কাশ্মীৰ ফাইলছ এভাগ চিনেমা, দুভাগ দেশ
কাশ্মীৰ ফাইলছ এতিয়া শিখৰত৷ প্ৰচণ্ড বাক্-বিতণ্ডা চলিছে চিনেমাখনক লৈ৷ দেশখন উলম্বভাবে দুভাগ হৈ পৰিছে৷ ছ’চিয়েল মিডিয়াত তালফাল লাগিছে৷ প্ৰচণ্ড শব্দ আৰু বাক্যবাণৰ যুদ্ধ চাৰিওঁফালে৷ চিনেমা হলে চিনেমা হলে জয় শ্ৰীৰামৰ ধবনি, বিদ্বেষৰ ধবনি৷ হিন্দু- মুছলমান বিদ্বেষ এক নতুন ৰূপত সাৰ পাইছে কাশ্মীৰ ফাইলছৰ নামত৷ ১৯৯০ চনত কাশ্মীৰত কাশ্মীৰি পণ্ডিতসকলৰ ওপৰত হোৱা অমানৱীয় ঘটনাক ছবি ৰূপত দেখি অলেখজন শোকত ভাগি পৰিছে৷ আনহাতে বহুতে চিনেমাখনক এক প্ৰপাগেণ্ডা বুলি অভিহিত কৰিছে৷ ২০২৪ চনৰ নিৰ্বাচনৰ প্ৰস্তুতি বুলি আখ্যা দিয়া হৈছে৷ কিয়নো যেতিয়ালৈকে হিন্দু-মুছলমান বিদ্বেষৰ বীজ সিঁচি থাকিব পৰা যাব, ৰাজনীতিওঁ সুকলমে চলি থাকিব৷ বহুতে কৈছে যে এটা সত্য ঘটনা চোৱাত আপত্তি কিহৰ? তাৰ প্ৰত্যুত্তৰত আন এচামে কৈছে এনে নৃশংস সত্য ঘটনাৰে দেশ ভৰি আছে৷ তেনেক্ষেত্ৰত আজিৰ তাৰিখত চৰকাৰী পক্ষৰ ৰাজনৈতিক অভিপ্ৰায় সকলোতকৈ সফলভােৱ লাভাম্বিত হ’ব পৰাকৈ চৰকাৰী পক্ষৰ সৰ্বোপ্ৰকাৰৰ সহযোগ আৰু আহ৩ানত ইমান ছিলেক্টিভ কাহিনী নিৰ্বাচন কিয়? কেছু খান্দোতে সাপ ওলোৱাৰ দৰে প্ৰসংগ ওলাইছে ১৯৮৩ চনৰ নেলী নৰসংহাৰৰ, ১৯৮৪ চনৰ দিল্লীৰ নৰসংহাৰৰ, প্ৰসংগ ওলাইছে ’০২ ৰ গুজৰাট নৰসংহাৰৰ, প্ৰসংগ ওলাইছে ভনীমাই দত্ত, ৰাজু বৰুৱাৰ৷ প্ৰসংগ ওলাইছে আলফা-ছালফা হত্যা যজ্ঞৰ, বড়োলেণ্ড নৃশংসতাৰ৷ প্ৰসংগ ওলাইছে ভূটানত কি দৰে হত্যা কৰা হৈছিল স্বাধীন অসমৰ কথা কোৱাসকলক, কি দৰে জ্বলোৱা হৈছিল টায়াৰ পুৰি৷ প্ৰসংগ ওলাইছে ধেমাজী বিস্ফোৰণৰ, গুৱাহাটীৰ ধাৰাবাহিক বিস্ফোৰণৰ৷ প্ৰসংগ ওলাইছে এ কে ৪৭ ৰ বুলেটেৰে থকা-সৰকা কৰি হত্যা কৰা পৰাগ কুমাৰ দাসৰ, CAA আন্দোলনৰ সময়ত গুলিয়াই হত্যা কৰা ছেমহতঁৰ৷ প্ৰসংগ ওলাইছে পূৰ্ব বংগীয়মুলৰ মুছলমানলোকৰ কংগ্ৰেছৰ পৃষ্ঠপোষকতাত অসমৰ ভূমি বেদখল আৰু খিলঞ্জীয়াৰ ওপৰত সেই মুছলমানৰ অৱৰ্ণনীয় অত্যাচাৰৰ৷ প্ৰসংগ ওলাইছে কিয় মিছিংসকলে চৰ আৰু অলেখ বড়োলোকে নিজ ভূমি এৰি সংৰক্ষিত বনাঞ্চলত বসতি কৰিব লগা হৈছিল৷ AFSPA ৰ কথা ওলাইছে, গুপ্ত হত্যাৰ কথা ওলাইছে, মণিপুৰৰ কথা ওলাইছে, অলপতে হৰ্ণবিল ফেছটিভেল চলি থাকোঁতেই সামৰিক বাহিনীয় ভূলবশতঃ [?] মাৰি পেলোৱা নগা ভাইহঁতৰ কথা ওলাইছে৷ ওলাইছে মুখ্যমন্ত্ৰীৰ ভূমি কেলেংকাৰী, সাৰদা, লুই বাৰ্জাৰৰ কথা৷ এই বহু চৰ্চিত চিনেমাখনে মুঠতে এই সময়ৰ সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক পটভূমিক জোকাৰি পেলাইছে৷ কাশ্মীৰ ফাইলছ ছবিখনৰ আৰম্ভণিতে এষাৰ কথা লিখা আছিল যি এষাৰ কথা হয়তো কোনোৱে গুৰুত্ব নিদিলে বা এই বিষয়ে ক’:ো একো আলোচনাওঁ হোৱা নেদেখিলো৷ তাত কোৱা হৈছিল যে গোষ্ঠী সংৰ্ঘষৰ ভূক্তভুগী পৃথিৱীৰ প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ হাতত এই চিনেমাখন সমৰ্পিত৷ এই কথাষাৰৰ মৰ্ম তাৰ অৰ্থগতভাৱে গ্ৰহণ কৰাহেঁতেন এই সংঘাতৰ অৱকাশ নাথাকিলহেঁতেন৷ কাৰণ এই কথাষাৰে আমেৰিকাৰ গৃহযুদ্ধৰ সময়ৰ কৃষ্ণাংগসকল বা আফ্ৰিকাৰ কৃষ্ণাংগসকলৰ পৰা দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত ইহুদীসকল বা আফ্ৰিকাৰ হুটু- টুটচি সংঘাতৰ পৰা নেলী, গুজৰাটৰ সংঘাত আদিৰ দৰে পৃথিবীৰ সকলো সংঘাতৰ সকলো ভুক্তভুগীকে সামৰি লৈছে, জাতি-ধৰ্মৰ ঊধবৰ্ত৷ এই কথাষাৰৰ মৰ্ম তাৰ অৰ্থগতভাৱে গ্ৰহণ কৰাহেঁতেন কোনো দৰ্শকে ছবিখনক কেৱল হিন্দুৰ দুখগাঁথা বুলি নাচালেহেঁতেন, নিদিলেহেতেন চিনেমা হলত জয় শ্ৰীৰামৰ ধবনি, বিদ্বেষৰ ধবনি, মুছলমান খেদোৱাৰ ধবনি৷ এই ছবিখনক মানুহে দৰাচলতে সময়ে সময়ে পৃথিৱীৰ চুকে-কোণে বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ মাজত চলি অহা সংঘাতে মাতি অনা মানব বিপৰ্যয়ৰ ছবি বুলি চাব পৰা হ’লে হয়তো ভাল আছিল৷ ছবিখন চাই হিংসাক বৰ্জন কৰিব লাগে নে হিংসুক হৈ উঠিব লাগে তাক বুজিব পৰা হ’লেওঁ ভাল আছিল৷ বাস্তৱত এই ছবিখনক এখন ছবি হিাপে সাধাৰণ জনতাই গ্ৰহণ কৰিব নজনাৰ বাবে বা ছবিখন চাই এচাম উগ্ৰ হিন্দুত্ববাদী ১৯৯০১ প্ৰতিশোধ ল’বলৈ অস্থিৰ হৈ পৰাৰ বাবেই বা অত্যধিক চৰকাৰী পৃষ্ঠপোষকতাৰে ছবিখনক এক সাম্প্ৰতিক ৰাজনৈতিক নেৰেটিভ দি সংঘাত বঢ়োৱাত উদগনি দিয়া বাবেই হয়তো ছবিখনে সমাজখনক এক বিপৰ্যয়ৰ দুৱাৰ দলিত থিয় কৰাইছে৷ ব্যক্তিগতভাবে যোৱা ২০- ২৫ বছৰ ধৰি এনেধৰণৰ ছবি সুযোগ পালেই চাওঁ৷ ইহুদী নিধনৰ অন্তত ৩০ খন হৃদয় বিদাৰক ইউৰোপীয় ছবি চাইছো৷ কেইবাখনো হলীউডৰ ছবি চাইছো, হোটেল ৰুৱাণ্ডা, ষ্টিভ বিক’ৰ পৰা ৰামচন্দ পাকিস্তানী, ফিৰাক, ১৯৪৭ আৰ্থ, পাৰজানিয়া [২০০২ ৰ গুজৰাটৰ মুছলমান সংহাৰৰৰ ওপৰত নিৰ্মিত], অমু [’৮৪১ শিখ সংহাৰৰৰ ওপৰত নিৰ্মিত] আদি বহু উচ্ছ প্ৰশংসিত ছবি সময়ে সময়ে চাই আহিছো৷ কিন্তু কাশ্মীৰ ফাইলছ ছবিখনে সমাজখনক যি দৰে অস্থিৰ কৰিছে সেয়া আগেয়ে কাহানিওঁ হোৱা দেখা নাছিলো৷ মোৰ বোধেৰে ইয়াৰ কাৰণ এয়ে যে সেই সময়ত ৰাজনীতি,ৰাজনীতিক,মিডিয়া আৰু চিনেমা আজিৰ দৰে একাকাৰ হোৱা নাছিল৷ উল্লেখ্য যে শাসকীয় দলে নিজৰ চৰকাৰ থকা গোৱা, গুজৰাট, হাৰিয়ানা, কৰ্ণাটক, মধ্যপ্ৰদেশ, ত্ৰিপুৰা, উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু উত্তৰাখণ্ডত ছবিখন কৰ মুক্ত কৰিলে৷ অসমত চিনেমাখন চাবলৈ চৰকাৰী কৰ্মচাৰীক অৰ্ধছুটী দিয়া হ’ল৷ ছবিঘৰত ছবি এখন চাই দুখ লগা,কান্দি পেলোৱাটো এক তেনেই সহজ সৰল কথা যদিওঁ এই বেলিকা আদিত্যনাথ, আদৱানী আঙুৰলতা আদিৰ চকুলোৰ ফটো, ভিডিঅ’বোৰ চৌদিশে বিয়পি পৰা দেখা গ’ল৷ মুঠতে চলে- বলে-কৌশলেৰে চিনেমাখন যিমান সম্ভব সিমান সৰহ সংখ্যক মানুহক দেখুওৱাটো যেন খুব জৰুৰী তেনে এক মনোবৃত্তি আৰু প্ৰচেষ্টা জলজল পটপটকৈ বৰ্তমানে স্পষ্ট হৈ পৰিছে৷ ইয়াৰ মাজতে আকৌ ভাল লগা কথাটো হ’ল কাশ্মীৰ ফাইলছৰ বাবে ওপৰত উল্লেখ কৰা ৰামচন্দ পাকিস্তানী, ফিৰাক, পাৰজানিয়া, অমু আদি ছবিবোৰো পুণৰ পোহৰলৈ আহিছে৷ এই ছবিবোৰৰ পুণৰ আলোচনা হৈছে৷ বহুতে এই ছবিবোৰৰ কথা নতুন কৈ জানিব পাৰিছে৷ চাবলৈ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰিছে৷ বৰ্তমান ছবিখনক লৈ সমাজত যি এক ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক বিদ্বেষৰ ধুমুহা চলি আছে তাক একাষে ৰাখি মই পূৰ্বতে কৈ অহাৰ দৰে এটা ঘটনা হিচাপে, এখন চিনেমা হিচাপে, চলচ্ছিত্ৰ পৰিচালনাৰ ফালৰ পৰা, চিত্ৰনাট্যৰ ফালৰ পৰা, কাৰিকৰী দিশৰ পৰা, আৱাহ সংগীতৰ ফালৰ পৰা ছবিখন যদি চাওঁ তেনেহঅলে দুই এটা বিষয় বাদ দি চিনেমাখনে নিজৰবাবে চিনেমা অনুৰাগীৰ মাজত নিসন্দেহে এক উচ্ছস্থান তৈয়াৰ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে৷ চিনেমা হিচাপে এয়াই চিনেমাখনৰ সফলতা৷ কিন্তু এজন সচেতন দৰ্শক হিচাপে প্ৰায়বোৰ ছবি চোৱাৰ পাছত থকাৰ দৰে এইখন ছবি চোৱাৰ পাছতো মোৰ দুটা কথাত আসোঁৱাহ থাকিল৷ তাৰে প্ৰথমেটো হ’ল যে কাশ্মীৰ সমস্যা যি সমস্যাৰ বাবে কাশ্মিৰী পণ্ডিতসকলে যমৰ যাতনা ভুগিলে যাৰ বাবে কাশ্মীৰ ফাইলছৰ সৃষ্টি হ’ল৷ সেই সমস্যাৰ এটা কেন্দ্ৰীয় বিষয় আছিল গণভোট বা প্লেবিচাইট [Plabiscite]৷ ছবিখনত পল্লবী যোশী যি ৰাধিকা মেনন নামৰ এগৰাকী প্ৰফেচাৰৰ ভূমিকাত অভিনয় কৰিছিল তেওঁৰ সংলাপত নিৰ্দেশকে মাথোঁ গণভোট বা প্লেবিচাইট যে নঅহল তাক হে উল্লেখ কৰিলে কিন্তু গণভোট বা প্লেবিচাইট কিয় কৰিব পৰা নগ’ল তাক উল্লেখ নকৰিলে৷ ছবি নিৰ্মাতা এজনৰ কিছু মৌলিক স্বাধীনতা থাকে৷ গতিকে সেই স্বাধীনতা প্ৰয়োগেৰে কাশ্মীৰ সমস্যাটোৰে জড়িত সবাতোকৈ সংবেদনশীল গণভোট বা প্লেবিচাইট বিষয়টোত অলপ পোহৰ পেলালে ৰাইজে এটা জানিবলগীয়া অতি দৰকাৰী কথা জানিলেহেঁতেন৷ তেওঁ যিহেতু ছবিখন নিৰ্মাণ কৰোতে কেৱল সত্য আৰু বস্তুনিষ্ঠতাক প্ৰত্যোকটো ক্ষেত্ৰতে প্ৰাধান্য দিছে, তেনেক্ষেত্ৰত তেওঁ গণভোট বা প্লেবিচাইটৰ কথা ইমান আংশিকভাবে কৈ তৎক্ষণাতৎ কিয় সামৰিলে দৰ্শক হিচাপে তাক মোৰ বুজাত অলপ কষ্ট হ’ল৷ দ্বিতীয় বিষয়টো হ’ল ছবিখনৰ নায়কৰ শেষৰ দীঘলীয়া [monologue] মন’লগটো৷ আগদিনা কাশ্মীৰৰ নিজৰ ঘৰলৈ যোৱালৈকে তেওঁৰ মনত দ্বন্দ্ব আছিল, কি শুদ্ধ কি ভুল তাকলৈ, নিজৰ স্থিতিকলৈ৷ নিশা প্ৰাক্তন আই এ এছ বিষয়াৰ ভূমিকাত অভিনয় কৰা মিথুন চক্ৰবৰ্তীৰে কথা হোৱাৰ এদিন পাছতে নিজৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইলেকছন কেম্পেইনৰ মুখ্য ভাষণত [যিটো ছবিৰ শেষ অংশ] সমগ্ৰ বিশ্বৰ তুলনাৰে কাশ্মীৰ, ভাৰতৰ আৰু হিন্দুত্বৰ গৌৰবোজ্বল ইতিহাস বিষয়ক যি এক বিষদ ভাষণ দিলে সেয়া শুনি মনলৈ এটা দ্বন্দই আহিছিল যে তেওঁ যদি ইমান কথা জানিছিলেই তেন্তে তেওঁৰ প্ৰকৃতাৰ্থত ইমান দ্বন্দ থাকিবই নালাগিছিল আৰু যদি তেওঁ এইবোৰ কথা নাজানিছিলেই তেনেহ’লে [এটা যাত্ৰা থকাৰ পাছত] একে ৰাতিতে ইমান বিষদ বিষয় এটা গিলি পিছদিনা ইমান আত্মপ্ৰত্যয়ৰে এইৰকম আবেগিক ভাষণ এটা কেনেকৈ দিলে? এই দুয়োটা কথাৰ উপৰি আৰু এটা কথা উল্লেখ কৰা জৰুৰী৷ সেয়া হৈছে ছবিখনে ভুক্তভোগী কাশ্মিৰী পণ্ডিতৰ সত্য পৃথিৱীৰ মাজলৈ এইদৰে উলিয়াই দিয়াৰ বাবে বহু কাশ্মিৰী পণ্ডিতৰ বুকুৰ এসাগৰ দূখ পাতলিছে, হিয়া ঢাকুৰি কান্দিছে যদিওঁ আন এচাম কাশ্মিৰী পণ্ডিতে চৰকাৰে তেওঁলোকৰ বাবে বাস্তবত একো নকৰি এতিয়া চিনেমাৰ আশ্ৰয়েৰে তেওঁলোকৰ দুখৰ পিঠিত ভেজা দি ৰাজনৈতিক মুনাফা আদায় কৰিছে বুলি অভিযোগ তুলিছে৷ তেওঁলোকে লগতে এইটোও কৈছে যে তেওঁলোকৰ দৰেই ভুক্তভূগী বা পাকিস্তানী সন্ত্ৰাসবাদৰ বলি হোৱা অগণনজন কাশ্মিৰী মুছলমানৰ কথা কোৱাৰ থল থকাৰ পিছতো ছবিখনত দেখুওৱা নহ’ল৷ এই অভিযোগ প্ৰতিঅভিযোগৰ ভিত্তিত এই কথা হয়তো ক’ব পাৰি যে ছবিখনত যি দেখুওৱা হৈছে সেয়া সত্য৷ কিন্তু ছিলেক্টিভ সত্য আৰু এই ছিলেক্টিভ সত্যৰ আধাৰত মানুহে ছবিখন চাই ধৰ্মৰ নামত যিমান যুঁজিছে ছবিখনো ব্যৱসায়িকভাবে সিমানেই সফলতা লভিছে৷ যি কি নহওক শেষত এটা কথা কওঁ যে মানুহ হিচাপে এজন মানুহ আন এজন মানুহৰ দুখৰ সমভাগী হোৱাতো এক মানবীয় দায়িত্ব৷ এই শোক প্ৰকাশ মানুহৰ স্বাধীনতাও৷ যি কোনো মানবীয় বিপৰ্যয়ত সকলো এক হোৱাটো জৰুৰী৷ সত্যৰ উন্মেষণো জৰুৰী৷ কাশ্মীৰ ফাইলছ ছবিখনত সত্য আছে, মাথোঁ এই সত্যত ৰাজনৈতিক ৰহন পৰা বাবে সমাজ বাৰুকৈ অস্থিৰ হৈছে আৰু এই কথা আমি মনত ৰাখিব লাগিব যে এই অস্থিৰতাই ৰাজনৈতিক লাভালাভৰ সবাতোকৈ উৎকৃষ্ট সাৰপানী৷ আশাকৰো অনাগত দিনতো কাশ্মীৰ ফাইলছ দৰে মানবীয় বিপৰ্যয়ৰ ওপৰত বনোৱা এনে ছবি আৰু ওলাব আৰু ৰাজনৈতিক পৃষ্ঠপোষকতা অবিহনেওঁ মানুহে একে উৎসাহেৰেই ইয়াক সাবটি ল’ব৷ হিংসা পৰিহাৰ কৰা বস্তু, আঁকোৱালী লোৱা নহয়– ছবি এখনৰ পৰা মানুহে এই শিক্ষা ল’ব পাৰিলে মানুহ, সমাজ, দেশ, চিনেমা, কলা সকলোৰে মংগল হ’ব বিপাংত পৰিব মাথো ধূৰ্ত ৰাজনেতাসকল৷