সোঁৱৰণীত কিমান যে ৰং!
বহু তত্ত্ব, জ্ঞান, ধ্যান-ধাৰণা কেঁচা বয়সত দেখি-শুনিয়েই বোটলা যায়; পিছলৈহে পঢ়ি, শিকি আচল অৰ্থ আয়ত্ত কৰা হয়৷ ফাকুৱা উৎসৱৰ প্ৰথম ছবিখন আমি ল’ৰালিতে শিৱসাগৰ চহৰত দেখি-শুনি পোৱা৷ তেতিয়ালৈ আমি বৰপেটাৰ দৌল উৎসৱ, মথুৰা, বৃন্দাৱনৰ হোলী আদিৰ বিষয়ে শুনাই নাই৷ কাৰোবাৰ মুখত শুনিলেও বুজিব পৰা হোৱা নাছিলোঁ৷ আজিৰ তুলনাত বহুগুণে সৰু শিৱসাগৰ চহৰ [তেতিয়া টাউন বুলিহে কয়] এখন মহকুমা-সদৰ [জিলা-সদৰ হোৱা নাই] হিচাপে বিষয়াবৰ্গ, অধিবক্তা, শিক্ষক, অধ্যাপক– এমুঠিমান পৰম্পৰাগত অভিজাত পৰিয়াল, ব্যৱসায়ী, সাধাৰণ নাগৰিক– এইসকলক লৈয়েই প্ৰায় সম্পূৰ্ণ আছিল বুলি ক’লেও ভুল নহ’ব৷ সকলোৱে সকলোকে চিনি পায়; বাটত গাড়ী-গুড়া নিচেই কম; সহজভাৱে জীৱন যাপন কৰা কোনো সমস্যা নাছিল৷ এতিয়ালৈ হাড়ত বন গজা কেইজনমান বিশিষ্ট নাগৰিক তেতিয়া ডেকা৷ দুকুৰিতে ভৰি দিয়া নাই৷ প্ৰতিজনৰে হৃদয়ত অদম্য হেঁপাহ; অফুৰন্ত স্ফুৰ্তি; অনেক সপোন৷ তেওঁলোকে পৰাধীন ভাৰত দেখিছে; স্বাধীন দেশৰ নাগৰিকত্ব প্ৰাপ্তিত তেওঁলোক অতিশয় সুখী আৰু আশাবাদী৷ এজন-দুজনৰ গাড়ীও আছিল৷ ফাকুৱাৰ দুদিনমান আগৰ পৰাই তেওঁলোকৰ ফাকুৱা খেলাৰ প্ৰস্তুতি আৰম্ভ হয়৷ সৰুবোৰৰ বাবে বাঁহৰ চুঙা আৰু খালী বটলত খেৰেৰে মোখনি বান্ধি ‘ফিচকাৰী’ সাজু কৰা হয়৷ খেনোৰ হাতত দোকানত কিনিবলৈ পোৱাবিধো আছিল৷ নানাৰঙী ফাকুগুড়ি কিনি আনি ল’ৰা-ছোৱালীহঁতৰ বাবে খামত ভৰাই থোৱা যায়৷ ঘৰতে থকা চৰিয়া, বাল্টি আদি চাফ-চিকুণ কৰি লোৱা যায়; ফাকুৱাৰ দিনা পুৱাতেই তাত ফাকু মিহলি কৰি ৰঙীণ পানী তৈয়াৰ হ’ব৷ ফাকুবোৰো পাউডাৰৰ দৰে আছিল– ৰঙা, সেউজীয়া, হালধীয়া, গোলাপী ৰংবোৰ বেছিকৈ থাকে৷ ‘মেজেণ্টৰ’বোলা এবিধ ৰং নতুনকৈ ওলাইছিল; আচলতে বোধহয় ইংৰাজীৰ ‘মেজেণ্টা’ শব্দটোৱেই আমাৰ মুখত পৰি মেজেণ্টৰ হ’ল! এজন-দুজনৰ ঘৰত ডাঙৰ ড্ৰাম ধুই-পখালি লোৱা হয়; বহু ৰং মিহলি কৰি এই ড্ৰামবোৰ ভৰ্তি কৰা হয়৷ লগতে স্থানীয় কৃষি বিভাগৰ পৰা ধাৰলৈ লোৱা পাইপ আৰু স্প্ৰে-পাম্প৷ ফাকুৱাৰ দিনা আঠ-নমান বজাতেই এইসকল লোক দুখন খোলা জীপগাড়ীত ওলাই আহে৷ জীপৰ ওপৰত সেই ৰঙীণ পানীৰ ড্ৰামবোৰ৷ সকলোৰে পিন্ধনত শুভ বগা সাজ৷ ইজনে-সিজনক আঁকোৱালি লৈ মুখত আৰু কপালত ৰং সানি দিয়ে৷ তাৰপাছত অলপ কাপোৰতো৷ তেওঁলোকৰ মাজৰে দেখনিয়াৰ, ফৰ্চা চেহেৰাৰকেইজন গোলাপী, ৰঙা, হালধীয়া আবিৰৰ পৰশত জিলিকি উঠে৷ শিৱসাগৰ চহৰৰ বাটেদি চা-চিনাকি, বন্ধু-বান্ধৱ, আপোনজন, মিতিৰ-কুটুম সকলোৰে ঘৰলৈকে গৈ তেওঁলোকে ৰঙৰ মেলা পাতে৷ গৈ থাকোঁতে ঠায়ে ঠায়ে ৰৈ বাটত চিনাকি মানুহক স্প্ৰে’কৰি ৰঙৰ পানী ছটিয়ায়৷ প্ৰতিঘৰতে সৰু-সুৰা কিবা নহয় কিবা এটা খোৱাবস্তু আগবঢ়ায়৷ ৰং-ৰহইচ, ধেমেলীয়া আলাপ আদি কৰি এক, দুইমান বজাত ৰঙৰ খেলা সামৰি ঘৰাঘৰি যায়৷ গধূলিলৈ বিশাল জয়সাগৰ পুখুৰীৰ পাৰত অৱস্থিত শিৱসাগৰ কলেজ চৌহদত নৈশভোজৰ আয়োজনো থাকে৷ বিশেষ হৈ-চৈ নাই; কিন্তু আনন্দ অপাৰ৷ ৰাগিয়াল বস্তু সেৱন আমি দেখা নাছিলোঁ৷ সমান্তৰালভাৱে আমি সৰুবোৰৰ মাজতো দিনটোৰ প্ৰথম বেলাটো ফাকুৱা খেলা অনিবাৰ্য৷ অৱশ্যে আমাৰ বহুতৰে ফাকু খেলাত ভয় লাগিছিল; নিজে খেলাতকৈ আনে খেলা চাইহে ভাল পাইছিলোঁ৷ সমনীয়া সকলোৱে খেলে বাবেহে আমিও খেলোঁ৷ সৰুকালতেই ভাতৃত্ববোধ, মৈত্ৰীভাব গঢ় দিয়াত এই খেলটোৰো কিছু বৰঙণি আছে যেন লাগে৷ পুৱাই আমাক পুৰণি কাপোৰ পিন্ধাই দিয়ে– ৰঙৰ দাগ লাগি নতুন কাপোৰ নষ্ট নহ’বলৈ৷ চুলিত ফাকু সোমালে পিছলৈ আঁতৰ কৰাত অসুবিধা হয়, সেয়ে আইহঁতে মূৰত ৰুমাল, নহ’লে গামোচা বান্ধি দিয়ে৷ বাটত ডাঙৰ ল’ৰা বা কোনো অঘাইতং সমনীয়াই সেইখন দাঙি যিমান পাৰে সিমান শুকান ফাকু ঘঁহি দিয়ে! ভাই-ভনী, ভাই-ককাই, লগৰীয়াৰ স’তে আমি দিনৰ আগবেলাটো ফাকু খেলি দুপৰীয়ালৈ শেষ কৰোঁ৷ গধূলিলৈকে খেলা নিষেধ৷ গা ধোওঁতে সহজে চাফ কৰিব পৰা ৰংহে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰিছিলোঁ৷ কিছুমান লেতেৰা ৰঙো অৱশ্যে কোনো কোনোৱে খেলা দেখিছিলোঁ৷ এটা অতি লেকেটিয়া ৰূপালী ৰং চলিছিল; বহুদিনলৈকে আঁতৰ কৰিব নোৱাৰি৷ কিছুৱে আকৌ আলকাতৰা ব্যৱহাৰ কৰা বুলিও শুনিছিলোঁ৷ এই অদ্ভুত ৰংবোৰ সানি ভূতহেন চেহেৰা লৈ কিছুমান মানুহে ৰাস্তাই-ঘাটে ঘূৰি ফুৰা তেতিয়াও দেখিছিলোঁ৷ এজন-দুজনে উৎসৱৰ দোহাই দি দিনতে নিচা কৰি টং হোৱাৰ কথাও জানিছিলোঁ৷ আমাৰ ঘৰৰ কাষতে তেনে এজন মেকানিক আছিল যি ফাকুৱাৰ দিনটোত অলপ বিশেষভাৱে ৰঙীণ হৈ পৰিছিল৷ নিচাৰ জালত কংগ্ৰেছক গালি পাৰে৷ স্বাধীনতাৰ আগৰ কালৰ কংগ্ৰেছী আছিল বোলে৷ বোকা খেল আমাৰ ফালে আছিল যদিও কম আছিল; ৰঙৰ খেলহে বেছি৷ পিছলৈ আমাৰ ডেকা বয়সলৈকে বহু ফাকুৱা পালোঁ; খেলিলোঁ৷ কেতিয়াবা দিনৰ দিনটো৷ কিন্তু সৰুতেই শিৱসাগৰৰ সেই হাঁহিমুখিয়া, ডেকা, সফল-পুৰুষ, বিশিষ্ট লোককেইজনে খেলাৰ দৰে নিকা, ৰুচিবোধসম্পন্ন, আনন্দমুখৰ, সাৰ্বজনীন, ৰঙীণ ফাকুৱা খেলৰ আনন্দ পিছলৈ তেনেকৈ দেখা নাই৷ বহু পিছলৈ অৱশ্যে আলোচনী আদিত অভিনেতা ৰাজ কাপুৰৰ ঘৰৰ বিখ্যাত ‘হোলী’উদ্যাপন দেখিছোঁ৷ তাৰ আগতেই শিৱসাগৰ চহৰত চকুৰ আগতে দেখিছিলোঁ মনোমোহা ফাকুৱা৷ ভূমিদেৱ গোস্বামী, পৰাগধৰ চলিহা, যতীন শইকীয়া, ঋষভ বৰা, মেদিনী চৌধুৰী, বীৰেন হাজৰিকা, তোষেশ্বৰ দত্ত, বৈদ্যনাথ বৰপূজাৰী, জগন্নাথ ঠাকুৰ– এইসকলে পৃথিৱী এৰি যোৱা বহু বছৰ হ’ল৷ তথাপি, তেওঁলোকৰ দিনৰ সেই বিমল আনন্দ, সেই ভাতৃত্ববোধ, অভেজাল মৰম-চেনেহ আদিৰ বহুৰঙীয়া দিনবোৰ আমাৰ মনত আজিও সজীৱ৷ কলিকালৰ যদুৰায় আহি দেখা হ’লেও নিশ্বয় এনে খেল দেখি ঈৰ্ষান্বিত হ’লহেঁতেন! আজি বিধে বিধে ৰং৷ বহু ধুমধামেৰে ফাকুৱা অনুষ্ঠিত হয় যদিও মনৰ হাবিয়াস আৰু উছাহ যেন কমি আহিছে৷ ফাকুৱাৰ ৰঙে এতিয়া ৰাজনীতিও ৰঙাই তুলিছে৷ এইবাৰ তাতে শেনৰ এজাত৷ তদুপৰি আকাশে-বতাহে যুদ্ধৰ ধবংসলীলা; পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰ প্ৰয়োগৰ আশংকাত বিশ্ব তস্ত্ৰমান৷ আকাশৰ ভৌগোলিক সীমা দেখা নাযায়৷ যিকোনো মুহূৰ্তত ইউৰোপৰ আকাশ আৰু আমাৰ আকাশ একাকাৰ হ’ব পাৰে৷ এইবোৰৰ মাজতে আমাৰ ৰঙৰ উৎসৱ৷ নে, ৰণৰ উৎসৱ!