জলবায়ুঃ এই পৰিৱৰ্তনৰ বাবে মানুহৰ লোভ-লালসাই দায়ী

সাম্প্ৰতিক সময়ত বিশ্বজুৰি অত্যন্ত চৰ্চা লাভ কৰা এটা বিষয় হ’ল জলবায়ু পৰিৱৰ্তন৷ এই পৰিৱৰ্তনৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ বিশ্বত বহু অৰ্থ ব্যয় কৰা হৈছে৷ তৎসত্ত্বেও জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ধৰণ যে দিনে দিনে বাঢ়িছে তাক কোনেও অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰে৷ ইয়াৰ উপৰি জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ লগত অৰ্থনীতিৰ সম্পৰ্ক ইমানেই নিবিড় যে বিশ্বৰ ডাঙৰ ডাঙৰ তেল-গেছ-কয়লা আদি কোম্পানীয়ে আজি কোটি কোটি ডলাৰ খৰচ কৰি অহৰহ প্ৰতিপন্ন কৰিব বিচাৰিছে  বিশ্বত হোৱা ক্ষয়-ক্ষতিসমূহৰ প্ৰধান কাৰণ জলবায়ু পৰিৱৰ্তন নহয় বুলি৷ ইয়াৰ বাবে তেওঁলোকে নিয়োগ কৰিছে বিশ্বৰ ডাঙৰ ডাঙৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধ্যাপক, গৱেষক আদি৷ ২০১৯ চনৰ ২৫ মে’ সংখ্যা ফ’ৰ্বছত প্ৰকাশিত এক তথ্য অনুযায়ী বিপি, শেল, একচন, ম’বিল আৰু চেভৰন নামৰ এই পাঁচটা কোম্পানীয়ে ২০০ মিলিয়ন পাউণ্ড খৰচ কৰিছে বিশ্বত এনে এটা ধাৰণা সৃষ্টি কৰিবলৈ৷ এওঁলোক ২০১৫ চনৰ পেৰিছ চুক্তি মানিবলৈ ইচ্ছুক নহয়৷ পৃথিৱীৰ যি হয় হওক, তেওঁলোকৰ বাবে ব্যৱসায় আগত৷ পুঁজিবাদী অৰ্থনীতিয়ে যে বৈশ্বিক জীৱনযাত্ৰা সলনি কৰি দিছে তাত কাৰো সন্দেহ নাই৷  এসময়ত ৰান্ধনি ঘৰ নামৰ কক্ষটোৰ যিমান গুৰুত্ব আছিল, আজি সেয়া নাই৷ মানুহে এতিয়া বাহিৰৰ হোটেল বা ৰেস্তোৰাঁত খাবলৈ পছন্দ কৰে৷ আচলতে অৰ্থনীতিয়ে বাধ্য কৰে৷ সম্প্ৰতি অলিয়ে-গলিয়ে, বাটে-পথে বা হাবিয়ে-জংগলে দেখা ধাবা, ৰেস্তোৰাঁ আদিয়ে তাকেই প্ৰমাণ কৰে৷ ফুড ইণ্ডাষ্ট˜ী আৰু তৰল পানীয় আজি বিশ্বৰ অন্যতম প্ৰধান ব্যৱসায়ত পৰিণত হৈছে৷ বিশ্বৰ তেনে দহটা ফুড ইণ্ডাষ্ট˜ীয়ে আজি আমাৰ খাদ্য পছন্দ কৰাৰ অধিকাৰ কিনি লৈছে৷ তাৰ ভিতৰত নেছলে, পেপচিকো, কোকা-কোলা, ইউনিলিভাৰ আদি অন্যতম৷ সমগ্ৰ বিশ্বত এওঁলোকে লাখ লাখ মানুহ নিয়োগ কৰিছে আৰু বছৰি কোটি কোটি ডলাৰ আয় কৰিছে৷ এওঁলোকে কিদৰে বজাৰ দখল কৰিছে আৰু বিলিয়ন ডলাৰ আয় কৰিছে এই সম্পৰ্কে জনসাধাৰণক কিন্তু কোনো হিচাপ দিয়া নাই৷

মৃত্যুৰ কিছুদিন আগতে বিবিচিক দিয়া এটা সাক্ষাৎকাৰত ষ্টিফেন হকিঙে কৈছিল, ‘আমি এনেকুৱা এক স্থানত উপনীত হৈছোঁ যে পৃথিৱীৰ উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ গতি কমোৱা বা বিপৰীতমুখী কৰা সম্ভৱ নহয়৷ ই সময়ৰ দৰে ভৱিষ্যৎমুখী৷ ট্ৰাম্পৰ সিদ্ধান্তই পৃথিৱীক ধবংসৰ কাষলৈ লৈ আনিছে৷ এদিন শুক্ৰ গ্ৰহৰ দৰে পৃথিৱীৰ তাপমাত্ৰাও ২৫০ ডিগ্ৰী চেলছিয়াছ হ’ব পাৰে আৰু ছালফিউৰিক এচিড বৰষুণ হ’ব পাৰে৷’ উল্লেখযোগ্য, ট্ৰাম্পে পেৰিছ সিদ্ধান্তৰ পৰা আমেৰিকাক আঁতৰাই নিছিল৷ অথচ এইটো সকলোৰে জ্ঞাত যে পৃথিৱীৰ ভিতৰত আটাইতকৈ বেছি গ্ৰীন হাউছ গেছ নিৰ্গমন হয় মাৰ্কিন যুক্তৰাষ্ট˜ৰ পৰাই৷  উল্লেখ্য, ছয় কোটি বছৰ ডাইনোছৰে পৃথিৱী শাসন কৰাৰ পাছত উ{¨াপাতৰ ফলত সৃষ্ট ছালফিউৰিক এচিড বৰষুণৰ কাৰণে ইহঁত নিশ্চিহ্ন হৈ যায়৷ উক্ত সাক্ষাৎকাৰত হকিঙে আৰু কৈছিল, ‘জলবায়ু পৰিৱৰ্তন মানুহৰ সমুখত আজি এক ভয়াৱহ বিপদ৷ সময় থাকোঁতে যদি আমি ইয়াৰ বিৰুদ্ধে উপযুক্ত সিদ্ধান্ত ল’ব নোৱাৰোঁ তেনেহ’লে তাক নাকী লগোৱা অসম্ভৱ হৈ পৰিব৷’ তেওঁ আৰু কৈছে, ‘মানুহে ইমান দ্ৰুতগতিত প্ৰাকৃতিক সম্পদ ধবংস কৰিছে যে প্ৰকৃতি আৰু প্ৰযুক্তিয়ে তাক কেতিয়াও পূৰণ কৰিব নোৱাৰিব৷’ তেওঁৰ এই সাক্ষাৎকাৰৰ ছয় বছৰ পাছত পৃথিৱীত মানুহৰ সংখ্যা বাঢ়িছে ৫০ কোটি৷  এই বৃদ্ধিৰ হাৰ কমাৰ কোনো সম্ভাৱনা দেখা নাই৷ এই গতিত মানুহৰ সংখ্যা বাঢ়ি থাকিলে এই শতিকাৰ ভিতৰত পৃথিৱীৰ জনসংখ্যা কিমান হ’ব সেয়া সহজেই অনুমেয়৷ হকিঙৰ মতে, মানুহ হ’ল এক স্বাৰ্থপৰ প্ৰাণী আৰু এই মানুহেই ধবংসৰ মূল৷ এই সহজাত চৰিত্ৰৰ বাবে মানুহে কেতিয়াও জলবায়ু পৰিৱৰ্তন ৰোধৰ কাৰণে কাৰ্যকৰী পদক্ষেপ গ্ৰহণ নকৰে বুলি তেওঁৰ ধাৰণা৷

কোনেও আজি জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা বিপদক অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰে৷ বিগত সময়ত কেইবাটাও ধংসাত্মক বনজুই, ছুনামি, বান অথবা মেৰু তথা হিমালয়ত হিমবাহ গলাৰ গতি আমি দেখিছোঁ৷ অষ্টে˜লিয়াত চাৰি মাহ ধৰি চলা বনজুই সম্প্ৰতি বৰষুণ পৰাৰ বাবেহে শাম কাটিছে৷ কিন্তু এই শাম কটা কাৰ্য সাময়িক৷ পৃথিৱীৰ তাপমাত্ৰা এতিয়া ঊধবৰ্মুখী৷ গ্ৰীষ্মকাল অহাৰ লগে লগে এচাম মানুহৰ ভয় বৃদ্ধি পাইছে৷ কাৰণ বৰ্ধিত উষ্ণতাই এইবাৰ কি ৰূপ লয় ক’ব নোৱাৰি৷ ৭২ বছৰীয়া টম ৰিয়াৰ নামৰ এজন গৱেষকে ১৯৮০ চনত বনজুইক লৈ প্ৰথমবাৰৰ বাবে গৱেষণা কৰি ১৯৮৮ চনত Testralian Buohjiu Daugere under Changing Climate Regions নামৰ এটা প্ৰবন্ধ প্ৰকাশ কৰিছিল৷ তাত টম ৰিয়াৰে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে বনজুইৰ সম্পৰ্কৰ কথা সুন্দৰভাৱে দাঙি ধৰিছে৷ লগতে কিছু সাৱধানবাণীও শুনাইছে৷ তাৰ আগতে ১৯৮৭ চনত তেওঁ প্ৰবন্ধটো ৫০খন চেমিনাৰত পাঠ কৰিছিল আৰু ৭৪৫ পৃষ্ঠাৰ এখন গ্ৰন্থও প্ৰকাশ কৰিছিল৷ মিডিয়াতো বহুবাৰ তেওঁ এই বনজুইৰ আশংকাৰ কথা ব্যক্ত কৰিছিল৷ আনকি সুদূৰ আমেৰিকাৰ বনজুইৰ বিশেষজ্ঞৰ লগতো মত-বিনিময় কৰিছিল৷ কিন্তু তেওঁৰ আশংকা কোনেও গুৰুত্ব দিয়া নাছিল আৰু বিশ্বাসো কৰা নাছিল৷ তথাপি তেওঁ হতাশ নহৈ মানুহক সজাগ কৰাত মনোনিৱেশ কৰি আহিছিল৷ মানুহে টমৰ কথাক গুৰুত্ব নিদিয়াৰ মূল কাৰণ আছিল,  তেওঁ বনজুই সম্পৰ্কে কথা কোৱা আৰম্ভ কৰাৰ দহ বছৰ পিছলৈকে মাৰাত্মক কোনো বনজুইৰ দৰে ঘটনা সংঘটিত নোহোৱা৷ আজি দিনে-নিশাই মানুহে বনজুইৰ আশংকাত সময় কটাবলগীয়া হৈছে৷ ইয়াক লৈ টম পুনৰ সৰৱ ৷ আৰম্ভ কৰিছে নানা চিন্তা-চৰ্চা তথা মানুহক সজাগ কৰা কাৰ্য৷ ২০১৯ চনৰ ১৬ নবেম্বৰত Environment and Health পত্ৰিকাত লিখিছে ‘পুঁজিবাদ, প্ৰকৃতি আৰু পৃথিৱীৰ ভৱিষ্যৎ’ শীৰ্ষক এক প্ৰবন্ধ৷ তাত তেওঁ স্পষ্টভাৱে লিখিছে, পুঁজিবাদেই পৃথিৱী ধবংসৰপ্ৰধান কাৰণ৷ জাণ্টিন মেক ব্ৰেইন নামৰ আন এজন পৰিৱেশবিদে লিখিছে, ‘আমাৰ মাজৰ পৰা প্ৰাণীবোৰ নিজে নিজে নিশ্চিহ্ন হ’ব ধৰা নাই৷ এয়া আচলতে এক পৰিকল্পিত হত্যাকাণ্ডহে৷ যাক আমি পুঁজিবাদী হত্যাকাণ্ড বুলিও ক’ব পাৰোঁ৷’ চি পি পলিক্ৰনিয়েও কৈছে, ‘জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰিবলৈ পৰিৱেশতন্ত্ৰত গণতন্ত্ৰৰ প্ৰয়োজন৷ ক্ষমতাৰ বৈষম্য এই জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বাবে দায়ী৷ আমি প্ৰথমে সেই ক্ষমতা কাঠামোৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ কৰা দৰকাৰ৷’ কিন্তু কিছু মানুহে চকুৰ সমুখত ঘটি থকা জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ কথাক বিশ্বাস নকৰে৷ কিয়? এই লৈ ১১ অক্টোবৰত  এটা প্ৰবন্ধ লিখিছে ডেভিদ হলে৷ তেওঁ এই কাৰণক মূল্যবোধৰ সৈতে বাস্তৱৰ সংঘাত বুলি কৈছে৷ পুঁজিবাদী মূল্যবোধৰ সৈতে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ দ্বন্দ্বৰ কাৰণে তেওঁলোকে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনক বিশ্বাস নকৰে৷ যাৰ মাজত আমি বাস কৰিছোঁ, তাৰ সৈতেই আমি সংঘাতত লিপ্ত হৈছোঁ৷ আজি উন্নত বিশ্বৰ দেশসমূহত সবাতোকৈ বেছি গৱেষণা হৈছে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে৷ প্ৰতিদিনে ইয়াৰ বিষয়ে গৱেষণা-পত্ৰ মুকলি হৈছে৷ ২০২০ চনৰ ১৩ জানুৱাৰীত পেট্ৰিক গ্ৰিচফিল্ডে এটা প্ৰবন্ধ  লিখিছিল৷ প্ৰবন্ধটোৰ শিৰোনাম আছিল, ‘The age of Extiugtion জ্ঞ UN draft plan sets ২০৩০ target to avert Earth’ব্দ sixth mass Extingtion’৷ এই লেখাৰ মাজেৰে তেওঁ কৈছে, এই দশকৰ শেষত আমি পৃথিৱীৰ এক-তৃতীয়াংশ সাগৰ আৰু মাটি বচাবলৈ হ’লে প্ৰথমে আমাৰ উদ্ভিদ বৈচিত্ৰ্যক বচাব লাগিব আৰু ইয়াৰ গতি বিপৰীতমুখী কৰিব লাগিব৷ অন্যথা মানৱজাতিৰ ধবংস অনিবাৰ্য৷ ২০১০ চনত জাপানত যি সিদ্ধান্ত গৃহীত হৈছিল তাক বাস্তৱ ৰূপ দিয়াত বিশ্বৰ প্ৰায় সকলো দেশ ব্যৰ্থ হৈছে৷ এই সিদ্ধান্তসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম আছিল আক্ৰমণকাৰী প্ৰজাতি নিয়ন্ত্ৰণ, প্লাষ্টিক আৱৰ্জনাৰ পৰা প্ৰকৃতিক সুৰক্ষা আদি৷ বিশ্বৰ জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিৰুদ্ধে কাম কৰি অহা প্ৰতিটো সক্ৰিয় সংস্থাই ইয়াক সমৰ্থন দিছিল আৰু প্ৰতিখন দেশৰ চৰকাৰক সেয়া কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে আহ৩ান জনাইছিল৷ কিন্তু কাৰ্যতঃ সেয়া অসাৰ প্ৰতিপন্ন হোৱা দেখা গ’ল৷ ইয়াৰ মূলতে আছিল ক্ষমতাৰ খোৱা-কামোৰা আৰু মানুহৰ ভোগলিপ্সা৷ ২০২১ চনৰ মে’ত বিশ্বৰ বহু আগশাৰীৰ বিজ্ঞানীয়ে সাৱধানবাণী কৰি কৈছে, ‘মানুহেই প্ৰকৃতিৰ ক্ষতি কৰি আছে৷ বিগত এক কোটি বছৰৰ গড় গতিতকৈ আজিৰ পৰিৱৰ্তন অধিক দ্ৰুততৰ৷’ এনেবোৰ কাৰণতে ষ্টিফেন হকিঙে কোৱাৰ দৰে আমিও আজি ক’বলৈ বাধ্য হৈছো, ‘জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বাবে মানুহৰ লোভ আৰু মূৰ্খতাই প্ৰধান দায়ী৷’