সঁচাকৈয়ে মা এক আশ্চৰ্য, চমৎকাৰ

... এটা দিন মাতৃ দিৱস হিচাপে পালনৰ অৰ্থ বছৰৰ আন দিনত মাক পাহৰি থকাটো নুবুজায়৷ ইয়াক এটা সাংকেতিক অৰ্থতো ল’ব পাৰি৷ মাতৃক এটা বিশেষ মৰ্যাদা দিবৰ বাবে বছৰৰ এটা দিন বাছি লোৱা হৈছে৷ যি হওক, সকলো যুক্তি-তৰ্কৰ বাহিৰলৈ গৈও কওঁ, হওকচোন বাৰু, বছৰৰ এটা দিনেই হওক, এই এটা বিশেষ দিনত আমি প্ৰত্যেকেই আমাৰ জন্মদাত্ৰী মাক এবাৰ মনত পেলাওঁ, অলপ মৰম কৰোঁ, শ্ৰদ্ধা কৰোঁ বা স্মৰণ কৰোঁ ...

আজি [মে’ৰ দ্বিতীয় দেওবাৰ] মাৰ দিন৷ অৰ্থাৎ মাতৃ দিৱস৷ আজিৰ এই পৱিত্ৰ দিনটোত আমি প্ৰত্যেকেই অন্ততঃ এবাৰ নিজৰ মাৰ কথা ভাবোঁচোন বা মাক মনত পেলাওঁচোন৷

এই লেখাটো মই মোৰ মাৰ বিষয়ে লিখা লেখা নহয়৷ ওপৰে ওপৰে চালে এইখন মোৰ মাৰ বিষয়ে লিখা ব্যক্তিগত লেখা যেন লাগিব পাৰে৷ আচলতে এইখন আমাৰ প্ৰত্যেকৰে মাৰ ক্ষেত্ৰত কম-বেছি পৰিমাণে প্ৰযোজ্য৷ এই পৃথিৱীৰ প্ৰতিগৰাকী মা আচলতে একেই৷

‘মা’ বুলি ক’লে কিমানযে চিনাকি দৃশ্য চকুৰ আগত অগা-ডেৱা কৰেক্ক হাজাৰ-বিজাৰ তেনেকুৱা দৃশ্যৰ মাজত সঘনাই আমনি কৰা এটা দৃশ্য হ’ল এনেকুৱা– সমনীয়াৰ সৈতে খৰধৰকৈ স্কুলৰ পৰা ঘৰলৈ উভতি আহিছোঁ৷ পেটত প্ৰচণ্ড ভোক৷ আকৌ ভাতকেইটা খায়েই লগৰীয়াৰ সৈতে খেলিবলৈ যাব লাগে৷ পদূলিমুখৰ পৰাই চিঞৰিছোঁ– মা ভাত দে৷ ঘৰত সোমাই কিতাপ-বহীৰ বোজাটো দলি মাৰি থৈ নামমাত্ৰ হাত-মুখ-ভৰি ধুই আহি ভাতৰ পাতত বহিছোঁ৷ কাণে-নাকে ভাতকেইটা গুঁজি আকৌ চিঞৰিছোঁ– মা, মই খেলিবলৈ গ’লোঁ৷ গামোচা এখন বিচাৰি মুখখন মচিবলৈও যেন সময় নাছিল৷ হাত-মুখ মচিবৰ বাবে সকলো সময়তে আমাৰ বাবে সহজলভ্য আছিল মাৰ চাদৰৰ আঁচলটো৷ গতিকে মাৰ চাদৰৰ আঁচলত মুখ আৰু হাত মচি দৌৰ দিছিলোঁ৷ হয়তো ভালদৰে মুখখন আৰু হাতখন ধুবলৈও সময় নাছিল৷ হয়তো মুখ আৰু হাতত দালি আৰু আঞ্জাৰ হালধীয়া লাগিয়েই আছিল৷ মাৰ চাদৰৰ আঁচলটো হালধীয়া হৈ গৈছিল...৷ 

ৰুডিয়াৰ্ড কিপলিঙে কৈছিল– God could not be everywhere, and therefore He made mothers. মাৰ বিষয়ে ভাবিলে এই বাক্যটোৱেই প্ৰথম মোৰ মনলৈ আহে৷ মাৰ বিষয়ে জানিবলৈ, মাৰ বিষয়ে ভাবিবলৈ বা মাক বৰ্ণনা কৰিবলৈ ইয়াতকৈ সুন্দৰ বাক্য আৰু কি থাকিব পাৰে! এটা মাত্ৰ বাক্য, অথচ সেই বাক্যতেই যেন মাৰ বিষয়ে সকলো বৰ্ণনা সম্পূৰ্ণ৷ ইয়াতকৈ আৰু অধিক বৰ্ণনাৰ কি প্ৰয়োজন?

মই ব্যক্তিগতভাৱে মাৰ দিৱস বা Mother’s Day বৰ পছন্দ নকৰোঁ৷ বছৰৰ এটা মাত্ৰ দিনত আমি মাৰ কথা মনত পেলাব লাগে কিয়? মাৰ কথা ভাবিবলৈ, মাক মৰম কৰিবলৈ, মাক শ্ৰদ্ধা জনাবলৈ [বা স্বৰ্গগতা মাক স্মৰণ কৰিবলৈ] বছৰৰ এটা মাত্ৰ বিশেষ দিন কিয়? এয়া আচলতে আমাৰ সংস্কৃতি নহয়৷ আজিকালি আমাৰ মাজতো বিভিন্ন দিৱস পালন কৰা হয়৷ হয়তো মাতৃ দিৱসো তেনে এটা দিন৷ অৱশ্যে, কথাটো আন ধৰণেও ভাবিব পাৰি৷ এটা দিন মাতৃ দিৱস হিচাপে পালনৰ অৰ্থ বছৰৰ আন দিনত মাক পাহৰি থকাটো নুবুজায়৷ ইয়াক এটা সাংকেতিক অৰ্থতো ল’ব পাৰি৷ মাতৃক এটা বিশেষ মৰ্যাদা দিবৰ বাবে বছৰৰ এটা দিন বাছি লোৱা হৈছে৷ যি হওক, সকলো যুক্তি-তৰ্কৰ বাহিৰলৈ গৈও কওঁ, হওকচোন বাৰু, বছৰৰ এটা দিনেই হওক, এই এটা বিশেষ দিনত আমি প্ৰত্যেকেই আমাৰ জন্মদাত্ৰী মাক এবাৰ মনত পেলাওঁ, অলপ মৰম কৰোঁ, শ্ৰদ্ধা কৰোঁ বা স্মৰণ কৰোঁ৷

‘মা’ শব্দটোৱেই হৈছে পৃথিৱীৰ মধুৰতম শব্দ৷ নিজৰ মনতে কেইবাৰমান আওৰাই চালেই গম পোৱা যায় সঁচাকৈয়ে কিমান মিঠা এই শব্দটো৷ ইমান সৰু আৰু চুটি শব্দটোতেই সোমাই আছে কিমানযে মৰম! পৃথিৱীৰ সমস্ত মৰম, চেনেহ, ভালপোৱা যেন সোমাই আছে এই এটা মাত্ৰ শব্দতেই৷ হয়তো আমাৰ জীৱনত এনে এটা দিন নাযায়, যিদিনা মুখেৰেই হওক বা মনতেই হওক আমি মা শব্দটো এবাৰৰ বাবে হ’লেও উচ্ছাৰণ নকৰোঁ৷ সুখ-দুখ, হাঁহি-কান্দোন সকলো সময়তে আমি অজানিতভাৱে হ’লেও মাক বিচাৰোঁ৷ কেৱল সুখ বা আনন্দৰ সময়তে নহয়, দুখ-কষ্ট, বিষাদৰ মাজতো আমাৰ মুখেৰে ওলায় মা শব্দটো৷ অন্তৰত আঘাত পালে, কিবা শোক পালে মাক মাতোঁ৷ ক’ৰবাত দুখ পালে, উজুতি খালে মাক বিচাৰোঁ৷ অসুখ-বিসুখ হ’লে, মূৰটো বিষালে, কঁকাল বিষালে, খাওঁতে জ্বলা পালে, কাঁইটে বিন্ধিলে, হঠাতে ভয় খালে মুখেৰে ওলায় কেৱল ‘মা’৷

‘মা’ মানেই যেন ত্যাগ৷ গোটেই জীৱন মায়ে দেখোন ত্যাগেই কৰিলে৷ সেই যে বিয়া হোৱাৰ দিন ধৰি...৷ এদিন নিজৰ ঘৰখন ত্যাগ কৰি ওলাই আহিছিল৷ তাৰপাছত কেৱল ত্যাগ আৰু ত্যাগ৷ স্বামীৰ বাবে, নিজৰ নতুন ঘৰখনৰ বাবে, পাছলৈ সন্তানৰ বাবে কেৱল ত্যাগ৷ ঘৰখন এৰি অহাৰ পাছত ত্যাগ কৰিলে নিজৰ উপাধি৷ আৰু পাছলৈ ত্যাগ কৰিলে নিজৰ নামটোও৷ চৰকাৰী কাম-কাজৰ বাহিৰে আন কামত হেৰাই থাকিল মাৰ নামটো৷ প্ৰথমতে অমুকৰ পত্নী৷ আমাৰ জন্মৰ পাছত অমুকৰ মা, তমুকৰ মা৷ কেৱল সেয়াইতো নহয়, মাই ত্যাগ কৰিলে নিজৰ হ’বী৷ ত্যাগ কৰিলে নিজৰ ভালপোৱা, বেয়া পোৱা৷ নিজৰ ভাল পোৱা বেয়া পোৱা বুলি যে কিবা আছিল, সেই কথাটোকেই পাহৰি থাকিল৷ আনকি নিজে কি খাই ভাল পাইছিল, বেয়া পাইছিল সেই কথাও যেন পাহৰি থাকিল৷ বিয়াৰ পাছতে স্বামীয়ে [অৰ্থাৎ দেউতাই] কি খাই ভাল পাইছিল, আৰু পাছলৈ নিজৰ ল’ৰাকেইটাই [অৰ্থাৎ আমি ভাইকেইটাই] কি খাই ভাল পাওঁ সেইবোৰ লৈয়েইতো গোটেই জীৱন ব্যস্ত থাকিল৷ মোৰ কেতিয়াবা ভাবিলে আচৰিত লাগে, মাকবোৰৰ কোনো নিজা পছন্দ-অপছন্দ নাথাকে নেকি? দেউতাকে অমুক খাই ভাল পায়, ডাঙৰ ল’ৰাটোৱে অমুক খাই ভাল পায়, মাজু ল’ৰাটোৱে অমুক খাই ভাল পায়, সৰু ল’ৰাটোৱে অমুক খাই ভাল পায়– এনে কথাবোৰতে লাগি থাকিল৷ কেতিয়াও শুনা নাই– ‘মই অমুক খাই ভাল পাওঁ’৷ আমাৰ বাবে চিন্তা কৰোঁতে নিজৰ ভালপোৱাবোৰ, নিজৰ পছন্দ-অপছন্দবোৰ যেন হেৰাই থাকিল৷ 

সেইবোৰ কৰি স্বীকৃতি পালেনে? নাপালে৷ স্বীকৃতিও ত্যাগ কৰিলে৷ কাৰ ঘৰ বুলি সুধিলে মানুহে দেউতাৰ নাম কয়, মাৰ নাম নকয়৷ পাছলৈ আমি ডাঙৰ হোৱাত আমাৰ নামেৰে কয়– অমুকৰ ঘৰ, তমুকৰ ঘৰ৷ মাৰ নাম নকয়৷ মাৰ নাম ক’লে কোনেও চিনি নাপায়৷

পৃথিৱীৰ বহুতো বিখ্যাত আৰু শ্ৰেষ্ঠ ব্যক্তিয়ে জীৱনত মাতৃৰ অৱদানৰ কথা কৃতজ্ঞতাৰে স্বীকাৰ কৰি থৈ গৈছে৷ আব্ৰাহাম লিংকনে কৈছিল– ‘All that I am, or hope to be, I owe to my angel mother.’ একেদৰে জৰ্জ ৱাশ্বিংটনে মাতৃৰ বিষয়ে লিখিছিল– ‘My mother was the most beautiful woman I ever saw. All I am I owe to my mother. I attribute all my success in life to the moral, intellectual and physical education I received from her.’ সঁচাকৈয়ে, মা শব্দটো যেনেদৰে পৃথিৱীৰ মধুৰতম শব্দ, একেদৰে প্ৰতিগৰাকী মায়েই কিজানি নিজৰ সন্তানৰ বাবে পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ ধুনীয়া নাৰী৷ কেৱল শাৰীৰিক আৰু মুখৰ সৌন্দৰ্যই এগৰাকী নাৰীক ধুনীয়া নকৰে৷ সন্তানৰ প্ৰতি থকা মাতৃৰ মমত্ত্বইহে মাতৃগৰাকীক ধুনীয়া কৰি তোলে৷

লিঅ’নাৰ্ডো ডিকাপ্ৰিঅ’ই কৈছিল– ‘My mother is a walking miracle.’ সঁচাকৈয়ে মা যেন এক আশ্চৰ্য, এক চমৎকাৰ৷

মোৰ এতিয়া অৱসৰ পাবৰ বয়স হৈছে৷ দাদাহঁতে ইতিমধ্যে অৱসৰ পালে৷ অথচ আজিলৈকে আমাৰ ভাই চাৰিজনৰ জন্মদিনবোৰ মাই পাহৰি যোৱা নাই, ভুল হোৱা নাই৷ মোৰ জন্মদিনৰ দিনা পুৱাই প্ৰথম ফোনটো মাৰ পৰাই আহে৷ এতিয়াও আমাৰ প্ৰত্যেকৰে জন্মদিনত মায়ে শৰাই দিয়ে৷ কেৱল আমাৰেইনে? আমাৰ ল’ৰা-ছোৱালীবোৰৰ, অৰ্থাৎ নাতি-নাতিনীৰ জন্মদিনবোৰো মাৰ মনত আছে৷ ভুল হোৱা নাই কোনোদিন৷ আমি আনৰ জন্মদিন ম’বাইলত ছেভ কৰোঁ৷ তাৰ পাছতো পাহৰোঁ৷ মাই ম’বাইলত ছেভ কৰিবও নাজানে৷ কিন্তু ভুল হোৱা নাই কোনোদিন৷ এক আ(ৰ্য৷

মই কি খাই ভাল পাওঁ মাই জানে, মনত আছে৷ ঘৰলৈ গ’লে সেইবোৰ ৰান্ধে৷ কোনেও মনত পেলাবলগীয়া নহয়৷ ঘৰতে কৰা আম বা আমলখিৰ আচাৰখিনি, বাৰীত হোৱা খুতুৰা শাকমুঠি, ঘৰৰ চালত থকা কোমোৰাটো, ঘৰৰ গাখীৰকণৰ সৰখিনি কাঢ়ি কাঢ়ি নিজ হাতে কৰা ঘিউকণ– সেইবোৰ জানো পাহৰিব পাৰি? মোৰ সন্তানৰ বাবে বা আজিকালিৰ ল’ৰা-ছোৱালীৰ বাবে খুতুৰা শাক, কোমোৰাৰ মূল্য নাথাকিব পাৰে, কিন্তু মোৰ বাবে সেইবোৰ দেখোন অমূল্য সম্পদ৷

এই বয়সতো মই মাৰ বাবে এটা সৰু ল’ৰা৷ এতিয়াও যেন মই মোৰ নিজৰ যত্ন ল’বলৈ শিকা নাই, জনা হোৱা নাই৷ ফোনটো কৰিলে মোৰহে খবৰ সোধে৷ মাতটো অলপ ভাগিছে, চৰ্দি লাগিছে নেকি? কাহ এটা মাৰিলোঁ, গা ভাল নহয় নেকি? ৰাতি ঠাণ্ডা নলগাবি৷

গোটেই জীৱন মাই আমাক কেৱল দিলেহে৷ আমি কি দিলোঁ? আমাৰ পৰা কি বিচাৰিলে? একো নিবিচাৰিলে৷ কেতিয়াবা কিবা সৰু-সুৰা বস্তু দিলেও কয়–‘কিয়নো আনিলি ইমান দাম দি৷ মোৰ আছেই৷’ কোনোদিনে কোনো দাবী নাই৷ মাতৃ দিৱসৰ দিনাও মায়ে আমাৰ পৰা নিবিচাৰে কোনো কাৰ্ড, নিবিচাৰে অলংকাৰ, নিবিচাৰে ফুলৰ থোপা৷ নিবিচাৰে হোটেলত এসাঁজ খাবলৈ৷ তাৰ সলনি নিজ হাতেৰে এসাঁজ ৰান্ধি খুৱাবলৈহে বিচাৰে৷

এতিয়াও মনত পৰে, এসময়ত মাই যে ৰান্ধিছিল মাংসৰ আঞ্জাখন! আজি আমাৰ ঘৰত বিভিন্ন মচলা দি ৰন্ধা চিকেন বা মাটনৰ ৰেচিপিবোৰৰ তুলনাত মায়েনো কি মচলা দিছিল? উতলি থকা মাংসৰ আঞ্জাখনত পেলাই দিছিল পটাত থুপথুপীয়াকৈ বটা জিৰা-ধনিয়া-জালুকৰ মিশ্ৰণখিনি৷ আঃ, কি মলমলীয়া গোন্ধ৷ জীৱনত মই মাংসৰ কিমান ৰেচিপি খালোঁ৷ তাৰ ভিতৰত মাৰ হাতৰ সেই পনীয়া আঞ্জাখনেই মোৰ বাবে শ্ৰেষ্ঠ৷ ... এতিয়া ভাবিলে বেয়া লাগে, সেই সময়ৰ নিয়ম মতে মাই একেবাৰে শেহত ভাত খাইছিল৷ মাৰ বাবে কেৰাহীত কিবা ৰৈছিলনে? নে আমাক দিয়াৰ পাছত মাৰ বাবে কেৱল ৰৈ গৈছিল জোল আৰু আলুৰ টুকুৰা৷ 

আজিকালি বাতৰিকাকতত বা টিভিত কিছুমান বাতৰি পঢ়ি বা দেখি হতচকিত হওঁ৷ এচাম লোকে নিজৰ জন্মদাত্ৰী মাতৃক [বা পিতৃক] অৱহেলা কৰে, মানসিক আৰু শাৰীৰিক নিৰ্যাতন কৰে, ভালকৈ খাবলৈ নিদিয়ে, আনকি ঘৰতো ৰাখিব নোখোজে৷ আৱৰ্জনা জ্ঞান কৰি মাতৃক বৃদ্ধাশ্ৰমত ৰখা, ছল-চাতুৰিৰে ক’ৰবালৈ নিম বুলি কৈ অচিনাকি ঠাই বা ষ্টেচনত এৰি থৈ অহা, বা জীৱন্ত অৱস্থাতে শ্মশানত এৰি থৈ অহাৰ দৰে ঘটনা আমাৰ সমাজতে ঘটিব লাগিছে৷ সেইচাম মানুহক মানুহৰ শাৰীত থ’বলৈও আমি লাজ পাওঁ৷ 

আমি ব্যক্তিগতভাৱে অনুভৱ কৰোঁ, মাতৃ যেন সন্তানৰ মূৰৰ ওপৰত থকা এডাল বৃহৎ বৃক্ষ৷ সেই বৃক্ষই ছাঁ দিব জানে, সুৰক্ষা দিব জানে, মৰম দিব জানে, হিত চিন্তা কৰিব জানে৷ কিন্তু কোনোদিনে প্ৰতিদান নিবিচাৰে৷ 

আজি মাতৃ দিৱসৰ দিনা মই মোৰ নিজৰ মাৰ লগতে পৃথিৱীৰ প্ৰতিগৰাকী মাতৃক সেৱা জনাইছোঁ৷ অৱশ্যে, মোৰ অনুভৱেৰে কওঁ– বছৰৰ এটা মাত্ৰ দিন আমাক মাতৃ দিৱস কিয়নো লাগে৷ প্ৰতিটো দিনেই আমাৰ বাবে মাতৃ দিৱস হোৱা উচিত৷

মা সদায় মায়েই৷ কাৰ মা সেইটো ডাঙৰ কথা নহয়৷ বিখ্যাত ব্যক্তিৰ মাও মা, সাধাৰণ এজন ব্যক্তিৰ মাও মা৷ ইতিমধ্যে দুই-চাৰিটা উদাহৰণ দিয়াৰ দৰে পৃথিৱীৰ অলেখ বিখ্যাত ব্যক্তিয়ে নিজৰ মাৰ বিষয়ে কৈ গৈছে৷ সেইবোৰ উক্তি হিচাপে ব্যৱহৃত হয়৷ মই এজন একেবাৰে নগণ্য মানুহ৷ মোৰ কথা কেতিয়াও উক্তি হিচাপে ব্যৱহূত নহয়৷ কোনো আক্ষেপ নাই৷ নিজৰ মাক ভাল পাবলৈ বিখ্যাত ব্যক্তি হোৱাৰ প্ৰয়োজন নাই৷ মোৰ মনৰ কথাবোৰ মোৰ বাবে উক্তি৷ সেয়েহে, সাধাৰণ মানুহ হিচাপে সাধাৰণ ভাষাৰে কওঁ– ‘মা, মই তোক ভাল পাওঁ৷’

[মাতৃ দিৱস উপলক্ষে]

ফোনঃ ৯৪৩৫১-৩৮০৫৩