এঘড়ী যুদ্ধই গৰকি যোৱা ভিয়েটনামত তিনিটা দিন

তাহানি প্ৰাইমেৰী স্কুলত পঢ়া কালতে নগাঁও জিলা পুথিভঁৰালত কলকাতাৰ বিশিষ্ট অভিনেতা উৎপল দত্তখ্যাত প্ৰসিদ্ধ নাট্যগোষ্ঠী লিটল থিয়েটাৰ গ্ৰnপৰ এখন নাটক চাইছিলোঁ৷ নাম আছিল ‘অজেয় ভিয়েটনাম’৷ কোমল বয়সৰ পৰা মই হয়তো অনুভৱী আছিলোঁ৷ সেয়ে নেকি তেতিয়াই মন-গহনৰ এটা প্ৰান্তত খোপনি পুতিছিল ভিয়েটনামে৷ অথচ সেই কুমলীয়া বয়সত নাটকখনৰ কাহিনীৰ আদি-অন্ত একো বুজি পোৱা নাছিলোঁ৷ তথাপি বুজা-নুবুজা শিশু মনটোৰে অনুভৱ কৰিছিলোঁ যুদ্ধৰ বিভীষিকা কিমান সুদূৰপ্ৰসাৰী হ’ব পাৰে৷ কেনেকৈ তিলতিলকৈ অৱক্ষয় ঘটে মানৱতাৰ৷ দেশভক্তিৰ অগ্নিবৰ্ষা আৱেগত কেনেকৈ জাগি উঠে স্বাধীনতাৰ দুৰ্বাৰ হেঁপাহ৷ এতিয়াও মনৰ গোপন কুঠুৰিত নাটকৰ দৃশ্যবোৰ অজানিতে ৰৈ গ’ল৷ ডাঙৰ হৈ অহাৰ পাছত গম পাইছিলোঁ, সেয়া আছিল ভিয়েটনামৰ থলুৱা সৈনিকৰ মহাৰণ আৰু আত্মবলিদানৰ ইতিহাস৷ ভিয়েটনামৰ আকাশত নিনাদিত হাহাকাৰ আৰু জনতাৰ ৰক্তপাত৷

কাকতালীয়ভাৱে বহু যুগৰ বিৰতিত মোৰ মন-গহনত শুই থকা সেইখন নাটকৰ স্মৃতিবিজড়িত দেশখনলৈ যোৱাৰ সুযোগ আহিল৷ কি মনোমোহা সংযোগত কেনেকৈ যে চাই আহিলোঁ ভিয়েটনাম– সেই তাহানিতে বুকুত ৰৈ যোৱা অজেয় ভিয়েটনামখন৷

সাধাৰণতে মোৰ ভ্ৰমণৰ ইচ্ছাক ফলৱতী কৰাত প্ৰভুৰ পাছতে মোৰ গৃহস্থৰ ভ্ৰমণৰ ভোকক ধন্যবাদ দিব লাগিব৷ তুলসীৰ লগত কলপতুৱাৰ মুক্তি হিচাপে ভ্ৰমণৰ সূচীত নিজেও অন্তৰ্ভুক্ত হৈছিলোঁ৷ আমাৰ সূচীমতে দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ পাঁচখন ঠাইৰ ভ্ৰমণৰ দ্বিতীয়খন আছিল ভিয়েটনাম৷

২০১৬১ ভোগালীৰ উৰুকাৰ দিনাই আমাৰ ভ্ৰমণ আঁচনিমতে ইণ্ডোনেছিয়ালৈ গৈ তিনিটা দিন থাকি সংগ্ৰামে মহীয়ান কৰা ভিয়েটনামৰ হো-চি-মিন চিটীত উপস্থিত হৈছিলোঁ৷ উপস্থিত হৈয়ে এটা অভিনৱ আলোড়ন আৰু সন্তুষ্টিৰ মিশ্ৰিত অনুভৱত মই যেন ভিতৰি ভিতৰি কঁপি উঠিছিলোঁ৷ এঘড়ী যুদ্ধই গৰকি যোৱা ভিয়েটনামৰ হো-চি-মিন চিটীৰ জয়জয় ময়ময় অৱস্থা দেখি আচৰিত হৈছিলোঁ৷ অথচ ইতিহাসখ্যাত ভিয়েটনাম যুদ্ধৰ ধবংসলীলা আৰু আতংকই এদিন ভিয়েটনামক কোঙা কৰি পেলাইছিল৷

আমি গৈ উপস্থিত হোৱাৰ দিনা বতৰ তাত ফৰকাল আছিল৷ হোটেলৰ খিৰিকীৰে দেখিছিলোঁ এখন বিশাল আকাৰৰ পাৰ্কসদৃশ সুবিস্তৃত সেউজীয়া বননি৷ তাত খেলাই খেলিছিল, খোজকঢ়াই খোজ কাঢ়িছিল, ব্যায়াম কৰাই ব্যায়াম কৰিছিল আৰু স্নেহালিংগন কৰাই আলিংগনৰ মধুৰতাৰে গাইছিল জীৱনৰ জয়গান৷ দিনত আৰম্ভ হোৱা জীৱন জীয়াৰ কচৰত ওৰেটো ৰাতি মানে টোপনি অহালৈকে দেখিছিলোঁ৷ লগতে চৌপাশে দেখিছিলো মখমলী কোমল পোহৰৰ বিচ্ছুৰিত বৰ্ণালী, তথ্য-প্ৰযুক্তিসৃষ্ট কৌশল সহিতে সুবিশাল হোটেল, ৰেস্তোৰাঁত দিনৰ দৰে সমাগম৷ পিছদিনা পুৱাতেই সাজু হৈছিলোঁ ভিয়েটনামৰ হো-চি-মিন চিটীৰ ঠাইবোৰ চাবলৈ৷ সেই অনুযায়ী আমি প্ৰথমতে উপস্থিত হৈছিলোঁ  ৱাৰ মিউজিয়ামত৷ তাত সোমাবলৈ নানা আনুষ্ঠানিক প্ৰক্ৰিয়া পাৰ হ’ব লাগে৷ দেশৰ ইতিহাস আৰু সম্পদৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ শ্ৰদ্ধা দেখি আচৰিত হৈছিলোঁ, কাৰণ অতি আটোমটোকাৰিকৈ তাত সবিস্তাৰে ধৰি ৰখা৷ এই প্ৰসংগত ভিয়েটনাম যুদ্ধৰ আঁৰৰ কথাখিনি উনুকিয়াই লোৱা ভাল হ’ব৷

ভিয়েটনাম, লাওছ, কম্বোডিয়াক একেলগে ইণ্ডোচীন উপদ্বীপ নামে জনা গৈছিল৷ ১৮৭৩ চনৰ পৰা ১৯৪৬ চনলৈ ইণ্ডোচীন ফ্ৰান্সৰ উপনিৱেশ আছিল৷ হানয় আছিল ইয়াৰ ৰাজধানী৷ দ্বিতীয় মহাসমৰৰ সময়ত জাপানে ইণ্ডোচীন দখল কৰে৷ ১৯৪৫ চনত জাপান পৰাজিত হোৱাত ফ্ৰান্সে পুনৰ ইণ্ডোচীন দখলৰ চেষ্টা কৰে৷ কিন্তু লগে লগে ভিয়েটনামত হো-চি-মিনৰ নেতৃত্বত স্বাধীনতা সংগ্ৰাম আৰম্ভ হয়৷ ১৯৫৪ চনত ফ্ৰান্স পৰাজিত হোৱাত ভিয়েটনামক ১৭ ডিগ্ৰী উত্তৰ অক্ষৰেখাৰে সমানে দুভাগত উত্তৰ ভিয়েটনাম আৰু দক্ষিণ ভিয়েটনাম হিচাপে দুখন ৰাষ্ট্ৰ গঠন হয়৷ উত্তৰ ভিয়েটনামত কমিউনিষ্ট আৰু দক্ষিণ ভিয়েটনামত অ-কমিউনিষ্ট চৰকাৰ হয়৷ আমেৰিকাই কমিউনিষ্টৰ বিৰুদ্ধে দক্ষিণ ভিয়েটনামলৈ সাহায্য আগবঢ়ায়৷ আনহাতে, উত্তৰ ভিয়েটনামৰ গেৰিলা সৈন্যই দক্ষিণ ভিয়েটনামত আমেৰিকান সৈন্যৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ চলায়৷ পৰিণতিত ১৯৫০ চনৰ পৰা এক সুদীৰ্ঘ যুদ্ধৰ সূত্ৰপাত হয়৷ উত্তৰ ভিয়েটনামক সমৰ্থন কৰে ৰাছিয়াই আৰু দক্ষিণ ভিয়েটনামক সহায় কৰে আমেৰিকাই৷ ১৯৭৬ চনত দুয়োখন ভিয়েটনাম যুক্ত হৈ ছ’চিয়েলিষ্ট ৰিপাব্লিক অৱ ভিয়েটনাম গঠন হয়৷ তাৰপাছত অৱধাৰিতভাৱে দীৰ্ঘদিন যুদ্ধৰ ফলত ভিয়েটনামৰ সামৰিক বিভাগ ইমানেই শক্তিশালী হৈ উঠে যে আন দক্ষিণ এছিয় দেশত নথকা অত্যাধুনিক সকলো অস্ত্ৰশস্ত্ৰৰে গৰাকী হয়৷ ফলত দেশখন পৃথিৱীৰ আন সামৰিক শক্তিৰ ভিতৰত এক বৃহৎ সামৰিক শক্তি হিচাপে অন্যতম হৈ উঠে৷

ভিয়েটনামৰ ৰাজধানী হানয় হো-চি-মিন চিটী ভিয়েটনামৰ এখন সৰ্ববৃহৎ চহৰ৷ সেই হো-চি-মিন চিটীৰ ৱাৰ মিউজিয়ামত সোমালে প্ৰতিজন পৰ্যটকৰ বুকুত যেন গুঞ্জৰিত হয় স্বদেশপ্ৰেমৰ আৱাহনী মন্ত্ৰ৷ ভিয়েটনাম যুদ্ধৰ সকলো ঘটনা আৰু যুদ্ধ বিভীষিকাৰ স্বাক্ষৰ দেখি শোককাতৰ হৈছিলোঁ যদিও গৌৰৱ অনুভৱ কৰিছিলোঁ এই কাৰণেই যে সৌভাগ্যৰ ফলতহে এনে ত্যাগ আৰু বীৰত্বৰ সাক্ষী দৃশ্য দেখা যায়৷ অৱশ্যে যুদ্ধ বিভীষিকাৰ চাক্ষুষ বীভৎসতাবোৰৰ সাক্ষীস্বৰূপ দৃশ্যবোৰ দেখি বিহ৩ল হৈ পৰিছিলোঁ৷ অৰ্ধমৃত শিশু, পংগু শিশু, মাকৰ পেটতে মৰিবলৈ বাধ্য হোৱা অপৰিণত শিশুৰ কংকাল, সৈন্যৰ ছিগা ভৰি, ছিঙা মূৰৰ কংকাল আদি দেখি চকু মুদি দিছিলোঁ৷ দুখত ম্ৰিয়মাণ হৈ উচুপি উঠিছিলোঁ৷ ভয়াৱহ সপোনো চাগে ইমান বেদনাদায়ক নহয়৷ মনে মনে বিৰবিৰাইছিলোঁ কেতিয়াও ক’তো যুদ্ধৰ নাৰকীয় বিভীষিকাই যেন কোনো দেশ আৰু জনতাক চুই নাযাওক৷ তাত অতি সুৰক্ষিতভাৱে সজাই থোৱা আছিল বিভিন্ন অস্ত্ৰশস্ত্ৰ আৰু নলীয়া বন্দুক৷ চকু থৰ হৈ গৈছিল৷ নতজানু হৈ প্ৰণাম কৰিছিলোঁ বীৰযোদ্ধাসকলক৷ 

তাৰপাছত হো-চি-মিন চিটীৰ সমাধিক্ষেত্ৰ চাবলৈ পাছত যাম বুলি ভ্ৰমণৰ সূচী পাছলৈ সামৰি থৈ আমি ভিয়েটনামৰ গাঁৱে-ভূঞে ফুৰিছিলোঁ৷ সৌভাগ্যক্ৰমে আমাৰ গাইডজন আছিল জীৱন ভালপোৱা এজন চফল ডেকা৷ গাড়ীত উঠাৰ লগে লগে আমাক খোৱাপানী, পিন্ধিবলৈ টুপী আদি দি আন্তৰিকতাৰে হাঁহি মাৰি সপ্ৰতিভতাৰে এনেদৰে আপোন কৰি লৈছিল যে তেওঁক নিজৰ ভাইৰ দৰে লাগিছিল৷ মোৰ গৃহস্থ অলপ বেপৰোৱা আৰু অস্থিৰ স্বভাৱৰ হোৱা দেখি তেওঁক মাতিছিল নটীবয় বুলি৷ যাত্ৰাত তেওঁ ভিয়েটনামৰ গান আৰু হিন্দী গীতো শুনাইছিল৷ ৰগৰ আৰু কৌতুকেৰে সময়বোৰ সজীৱ কৰিছিল৷ তদুপৰি আটাইতকৈ হাঁহি উঠা কথা আছিল যে আমাৰ জীয়ৰী সেইবাৰ আমাৰ লগত যোৱা নাছিল বাবে আমাক মধুচন্দ্ৰিকাৰ দম্পতীৰ দৰে জোকাইছিল৷ কথাটোত বৰ আমোদ পাইছিলোঁ৷ উত্তৰত ময়ো কৌতুক কৰি অসমীয়াতে ক’ব বিচাৰিছিলোঁ দিনটোত আমি দুয়ো কেইখন খণ্ডযুদ্ধ কৰোঁ৷

ভিয়েটনাম চহৰৰ বাহিৰৰ ঠাইৰ দৰ্শনসূচীমতে প্ৰথমতে আমি উপস্থিত হৈছিলোঁ ইউনিকৰ নামৰ দ্বীপ এটাত৷ দ্বীপটোলৈ যাবলৈ হ’লে মেকং নদী পাৰ হৈ যাব লাগে৷ মেংক নদী নামটো সৰুৰে পৰা মোৰ চেতনাত প্ৰৱাহিত৷ ‘মেকং নৈ দেখিলোঁ’ কিতাপখন তাহানিৰ পৰাই মোৰ এখন প্ৰিয় কিতাপ আছিল৷ গতিকে সেই মেকং নদীৰ বুকুৰে যেতিয়া সুসজ্জিত এখন নাৱৰে পাৰ হৈছিলোঁ, অচিন আৱেগ এটাই খুন্দিয়াই থৈ গৈছিল মোৰ অভ্যন্তৰৰ পৃথিৱীত৷ ৰ লাগি চাইছিলোঁ নদীখনলৈ৷ যেন অনামী নিচাত লাগি ধৰিছিল নদীৰ চৌপাশৰ ৰাগী আৰু নীলা চন্দ্ৰতাপ আকাশৰ ৰ’দ জিলমিল আঁকোৱালি পৰশ৷ পাছে এইবোৰৰ ভু মোৰ গৃহস্থই পোৱা নাছিল৷ এপাকত শুনিছিলোঁ নাৱৰীয়াৰ লগত গৃহস্থই কিবা  কথা পাতিছিল৷ আপোনভোলা হৈ থকা গৃহস্থক মই মনত পেলাই দিওঁতেহে যেনিবা দুখনমান ফটো ৰাখিলে৷ বিশাল জলৰাশিৰ মাজেৰে তুলুং-ভুটুংকৈ পাৰলৈ আহি দ্বীপটোত উঠোঁতে দেখিলোঁ পৰ্যটকৰ ভিৰ৷ নদীৰ হোলাবোৰৰ মাজত দেখিলোঁ শ শ নাৱত মানুহ৷ সেই পৰিৱেশৰ মাধুৰীত কৈছোঁ নহয়, মধুচন্দ্ৰিকা বুলি নোযোৱা মানুহৰো তাত মধুচন্দ্ৰিকাৰ আৱেশ লাগিব৷ তাৰ লগতে নাকত লাগি ধৰিছিল আলতীয়া বোকাৰ চিনাকি গোন্ধ৷ এনেকুৱা ঠাইতে, এনেকুৱা ক্ষণতে চাগে জীৱনে নিজক আকৌ এবাৰ নৱীকৰণ কৰে৷ নাওবোৰ এহাল এহাল পতি-পত্নীয়ে চলায়৷ দুফালে দুই মূৰত দুয়োজনে ব’ঠা মাৰে৷ কাষত প্ৰকাণ্ড প্ৰকাণ্ড ঢেকীয়াৰ দৰে কিছুমান গছ আছিল৷ কাষেৰে পাৰ হৈ গ’লে কোমল কোমলকৈ পৰশি যায়৷ নিজকে প্ৰকৃতিৰ বৰজীজনী যেন লাগিছিল৷ প্ৰকৃতিৰ পৰশ ভ্ৰমণৰ প্ৰধান বদ্যানতা৷ যাৰ বাবে উন্মুখ হৈ থাকোঁ আমি প্ৰতিটো ঋতুতে৷

নাৱৰ পৰা নমাৰ লগে লগে কিছুমান সৰু সৰু পঁজাৰ তলত স্থানীয় ডেকা-ডেকেৰীয়ে থলুৱা সংগীত আৰু বাদ্যযন্ত্ৰৰে পৰ্যটকক আদৰণি জনায়৷ বাদ্যযন্ত্ৰৰ মাজত গীটাৰখন সকলোৰে হাতত দেখিছিলোঁ৷ সুৰৰ লগতে সুৰাও দেখিছিলোঁ৷ লগতে সৰু সৰু কিছুমান বিপণীত নানা হস্তশিল্পৰ বিক্ৰী আৰু প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছিল৷

নৃত্য কৰা কোমল মুখৰ নাচনীবোৰ পৰীতকৈ কম নাছিল৷ মিহি চুলি, তম্বী শৰীৰৰ ভাষাত যেন লিখা আছিল অপ্সৰাৰ সন্নোহিনী৷ গীতবোৰ বিশেষকৈ প্ৰেমগীত আছিল৷ মনত পৰিলে আকৌ উৰা মাৰি যাম যেন লাগে৷

তাৰপাছত আমি গৈছিলোঁ Vung Tau city নামৰ চহৰখনলৈ৷ প্ৰকৃতিৰ ৰাণীৰ দৰে চহৰৰ দাঁতিত সৌন্দৰ্যৰাশিত দুপৰীয়াটো তলবলাই উঠিছিল৷ এইখন এসময়ত ফ্ৰেন্স কলনিয়েল চহৰ আছিল৷ তাত আকাশমুখী দূৰত্বত এটি ওখ পাহাৰৰ টিলাত যীশুখ্ৰীষ্টৰ মূৰ্তি আছে৷ অনবদ্য সৌন্দৰ্যৰে সুশোভিত ওখ পাহাৰৰ ওপৰত থকা মূৰ্তিটোক অৱশ্যে তলৰ পৰাই সেৱা জনাইছিলোঁ৷ তলত আছিল কণমানি যীশু আৰু মাদাৰ মেৰীৰ মূতিৰ্৷ নৱবিবাহিত দম্পতীবোৰে ঢপলিয়াই ফুৰিছিল যদিও সময় আৰু বয়সৰ বাবে আমি উভতি আহিছিলোঁ হোটেলৰ কোঠালৈ৷ বাটত দেখিছিলো আমাৰ দৰেই সেউজীয়া পথাৰ৷ পাতলীয়া অৰনৰ মাজতো আছিল ফিনফিনিয়া বাটপথ৷ ফৰকাল দুপৰৰ ৰ’দে আমাক দহিছিল৷

ভিয়েটনাম ভ্ৰমণ বুলিলে যিখিনি ঠাই প্ৰধান ভ্ৰমণথলীৰ ভিতৰত পৰে সেয়া নিশ্চিতভাৱে চু্য চি টানেল প্ৰকল্প৷ সেইখন হৈছে এখন একপ্ৰকাৰ ভিয়েটনাম যুদ্ধৰ ইতিহাসসম্বলিত সবিশেষ বৰ্ণনাত মূৰ্ত হৈ উঠা যুদ্ধস্মৃতি আৰু গেৰিলা যুদ্ধৰ সকলো কৌশলৰ একো একোটা নমুনাৰ প্ৰদৰ্শনথলী৷ তাত যুদ্ধৰ সকলো কৌশলগত নমুনা অতি সুন্দৰ আৰু সূক্ষ্মভাৱে সজাই থোৱা থাকে৷ প্ৰকাণ্ড এলেকাটোত সম্পূৰ্ণ নিৰাপত্তামূলক তত্ত্বাৱধানত ৰখা হয়৷ সুৰক্ষা পৰীক্ষা তাত অতি কাঢ়া৷ সমূহ অঞ্চলটোৰ ঠায়ে ঠায়ে একোটা ঘৰৰ ভিতৰত যুদ্ধৰ আৰু সৈন্যৰ সাহসিতাৰ দৃশ্যমান কথাবোৰ প্ৰজেক্টৰত দেখুৱাই থাকে৷ পৰ্যটকৰে গিজগিজাই থাকে৷ হাতত সকলোৱে বহী-পেন আদি লৈ যোৱাও দেখিছিলোঁ৷ গৰিলা সৈন্যৰ মূতিৰ্বোৰ একেবাৰে জীৱন্ত যেন লাগিছিল৷ চুই চাবলৈও আনকি ভয় লাগি যায়৷ তাতে দেখিছিলোঁ মাটিৰ তলে তলে আমাৰ তলাতল ঘৰৰ দৰেই দুশমিটাৰপৰ্যন্ত সুৰংগতলী৷ যুদ্ধক্ষেত্ৰত খোৱাপানীৰ যোগাৰ কৰা কৌশল দেখিলে তবধ মানিব লাগে৷ দুলি থকা কিছুমান লোহাৰ ঢেকী থাকে৷ তাৰ এফালে যদি কেনেবাকৈ শত্ৰুৰ ভৰি পৰে, লগে লগে শলখাত লাগি নিধন হোৱাটো খাটাং৷ তেনেদৰে বিস্তৃত এলেকাত জাপে জাপে সিঁচৰতি হৈ আছিল শুকান পাতৰ দ’ম৷ খৰমৰকৈ তাত খোজকাঢ়ি শিহৰিত হৈছিলোঁ এই কাৰণে যে পাতৰ তলত মস্ত মস্ত একোটা গাঁত থাকে [অৱশ্যে সেইবোৰত চিন দি দেখুওৱা থাকে] সেইবোৰ গাঁতত ভৰি পৰিলেই শত্ৰু সৈন্য ইপুৰীলৈ যায়৷ প্ৰাণ ৰক্ষাৰ কোনো সুৰুঙাই নাথাকে৷

তেনেদৰে গাঁতৰ দৰে শুকান পাতৰ তলত ডাঙৰ ডাঙৰ হিলৈ পুতি থোৱা থাকে৷ খোজ পৰিলেই নিধন যজ্ঞলীলা৷

গেৰিলাবাহিনীৰ যুদ্ধ-কৌশল ৰচনাৰ গোপন কুঠৰী, আঘাতপ্ৰাপ্ত সৈনিকৰ চিকিৎসালয়, গাঁতৰ তলৰ সুৰংগত গেৰিলাবাহিনীৰ বিছনা, আলোচনা কক্ষ আদি চালে এনেকুৱা লাগে যেন আমি এখন সঁচা যুদ্ধক্ষেত্ৰত উপস্থিত হৈছোঁ৷  জীৱন কালত এনেবোৰ গৌৰৱময় ঠাইত গৈ আহিব পাৰিলে মনৰ একোণত এক ব্যতিক্ৰমী স্মৃতিচাৰণ হিচাপে খোদিত হৈ ৰৈ যায়৷ ঈশ্বৰক ধন্যবাদ যে স্বাধীনতাপিয়াসী এচাম সাহসী সৈনিকৰ সাহসিকতাক অন্তৰেৰে উপলব্ধি কৰি আহিবলৈ আমাক এই সুযোগ দিলে৷

ফোন ঃ  ৯৮৫৯২-৮৫৫৮৮