কৃষি আইন বিতৰ্ক পক্ষ-বিপক্ষ
ভাৰতৰ কৃষি বিপণন খণ্ডৰ অন্তৰ্নিহিত প্ৰতিবন্ধকসমূহ দূৰ কৰি কৃষি খণ্ডক মুক্ত কৰিবলৈ প্ৰয়োজনীয় ন্যায়িক পৰিকাঠামো প্ৰদান কৰিবলৈ চৰকাৰে সম্প্ৰতি সংসদত তিনিখন কৃষি সম্বন্ধীয় বিধেয়ক পাৰিত কৰিছে৷ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ প্ৰয়োজনীয় সন্মতি লাভ কৰি উক্ত বিধেয়ক তিনিখন ইতিমধ্যে আইনত পৰিণত হৈছে৷ কিন্তু আইন তিনিখনক লৈ সমগ্ৰ দেশতে তীব্ৰ বিতৰ্কৰ সৃষ্টি হৈছে৷ বিৰোধী ৰাজনৈতিক দলসমূহ আৰু কৃষক সংগঠনসমূহে আইন তিনিখনক কেৱল কৃষকবিৰোধী বুলি আখ্যা দিয়েই ক্ষান্ত হোৱা নাই, এয়া ভাৰতৰ কৃষি খণ্ডক বৃহৎ কৰ্প’ৰেট আৰু পুঁজিপতিৰ হাতত গতোৱাৰ ষড়যন্ত্ৰ বুলিও অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷ তাৰ বিপৰীতে এই আইন তিনিখনৰ দ্বাৰা ভাৰতৰ কৃষি খণ্ডৰ বহু আকাংক্ষিত সংস্কাৰ-সংশোধন সাধন হ’ব আৰু কৃষকৰ উপাৰ্জন দুগুণ কৰাৰ প্ৰধান মন্ত্ৰীৰ যি নিৰ্বাচনী প্ৰতিশ্ৰুতি আছিল সেয়াও সম্ভৱ হ’ব বুলি চৰকাৰী পক্ষই দৃঢ়তাৰে দাবী কৰি আছে৷ আইন তিনিখনৰ বিষয়ে পৰ্যায়ক্ৰমে বিতং আলোচনা কৰা হ’ব, কিন্তু আজিৰ প্ৰবন্ধত সময় আৰু পৰিসৰৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি কেৱল ‘কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় আৰু বাণিজ্য [সংবৰ্ধন আৰু সৰলীকৰণ] আইন, ২০২০ৰ ‘[Farmers’ Produce Trade and Commerce [Promotion and Facilitation] Act, ২০২০] ওপৰতে আলোচনা কৰা হ’ব৷ আইনখনত কি আছে, আইনখনৰ দ্বাৰা চৰকাৰে কিধৰণে কৃষি বিপণন খণ্ডৰ সংস্কাৰ বা সংশোধন কৰিব বিচাৰিছে আৰু বিৰোধী তথা কৃষক সংগঠনসমূহৰ আপত্তিৰ কাৰণ কি এই বিষয়সমূহ সন্দৰ্ভত আলোকপাত কৰাৰ আগতে আমি আন দুটা বিষয় আলোচনা কৰিব লাগিব৷ প্ৰথম বিষয়টো হ’ল– Agricultural Produce Market Committee Act [APMC Act] বা কৃষিজাত সামগ্ৰী বিপণন সমিতি আইন আৰু আনটো হ’ল Minimum Suhport Price [MSP] বা ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্য৷
বিশ্বায়ন আৰু ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ উদাৰীকৰণৰ পাছত কৃষি বিপণনক অৰ্থাৎ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰয়ক কৃষি খণ্ডৰ মূল চালিকা শক্তি হিচাপে গণ্য কৰা হয়৷ উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ উচিত মূল্যৰ অনি(য়তা ভাৰতীয় কৃষি খণ্ডৰ এটা পুৰণা পৰিকাঠামোগত প্ৰতিবন্ধক৷ ভাৰতৰ প্ৰায় ৮৬ শতাংশ কৃষকেই হয় প্ৰান্তীয় কৃষক [অৰ্থাৎ এক হেক্টৰতকৈ কম পৰিমাণৰ নিজৰ বা আনৰ মাটিত খেতি কৰা কৃষক], নহ’লে ক্ষুদ্ৰ কৃষক [অৰ্থাৎ দুই হেক্টৰ বা তাতোকৈ কম পৰিমাণৰ নিজৰ বা আনৰ মাটিত খেতি কৰা কৃষক]৷ গতিকে সৰহভাগ কৃষকেই ফচল চপোৱাৰ লগে লগে ঋণৰ বোজা মাৰিবলৈ নিজৰ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ একধৰণৰ ‘আপদকালীন’ বিক্ৰী কৰিবলৈ বাধ্য হয়৷ তদুপৰি প্ৰান্তীয় বা ক্ষুদ্ৰ কৃষকৰ পক্ষে যিহেতু নিজৰ ফচলৰ ভাণ্ডাৰীকৰণ বা সংৰক্ষণৰ আৰ্থিক বা লজিষ্টিক ক্ষমতা নাই, গতিকে ফচল চপোৱাৰ সময়ত বজাৰত যেতিয়া চাহিদাতকৈ শস্যৰ যোগান বেছি থাকে, সেই সময়তে কৃষকে নিজৰ শস্য বিক্ৰী কৰিব লাগে৷ যোগানক নিয়ন্ত্ৰণ কৰি মূল্যক প্ৰভাৱিত কৰাৰো কোনো ক্ষমতা যিহেতু ভাৰতীয় কৃষকৰ হাতত নাই, ফলত বজাৰৰ বেপাৰী, মহাজন, পাইকাৰি বা মধ্যভোগীসকলে যি দাম দিয়ে, সেয়াই বিনা প্ৰতিবাদে কৃষকে গ্ৰহণ কৰিব লাগে৷ কিন্তু বেপাৰী, মহাজন, পাইকাৰি, মধ্যভোগীয়ে নিৰূপণ কৰা আৰু কৃষকে লাভ কৰা কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বজাৰ মূল্য দৰাচলতে এটা কৃত্ৰিম মূল্য, যি প্ৰকৃত মূল্যতকৈ বহুগুণে কম৷ ভাৰতত ফিল্ড টু ৱৰ্ক মূল্য সংযোজন অৰ্থাৎ কৃষকে পোৱা দাম আৰু আপোনাৰ ডাইনিং টেবুলত আহি পোৱালৈকে উক্ত শস্যৰ দামৰ যি পাৰ্থক্য সেয়া সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ ভিতৰতে অন্যতম বৃহৎ৷ গতিকে, পথাৰত কৃষকক দিয়া মূল্য আৰু আপুনি ডাইনিং টেবুললৈ আনিবলৈ খুচুৰা বেপাৰীক দিয়া মূল্যৰ মাজত যি আকাশ-পাতাল পাৰ্থক্য, তাৰ পৰা এটা কথা প্ৰমাণ হয় যে ভাৰতত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মূল্য ঠিকেই আছে, কেৱল সেই মূল্য কৃষকে নাপায়, তাৰ কিয়দংশও কৃষকে নাপায়, প্ৰায় সামগ্ৰখিনিয়ে কৃষক আৰু চূড়ান্ত গ্ৰাহকৰ মাজত থকা মধ্যভোগীয়ে আত্মসাৎ কৰে৷ কৃষকে নিজৰ শস্যৰ উচিত মূল্য কেতিয়াও নাপায়৷ ফলত যুগ যুগ ধৰি এই দেশত কৃষি বিপণনৰ সমগ্ৰ প্ৰক্ৰিয়াটোৱেই কৃষকক শোষণ কৰাৰ এটা বৃহৎ আৰু হৃদয়হীন যন্ত্ৰত পৰিণত হৈছে৷ কৃষকক বৃহৎ বেপাৰী, মহাজন, মধ্যভোগীৰ শোষণৰ পৰা সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিবলৈ ১৯৬০ আৰু ’৭০ৰ দশকত বিভিন্ন ৰাজ্যত কৃষি সামগ্ৰী বিপণন সমিতি আইন [APMC Act] গৃহিত কৰা হয়৷ আইনৰ দ্বাৰা কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বজাৰক সংগঠিত কৰাৰ চেষ্টা কৰা হয়৷ আইনৰ অধীনত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰ স্থাপন কৰা হয়, যাক উত্তৰ আৰু পশ্চিম ভাৰতত ‘কৃষি মাণ্ডী’ বুলি কোৱা হয়, কিছু ৰাজ্যত ‘বজাৰ সমিতি’ বুলিও কোৱা হয়৷ মাণ্ডী বা নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰসমূহ স্থাপন কৰাৰ উদ্দেশ্য আছিল কৃষকক বিক্ৰেতা হিচাপে সংগঠিত কৰা আৰু এটা সংগঠিত বজাৰ প্ৰদান কৰা, য’ত সংগঠিত কৃষকৰ গোটে কৃষি বিপণনৰ দৰ-দামত অধিক অংশগ্ৰহণৰ সুবিধা তথা ক্ষমতা লাভ কৰিব৷ আইনৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত বাবে কৃষকৰ শোষণ আৰু বঞ্চনাও বহুপৰিমাণে ৰোধ কৰা যাব৷ বহু ৰাজ্য যেনে পাঞ্জাব, হাৰিয়ানাই আনকি আৰু এখোজ আগুৱাই গৈ সমগ্ৰ কৃষি বিপণন খণ্ডকে নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰৰ অধীনত আনিলে৷ এই ৰাজ্যসমূহত কৃষকৰ পৰা কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ কোনোধৰণৰ বেচা-কিনা কেৱল APMC আইনৰ অধীনত স্থাপিত নিয়ন্ত্ৰিত মাণ্ডীসমূহৰ নোটিফাইড এৰিয়াৰ ভিতৰতে বাধ্যতামূলক কৰা হ’ল, মাণ্ডীসমূহৰ নোটিফাইড এৰিয়াৰ বাহিৰত কৃষকৰ পৰা কোনেও সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰিব নোৱাৰিব৷ লগতে মাণ্ডীসমূহত যিহেতু নিলামীৰ দ্বাৰা সৰ্বোচ্ছ মূল্য দিয়া ক্ৰেতাৰ ওচৰতহে কৃষকে সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰে, গতিকে মাণ্ডীৰ নিলামত যাতে কেৱল প্ৰকৃত ক্ৰেতাইহে অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে, তাৰ বাবে প্ৰমাণিত বিশ্বাসযোগ্যতা থকা ক্ৰেতাকহে মাণ্ডীত ক্ৰয় কৰিবলৈ অনুজ্ঞাপত্ৰ প্ৰদান কৰা হ’ল৷ আনহাতে, মাণ্ডী পৰিচালন সমিতিয়ে বিপণন, ষ্টোৰেজ, নিশ্চয়তা আদি প্ৰদানৰ বিনিময়ত কমিছন লোৱা আৰম্ভ কৰিলে৷
কিন্তু APMC আইন অথবা বাধ্যতামূলক মাণ্ডীকেন্দ্ৰিক কৃষিজাত বিপণনৰ ব্যৱস্থা কৰা ৰাজ্যসমূহেও কৃষকক উচিত মূল্য প্ৰদান কৰিবলৈ সম্পূৰ্ণ সফল নহ’ল৷ বিশেষকৈ ভাৰতীয় কৃষি খণ্ড এতিয়াও প্ৰাকৃতিক কাৰক যেনে বৰষুণ-খৰাং আদিৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ নিৰ্ভৰশীল৷ গতিকে যি বছৰ ফচল প্ৰত্যাশা কৰাতকৈ ভাল হয়, সেই বছৰ অধিক উৎপাদনৰ সুফল লাভ কৰাৰ সলনি কৃষকে আত্মহত্যা কৰিবলগা অৱস্থাৰ সৃষ্টি হয়৷ কাৰণ বজাৰত শস্যৰ উভৈনদী হোৱাৰ ফলত বজাৰ দৰ দ্ৰুত হাৰত কমি যায়, শেষত পানীৰ দামত কৃষকে নিজৰ সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব লাগে৷ বাম্পাৰ ফচলে ভাৰতৰ কৃষকৰ বাবে আনন্দৰ সলনি মৃত্যু পৰোৱানাহে কঢ়িয়াই আনে যেন৷ কৃষকক এনেকুৱা মূল্য পতনৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ আৰু কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ নূ্যনতম মূল্যৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰিবলৈ ১৯৬০ৰ দশকৰ শেষৰফালে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে Minimum Suhport Price [MSP] বা নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ প্ৰচলন কৰে৷ বীজ সিঁচাৰ সময়তে চৰকাৰে ঘোষণা কৰে যে উক্ত নিৰ্দিষ্ট শস্যৰ বাবদ এইবছৰ চৰকাৰে ন্যূনতম কিমান মূল্য দিব৷
উল্লেখ্য, চৰকাৰে ৰাজহুৱা যোগান ব্যৱস্থাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় খাদ্যশস্য ভাৰতীয় খাদ্য নিগম বা আন চৰকাৰী সংস্থাৰ যোগেদি বৃহৎ পৰিমাণে ক্ৰয় কৰে৷ সেয়ে বীজ সিঁচাৰ সময়তে কৃষকে এটা নি(য়তা পায় যে তেওঁ কুইণ্টলেপতি অন্তত ইমান দাম পাব, গতিকে সেই মতে খেতিত নিৱেশ কৰিব পাৰে৷ অধিক উৎপাদনক ভয় কৰাৰো আৰু প্ৰয়োজন নহয়৷ 
কিন্তু বাস্তৱটো ভবাৰ দৰে নহ’ল৷ যদিও নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যই কৃষকক বহুখিনি সকাহ দিলে, কিন্তু সেই সকাহ কেৱল তেনেকুৱা ৰাজ্যৰ কৃষকেহে লাভ কৰিলে যি ৰাজ্যত কৃষি বিপণন মাণ্ডীৰ নোটিফাইড সীমনাৰ ভিতৰত বাধ্যতামূলক কৰা হৈছে৷ যিহেতু মাণ্ডীৰ বাহিৰে কোনেও কৃষিজাত সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰিব নোৱাৰে, গতিকে নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ মেকানিজ্ম মাণ্ডীত বলৱৎ কৰাটো সহজ হ’ল৷ গতিকে সেই ৰাজ্যসমূহত কৃষকে নিজৰ সামগ্ৰীৰ যি বজাৰ মূল্য লাভ কৰে, সেয়া নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যতকৈ কম নহয়৷ গতিকে APMC আইন আৰু নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ প্ৰক্ৰিয়াই এইদৰে পাঞ্জাব, হাৰিয়ানৰ দৰে ৰাজ্যসমূহৰ কৃষকক কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মূল্যৰ সৈতে থকা অনিশ্চয়তাক দূৰ কৰিলে৷ কিন্তু যিবোৰ ৰাজ্যত APMC আইন গৃহিত হোৱা নাই অথবা APMC আইন থাকিলেও কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বিপণন বাধ্যতামূলকভাবে কেৱল মাণ্ডীৰ জৰিয়তে কৰোৱাৰ কোনো ব্যৱস্থা নাই, সেইবোৰ ৰাজ্যত ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্য বলৱৎ কৰাৰ কোনো আনুষ্ঠানিক মেকানিজ্ম গঢ়ি নুঠিল৷ সেইবোৰ ৰাজ্যত যিহেতু খেতিপথাৰতে হওক বা কৃষকৰ ঘৰতে হওক বা স্থানীয় বজাৰতে হওক যিকোনো ঠাইতে কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ক্ৰয়-বিক্ৰয় সম্ভৱ, গতিকে কৃষি উৎপাদনৰ মূল্য বজাৰ-শক্তিৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত হৈ থাকিল আৰু কৃষকৰ মূল্যৰ ক্ষেত্ৰত অনিশ্চয়তা আৰু শোষণো অব্যাহত থাকিল৷ চৰকাৰী তথ্য মতে ভাৰতৰ কেৱল ৬ শতাংশ কৃষকেহে ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যৰ সুবিধা গ্ৰহণ কৰিবলৈ সক্ষম হয়, অসমৰ দৰে বাকী ৰাজ্যসমূহত নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য মূলতঃ এক গুৰুত্বহীন চৰকাৰী ঘোষণা হিচাপে পৰি থাকে৷
কিন্তু নিয়ন্ত্ৰিত আৰু কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বাধ্যতামূলক বিপণন কেন্দ্ৰ হিচাপে কৃষকক উচিত মূল্য প্ৰদানৰ দাবী কৰা মাণ্ডীসমূহ আৰু তাৰ পৰিচালন ব্যৱস্থাৰ ওপৰতো লাহে লাহে বহু প্ৰশ্ন উত্থাপন হ’বলৈ ধৰিলে৷ মাণ্ডীসমূহৰ পৰিচালন সমিতি আৰু পাইকাৰি [আৰাতীয়া]সকলৰ মাজত থকা নেক্সাছৰ ফলত কৃষকক কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ উচিত মূল্যৰ নিশ্চয়তা প্ৰদানৰ সলনি প্ৰায়ে মাণ্ডীসমূহে মূল্য নিয়ন্ত্ৰণহে কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা পৰিলক্ষিত হ’ল৷ নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যতকৈ শস্যৰ বজাৰ মূল্য বেছি থাকিলে সেই মূল্যক নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ অপচেষ্টা আৰম্ভ হ’ল৷ তদুপৰি বিভিন্ন অজুহাতত যেনে শস্যৰ গ্ৰেড, আদ্ৰৰ্তা, শিল-বালি-অপদ্ৰব্য আদিৰ নামত প্ৰাপ্য মূল্যতকৈ কৃষকক কম মূল্য প্ৰদান কৰা হয় আৰু প্ৰায়ে এইবোৰ অজুহাতৰ বাবে কৃষকৰ হাতত পৰা মূল্য বা ‘কেছ ইন হেণ্ড’ নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যতকৈ কম হয়৷ তদুপৰি মাণ্ডীলৈকে সামগ্ৰী লৈ যোৱাৰ পৰিবহণ খৰচ আৰু মাণ্ডী কতৃৰ্পক্ষই আদায় কৰা উচ্ছ হাৰৰ কমিছনেও কৃষকৰ প্ৰকৃত উপাৰ্জনত সিন্ধি খান্দে৷ নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডী ব্যৱস্থাৰ সমস্যা তথা ত্ৰুটিসমূহৰ বিৰুদ্ধে প্ৰায়ে বিভিন্ন কৃষক সংগঠন তথা অৰ্থনীতিবিদে মাণ্ডী ব্যৱস্থা আৰু নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য প্ৰক্ৰিয়াৰ সংস্কাৰ বা সংশোধনৰ দাবী উত্থাপন কৰি আহিছে৷
চৰকাৰী পক্ষই দাবী কৰা মতে কৃষি খণ্ডৰ সেই কাংক্ষিত সংস্কাৰ বা সংশোধনৰ বাবেই ‘কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় আৰু বাণিজ্য [সংবৰ্ধন আৰু সৰলীকৰণ] আইন, ২০২০’ [Farmers’ Produce Trade and Commerce (Promotion and Facilitation) Act, ২০২০] সংসদত গৃহীত কৰা হৈছে৷ ইয়াৰ দ্বাৰা APMC আইনক বাতিল বা অকাৰ্যকৰী কৰা হোৱা নাই যদিও উক্ত আইনৰ অধীনত পাঞ্জাব, হাৰিয়ানাৰ দৰে ৰাজ্যত বাধ্যতামূলকভাৱে মাণ্ডীৰ নোটিফাইড অঞ্চলৰ ভিতৰতহে কেৱল কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ক্ৰয়-বিক্ৰয়ৰ যি বাধ্যবাধকতা আছিল, সেয়া উঠাই দিয়া হৈছে৷ লগতে ইমানদিনে কৃষিজাত সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰিবলৈ সেই ৰাজ্যসমূহত [মাণ্ডীৰ ভিতৰত] প্ৰয়োজন হোৱা অনুজ্ঞাপত্ৰৰ ব্যৱস্থাও নাইকিয়া কৰা হৈছে৷ এতিয়া সেই ৰাজ্যসমূহত APMC আইনৰ অধীনত স্থাপিত মাণ্ডীসমূহৰ বাহিৰতো যিকোনো লোকে কৃষিজাত সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰিব পাৰিব, কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যক্তিগত বজাৰো স্থাপন কৰিব পাৰিব৷ তাৰ বাবে কোনো অনুজ্ঞাপত্ৰৰ প্ৰয়োজন নাই৷ এই আইনৰ দ্বাৰা কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ অন্তঃৰাজ্যিক আৰু আন্তঃৰাজ্যিক ব্যৱসায়কো মুক্ত কৰা হৈছে, অৰ্থাৎ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ অন্তঃৰাজ্যিক বা আন্তঃৰাজ্যিক যোগানৰ বাবে কোনো কৰ-কাটল বা লাইচেঞ্চ আদি প্ৰতিবন্ধক নাথাকিব, দেশৰ এটা প্ৰান্তৰ পৰা আন প্ৰান্তলৈ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মুক্ত প্ৰবহন নিশ্চিত কৰাৰ প্ৰয়াস কৰা হৈছে৷ বৈদ্যুতিন ব্যৱস্থাৰ যোগেদিও যাতে কৃষকে উৎপাদিত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব পাৰে আৰু দেশৰ যিকোনো প্ৰান্তত বহি ব্যৱসায়ীয়ে সেয়া ক্ৰয় কৰিব পাৰে, তাৰ বাবেও এটা ফ্ৰেমৱৰ্ক তৈয়াৰ কৰাৰ কথা কোৱা হৈছে এই আইনত৷
আইনখনৰ সপক্ষে দিয়া যুক্তিসমূহঃ
চৰকাৰী পক্ষ তথা ইলা পট্টনায়কৰ দৰে স্বতন্ত্ৰ অৰ্থনীতিবিদসকলে আইনখনত থকা প্ৰবিধানসমূহক যুগান্তকাৰী আখ্যা দি আইনখনৰ সপক্ষে মত প্ৰকাশ কৰিছে৷ তেওঁলোকৰ প্ৰধান যুক্তিসমূহ হ’ল–
আইনখনে অৱশেষত ভাৰতীয় কৃষকক প্ৰকৃত স্বাধীনতা প্ৰদান কৰিলে৷ বাধ্যতামূলক মাণ্ডীৰ কতৃৰ্পক্ষ আৰু পাইকাৰি[আৰাতীয়া]ৰ মাজত যি নেক্সাছ গঢ়ি উঠিছিল, সেই নেক্সাছৰ শোষণৰ পৰা কৃষকক আইনখনে মুক্ত কৰিলে৷ এতিয়াৰ পৰা কৃষকৰ সামগ্ৰা তেওঁ য’তেই ইচ্ছা, যাকে ইচ্ছা বিক্ৰী কৰিব পাৰিব৷ কৃষকে যাৰ ওচৰত বেছি দাম পাব, তেওঁকে বিক্ৰী কৰিব পাৰিব– স্থান, কাল বা মাধ্যমৰ কোনো বাধ্যবাধকতা বা প্ৰতিবন্ধকতা নাথাকে৷
APMC আইনৰ অধীনত যিবোৰ ৰাজ্যত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডীৰ ব্যৱস্থা আছে, সেই ৰাজ্যসমূহত মাণ্ডীসমূহৰ নোটিফাইড এৰিয়াৰ বাহিৰতো এতিয়াৰে পৰা কৃষকে নিজৰ উৎপাদিত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব পাৰিব৷ তাৰ বাবে ক্ৰেতাক কোনোধৰণৰ লাইচেঞ্চ বা অনুজ্ঞাপত্ৰৰ প্ৰয়োজন নাই, কেৱল PAN কাৰ্ড হ’লেই হ’ব৷ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায়ীসকলে ইচ্ছা কৰিলে ব্যক্তিগত মাণ্ডীও স্থাপন কৰিব পাৰিব৷ মাণ্ডীৰ বাহিৰতো যিহেতু মুক্ত বজাৰতো কৃষকে সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব পাৰিব, গতিকে আন ৰাজ্যৰ বেপাৰীয়ে শাৰীৰিকভাৱে উপস্থিত থাকি অথবা অনলাইন প্লেটফৰ্মৰ জৰিয়তে পোনে পোনে কৃষকৰ পৰা শস্য ক্ৰয় কৰিব পাৰিব৷ গতিকে ক্ৰেতাৰ সংখ্যা বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলত স্বাভাৱিকতে বজাৰত প্ৰতিযোগিতা বৃদ্ধি পাব বুলি আশা কৰা হৈছে, ফলত কৃষকে অধিক দাম লাভ কৰাৰ নি(য়তাৰ সৃষ্টি হ’ব৷
মাণ্ডীত দিবলগীয়া বিভিন্ন কৰ-কাটল আৰু কমিছন তথা মাণ্ডীলৈকে লৈ যোৱাৰ পৰিবহণ খৰচৰ পৰাও কৃষক মুক্ত হ’ব৷ স্বাভাৱিকতে কৃষকৰ উপাৰ্জন বৃদ্ধি পাব৷
কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ আন্তঃৰাজ্যিক ব্যৱসায়ক যিহেতু এতিয়া সকলো প্ৰতিবন্ধকৰ পৰা মুক্ত কৰা হ’ল, গতিকে সমগ্ৰ দেশ এতিয়া কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ এটা ‘একক বজাৰ’ বা ‘ছিংগ্ল মাৰ্কেট’ত পৰিণত হ’ল– দেশৰ এটা প্ৰান্তৰ ক্ৰেতাই আন প্ৰান্তৰ সামগ্ৰী বিনা দ্বিধাই ক্ৰয় কৰিব পাৰিব৷ ফলত ফচল চপোৱাৰ সময়ৰ বা বাম্পাৰ উৎপাদনৰ সময়ত স্থানীয় সংপৃক্ত বজাৰত চাহিদাজনিত মূল্য হ্ৰাস হ’লেও দেশৰ আন অঞ্চলৰ অসংপৃক্ত বজাৰৰ ক্ৰেতাৰ চাহিদাই কৃষকক উচিত মূল্যৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰিব৷ ধৰক পঞ্জাবৰ দৰে ঘেঁহু উৎপাদিত অঞ্চলত ঘেঁহু চপোৱাৰ সময়ত যেতিয়া বজাৰত যোগানৰ তুলনাত চাহিদা কম হোৱা বাবে দাম কমিলে, তেতিয়া কৃষকে অনলাইন প্লেটফৰ্মৰ যোগেদি অসমৰ দৰে ঘেঁহু উৎপাদন নোহোৱা অঞ্চলৰ বজাৰ দৰৰ লাভ উঠাব পাৰিব৷ গতিকে, কৃষকে আনকি ‘পিক ছীজন’ বা বাম্পাৰ উৎপাদনৰ বছৰতো নিজৰ সামগ্ৰীৰ উচিত আৰু শ্ৰেষ্ঠ মূল্য পাবলৈ সক্ষম হ’ব৷
আইনখনে কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মুক্ত আৰু ছিংগ্ল মাৰ্কেট স্থাপনৰ লগতে কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ নিৰ্বাধ আন্তঃৰাজ্যিক প্ৰবহন নিশ্চিত কৰিছে৷ গতিকে পুঁজিপতি আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বৃহৎ কোম্পানীসমূহে আন্তঃৰাজ্যিক কৃষি ব্যৱসায়ৰ সুবিধা গ্ৰহণ কৰিব আৰু তাৰ ফলত সমগ্ৰ দেশতে ক’ল্ড ষ্টোৰেজকে ধৰি কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ সংগ্ৰহ, আৰহণ আৰু পৰিবহণ আন্তঃগাঁথনিৰ অভূতপূৰ্ব উন্নয়ন হ’ব৷
আইনখনৰ বিপক্ষে দিয়া যুক্তিসমূহঃ
বিৰোধী ৰাজনৈতিক দল, দেশৰ কৃষক সংগঠনসমূহ তথা বহুকেইজন স্বতন্ত্ৰ অৰ্থনীতিবিদে আইনখনৰ তীব্ৰতাৰে বিৰোধ কৰি আছে৷ আনকি শাসকীয় ৰাজনৈতিক জোঁটৰ পুৰণা সহযোগী মিত্ৰদল পঞ্জাবৰ আকালী দলৰ কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰীয়ে পদত্যাগো কৰিছে৷ হাতীৰ খোৱা দাঁত আৰু দেখুওৱা দাঁত ভিন্ন হোৱাৰ দৰে আইনখনৰো তাত্ত্বিক আৰু প্ৰকৃত উদ্দেশ্যৰ মাজত বৃহৎ পাৰ্থক্য আছে বুলি বিৰোধীপক্ষই অভিযোগ কৰিছে৷ চৰকাৰীপক্ষই আইনখনৰ যিবোৰ সুবিধা আৰু উপকাৰিতা দাঙি ধৰিছে, সেই সকলো বাহ্যিক তথা তাত্ত্বিক, বাস্তৱ জীৱনত এই সকলো তথাকথিত উপকাৰিতাই দৰাচলতে কৃষকৰ বাবে গম্ভীৰ সমস্যাৰহে সৃষ্টি কৰিব বুলি তেওঁলোকে দাবী কৰে৷ আইনখন বিৰোধ কৰাসকলৰ মূল অভিযোগসমূহ হ’ল–
ভাৰতীয় কৃষক চিৰদিন স্বাধীন আছিল, এতিয়াহে কৃষকক স্বাধীন কৰা হ’ল, মুক্ত কৰা হ’ল– এই চৰকাৰী দাবী অত্যুক্তি আৰু অপমানজনক৷ ভাৰতৰ কৃষকে আগতেও যাকে ইচ্ছা, য’তেই ইচ্ছা নিজৰ কৃষিজাত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব পাৰিছিল, আইনগত কোনো বাধা নাছিল৷ তেওঁলোকৰ মতে এতিয়াও দেশৰ মাত্ৰ ৬ শতাংশ কৃষকেহে APMC আইনৰ অধীনস্থ বাধ্যতামূলক মাণ্ডীসমূহত নিজৰ সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰে, গতিকে ভাৰতৰ সকলো কৃষককে ‘আৰাতীয়া’ আৰু মাণ্ডীৰ কমিছনপ্ৰাপ্ত মধ্যভোগীৰ পৰা স্বাধীন কৰাৰ দাবী ভিত্তিহীন৷ এতিয়াও ভাৰতৰ ৯৪ শতাংশ কৃষকে মুক্ত বজাৰতে নিজৰ কৃষিজাত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰে, কিন্তু মুক্ত বজাৰ কেৱল নামতহে মুক্ত, আচলতে তাতো পাইকাৰি, মধ্যভোগী আৰু মহাজনৰ একেচেটীয়া আধিপত্য চলে৷ এই আইনৰ দ্বাৰা চৰকাৰে কেৱল মহাজন আৰু স্থানীয় সৰু-সুৰা মধ্যভোগীক স্থানান্তৰিত কৰি তাৰ ঠাইত আম্বানী, আদানী, ৱালমাৰ্টৰ দৰে বৃহৎ পুঁজিপতিক মুক্ত বজাৰৰ নামত ‘মন’পলী’ স্থাপন কৰিবলৈ সুবিধা কৰি দিছে তথা আইনখনৰ দ্বাৰা ভাৰতৰ কৃষি সামগ্ৰীৰ বৃহৎ বজাৰখন কাঁহীত সজাই আম্বানী, আদানী আৰু ৱালমাৰ্টৰ দৰে পুঁজিপতি তথা কৰ্প’ৰেট গোষ্ঠীৰ হাতত গতাই দিয়া হ’ল, কৃষকৰ সুৰক্ষা বা নিশ্চিত আয়ৰ কোনো চিন্তা বা পদক্ষেপ এই আইনত গ্ৰহণ কৰা নাই বুলি বিৰোধীয়ে গুৰুতৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷
বৰ্তমান পঞ্জাব, হাৰিয়ানাৰ দৰে ৰাজ্যত য’ত APMC আইনৰ অধীনত স্থাপিত নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডী ব্যৱস্থা আছে, কেৱল সেইবোৰ ৰাজ্যইহে নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ ব্যৱস্থা কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে৷ যাৰ ফলত মাণ্ডীৰ বিভিন্ন কৰ-কাটল, কমিছন দিয়াৰ পাছতো পঞ্জাব, হাৰিয়ানাৰ নিয়ন্ত্ৰিত তথা বাধ্যতামূলক মাণ্ডীত কৃষকে নিজৰ সামগ্ৰীৰ যি মূল্য লাভ কৰে, সেয়া আন ৰাজ্যৰ কৃষকে মুক্ত বজাৰত বিক্ৰী কৰি পোৱা দামতকৈ বেছি৷ সেয়েহে আন ৰাজ্যৰ কৃষকেও পঞ্জাব, হাৰিয়ানাৰ মাণ্ডীত বস্তু বেচিবলৈ হেঁপাহ কৰে৷ নতুন আইনত নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য বা মাণ্ডীসমূহ উঠাই দিয়াৰ কথা নাই যদিও আইনখনৰ বিৰোধ কৰাসকলৰ মতে যদি APMC আইনৰ অধীনস্ত বাধ্যতামূলক মাণ্ডীৰ নোটিফাইড এৰিয়াৰ বাহিৰতো কৃষিজাত সামগ্ৰী ব্যৱসায়ীয়ে ক্ৰয় কৰিবলৈ সক্ষম হয়, তেন্তে কৰ-কাটল, কমিছন আদি দি সামগ্ৰী কিনিবলৈ ক্ৰেতা নিয়ন্ত্ৰিত তথা বাধ্যতামূলক মাণ্ডীলৈ কিয় আহিব? ক্ৰেতাৰ অভাৱত নিয়ন্ত্ৰিত তথা বাধ্যতামূলক মাণ্ডীসমূহ অদূৰ ভৱিষ্যতত নিজে নিজেই বন্ধ হৈ যাব৷ আনহাতে, মাণ্ডীত ক্ৰেতাৰ অভাৱত কৃষকে বাহিৰত মুক্ত বজাৰত নিজৰ সামগ্ৰী বেচিব লাগিব, ফলত নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ যি সুৰক্ষা বৰ্তমান পঞ্জাব, হাৰিয়ানা আদি ৰাজ্যৰ কৃষকে লাভ কৰি আছে, তাৰ সুবিধাৰ পৰাও তেওঁলোক বঞ্চিত হ’ব৷ আইনৰ বিৰোধ কৰাসকলৰ মতে APMC আইন বলৱৎ নকৰা ৰাজ্যতো নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য প্ৰতিবছৰ ঘোষণা কৰা হয় ঠিকেই, কিন্তু সেই মূল্য বলৱৎ কৰাৰ কোনো মেকানিজ্ম যেনে নিয়ন্ত্ৰিত তথা বাধ্যতামূলক মাণ্ডী আদি নথকাৰ ফলত সেই ঘোষণা কেৱল ঘোষণাই হৈ থাকে৷ গতিকে, এই আইনে ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যক সমগ্ৰ দেশতে নিস্ক্ৰিয় তথা অকাৰ্যকৰ এটা ঘোষণাত পৰিণত কৰিলে বুলি তেওঁলোকে অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷
আইনৰ বিৰোধীসকলে প্ৰত্যাহ্বান জনাইছে যে APMC আইনৰ অধীনস্থ নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডী নথকা এনেকুৱা এখন ৰাজ্য চৰকাৰে দেখুৱাওক যাৰ কৃষকে মুক্ত বজাৰত ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যৰ সমান বা বেছি মূল্য লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে অথবা নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডীসমূহত কৃষকে পোৱা মূল্যতকৈ বেছি মূল্য কৃষকে দেশৰ যিকোনো প্ৰান্তৰ মুক্ত বজাৰত পাবলৈ সক্ষম হৈছে৷ ইমানদিনে যদি দেশৰ ৯৪ শতাংশ কৃষকে মুক্ত বজাৰত নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ সমান বা অধিক মূল্য পাবলৈ সক্ষম হোৱা নাই, তেন্তে নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডীসমূহ– য’ত অন্তত ৬ শতাংশ কৃষকে দেশৰ ভিতৰতে সৰ্বাধিক মূল্য পাবলৈ সক্ষম হৈছিল, সেয়াও প্ৰকাৰান্তৰে বন্ধ কৰি দি কৃষকৰ কি হিত সাধন কৰা হ’ল? ইমানদিনে মুক্ত বজাৰত যদি কৃষকে উচিত মূল্য পাবলৈ সক্ষম হোৱা নাই, তেন্তে এতিয়া মুক্ত বজাৰত চৰকাৰে কি মেকানিজ্মৰ দ্বাৰা কৃষকক উচিত বা আগতকৈ অধিক মূল্য দিয়াব বিচাৰিছে, সেয়া স্পষ্ট কৰক বুলি দাবী কৰিছে৷ তেওঁলোকৰ মতে চৰকাৰী পক্ষৰ সমগ্ৰ যুক্তি এই ধাৰণাৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত যে মুক্ত বজাৰৰ বৰ্ধিত প্ৰতিযোগিতাই স্বয়ংক্ৰিয়ভাৱে কৃষকক অধিক মূল্য প্ৰদান কৰিব, অথচ স্বাধীনতাৰ পাছৰে পৰা আজিলৈকে দেশৰ ৯৪ শতাংশ কৃষকে মুক্ত বজাৰতে নিজৰ সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰি আছে, অধিক মূল্য দূৰৰ কথা চৰকাৰে ঘোষণা কৰা ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যৰ ওচৰা-উচৰি মূল্যও কৃষকে নাপায়৷ এই কথা সঁচা যে APMC আইন বা তাৰ অধীনত স্থাপিত নিয়ন্ত্ৰিত আৰু বাধ্যতামূলক মাণ্ডীসমূহৰ সংস্কাৰ বা সংশোধনৰ প্ৰয়োজন হৈছে৷ গতিকে বিৰোধীৰ মতে, চৰকাৰে মাণ্ডী কতৃৰ্পক্ষ আৰু বৃহৎ পাইকাৰি[আৰাতীয়া]ৰ নেক্সাছৰ পৰা কৃষকক মুক্ত কৰিবলৈ আৰু মুক্ত বজাৰৰ মধ্যভোগী আৰু মহাজনৰ শোষণ আৰু বঞ্চনাৰ পৰা দৰিদ্ৰ কৃষকক মুক্ত কৰিবলৈ কৃষি খণ্ডৰ সংশোধন কৰি কৃষকে যাতে উচিত মূল্য লাভ কৰে, সেয়া নিশ্চিত কৰিব লাগিছিল, তাৰ ঠাইত চৰকাৰে ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যকে নাইিকয়া বা গুৰুত্বহীন কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰি কৃষকক মূল্য নি(য়তা প্ৰদানৰ দাবী কৰাটো আশ্চৰ্যজনক৷
এই কথা সঁচা যে অন্তৰ্নিহিত সমস্যা থাকিলেও ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্য বলৱৎ কৰাৰ মেকানিজ্ম থকা ৰাজ্যসমূহৰ প্ৰান্তীয় আৰু ক্ষুদ্ৰ কৃষকেও চৰকাৰী ক্ৰয় সংস্থা– ভাৰতীয় খাদ্য নিগমৰ দ্বাৰা পি ডি এছৰ [ৰাজহুৱা যোগান ব্যৱস্থা] বাবে ক্ৰয় কৰা চাউল-ঘেঁহু আদি যোগান দিব পাৰিছিল আৰু চৰকাৰী আহৰণৰ চাউল-ঘেঁহুৰ বিনিময়ত কৃষকে অন্ততঃ ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্য পাবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ বিৰোধীৰ মতে, নতুন আইনত যিহেতু নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য বলৱৎ বা কাৰ্যকৰী কৰাৰ কোনো মেকানিজ্ম নাই, বৰং এই আইনে ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যক অন্তঃসাৰশূন্য ঘোষণাতহে পৰিণত কৰিব, গতিকে চৰকাৰী ক্ৰয়ৰ নামত কৃষকে ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্যৰ যি নি(য়তা লাভ কৰিছিল, তাৰ পৰাও বঞ্চিত হ’ব৷ আগন্তুক দিনত চৰকাৰে মুক্ত বজাৰ আৰু সুস্থ প্ৰতিযোগিতাৰ নামত যাৰ পৰা সৰ্বনিম্ন মূল্য লাভ কৰিব, তাৰ পৰাই খাদ্য নিগমে পি ডি এছৰ চাউল-ঘেঁহু ক্ৰয় কৰিব বুলি ঘোষণা কৰিব, লগতে বিক্ৰেতাৰ এনেকুৱা যোগ্যতা নিৰ্ধাৰণ কৰা হ’ব যিটো কেতিয়াও ক্ষুদ্ৰ বা বৃহৎ কোনো কৃষকে পূৰা কৰিব নোৱাৰিব, ফলত খাদ্য নিগমৰ চাউল-ঘেঁহু যোগানৰ ঠিকা লাভ কৰিব আদানী, আম্বানী, ৱালমাৰ্টৰ দৰে বৃহৎ পুঁজিপতি আৰু কৰ্প’ৰেটে৷ আৰু পুঁজিপতিয়ে মুক্ত বজাৰত কৃষকৰ পৰা কমতকৈ কম দামত খাদ্যশস্য ক্ৰয় কৰি খাদ্য নিগমক উচ্ছ দামত বিক্ৰী কৰিব৷ দৰাচলতে ভাৰতীয় খাদ্য নিগমৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ বাৰ্ষিক পুঁজি কিছুমান চয়নিত পুঁজিপতি গোষ্ঠীক প্ৰদানৰ উদ্দেশ্যে চৰকাৰে এই আইন গৃহিত কৰিছে বুলি গুৰুতৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷
আইনখনৰ দ্বাৰা এখন দেশ, এখন বজাৰ সৃষ্টি কৰাৰ যি দাবী চৰকাৰে কৰি আছে, সেয়াও সঠিক নহয় বুলি বিৰোধীয়ে অভিযোগ কৰিছে৷ বিৰোধীৰ মতে, প্ৰধান মন্ত্ৰীয়ে যিহেতু ৰাজ্যসমূহক আশ্বস্ত কৰিছে যে APMC আইনৰ অধীনস্থ নিয়ন্ত্ৰিত মাণ্ডীসমূহ বন্ধ কৰি দিয়া নহয়, গতিকে মাণ্ডীৰ ভিতৰত এখন নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰ আৰু মাণ্ডীৰ বাহিৰত মুক্ত বজাৰ এই আইনৰ অধীনতো থাকিব৷ আইন পাছ হোৱাৰ আগতো ভাৰতত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ দুখন বজাৰ আছিল– নিয়ন্ত্ৰিত আৰু মুক্ত, এতিয়াও সেই দ্বি-বজাৰতত্ত্ব বাহাল থাকিব৷ তেনেহ’লে চৰকাৰে দাবী কৰা মতে ‘এখন দেশ, এখন বজাৰ’ কিদৰে হ’ল বুলি বিৰোধীয়ে প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে৷ বিৰোধীৰ অভিযোগ মতে এখন দেশ, এখন বজাৰ আচলতে জি এছ টিৰ শ্লোগান– ‘এক দেশ এক টেক্স’ৰ দৰেই এটা নিৰ্বাচনকেন্দ্ৰিক শ্লোগানৰ বাহিৰে আন একো নহয়৷
বিৰোধীৰ মতে অনলাইন প’ৰ্টেলৰ যোগেদি কৃষিজাত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰাত কোনো নতুনত্ব নাই৷ ইতিমধ্যে কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ক্ৰয়-বিক্ৰয় অনলাইন প’ৰ্টেলৰ যোগেদি কৰাৰ বহু চৰকাৰী আৰু বেচৰকাৰী প’ৰ্টেল মজুত আছে৷ কিন্তু ভাৰতৰ ৮৬ শতাংশ কৃষকেই য’ত প্ৰান্তীয় তথা ক্ষুদ্ৰ কৃষক, ষ্টোৰেজ আৰু পৰিবহণ খৰচৰ অভাৱত তেওঁলোকে স্থানীয় বজাৰতে নিজৰ সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব নোৱাৰে, পথাৰতে বজাৰ দামতকৈ কম দামত মহাজনক বিক্ৰী কৰিব লাগে, তেনেক্ষেত্ৰত ক্ষুদ্ৰ বা প্ৰান্তীয় কৃষকে নিজৰ এক বা দুই কুইণ্টল শস্য ভিন ৰাজ্যৰ গ্ৰাহকক অনলাইন প’ৰ্টেলৰ যোগেদি বিক্ৰী কৰিব পাৰিব– এনেকুৱা আশা কৃষকৰ অৱস্থাৰ বাস্তৱ জ্ঞান নথকাসকলে কৰিব পাৰে বুলি বিৰোধীয়ে গুৰুতৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷ ক্ষুদ্ৰ বা প্ৰান্তীয় কৃষকৰ থাকিবলৈ ঘৰৰ সমস্যা, শস্য ষ্টোৰেজ ক’ত কৰিব, পেকেজিং ক’ত কৰিব, কুৰিয়াৰৰ ‘মোড’ আৰু খৰচ কিমান হ’ব সেইবোৰ কথা আইন প্ৰণেতাসকলে চিন্তাও কৰা নাই৷ এয়া কেৱল কৃষি খণ্ডক হাই-টেক কৰাৰ দাবী কৰি মধ্যবিত্ত, চহৰীয়া ভোটাৰক প্ৰভাৱিত কৰাৰ এটি চৰকাৰী প্ৰয়াসহে মাথোন বুলি তেওঁলোকে অভিযোগ কৰিছে৷ এনেকুৱা অনলাইন প’ৰ্টেলে বি-টু-বি অৰ্থাৎ বেপাৰীৰ সৈতে বেপাৰীৰ ব্যৱসায়ত সহায়ক হ’ব পাৰে, কিন্তু তাৰ দ্বাৰা কৃষকৰ মূল্যৰ অনি(য়তাত একো পৰিৱৰ্তন নাহে৷ এতিয়াও দেশত ‘ইণ্ডিয়া-মাৰ্ট’ৰ দৰে বহু বৃহৎ আৰু বহুল প্ৰচলিত প’ৰ্টেলৰ যোগেদি কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বি-টু-বি বেপাৰ চলি আছে, তেনেকুৱা আৰু এটা নতুন প’ৰ্টেলে কৃষকৰ কিনো উন্নতি সাধিব বুলি বিৰোধীয়ে প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছে৷
আদৰ্শ পৰিস্থিতি কি হ’ব পাৰিলেহেঁতেন?
‘কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় আৰু বাণিজ্য [সংবৰ্ধন আৰু সৰলীকৰণ] আইন, ২০২০’ৰ সপক্ষে আৰু বিপক্ষে থকা যুক্তিসমূহ চালি-জাৰি চোৱাৰ পাছত এটা কথা নিঃসন্দেহে ক’বপৰা যায় যে ভাৰতীয় কৃষি খণ্ডৰ বাবে এয়া অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ আইন৷ আইনখনৰ সপক্ষে কৰা দাবীসমূহ যদি সঁচাকৈয়ে বাস্তৱত পৰিণত হয়, তেন্তে ভাৰতীয় কৃষি বিপণন খণ্ডৰ অভূতপূৰ্ব উন্নয়ন সাধন হ’ব৷ কিন্তু যদি আইনখনৰ বিপক্ষে কৰা দাবীসমূহ সঁচা হয়, তেন্তে ভাৰতীয় কৃষকৰ অৱস্থা এতিয়াতকৈ অধিক শোচনীয় হ’ব৷ দুয়োফালে চৰম ফলাফল হ’ব পাৰে, পক্ষৰ দাবী সঁচা হ’লে যুগান্তকাৰী হ’ব আৰু বিপক্ষৰ দাবী সঁচা হ’লে কৃষকৰ অৱস্থা বৰ্তমানতকৈ বেয়া হোৱাৰ আশংকা আছে৷
আইনখনত নিঃসন্দেহে কিছুমান অতি দূৰদৰ্শী আৰু শক্তিশালী প্ৰবিধানৰ ব্যৱস্থা আছে৷ বিশেষকৈ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ অন্তঃৰাজ্যিক আৰু আন্তঃৰাজ্যিক ব্যৱসায়ক সকলো প্ৰতিবন্ধকতাৰ পৰা মুক্ত কৰাটো অত্যন্ত প্ৰয়োজনীয় আছিল৷ এতিয়া দেশত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বাধাহীন প্ৰবহন, যোগান, পৰিবহণ সম্ভৱ হ’ব৷ কৃষিখণ্ডৰ পৰা লাইচেঞ্চৰাজৰ সমাপ্তি এই আইনখনৰ আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ৷ অৰ্থনীতিৰ উদাৰীকৰণৰ তিনি দশকৰ পাছতো কৃষি খণ্ডত লাইচেঞ্চৰাজ থকাটোৱেই এক আচৰিত কথা৷ এই আইনে নিঃসন্দেহে ভাৰতীয় কৃষি বিপণন ক্ষেত্ৰক ব্যক্তিগত কোম্পানী, বৃহৎ পুঁজিপতি আৰু বহুজাতিক কৰ্প’ৰেট গোষ্ঠীৰ বাবে আকৰ্ষণীয় কৰি তুলিব৷ ব্যক্তিগত বৃহৎ পুঁজিৰ আগমনৰ লগে লগে আশা কৰিব পাৰি যে ভাৰতীয় কৃষি ক্ষেত্ৰৰ বহুপ্ৰত্যাশিত আধুনিকীকৰণৰ আৰম্ভণি হ’ব৷ কৃষকৰ স্বাৰ্থত নহ’লেও ব্যক্তিগত পুঁজিয়ে নিজৰ স্বাৰ্থতে ভাৰতীয় কৃষি খণ্ডৰ প্ৰযুক্তিগত আৰু কৌশলগত উন্নয়ন সাধন কৰিব৷ কৃষি বিপণনৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ষ্টোৰেজ, লজিষ্টিকছ আৰু পৰিবহণৰ আন্তঃগাঁথনিৰো বৃহৎ উন্নয়ন সাধন হ’ব বুলি আশা কৰিব পাৰি৷ মহাজন, মধ্যভোগীৰ সামন্তযুগীয়া শোষণ শেষ হ’ব আৰু এক নতুন কৃষি বিপণন ব্যৱস্থা প্ৰতিষ্ঠা হ’ব৷ উন্নত প্ৰযুক্তি, উন্নত বীজ আৰু কৌশলে কৃষকৰ উৎপাদন ক্ষমতাও নিঃসন্দেহে বৃদ্ধি কৰিব৷ কিন্তু ব্যক্তিগত পুঁজি আৰু কৰ্প’ৰেট গোষ্ঠীৰ দ্বাৰা স্থাপিত নতুন, আধুনিক বিপণন ব্যৱস্থাত ফচলৰ উচিত মূল্য যে কৃষকে লাভ কৰিব, তাৰ নি(য়তা প্ৰদান কৰিবলৈ আইনখনত কোনো ন্যায়িক প্ৰবিধানৰ ব্যৱস্থা নাই৷ আইনখনৰ দ্বাৰা কৃষকৰ মূল্য অনিশ্চয়তাৰ সমস্যাটোৰ কোনো স্থায়ী আৰু ন্যায়িক সমিধানৰ প্ৰবিধান নাই৷
ফুটা চালেৰে বৰষুণৰ পানী সোমোৱা কাৰণে ওৰে ৰাতি শুব নোৱাৰা ভাৰতৰ কৃষকে পুৱতি নিশা ভগৱানক প্ৰাৰ্থনা কৰে যে কাইলৈ যাতে আকৌ বৰষুণ হয় ৷ প্ৰাকৃতিক কাৰক এতিয়াও ভাৰতৰ কৃষিৰ মূল নিয়ন্ত্ৰক ৷ বৰষুণৰ নিৰ্ভৰশীলতা বা অনিশ্চয়তাৰ পৰা কৃষক তেতিয়াহে মুক্ত হব যেতিয়া কৃষকে বিজ্ঞান আৰু প্ৰয়ুক্তিবিদ্যাৰ নতুন আৰু উন্নত কৌশল আৰু যন্ত্ৰপাতি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰিব ৷ উন্নত কৃষি- বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ বাবে কৃষকে টকা নিবেশ কৰিব পাৰিব লাগিব, কিন্তু তাৰ বাবে কৃষকৰ হাতত টকা থকাটো জৰুৰী ৷ ভাৰতৰ কৃষকৰ উপাৰ্জন অতি দুখ লগা কৈ সামান্য ৷ এনেকুৱা নহয় যে ভাৰতীয় বজাৰত কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ মূল্য নাই, ওপৰত ফাৰ্ম-টু-ফৰ্ক মূল্যৰ পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা হৈছে ৷ মূল্য আছে কিন্তু সেই মূল্য তিলমানো কৃষকৰ জেপত নুসোমায় ৷ ভাৰতীয় কৃষকে নিজৰ শস্যৰ উচিত মূল্য নপোৱাৰ মূল কাৰণ হ’ল মধ্যভোগীৰ শোষণ আৰু মধ্যভোগীয়ে শোষণ কৰিব পাৰে কাৰণ কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ মূল্যৰ ওপৰত কৃষক বা চৰকাৰৰ নিয়ন্ত্ৰণ নাই, কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ মূল্য নিৰ্ণয় কৰে মধ্যভোগীয়ে আৰু এই মূল্য সম্পূৰ্ণৰূপে এটি কৃত্ৰিম মূল্য ৷ কৃষকে নিজৰ সামগ্ৰিৰ উচিত মূল্য কেতিয়াও নেপায় ৷ এই মূল্য-অনিশ্চয়তাই কৃষক আৰু কৃষি খ‘ক কোঙা কৰি পেলাইছে ৷ কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ পদ্ধতিটো এনেকুৱা এটা অন্যায়, ধূৰ্ত ব্যৱস্থাৰ সৃষ্টি কৰিছে য’ত সকলোৱেই - যোগানীয়া, পাইকাৰৰ দালালৰ পৰা আৰম্ভ কৰি পাইকাৰ, মধ্যভোগী, বৃহত বেপাৰী, সৰু বেপাৰী, ক্ষুদ্ৰ দোকানী, বজাৰ সমিতি, মালিক কতৃৰ্পক্ষ, চৰকাৰী বাবু - সকলোৱেই মুনাফা লাভ কৰে কেৱল যিজনে তেজক পানী কৰি সেই শস্যৰ সৃষ্টি কৰে সেই কৃষকে মুনাফা দূৰৰ কথা উচিত মূল্যকণো নেপায় ৷ কৃষকক নিজৰ শস্যৰ নূ্যনতম মূল্যৰ গেৰান্টী যেতিয়ালৈকে বিধিগত ভাৱে প্ৰদান কৰা নহ’ব, যেতিয়া লৈকে কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ মূল্য অনি(য়তা থাকিব- তেতিয়া লৈকে কৃষকৰ শোষণ জাৰী থাকিব ৷ কৃষকৰ শোচনীয় অৱস্থাৰো পৰিবৰ্তন নহব ৷ সতন্ত্ৰ অৰ্থনীতিবিদ আৰু কৃষিবিদ সকলৰ মতে এই নতুন আইণৰ দ্ৱাৰা চৰকাৰে ভাৰতীয় কৃষি খ‘ৰ পৰা চিৰদিনৰ বাবে সেই মূল্য অনি(য়তাক দূৰ কৰিব পাৰিলেহেতেন ৷ নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ যি ব্যৱস্থা ইতিমধ্যে দেশত প্ৰচলিত হৈ আছিল তাক অধিক শক্তিশালী কৰি, আইণগত ভাবে কাৰ্যকৰী কৰি দেশৰ সমগ্ৰ কৃষকক নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ আওতাত আনিব পাৰিলেহেতন ৷ দেশৰ কোনো প্ৰান্ততে কোনেও কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ প্ৰথম ক্ৰয় নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যতকৈ কমত কৰিব নোৱাৰিব - এনেকুৱা এক বিধিগত নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰি আইণখনে ভাৰতৰ কৃষি বিপননৰ ক্ষেত্ৰ খনত এক অভূতপূৰ্ৱ বি›ৱ সাধন কৰিব পাৰিলেহেতেন ৷
ভাৰতত বিষ নিৰ্মাতাৰো নিজৰ বিষৰ মূল্য নিৰ্ণয় কৰিবলৈ স্বাধীনতা আছে৷ দেশৰ সকলো উতপাদকে নিজৰ সামগ্ৰিৰ মূল্য নিজে নিৰ্ধাৰণ নকৰে৷ নিসন্দেহে এই মূল্য নিৰ্ধাৰণত বজাৰৰ বিভিন্ন কাৰকে ক্ৰিয়া কৰে, কিন্তু বস্তু বিধৰ উচ্ছতম খুচুৰা-বিক্ৰি মূল্য বা Maximum Retail Price [MRP] কিমান হব সেয়া উতপাদকেই নিৰ্ধাৰণ কৰে ৷ কেৱল কৃষকেই একমাত্ৰ উতপাদক যিয়ে নিজৰ সামগ্ৰিৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰিব নোৱাৰে, তথাকথিত ‘মাৰ্কেট ফোৰ্চ’ য়ে সেই মূল্য নিৰ্ধাৰণৰ নামত যুগ যুগ ধৰি কৃষকক কেৱল শোষণহে কৰি আহিছে ৷ কৃষিজাত সামগ্ৰিৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণত কৃষকৰ ‘বাৰ্গেইনিং পাৱাৰ’ বা দৰ-দাম কৰাৰ ক্ষমতা নথকাৰ মূল কাৰণ হ’ল ষ্টোৰেজ বা ভান্ডাৰীকৰণ, বজাৰ সংযোগ আৰু লজিষ্টিকচৰ অভাৱ ৷ তাৰ বাবে ভাৰতৰ গ্ৰামীন ক্ষেত্ৰত কোল্ড ষ্টোৰেজৰ পৰা আৰম্ভ কৰি যাতায়ত- যোগাযোগলৈকে উন্নত কৃষি আন্ত-গাথনি সৃষ্টি কৰিবলৈ চৰকাৰে পদ্ধতিগত ভাবে বৃহত নিবেশ কৰাৰ ন্যায়িক আৰু উত্তৰদায়ী প্ৰবিধান আইণখনত থাকিব লাগিছিল ৷ স্বতন্ত্ৰ অৰ্থনীতিবিদ আৰু কৃষিবিজ্ঞানীৰ মতে আইনখনে কৃষি আন্তঃগাঁথনিত বৃহৎ নিৱেশৰ সেই দায়িত্ব চৰকাৰৰ কান্ধৰ পৰা আঁতৰাই ব্যক্তিগত খণ্ডৰ পুঁজিপতি আৰু কৰ্প’ৰেট গোষ্ঠীৰ কান্ধত তুলি দিয়া পৰিলক্ষিত হৈছে৷ বিশেষজ্ঞৰ মতে, এই আইনৰ দ্বাৰা চৰকাৰে কৃষি আন্তঃগাঁথনি সৃষ্টি আৰু উন্নয়নৰ চৰকাৰী দায়িত্বক এক বিধিগত বুনিয়াদ প্ৰদান কৰি গ্ৰামীণ আৰু কৃষি ক্ষেত্ৰৰ কাংক্ষিত উন্নয়নক বাস্তৱায়িত কৰিব পাৰিলেহেঁতেন৷
অসমৰ কৃষি খণ্ডক এই আইনে কিমান প্ৰভাৱিত কৰিব?
অসমত কৃষি এতিয়াও মূলতঃ গ্ৰাসাচ্ছাদন পৰ্যায়তে আছে৷ সৰহভাগ খেতিয়কে মূলতঃ নিজে খাবলৈহে খেতি কৰে৷ উদ্বৃত্ত শস্য বিক্ৰী কৰি উপাৰ্জনৰ ধাৰণা বিদ্যমান যদিও বাণিজ্যিক কৃষি বুলিলে যি বুজা যায়, সেয়া অসমত এতিয়াও তেনেই চালুকীয়া অৱস্থাত আছে৷ বেছিভাগ শস্যৰ ক্ষেত্ৰতে অসম স্বয়ংসম্পূৰ্ণ নহয়, আন ৰাজ্যৰ পৰা শস্য ক্ৰয় কৰিব লাগে৷ গতিকে নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্য অসমত কাৰ্যকৰী কৰাৰ তেনেকুৱা কোনো ব্যৱস্থা বা কৃষি বিভাগৰ কোনো বিশেষ সদিচ্ছা পৰিলক্ষিত নহয়৷ কৃষক নিজেও এই বিষয়ে অজ্ঞ বা উদাসীন৷ আছাম এগ্ৰিকালচাৰেল মাৰ্কেটিং ব’ৰ্ডৰ অধীনত কিছু নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰ স্থাপন কৰা হৈছে যদিও সেইবোৰ সাধাৰণতে সাপ্তাহিক বজাৰহে আৰু মাৰ্কেটিং ব’ৰ্ডৰ ভূমিকা কৰ-কাটল সংগ্ৰহ কৰাতেই সীমাবদ্ধ৷ দেশৰ আন প্ৰান্তৰ তুলনাত অসমৰ কৃষি বিপণন খণ্ডটো অতি অসংগঠিত, পৰাম্পৰাগত৷ যিকোনো ব্যৱসায়ীয়ে যিকোনো কৃষকৰ পৰা যিকোনো স্থানত পৰস্পৰে সন্মত হোৱা মূল্যৰ বিনিময়ত কৃষিজাত সামগ্ৰী ক্ৰয় কৰিব পাৰে৷ নূ্যনতম সমৰ্থন মূল্যৰ ব্যৱস্থা বা আন কোনো বাধ্যবাধকতা নাই৷ কিন্তু কৃষকে উচিত মূল্য নোপোৱাৰ অভিযোগ চিৰদিনৰ৷ খেতিয়কে পাইকাৰি, মধ্যভোগীৰ শোষণৰ বলি হৈ পানীৰ দামত সামগ্ৰী বিক্ৰী কৰিব লাগে বুলি প্ৰায়ে অভিযোগ উত্থাপন হয়৷ গতিকে সূক্ষ্মভাৱে বিশ্লেষণ কৰিলে দেখা যাব যে যিহেতু মূল্য নিশ্চয়তা বা ন্যূনতম সমৰ্থন মূল্য কাৰ্যকৰী কৰাৰ কোনো ব্যৱস্থা অসমত আগতো নাছিল, গতিকে আইনখনে অসমৰ কৃষকৰ বৰ্তমানৰ অৱস্থাৰ বিশেষ একো অৱনতি নঘটায়৷ এই আইনৰ ফলত কৃষি খণ্ডত বৃহৎ ব্যক্তিগত পুঁজিৰ আগমন ঘটিব বুলি যিহেতু আশা কৰা হৈছে, সেয়া বাস্তৱায়িত হ’লে তাৰ সুফল অসমৰ কৃষকেও নিশ্চিতভাৱে পাব৷ অসমৰ কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ বজাৰখন আগৰে পৰা মুক্ত আৰু মাৰ্কেট ফ’ৰ্চৰ দ্বাৰা যিহেতু প্ৰভাৱিত, গতিকে বৃহৎ পুঁজি নিৱেশৰ নামত কোনেও যাতে মন’পলীৰ সৃষ্টি কৰিব নোৱাৰে, কৃষকক শোষণ কৰিব নোৱাৰে আৰু কৃষকৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষা পৰে, তাৰ প্ৰতি চৰকাৰ আৰু সচেতন সমাজে দৃষ্টি ৰাখিব লাগিব৷ আনহাতে, বৰ্তমান অসমৰ শিক্ষিত নিবনুৱা অথবা মধ্যবিত্তৰ মাজত বাণিজ্যিক কৃষিৰ প্ৰতি এক নতুন আকৰ্ষণৰ সৃষ্টি হৈছে৷ সম্প্ৰতি যুৱপ্ৰজন্মৰ হাৰ্টথ্ৰব জুবিন গাৰ্গক অসমৰ কৃষি খণ্ডৰ এম্বেছাডৰো ঘোষণা কৰা হৈছে৷ আৰু ঠিক এই মুহূৰ্ততে এই আইনখনৰ দ্বাৰা কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ আন্তঃৰাজ্যিক বিপণন তথা বাধাহীন প্ৰবহন সম্বন্ধীয় সকলো প্ৰতিবন্ধক দূৰ কৰা হৈছে৷ এই প্ৰবিধান নিঃসন্দেহে অসমত নতুনকৈ আৰম্ভ হোৱা বাণিজ্যিক কৃষিৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰমাণিত হ’ব পাৰে, কাৰণ ইয়াৰ দ্বাৰা অসমৰ শিক্ষিত আৰু মধ্যবিত্ত কৃষকে বহিঃৰাজ্যত নিজৰ সামগ্ৰীৰ বজাৰ আৰু মূল্য পাবলৈ সক্ষম হ’ব বুলি আশা কৰিব পাৰি৷
সাংবিধানিক অচলাৱস্থাৰ সৃষ্টি হ’ব নেকি?
ইতিমধ্যে কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় আৰু বাণিজ্য [সংবৰ্ধন আৰু সৰলীকৰণ] আইন, ২০২০ক বিভিন্নপক্ষই অসাংবিধানিক তথা ভাৰতৰ যুক্তৰাজ্যিয় পৰিকাঠামোত মোক্ষম আঘাত বুলি অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷ ভাৰতীয় সংবিধানৰ সপ্তম অনুসূচীত তিনিখন তালিকা আছে– প্ৰথম তালিকা, যাক ইউনিয়ন লিষ্ট বুলি কোৱা হয়, সেইবোৰ বিষয়বস্তুক সন্নিৱিষ্ট কৰে যিবোৰ কেন্দ্ৰৰ অধীনস্থ, এই বিষয়সমূহৰ ওপৰত আইন প্ৰণয়ন কৰাৰ অধিকাৰ কেৱল কেন্দ্ৰৰহে আছে যেনে প্ৰতিৰক্ষা, বৈদেশিক সম্পৰ্ক, মুদ্ৰা আদি৷ দ্বিতীয় তালিকাখন ৰাজ্যিক তালিকা, য’ত ৰাজ্যসমূহৰ অধীনস্থ বিষয়সমূহ সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছে যেনে পুলিচ, কাৰাগাৰ, জনস্বাস্থ্য ইত্যাদি৷ আনহাতে তৃতীয় তালিকাখনক কোৱা হয় Concurrent বা সমৱৰ্তী তালিকা, এই তালিকাত সেইবোৰ বিষয়বস্তু আছে যাৰ ওপৰত কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্য উভয়ৰে আইন প্ৰণয়নৰ অধিকাৰ আছে, যেনে শিক্ষা, বন আৰু পৰিৱেশ, বিদু্যৎ ইত্যাদি৷ বিৰোধীৰ অভিযোগ হ’ল যে কৃষি বিষয়টো ৰাজ্যিক তালিকাত অন্তৰ্ভুক্ত, গতিকে তাৰ ওপৰত আইন প্ৰণয়নৰ অধিকাৰ ভাৰতীয় সাংবিধানিক ব্যৱস্থাত কেৱল ৰাজ্যসমূহৰ অধিকাৰ৷ কিন্তু কেন্দ্ৰই বাৰে বাৰে কৃষিবিষয়ক আইন প্ৰণয়নৰ দ্বাৰা সংবিধানৰ যুক্তৰাজ্যিয় পৰিকাঠামোক দুৰ্বল কৰি আছে৷ এই আইনৰ দ্বাৰা আনকি ৰাজ্যসমূহে প্ৰণয়ন কৰা এপিএমচি আইনসমূহক নাকচ কৰাৰ চেষ্টা কৰা হৈছে৷ চৰকাৰৰ ‘এক দেশ এক বজাৰ’ সৃষ্টিৰ দাবীয়ে ভাৰতীয় ফেডাৰেলিজ্মক দুৰ্বল কৰি সকলো ক্ষমতা কেন্দ্ৰীভূত কৰাৰ চেষ্টাকে প্ৰতিফলিত কৰে বুলিও বহুতে অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে৷ কেৰালাৰ এজন সাংসদে ইতিমধ্যে উচ্ছতম ন্যায়ালয়ত ভাৰতীয় সংবিধানৰ ‘বেছিক ষ্ট্ৰাকচাৰ’ৰ পৰিপন্থী বুলি এই আইনৰ সাংবিধানিক ন্যায্যতাক প্ৰত্যাহ৩ান জনাইছে৷
কিন্তু চৰকাৰীপক্ষৰ মতে উত্থাপিত বিষয়টো ১৯৮৩ চনত ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰৰ সম্পৰ্ক চালি-জাৰি চাবলৈ গঠন কৰা চৰকাৰীয়া কমিছনে ইতিমধ্যে স্পষ্ট কৰি দিছে৷ কৃষি যদিও ৰাজ্যিক তালিকৰ বিষয়, কিন্তু কনকাৰেণ্ট লিষ্টৰ ৩৩নং এণ্ট্ৰীত এই কথা স্পষ্ট উল্লেখ আছে যে কৃষিজাত কেঁচা সামগ্ৰী আৰু খাদ্যশস্যৰ উৎপাদন, বাণিজ্য, যোগান আৰু বিতৰণ সম্বন্ধীয় আইন প্ৰণয়নৰ অধিকাৰ ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰ উভয়ৰে আছে৷ আনহাতে এণ্ট্ৰী ৩৪য়ে ‘মূল্য নিয়ন্ত্ৰণ’ৰ ওপৰত আইন প্ৰণয়ন কৰিবলৈ কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্য উভয়কে ক্ষমতা প্ৰদান কৰে৷ কনকাৰেণ্ট লিষ্টৰ এণ্ট্ৰী ৩৩ আৰু ৩৪ ব্যৱহাৰ কৰিয়েই ১৯৫৫ চনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে অত্যাৱশকীয় সামগ্ৰী আইন প্ৰণয়ন কৰিছিল৷ তাতোকৈ ডাঙৰ কথা ভাৰতীয় সাংবিধানিক ব্যৱস্থাত ভাৰত এখন ফেডাৰেল বা যুক্তৰাজ্যিয় ৰাষ্ট্ৰ যদিও ইয়াৰ ‘ইউনিটেৰী’ বিশেষত্ব অতি স্পষ্ট৷ ভাৰতৰ সংবিধানে কেন্দ্ৰক অধিক ক্ষমতা প্ৰদান কৰিছে৷ তেনেকুৱা এটি অনুচ্ছেদ যি আন কোনো ফেডাৰেল ৰাষ্ট্ৰত নাই, সেয়া হ’ল অনুচ্ছেদ ২৪৯৷ এই অনুচ্ছেদ মতে ৰাষ্ট্ৰৰ হিতৰ বাবে প্ৰয়োজন হ’লে কেন্দ্ৰই যিকোনো বিষয়ত, আনকি যিবোৰ বিষয়বস্তু ৰাজ্যিক তালিকাত সন্নিৱিষ্ট কৰা আছে, সেইবোৰৰ ওপৰতো আইন প্ৰণয়ন কৰিব পাৰিব৷ গতিকে, কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় আৰু বাণিজ্য [সংবৰ্ধন আৰু সৰলীকৰণ] আইন, ২০২০ সম্পূৰ্ণৰূপে ভাৰতীয় সংবিধানে নিৰ্ণয় কৰি দিয়া সীমাৰ ভিতৰতে প্ৰণয়ন কৰা হৈছে আৰু এই আইনৰ দ্বাৰা কোনোপধ্যে যুক্তৰাজ্যিয় পৰিকাঠামোক উলংঘা কৰা হোৱা নাই৷
আনহাতে, মুখ্য বিৰোধী দল কংগ্ৰেছৰ সভানেত্ৰী ছোনিয়া গান্ধীয়ে কংগ্ৰেছশাসিত ৰাজ্যসমূহক সংবিধানৰ ২৫৪ অনুচ্ছেদ মতে বিধানসভাত আইন প্ৰণয়ন কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছে৷ উল্লেখ্য, সংবিধানৰ ২৫৪ অনুচ্ছেদৰ দ্বিতীয় ধাৰা মতে যদি কনকাৰেণ্ট লিষ্টৰ কোনো বিষয়ত ৰাজ্যৰ বিধানসভাই কোনো বিধেয়ক গৃহিত কৰে আৰু বিধেয়কখন ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সন্মতিৰ বাবে ‘ৰিজাৰ্ভ’ কৰা হয় আৰু ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে উক্ত বিধেয়কৰ প্ৰতি নিজৰ সন্মতি প্ৰদান কৰে, তেনেক্ষেত্ৰত যদি এই আইন ইতিমধ্যে সংসদে প্ৰণয়ন কৰা কোনো আইনৰ পৰিপন্থী হয়, তেন্তে ৰাজ্যৰ বিধানসভাই প্ৰণয়ন কৰা আইন উক্ত ৰাজ্যত প্ৰযোজ্য হ’ব৷ অৱশ্যে সেই বিষয়ে নতুন আইন প্ৰণয়নৰ, আনকি বিধানসভাৰ উক্ত আইনখনক বাতিল কৰাৰ ক্ষমতাও সংসদৰ আছে৷ গতিকে কংগ্ৰেছশাসিত ৰাজ্যসমূহে ‘কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় আৰু বাণিজ্য [সংবৰ্ধন আৰু সৰলীকৰণ] আইন, ২০২০’ৰ প্ৰবিধানসমূহক নাকচ কৰি ২৫৪ অনুচ্ছেদ অনুযায়ী যদি ৰাজ্যৰ বিধানসভাত বিধেয়ক প্ৰেৰিত কৰেও, সেই বিধেয়কে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সন্মতি লাভ যে কৰিব সেই বিষয়ে সন্দেহৰ অৱকাশ আছে৷ অৱশ্যে, ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সন্মতি লাভ নকৰিলেও কোনো সাংবিধানিক অচলাৱস্থা বা সংকটৰ সৃষ্টি নহয়, কাৰণ সংবিধানৰ স্থিতি এইক্ষেত্ৰত অতি স্পষ্ট; কিন্তু তেনেক্ষেত্ৰত নিঃসন্দেহে ভাৰতীয় যুক্তৰাজ্যিয় পৰিকাঠামোৰ ভিতৰত ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰৰ সম্পৰ্কক নতুনকৈ চালি-জাৰি চোৱাৰ প্ৰয়োজন হ’ব৷
[প্ৰকাশিত মতামত সম্পূৰ্ণৰূপে লেখকৰ ব্যক্তিগত তথা শৈক্ষিক, পদবী-কাৰ্যালয়ৰ সৈতে কোনো সম্পৰ্ক নাই]