জলাতংকৰ আতংক
... এই ৰোগত আক্ৰান্ত পশুৱে অনবৰত চিঞৰি থাকে, দেহৰ ওজন ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাবলৈ ধৰে, অখাদ্য বস্তু কিছুমান ভক্ষণ কৰিবলৈ উদ্যত হয়, খোৱাৰ প্ৰতি অনীহা হোৱাৰ লগতে দেহৰ ওজন হ্ৰাস পাবলৈ ধৰে আৰু শেষত মৃত্যুক সাবটি লয়৷ আনহাতে, দ্বিতীয় প্ৰকাৰৰ লক্ষণত পশুটোৱে তেনে কোনো বাহ্যিক লক্ষণ প্ৰকাশ নকৰে যদিও জাকৰ পৰা আছুতীয়াকৈ থকাৰ লগতে খাদ্যবস্তু গ্ৰহণ কৰাৰ প্ৰতি অনীহা জগাৰ লগতে ক্ৰমান্বয়ে শুকাই-খীনাই গৈ থাকে আৰু দেহত পানীৰ পৰিমাণ কমি গৈ শেষত মৃত্যুক আঁকোৱালি লয়৷ মানুহৰ ক্ষেত্ৰতো এই ৰোগৰ লক্ষণ হ’ল– স্মৃতিশক্তি হেৰুৱাই পেলোৱা, মানসিক ভাৰসাম্য হেৰুৱাই পেলোৱা, পানীৰ প্ৰতি ভয়, খোৱা-লোৱাৰ প্ৰতি অনীহা, দেহৰ ওজন ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাই শেষত মৃত্যুক আঁকোৱালি লোৱা আদি ...
প্ৰতিবছৰে সমগ্ৰ বিশ্বতে ২৮ ছেপ্টেম্বৰৰ দিনটো বিশ্ব জলাতংক দিৱস হিচাপে উদ্যাপন কৰা হয়৷ মহান বিজ্ঞানী লুই পেষ্টুৰ, যিয়ে জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক টিকা আৱিষ্কাৰেৰে বিশ্ববাসীৰ এক মহৎ উপকাৰ সাধন কৰি গ’ল, তেওঁৰ মৃত্যুবাৰ্ষিকীৰ লগত সংগতি ৰাখি ২০০৭ চনৰ পৰা বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থাই জলাতংক ৰোগৰ ভয়াৱহতাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি আৰু সমাজত সচেতনতা আৰু সজাগতা বৃদ্ধিৰ লক্ষ্যৰে এই দিৱসৰ আয়োজন কৰি আহিছে৷ এই বছৰৰ বিষয়বস্তু হৈছে– 'End Rabies: Collaborate, vaccinate', অৰ্থাৎ ‘জলাতংক নিঃশেষ কৰা: সহযোগিতা আৰু টিকাকৰণ’৷ জলাতংক বুলি ক’লে নতুনকৈ হয়তো কাকোৱেই বুজোৱাৰ প্ৰয়োজন নাই৷ জলাতংক ৰোগৰ ইতিহাস অতি প্ৰাচীন৷ বিশ্বত দেখা বিভিন্ন উভ-সংক্ৰামক ৰোগৰ অন্যতম এই জলাতংক ৰোগক লৈ বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত বিভিন্ন কাহিনী তথা জনশ্ৰুতি প্ৰচলিত হৈ আহিছে, যিয়ে বহন কৰে মানৱ সমাজত এই ৰোগৰ প্ৰতি থকা ভয়৷ অতীজৰে পৰা বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত এই ৰোগৰ সংক্ৰমণত এক বৃহৎসংখ্যক লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছে আৰু আজিৰ দিনতো বছৰি এক বুজনসংখ্যক ৰোগীয়ে এই ৰোগৰ কবলত পৰি প্ৰাণ হেৰুৱাই আহিছে৷ সকলো উষ্ণৰক্তী প্ৰাণীয়েই এই ৰোগত আক্ৰান্ত হয় আৰু পৃথিৱীৰ কেইখনমান সৰু দ্বীপৰাষ্ট্ৰক বাদ দি প্ৰায় সকলো অঞ্চলতে এই ৰোগ বিয়পি আছে৷ যি ৰোগৰ লক্ষণত ৰোগীয়ে পানীৰ প্ৰতি সৃষ্টি হোৱা ভয়ৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়েই কালক্ৰমত সেয়া হাইড্ৰ’ফ’বিয়া নাম পায় আৰু অসমীয়াত সেয়া জলাতংক নামেৰে স্থান পালে৷ আমাৰ অসমৰ গ্ৰাম্য সমাজত এই ৰোগ সাধাৰণতে বলিয়া হোৱা, জঁকা বা জলাতংক আদি নামেৰে পৰিচিত৷
লুই পেষ্টুৰ, যিয়ে জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক টিকা আৱিষ্কাৰেৰে বিশ্ববাসীৰ এক মহৎ উপকাৰ সাধন কৰি গ’ল, তেওঁৰ সেই যুগান্তকাৰী আৱিষ্কাৰো কিন্তু ভুকুতে পকা কলৰ দৰে নাছিল৷ যিহেতু বলিয়া কুকুৰ বা মেকুৰীয়ে কামুৰিলে এই ৰোগৰ বিষাণু আক্ৰান্ত জন্তুৰ লেলাৱতীৰ মাধ্যমেৰে সেই কামোৰা ঘাৰ মাজেৰে সুস্থ জীৱ-জন্তু বা মানুহৰ দেহলৈ বিয়পে, তেনেস্থলত প্ৰতিষেধক টিকা আৱিষ্কাৰৰ পূৰ্বে তেনে জন্তুৱে কামোৰা ঘাত গৰম লো বা আন পদাৰ্থৰে স্পৰ্শ কৰি দিয়া হৈছিল৷ এবাৰ লুই পেষ্টুৰৰ সন্মুখতেই এজন লোকক তেনে বলিয়া কুকুৰে কামুৰিছিল আৰু লোকজনে লগে লগে ওচৰৰে কমাৰশাল এটাৰ ভিতৰলৈ সোমাই গৈছিল৷ তাৰ ঠিক কিছু সময় পাছতেই কমাৰশালৰ ভিতৰৰ পৰা এক চিৎকাৰ ভাঁহি আহিছিল আৰু পেষ্টুৰে কমাৰশালৰ ভিতৰলৈ সোমাই গৈ দেখিছিল যে কমাৰজনে জুইৰ পৰা উলিয়াই অনা এডাল টিক্টিকিয়া ৰঙা গৰম লোৰে লোকজনৰ কামোৰা অংশ স্পৰ্শ কৰি দিছে আৰু তেতিয়াৰে পৰা লুই পেষ্টুৰৰ মনত জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক টিকা আৱিষ্কাৰৰ চিন্তাই ঠাই পাইছিল আৰু বিশ্বৰ পৰা এই ৰোগক বিদায় দিয়াৰ উদ্দেশ্যে এই ৰোগৰ প্ৰতিষেধক আৱিষ্কাৰ কৰাৰ পণ লৈ শেষত সফল হৈছিল৷ অৱশ্যে এই ৰোগ পৃথিৱীৰ পৰা সম্পূৰ্ণৰূপে নিৰ্মূল নহ’লেও কিছু পৰিমাণে নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো সম্ভৱপৰ হ’ল৷ উল্লেখ্য, আগন্তুক ২০৩০ চনৰ ভিতৰত কুকুৰৰ পৰা মানুহলৈ সংক্ৰমিত মাৰাত্মক জলাতংক ৰোগ নিৰ্মূলকৰণৰ বাবে এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰচেষ্টা ইতিমধ্যে আৰম্ভ কৰা হৈছে৷ ‘গ্ল’বেল এলায়েঞ্চ ফ’ৰ ৰেবিজ কণ্ট্ৰ’ল’ নামৰ যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ এটা সংস্থাৰ অগ্ৰণী ভূমিকাৰে পশু আৰু মানৱ স্বাস্থ্যৰ লগত জড়িত সকলো আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ সমৰ্থনত ব্যাপক হাৰত প্ৰতিষেধক চিটাকৰণ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত সচেতনতা বৃদ্ধিৰ জৰিয়তে এই প্ৰচেষ্টাক সাৰ্থক কৰিবলৈ প্ৰয়াস কৰাত বিশ্বৰ সকলো ৰাষ্ট্ৰ একগোট হৈছে৷ ইয়াৰ সৈতে সংগতি ৰাখিয়েই প্ৰতিবছৰে ২৮ ছেপ্টেম্বৰত উদ্যাপন কৰা বিশ্ব জলাতংক দিৱস উপলক্ষে পশু আৰু মানৱ স্বাস্থ্যক্ষেত্ৰৰ সৈতে জড়িত অনুষ্ঠান-প্ৰতিষ্ঠানসমূহে বিভিন্ন কাৰ্যসূচী ৰূপায়িত কৰি আহিছে৷
জলাতংক ৰোগৰ সৈতে আমি কম-বেছি পৰিমাণে প্ৰায় সকলোৱেই হয়তো পৰিচিত৷ সাধাৰণতে কুকুৰ, শিয়াল, হায়েনা আদিয়ে এই ৰোগৰ বাহক হিচাপে কাম কৰে, যিয়ে এই ৰোগত সাধাৰণতে আক্ৰান্ত হোৱাৰ লগতে দেহত এই ৰোগৰ বীজাণু কঢ়িয়াই ফুৰে৷ আক্ৰান্ত পশুৰ লেলাৱতীৰ মাধ্যমেৰে এই ৰোগৰ বীজাণু বা ভাইৰাছ নিঃসৰিত হয় আৰু যেতিয়া এনে আক্ৰান্ত পশুৱে সুস্থ পশু বা মানুহক কামোৰে, তেনে পশুৰ লেলাৱতীৰ মাধ্যমেৰে এই ৰোগৰ ভাইৰাছ সুস্থ পশু বা মানুহৰ শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰে৷ তেনে আক্ৰান্ত প্ৰাণীৰ স্নায়ুৰ মাধ্যমেৰে বীজাণুসমূহ কেন্দ্ৰীয় স্নায়তন্ত্ৰ অৰ্থাৎ মস্তিষ্কৰ দিশে গতি কৰে৷ এটা সময়ত কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰক আক্ৰান্ত কৰি জলাতংক ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে৷ অকল যে জলাতংক ৰোগত আক্ৰান্ত কুকুৰ-মেকুৰীয়েহে কামুৰিলে জলাতংক ৰোগ হয় তেনে নহয়, জলাতংক ৰোগত আক্ৰান্ত যিকোনো পশু বা মানুহৰ লেলাৱতীৰ মাধ্যমেৰে এই ৰোগৰ বীজাণু নিঃসৰিত হয় আৰু তেনে যিকোনো প্ৰাণীয়েই কামুৰিলে জলাতংক ৰোগৰ বীজাণু সুস্থ প্ৰাণীৰ দেহলৈ বিয়পিব পাৰে৷ সেয়েহে সময়মতে প্ৰতিষেধক টিকা গ্ৰহণ নকৰিলে আক্ৰান্ত পশুৱে কামোৰাৰ পাছত সুস্থ পশু বা মানুহ জলাতংক ৰোগত আক্ৰান্ত হোৱাটো এশ শতাংশই নিশ্চিত বা আক্ৰান্ত হোৱাৰ সম্ভাৱনা ক্ৰমান্বয়ে বাঢ়ি যায়৷ এই ৰোগৰ লক্ষণসমূহ মূলতঃ দুই প্ৰকাৰৰ৷ একপ্ৰকাৰ লক্ষণত আক্ৰান্ত জন্তু বা পশুটোৰ দেহত জ্বৰ উঠাৰ লগতে অতিপাত উত্তেজিত হয়, আন পশু বা মানুহ দেখিলে খেদি আহে আৰু কামুৰিবলৈ চেষ্টা কৰে, মুখৰ পৰা অনবৰত লালটি নিঃসৰিত হৈ থকাৰ লগতে তেনে লালটি দীঘল সূতাসদৃশ হয় আৰু তেনে পশুৰ চাৱনিও ভয়াৰ্ত হয়৷ আক্ৰান্ত পশুৱে অনবৰত চিঞৰি থাকে, দেহৰ ওজন ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাবলৈ ধৰে, অখাদ্য বস্তু কিছুমান ভক্ষণ কৰিবলৈ উদ্যত হয়, খোৱাৰ প্ৰতি অনীহা হোৱাৰ লগতে দেহৰ ওজন হ্ৰাস পাবলৈ ধৰে আৰু শেষত মৃত্যুক সাবটি লয়৷ আনহাতে, দ্বিতীয় প্ৰকাৰৰ লক্ষণত পশুটোৱে তেনে কোনো বাহ্যিক লক্ষণ প্ৰকাশ নকৰে যদিও জাকৰ পৰা আছুতীয়াকৈ থকাৰ লগতে খাদ্যবস্তু গ্ৰহণ কৰাৰ প্ৰতি অনীহা জগাৰ লগতে ক্ৰমান্বয়ে শুকাই-খীনাই গৈ থাকে আৰু দেহত পানীৰ পৰিমাণ কমি গৈ শেষত মৃত্যুক আঁকোৱালি লয়৷ মানুহৰ ক্ষেত্ৰতো এই ৰোগৰ লক্ষণ হ’ল– স্মৃতিশক্তি হেৰুৱাই পেলোৱা, মানসিক ভাৰসাম্য হেৰুৱাই পেলোৱা, পানীৰ প্ৰতি ভয়, খোৱা-লোৱাৰ প্ৰতি অনীহা, দেহৰ ওজন ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাই শেষত মৃত্যুক আঁকোৱালি লোৱা আদি৷
পদপথৰ গৰাকীবিহীন কুকুৰ, শিয়াল, হায়েনা আদি মূলতঃ এই ৰোগৰ বীজাণুৰ বাহক হোৱাৰ উপৰি এই ৰোগত প্ৰধানকৈ আক্ৰান্ত হোৱা দেখা যায়৷ এনে প্ৰাণীয়েই মূলতঃ জলাতংক ৰোগৰ বাবে জগৰীয়া, তেনেস্থলত এনেবোৰ প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত আমি সকলোৱেই কিছু সতৰ্কতামূলক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা উচিত৷ শেহতীয়াকৈ কিছু তথ্য আহিছে যে বনাঞ্চলৰ দাঁতি-কাষৰীয়া অঞ্চলত চৰি ফুৰা গৰু-ম’হ, ছাগলী আদি শিয়াল, হায়েনা আদিৰ আক্ৰমণৰ বলি হয় আৰু বহুক্ষেত্ৰত এনে আক্ৰমণ দৃষ্টিৰ অগোচৰে ৰৈ যায়৷ ইয়াৰ ফলত কেতিয়াবা এনে ঘৰচীয়া জীৱ-জন্তু জলাতংক ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ নীৰৱে মৃত্যুক আঁকোৱালি ল’বলগা হয়৷ কেতিয়াবা মানুহো এনেবোৰ জন্তুৰ আক্ৰমণৰ বলি হ’বলগা হয় আৰু সেই বাবে এনে বনৰীয়া জন্তুৱে কামুৰিলে জলাতংক ৰোগৰ ক্ষেত্ৰত মানি চলিবলগীয়া বিধিসমূহ মানি চলাটো অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয়৷ বিশেষকৈ দুৰ্ঘটনাবশতঃ যদি কেতিয়াবা এনে প্ৰাণীৰ আক্ৰমণৰ সন্মুখীন হোৱা যায়, তেনেক্ষেত্ৰত অনতিপলমে প্ৰয়োজনীয় চিকিৎসা সেৱা তথা জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক গ্ৰহণ কৰা উচিত, কাৰণ তেনে পশু জলাতংক ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ থাকিব পাৰে৷ সেয়েহে এনে পশুৱে কামুৰিলে সতৰ্কতামূলক ব্যৱস্থা তথা প্ৰাথমিক চিকিৎসা হিচাপে প্ৰথম পৰ্যায়ত কামোৰা ঘা টুকুৰা অনতিপলমে পৰিষ্কাৰ নলৰ পানীৰে কাপোৰ ধোৱা চাবোন বা ক্ষাৰযুক্ত চাবোনেৰে ভালদৰে ধুব লাগে আৰু তাৰ পাছত সেই অংশত এণ্টিচেপ্টিক মলম বা লোচন প্ৰয়োগ কৰিব লাগে৷ তাৰ পাছত ততাতৈয়াকৈ চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি সময়মতে জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক গ্ৰহণ কৰা উচিত৷ ইয়াৰে প্ৰথমটো টিকা কামোৰাৰ ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰত লোৱাটো অত্যন্ত জৰুৰী আৰু তাৰ পাছৰ পৰ্যায়ত ক্ৰমে ৩, ৭, ১৪, ২৮ আৰু ৯০ দিনত গ্ৰহণ কৰা উচিত৷ টিকা গ্ৰহণ কৰা দিনকেইটাৰ কোনো হীনদেঢ়ি হোৱা অনুচিত৷ আনহাতে কোনো জন্তুৰ দেহত জলাতংক ৰোগৰ লক্ষণ প্ৰকট হ’লে তেনে পশুৰ পৰা দূৰৈত অৱস্থান কৰা উচিত৷ তদুপৰি পদপথৰ গৰাকীবিহীন কুকুৰ বা আন জীৱ-জন্তু আদিক স্পৰ্শ কৰিলে সুৰক্ষা ব্যৱস্থা যেনে ৰাবাৰৰ হাতমোজা আদি পিন্ধিহে স্পৰ্শ কৰা উচিত৷ আনহাতে, জলাতংক ৰোগত আক্ৰান্ত পশুৰ মৃত্যু হ’লে তেনে পশুক দকৈ গাঁত খান্দি পুতি পেলোৱাৰ লগতে তেনে প্ৰাণীৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা বিভিন্ন সা-সামগ্ৰী পুৰি পেলোৱা উচিত৷
আজি আমাৰ ৰাজ্যখনত পদপথৰ কুকুৰৰ সংখ্যা লেখহীন আৰু তেনেবোৰ কুকুৰৰ এক বুজনসংখ্যকেই দেহত জলাতংক ৰোগৰ বীজাণু কঢ়িয়াই ফুৰিছে আৰু এনে গৰাকীবিহীন কুকুৰৰ পৰা পথচাৰী আক্ৰমণৰ সন্মুখীন হোৱাটো এটা সাধাৰণ ঘটনা৷ আনহাতে, এনে কুকুৰৰ অনিয়ন্ত্ৰিত বংশবৃদ্ধিয়ে ইহঁতৰ সংখ্যা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগোৱাৰ লগতে জলাতংক ৰোগৰ আক্ৰান্তৰ সম্ভাৱনীয়তাও বৃদ্ধি কৰিছে৷ তেনেক্ষেত্ৰত এনেবোৰ কুকুৰৰ জন্মনিয়ন্ত্ৰণ আজিৰ দিনত এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয় হৈ পৰিছে৷ কিয়নো, এনেবোৰ কুকুৰে দেহত যে অকল জলাতংক ৰোগৰ বীজাণুৱে কঢ়িয়াই ফুৰিব পাৰে তেনে নহয়, মানৱ দেহৰ বাবে অপকাৰী আন ৰোগৰ বীজাণুৰো অন্যতম বাহক হিচাপে কাম কৰে এনেবোৰ কুকুৰে৷ সেয়েহে বন্ধ্যাকৰণেৰে এনেবোৰ কুকুৰৰ জন্মনিয়ন্ত্ৰণ অতিশয় জৰুৰী৷ সম্ভৱ হ’লে এনেবোৰ কুকুৰক জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক প্ৰদান কৰাটো অতি প্ৰয়োজন৷ তদুপৰি বহু লোকে পদপথৰ গৰাকীবিহীন কুকুৰ, মেকুৰী আদিক প্ৰতিপালনৰ দায়িত্ব লৈ অহা দেখা গৈছে যদিও পশুৰ এনেবোৰ ৰোগৰ পৰা বাচি থাকিবৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সতৰ্কতামূলক ব্যৱস্থাৱলী গ্ৰহণ কৰাৰ পৰা বিৰত থকা দেখা যায়৷ আজিৰ দিনত বহুতৰে ঘৰত পোহনীয়া জন্তু হিচাপে কুকুৰ বা মেকুৰী এটা ৰখাটো একপ্ৰকাৰ চখ হৈ পৰিছে যদিও তেনে জন্তুক জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক টিকা সময়মতে প্ৰদান কৰিব লাগে৷ অন্যথা এইবোৰৰ পৰা জলাতংক ৰোগ বিয়পিব পাৰে৷ এনে বিভিন্ন কাৰকৰ বাবেই জলাতংকৰ দৰে মানৱ সমাজৰ বাবে অভিশাপস্বৰূপ এই ৰোগটোক আজিও বিশ্বৰ পৰা সম্পূৰ্ণৰূপে বিদায় দিবলৈ সম্ভৱপৰ হৈ উঠা নাই৷
জলাতংকৰ আতংকৰ পৰা আমি কোনেও মুক্ত নহয় আৰু বিভিন্ন কাৰকে ইয়াক বিশ্বৰ পৰা সম্পূৰ্ণৰূপে বিদায় দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতিবন্ধক হৈ থিয় দিছে৷ কাৰণ প্ৰতিষেধক টিকা গ্ৰহণেই হৈছে ইয়াৰ একমাত্ৰ চিকিৎসা আৰু আক্ৰান্ত হোৱাৰ পাছত বা ৰোগৰ লক্ষণ প্ৰকাশ পোৱাৰ পাছত তেনে প্ৰাণীৰ মৃত্যু নিশ্চিত আৰু তাৰ কোনো চিকিৎসা নাই৷ আনহাতে আমাৰ সমাজত প্ৰচলিত কিছুমান অন্ধবিশ্বাস তথা মুখৰোচক কাহিনীয়ে এই ৰোগটোক আঁতৰাই ৰখাত বিভিন্ন সময়ত প্ৰতিবন্ধকতাৰ সৃষ্টি কৰি আহিছে৷ আজিও আমাৰ কিছু কিছু গ্ৰামাঞ্চলত কুকুৰে কামুৰিলে জলাতংক ৰোগৰ প্ৰতিষেধক গ্ৰহণ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে বেজ বা কবিৰাজৰ শৰণাপন্ন হয়, ফলত তেনে কুকুৰ বা জন্তু যদিহে জলাতংকত আক্ৰান্ত, তেনে কুকুৰে কামোৰা লোক জলাতংক ৰোগৰ চিকাৰ হোৱাটো নিশ্চিত৷
এই ৰোগৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিবলৈ হ’লে স্বাস্থ্য বিভাগ, পশু চিকিৎসা বিভাগ, বন বিভাগ আদিয়ে সমিল-মিলেৰে তথা যুটীয়া প্ৰকল্প গ্ৰহণেৰে আগবাঢ়িব লাগিব৷ যিহেতু এই বছৰৰ বিষয়বস্তুতেই জলাতংক নিঃশেষ কৰিবৰ বাবে সহযোগিতা আৰু টিকাকৰণ, সেই বাবে এনে দৃষ্টিভংগীৰে আগবাঢ়িব লাগিব৷ মনত ৰাখিব লাগিব যে প্ৰতিষেধক টিকা গ্ৰহণেই হৈছে জলাতংক ৰোগৰ পৰা পৰিত্ৰাণৰ একমাত্ৰ উপায়৷
[২৮ ছেপ্টেম্বৰৰ জলাতংক দিৱস উপলক্ষে প্ৰকাশিত]