আৰ্মী বেণ্ডৰ পৰা আঁতৰিল মহাত্মাৰ প্ৰিয় গীত

কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে সিদ্ধান্ত লোৱা মতে এতিয়াৰে পৰা গণৰাজ্য দিৱসত সামৰিক বাহিনীৰ ‘বিটিং ৰিট্ৰিট বেণ্ডত মহাত্মাগান্ধীৰ প্ৰিয় ‘এবাইদ উইথ মি– এই ইংৰাজী গীতটোৰ সুৰৰ পৰিৱৰ্তে কবি প্ৰদীপ বিৰচিত জনপ্ৰিয় হিন্দী স্বদেশপ্ৰেমমূলক গীত ‘য়ে মেৰে ৱাতনকে লোগোঁ, জাৰা আখোঁ সে ভৰ ল’ পানী, জ’ শ্বহীদ হুয়ে উনকি, জাৰা য়্যাদ কৰ’ কুৰবাণী’ [অ’ মোৰ দেশবাসী, নয়নত  ভৰাই লোৱা অলপমান পানী, যি শ্বহীদ হৈ গ’ল তেওঁলোকক মনত পেলাই স্মৃতি তৰ্পণ কৰা এধানমানি] এইটোৰ সুৰহে বজাব৷ কবি প্ৰদীপে যোৱা শতিকাৰ পঞ্চাশ-ষাঠি দশকত বহুতো হিন্দী ছবিৰ গীত [বেছিভাগেই দেশপ্ৰেমৰ আৰু তাৰে কেইবাটাও তেখেতে নিজে গাইছিল আৰু লিখিছিল যদিও ‘য়ে মেৰে ৱতন কে লোগোঁ’ কোনো হিন্দী ছবিৰ গীত নহয়৷  লতা মংগেশকৰে গোৱা আৰু চি ৰামচন্দ্ৰই [ৰামচন্দ্ৰ চিতৱলকৰ] সুৰাৰোপ কৰা এই মৰ্মস্পৰ্শী গীতটো গণৰাজ্য আৰু স্বাধীনতা দিৱসত দেশজুৰি বজোৱা  হয়৷ আজিও বহুতৰ গীতটো আন এটা কাৰণত মনত আছে৷ গীতটো শুনি ভাৰতৰ প্ৰথম প্ৰধান মন্ত্ৰী জৱহৰলাল নেহেৰুৱে চকুপানী টুকিছিল৷ 

এই গীতটোৰ জন্ম কাহিনী জানিবলৈ সত্তৰৰ দশকৰ শেষৰফালে কবি প্ৰদীপক মই মুম্বাইৰ আন্ধেৰীৰ নিকটৱৰ্তী এলেকা ইৰ্লাত থকা তেখেতৰ বঙলাটোত লগ ধৰিছিলোঁ৷ আন্ধেৰী, মালাদ, অৰ্লেম, ৱান্দ্ৰা আদিত থকা বঙলাবোৰৰ ঠাইত কেতিয়াবাই হাইৰাইজ এপাৰ্টমেণ্ট বিল্ডিং নিৰ্মাণ হৈছিল৷ বহুতো ওখ মানুহৰ মাজত বাওনা এটাৰ দৰে কবি প্ৰদীপৰ ইৰ্লাৰ বঙলাটো গৰ্বৰে থিয় দি আছিল, আজিও আছে৷ বৰ্তমান সেইটোত তেখেতৰ জীয়াৰী মৃদুল থাকে, পেছাত তেওঁ এগৰাকী Potter৷ প্ৰদীপ কুমাৰ দ্বিবেদী মূলতঃ কবি আছিল বাবে তেখেত ‘কবি প্ৰদীপ’ নামেৰে জনাজাত আছিল৷ তেখেত জীয়াই থাকোতে বঙলাটো কবিৰ পঁজাৰ দৰে আছিল৷ চৰাই-চিৰিকতিৰ গুঞ্জন বঙলাটোৰ চাৰিওফালে থকা ফুলৰ উদ্যানত অহৰহ শুনা গৈছিল৷ ঘৰটোত কবি প্ৰদীপৰ বিশেষ আলহী আছিল কেইবাটাও জাতৰ সৰু-ডাঙৰ মেকুৰী৷ মই কলিং বেলটো টিপোতে কোলাত এটা মেকুৰী লৈ তেখেতে নিজেই দুৱাৰখন খুলিছিল, সুধিছিল– ‘তুমি মেকুৰী ভাল পোৱানে? মোৰ ঘৰত কেইবাটাও মেকুৰী আছে৷ নোপোৱা যদি সেইকেইটা ‘কেট হাউছ’ত থৈ দিওঁ৷’ মোৰ কুকুৰহে প্ৰিয়, মেকুৰী নহয়৷ তথাপিও কৈছিলোঁ ‘নালাগে৷ মেকুৰীবোৰ থাকিবলৈ দিয়ক৷’ ধূতি-পাঞ্জাৱী পিন্ধা মধ্য প্ৰদেশৰ উজ্জইকৰ মানুহজন বৰ মৰম লগা৷ মোৰ তেতিয়া ককা ককা যেন লাগিছিল৷ তেখেতে মোক তেখেতৰ শোৱনি কোঠালৈ লৈ গৈছিল৷ মোক চকী এখনত বহিবলৈ কৈ তেখেতে নিজে বিচনাখনত কেইবাটাও গাৰুত হেলান দি বহিছিল৷ দুটামান মেকুৰী জাপ মাৰি তেখেতৰ কান্ধত আৰু বুকুত উঠিছিল৷ 

‘তুমি জীৱৰাজ বৰ্মন৷ বাঙালী নি(য়,’ তেখেতে কৈছিল৷ মুম্বাইত মই প্ৰায়েই ক’ব লগা হোৱাৰ দৰে তেখেতকো কৈছিলোঁ– ‘মোৰ উপাধিটোহে বৰ্মন৷ মই কিন্তু বাঙালী নহয়৷ মই অসমৰ অসমীয়া৷’

‘অ’, তুমি আছামৰ? ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত এজন বিপ্লৱী স্বাধীনতা সংগ্ৰামী হিচাপে ব্ৰিটিছ পুলিচৰ চকুত ধূলি মাৰি মই যেতিয়া ভাৰতৰ অ’ত ত’ত আত্মগোপন কৰি আছিলোঁ, তেতিয়া এবাৰ গুৱাহাটীৰ নীলাচল পাহাৰত আত্মগোপন কৰি থাকোঁতে তাত বিষ্ণু ৰাভা নামৰ এজন অসমীয়া সংগ্ৰামীক লগ পাইছিলোঁ৷ সংগ্ৰামী মানুহ যদিও তেওঁ বৰ হাঁহিব পাৰিছিল৷ মোৰ দৰে তেৱোঁ গীত গাইছিল৷ আমি হাঁহি-মাতি, গীত-তীত গাই দিনবোৰ পাৰ কৰিছিলোঁ৷ সেইবোৰ ভয়ানক দিন আছিল৷ আমি কিন্তু নিৰ্ভীক আছিলোঁ৷ বিষ্ণু ৰাভা আছে নে নাই?’ 

মই কৈছিলো, ‘নাই৷ কেন্সাৰ ৰোগত আক্ৰান্ত হৈ তেখেত ১৯৬৯ চনত ঢুকাল৷ [বিষ্ণু ৰাভাক লগ পোৱাৰ কথা মোক সুভাস চন্দ্ৰ বসুৰ ইণ্ডিয়ান নেচনেল পাৰ্টীৰ এসময়ৰ সৈনিক আৰু পাছত হিন্দী ছবিৰ চৰিত্ৰ অভিনেতা হিচাপে জনপ্ৰিয় হোৱা নাজিৰ হুছেইনেও কৈছিল৷’

‘বাৰু, ৰ’বাচোন, তুমি মোৰ ইণ্টাৰভিউ ল’বা? মোৰ ইণ্টাৰভিউ কোনে পঢ়িবহে? অন্যৰ কথা বাদেই, ফিল্ম ইণ্ডাষ্ট˜ীৰে বহুতে মই জীয়াই আছোঁ বুলি নাজানেই৷ মোৰো সম্পৰ্ক টুটি আহিছে’– আক্ষেপৰ সুৰত তেখেতে কৈছিল৷ 

মই কৈছিলোঁ– ‘প্ৰদীপজী, আপুনি মাত্ৰ আপোনৰ ‘য়ে মেৰে ৱতন কি লোগোঁ’ গীতটোৰ বিষয়ে কওঁক৷ 

তেখেতে কৈছিল– ১৯৬২ চনৰ চীনা আগ্ৰাসনৰ পাছত নেহৰু মৰ্মাহত হৈছিল৷ অসমৰ দুৱাৰডলিত চীনা সৈন্য আহি পোৱা বুলি জানি দেশবাসীও মৰ্মাহত হৈছিল৷ নেহৰুৱে এদিন তেতিয়াৰ প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰী ৱাই বি চৱনক ফিল্ম ফেডাৰেছন অব ইণ্ডিয়াৰ তেতিয়াৰ অধ্যক্ষ মেহবুব খানক লগ ধৰি ভাৰতৰ মানুহৰ মন প্ৰফুল্লিত কৰিবলৈ দেশপ্ৰেমমূলক গীতৰ সংগীতানুষ্ঠান আয়োজন কৰিবলৈ অনুৰোধ কৰিবলৈ কৈছিল৷ মেহবুৰ খানে সন্মতি দি কে এ আব্বাছ, চেতন আনন্দ, ৰাজ কাপুৰ আদিক লগ ধৰি নেহৰুৰ অনুৰোধটোৰ কথা কৈছিল৷ মেহবুৰ খানে মোকো লগ ধৰি সংগীতানুষ্ঠানটোৰ বাবে বিশেষ গীত এটা লিখিবলৈ কৈছিল৷ মই এদিনতে ‘য়ে মেৰে ৱতন কে লোগোঁ’ গীতটো লিখিছিলোঁ৷ মেহবুব খানে মোক সুধিছিল ‘গীতটো কাৰ দ্বাৰা সুৰাৰোপ কৰিলে ভাল হ’ব? ঘপহকৈ মই চি ৰামচন্দ্ৰৰ নামটো কৈছিলোঁ৷ মেহবুব খানে চি ৰামচন্দ্ৰক লগ ধৰোঁতে সংগীত পৰিচালকজনে কৈছিল যে গীতটো যদি লতা মংগেশকাৰে গায় তেতিয়াহে তেওঁ সুৰ দিব৷ মেহবুব খান শ’লঠেকত পৰিছিল, কাৰণ লতা মংগেশকাৰ আৰু চি ৰামচন্দ্ৰৰ মাজত তেতিয়া কাজিয়া চলি আছিল আৰু লতাই চি ৰামচন্দ্ৰৰ সুৰত কেতিয়াও গীত নোগোৱাৰ শপত খাইছিল৷ মেহবুব খানে নিজে গৈ লতাক লগ ধৰিছিল৷ লতাও শ’লঠেকত পৰিছিল – চি ৰামচন্দ্ৰৰ সুৰ, ইফালে নেহৰুৰ অনুৰোধ, গীতটোও দেশপ্ৰেমমূলক৷ শেষত লতা মান্তি হৈছিল আৰু গীতটো চি ৰামচন্দ্ৰৰ প্ৰিয় শ্ৰীছাউণ্ড ষ্টুডিঅ’ত ৰেকৰ্ডিং কৰা হৈছিল৷ ৰেকৰ্ডিঙৰ দিনা ষ্টুডিঅ’ত ময়ো উপস্থিত আছিলোঁ৷ লতা আৰু চি ৰামচন্দ্ৰ দুয়ো মাৰাঠী৷ কিন্তু দুয়োৰো মাজত মাত-বোল নাছিল৷ চি ৰামচন্দ্ৰই একেহাৰৰ যোগেদিহে লতাক সুৰটোৰ luance বোৰ বুজাই দিছিল৷ লতা হাজাৰ হ’লেও লতা৷ চি ৰামচন্দ্ৰই বেছি কষ্ট কৰিব লগা হোৱা নাছিল৷ এইচ এম ভিয়ে যেতিয়া গীতটোৰ ৰেকৰ্ড উলিয়ালে, তেতিয়া কি হ’ল নক’লেও হ’ব৷ গীতটো শুনি সকলো আত্মহাৰা হৈছিল৷ 

সংগীতানুষ্ঠানটো দিল্লীত হোৱাৰ কথা আছিল৷ কিবা কাৰণত দিল্লীৰ পৰিৱৰ্তে মুম্বাইৰ বেব্ৰুন ষ্টেডিয়ামতহে অনুষ্ঠিত কৰা হৈছিল৷ নেহৰু আহিব নোৱাৰিলে৷ সংহগীতানুষ্ঠানটো হৈ যোৱাৰ পাছত মেহবুব খান, লতা আৰু কেইজনমান দিল্লীলৈ গৈ তেখেতক তেখেতৰ ‘তিনমূৰ্তি  হাউছ’ত লগ ধৰিছিল৷ নেহৰুৱে লতাক ‘য়ে মেৰে ৱতন কী লোগোঁ’ গীতটো গাবলৈ অনুৰোধ কৰিছিল৷ বাদ্যযন্ত্ৰী অবিহনে লতাই নেহৰুৰ সন্মুখত গীতটো গাওতে প্ৰধানমন্ত্ৰীজনে শোকত কান্দিছিল৷ 

‘মই গীতটো লিখোতে সচৰাচৰ দেশপ্ৰেমমূলক গীতৰ দৰে নিলিখি আমাৰ শ্বহীদ হোৱা জোৱানৰ কথা মনত পেলাইহে লিখিছিলোঁ৷ গীতটো মই ভাৰতীয় মিলিটেৰীক উচৰ্গাও কৰিছিলোঁ৷ এপইচাও মাননি লোৱা নাছিলোঁ মই৷ মাত্ৰ এইচ এম ভিক অনুৰোধ কৰিছিলোঁ তেওঁলোকে যেন গীতটোৰ ৰেকৰ্ডৰ পৰা পোৱা ৰয়েল্টী মিলিটেৰী ৱেলফেয়াৰ ফাণ্ডক দান কৰে৷ 

নক’লেও হ’ব, কবি প্ৰদীপ জীয়াই থকা হ’লে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ সিদ্ধান্তটোত তেখেত অত্যন্ত সুখী হ’লহেঁতেন৷