শিক্ষাৰ হতাশাজনক দিশটো

যাযাবৰী আৰু উচ্ছৃংখল জীৱনৰ অৱসান ঘটাই এটা সুস্থিৰ জীৱন যাপনৰ বাবে ৰীতি-নীতি, আইন-কানুন, সমাজ আদিৰ লগতে শিক্ষাই এক এৰাব নোৱৰা সম্পৰ্ক বজাই ৰাখে৷ ব্যক্তিগত প্ৰয়োজন আৰু সামাজিক চাহিদাৰ মাজত পৰস্পৰ সম্পৰ্ক বজাই ৰাখি শিক্ষাই সমাজৰ সৰ্বাংগীণ উন্নতিত বিশেষ ভূমিকা লয়৷ জন হেনৰী নিউমেনে তেওঁৰ প্ৰসিদ্ধ গ্ৰন্থ The Idea of Universityত উল্লেখ কৰিছে যে উচ্ছ শিক্ষাই একোজন ছাত্ৰ-ছাত্ৰীক বৌদ্ধিক উৎকৰ্ষৰ দিশলৈ লৈ যায়, আনহাতে সামাজিক দায়বদ্ধতাই তেওঁলোকক নৈতিক শিক্ষাৰ পাঠ দিয়ে৷ বিখ্যাত গ্ৰীক দাৰ্শনিক এৰিষ্টটলে কোৱাৰ দৰে ‘মানুহ সামাজিক প্ৰাণী’ৰ ধাৰণাটোৱেই আচলতে একোখন সমাজৰ প্ৰগতিৰ দিশ নিৰূপণ কৰে৷ একোখন সমাজৰ বিকাশৰ বাবে বৌদ্ধিক বিচক্ষণতাৰ লগতে সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ নিতান্তই প্ৰয়োজন৷ বৌদ্ধিক দীনতাতকৈও নৈতিক …লনে এখন সমাজক বিস্তৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে৷ সেয়েহে উচ্ছ শিক্ষা আৰু সামাজিক দায়বদ্ধতাক যদি একলগ কৰিব পৰা যায়, সি একোখন সমাজৰ প্ৰগতিৰ ধাৰাক আৰু খৰতকীয়া কৰিব৷ কিন্তু লক্ষণীয়ভাৱে আজিৰ দেশৰ উচ্ছ শিক্ষাৰ লগত সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ দিশটো বহুক্ষেত্ৰত সংযোজিত নহয়৷ সমাজত উচ্ছ শিক্ষিতৰ সংখ্যা বাঢ়ি গৈছে যদিও তাৰ লগতে হিংসা, সন্ত্ৰাস, ধৰ্ষণো বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিছে৷ নৈতিকতাবোধৰ অৱক্ষয়ে আজিৰ যুৱসমাজক পংগু কৰি পেলাইছে৷ উদণ্ড যুৱকৰ ত্ৰাসত যিদৰে একোগৰাকী যুৱতী বা মহিলা ত্ৰস্তমান, সেইদৰে বহু উদণ্ড যুৱতীৰ কৰ্ম-কাণ্ডত লজ্জিত বহু পিতৃ-মাতৃ৷ উচ্ছ শিক্ষাৰ প্ৰতিষ্ঠানত যুৱক-যুৱতীৰ অশালীন উদ্ভণ্ডালিয়ে অনাগত ভৱিষ্যতক শংকিত কৰি তোলে৷ বহু উচ্ছ শিক্ষিত যুৱক-যুৱতীৰ ব্যৱহাৰত ক্ষোভিত হৈ পৰে অভিভাৱক, শিক্ষক বা সমাজৰ জ্যেষ্ঠজন৷ মাদক দ্ৰব্যৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰতো এই নৈতিকতাহীন শিক্ষাই বিশেষ আগভাগ লৈছে৷ আজিৰ যুৱপ্ৰজন্মৰ বহু উদীয়মান যুৱক-যুৱতীয়েই দুৰ্ঘটনাগ্ৰস্ত হৈ ইহ সংসাৰ ত্যাগ কৰিবলগীয়া হয়৷ ভৱিষ্যৎ সমাজৰ একোটা উঠি অহা উজ্জ্বল নক্ষত্ৰ যেতিয়া নিজৰ ভুলৰ বাবেই দুৰ্ঘটনাত পতিত হ’ব লগা হয়, ইয়ে প্ৰগতিশীল সমাজ এখনৰ গতিধাৰাক মন্থৰ কৰি তোলে৷ তদুপৰি বহু উচ্ছ শিক্ষিতৰ ব্যক্তিকেন্দ্ৰিক মানসিকতায়ো এই গতি ৰোধ কৰাত অৰিহণা যোগাইছে৷ ছ’চিয়েল মিডিয়াত প’ষ্ট লিখি সামাজিক জাগৰণৰ সৃষ্টি কৰিব বিচৰা বহুজনেই বাস্তৱিক ক্ষেত্ৰখনত সমাজৰ প্ৰতি কিমান দায়বদ্ধ সেয়াও সন্দেহৰ আৱৰ্তত৷ তদুপৰি একোজন উচ্ছ শিক্ষিতৰ অসামাজিক কাৰ্যকলাপেও সমাজৰ বিস্তৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে৷ প্ৰগতিশীল সমাজ এখনৰ গতিপ্ৰবাহক ৰোধ কৰিব পৰা কাৰকসমূহৰ ভিতৰত আন এটা মুখ্য কাৰক হ’ল ‘দুৰ্নীতি’৷ কিন্তু লক্ষণীয়ভাৱে ভাৰতীয় সমাজ ব্যৱস্থাত এই দুৰ্নীতিয়ে ৰঘুমলাৰ দৰে সমগ্ৰ দেশ ছানি ধৰিছে৷ অসমতো লোকসেৱা আয়োগৰ দুৰ্নীতিয়ে কেইবাটাও উঠি অহা প্ৰজন্মৰ ভৱিষ্যৎ অন্ধকাৰ কৰি তুলিলে৷ সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ অভাৱে মানুহৰ মনত নীতিৰ পৰিপন্থী মানসিকতাৰ জন্ম দিয়ে আৰু এইধৰণৰ মানসিকতাৰ ফলত মনত যি লালসাৰ জন্ম হয়, সেই লালসাৰ কৰ্মনীতিয়েই হ’ল ‘দুৰ্নীতি’৷ ভাৰতৰ দৰে উন্নয়নশীল দেশ এখনৰ ক্ষেত্ৰত য’ত বেছিসংখ্যক লোকেই দাৰিদ্ৰ্য সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰে, তেনে অৱস্থাত দুৰ্নীতিৰ দৰে ব্যাধিয়ে দেশখনক মৃত্যুৰ কৰাল গহ৩১লৈ আগুৱাই লৈ গৈ আছে৷ কিন্তু দুৰ্ভাগ্যজনকভাৱে দুৰ্নীতিৰ লগত জড়িত বেছিসংখ্যক লোকেই সমাজৰ উচ্ছ শিক্ষিত লোক৷ সেয়েহে সময় থাকোঁতেই শিক্ষাৰ লগত সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ দিশটো সংযোজিত কৰিবৰ হ’ল৷ প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ পৰা উচ্ছ শিক্ষালৈকে শিক্ষাৰ সকলো পাঠ্যক্ৰমত নীতিশিক্ষা আৰু সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ পাঠ বাধ্যতামূলকভাৱে অন্তৰ্ভুক্ত কৰিলেহে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বৌদ্ধিক উৎকৰ্ষ সাধনৰ লগতে সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ দিশটোও সমানে আগুৱাই নিব পৰা যাব৷ সমাজৰ বাকী লোকসকলকো ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱান্বিত কৰিব বিচাৰিলে  ‘মেৰিট গুড’ৰ ধাৰণাটো শিক্ষাৰ লগত লগ লগোৱাটো দৰকাৰ৷ বিখ্যাত অৰ্থনীতিবিদ ৰিচাৰ্ড মাছগ্ৰেভে বিগত পঞ্চাছ দশকতে আগবঢ়োৱা এই ‘মেৰিট গুড’ ধাৰণাই এনে কিছুমান সামগ্ৰীৰ বিষয়ে কৈছিল, যাৰ প্ৰয়োজনীয়তা সমাজৰ আন প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰীতকৈ বহু বেছি৷ শিক্ষা আৰু সামাজিক দায়বদ্ধতাক একেখন মঞ্চৰ পৰাই পৰিচালিত কৰিবলৈ একোটা শিক্ষা প্ৰতিষ্ঠানক এই ধাৰণাৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব পৰা যায়৷ একোখন বিদ্যালয়, মহাবিদ্যালয় বা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সম্পদ কেৱল তাৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবেই সংৰক্ষিত নকৰি সমাজৰ হিতাৰ্থে ব্যৱহাৰ কৰিলে এই সম্পদসমূহৰ প্ৰয়োজনীয়তা সমাজৰ আন প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰীতকৈ বহু বেছি হৈ পৰিব আৰু ইয়ে সমাজত সামাজিক প্ৰমূল্যবোধৰ জন্ম দিয়াত বিশেষ অৰিহণা যোগাব পাৰিব৷