দু আৰু অ-হিন্দুক বেলেগ ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰিব, এলজিবিটিকিউ ঋৰ অধিকাৰ অস্বীকাৰ কৰিব?
ঃ সংবিধানৰ অধীনত মুছলমান, খ্ৰীষ্টান, শিখ, পাৰ্চী, জৈন, বৌদ্ধ, ইহুদী আৰু অন্যান্য সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে নিশ্চিত অধিকাৰ বিলুপ্ত হ’লে আপুনি সন্মত হ’বনে?
ঃ যদি তালিকা ২ [ৰাজ্যিক তালিকা] সপ্তম অনুসূচীৰ পৰা আঁতৰ কৰা হয় আৰু সকলো আইনী ক্ষমতা সংসদত কেন্দ্ৰীভূত কৰা হয় তেন্তে আপুনি সন্মত হ’বনে?
ঃ যদি সকলো ভাৰতীয়ৰ বাবে এটা নিৰ্দিষ্ট ভাষা শিকাটো বাধ্যতামূলক কৰা হয় তেন্তে আপুনি সন্মত হ’বনে?
ঃ আপুনি এনে এখন আইনত অনুমোদন জনাব নেকি য’ত কোনো অপৰাধত অভিযুক্ত প্ৰতিজন ব্যক্তিক দোষী বুলি গণ্য কৰা হ’ব যেতিয়ালৈকে তেওঁ নিৰ্দোষ বুলি প্ৰমাণিত নহয়?
সংসদে কোনো কাৰণতে এনেধৰণৰ আইন প্ৰস্তুত কৰিব নোৱাৰে৷ তেওঁলোক সকলো কাম ন্যায়িক পৰ্যালোচনা সাপেক্ষেহে কৰিব লাগিব৷ ইয়াৰ বিপৰীতে ‘সংসদীয় সৰ্বোচ্ছতা আৰু ন্যায়িক সহনশীলতা’ৰ মতবাদৰ আধাৰত এনে আইনবোৰ আদালতৰ দ্বাৰা পুনৰীক্ষণ বা বাতিল কৰিব নোৱাৰি৷
ৰায়দানৰ পঞ্চাশ বছৰ পিছত, কেশৱানন্দ ভাৰতীক এক ’ভূত’ হিচাপে চিত্ৰিত কৰা হৈছে৷ যিয়ে ভাৰতক আতংকিত কৰে আৰু আমাৰ প্ৰগতিত বাধা দিয়ে৷ মই বিশ্বাস কৰোঁ যে এজন দেৱদূত এতিয়াও আছে, যিয়ে দেশ সংবিধান আৰু জনসাধাৰণক সুৰক্ষিত কৰি ৰখাৰ আশ্বাস দিব পাৰে৷