কংগ্ৰেছৰ প্ৰস্থানেই হ’ব গণতন্ত্ৰলৈ উত্তম উপহাৰ

লেখাটোৰ শিৰোনামটোৰ কথাখিনি হ’ল ব্ৰিটিছ ইতিহাসবিদ, সমাজ বিজ্ঞানী আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনৈতিক বিশ্লেষক পেৰী এজাৰছনৰ৷ পেৰী এজাৰছনে ২০১২ চনত তেওঁৰ ‘The Indian Idiology’ নামৰ গ্ৰন্থখনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বিষয়ে অভিমত  প্ৰকাশ কৰিছে এনেদৰেঃ ‘Congress had its place in the national liberation struggle. Gandhi, who had made it the mass force it became, called at Independence for its dissolution. He was right. Since then the party has been a steadily increasing calamity for the country. Its exist from the scene would be the best single gift Indian democracy could give itself.’

পেৰী এণ্ডাৰছন যদিও কেলিফৰ্নিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ত ইতিহাস আৰু সমাজতত্ত্ব বিষয়ৰ অধ্যাপক আছিল, কিন্তু ইতিহাস, ৰাজনীতি আৰু সমাজতত্ত্বৰ বিষয়ে তেওঁ ৰচনা কৰা মূল্যৱান গ্ৰন্থ আৰু ৰচনাসমূহৰ বাবেহে পশ্চিমীয়া বিশ্বত তেওঁক বিশেষকৈ জনা যায়৷ কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ ক্ষেত্ৰত এণ্ডাৰছনৰ এই অভিমতটো সম্পূৰ্ণৰূপে গ্ৰহণযোগ্য নহ’ব পাৰে, কিন্তু ইয়াৰ প্ৰাসংগিকতা নথকা নহয়৷ এই বিষয়ে ‘দ্য টেলিগ্ৰাফ’কাকতত  ৰ মে’২০১৪ত মুকুল কেছাৱানৰ ‘After the family’নামেৰে এটা সুন্দৰ প্ৰবন্ধ প্ৰকাশ পাইছিল৷ কেছাৱান এজন ইতিহাসবিদ, ঔপন্যাসিক আৰু ৰাজনীতি আৰু সমাজতত্ত্বৰ এজন সফল প্ৰবন্ধ লেখক আৰু তেওঁৰ লেখাবোৰত দেশৰ বৰ্তমান ৰাজনৈতিক স্থিতিৰো সুন্দৰ বিশ্লেষণ দেখা  যায়৷ কেছাৱানৰ মতে, নেহৰুৰ উত্তৰাধিকাৰীৰ যিবোৰ গুণ আছে, সেইফালৰ পৰা চাবলৈ হ’লে ছোনিয়া গান্ধী এগৰাকী অতি অসাধাৰণ উত্তৰাধিকাৰী৷  ২০০৪ চনৰ নিৰ্বাচনত বিজেপিয়ে যদিও আশা কৰি আছিল যে স্বাভাৱিকভাৱেই তেওঁলোকে ক্ষমতালৈ আহিব, কিন্তু সেই আশা ছোনিয়া গান্ধীয়ে ছাৰখাৰ কৰি দিলে৷ কেছাৱানৰ মতে, বিশেষকৈ দুটা কাৰণে ভাৰতৰ এই আটাইতকৈ পুৰণি পাৰ্টীটো ছোনিয়া গান্ধীয়ে চলাই যোৱাটো উচিত নহয়৷ প্ৰথমটো হ’ল, ভাৰত পৃথিৱীৰ ভিতৰতে আটাইতকৈ বিশাল গণতান্ত্ৰিক দেশ৷ গতিকে এনে এখন বিশাল প্ৰজাতন্ত্ৰক নেহৰুৰ অকৰ্মণ্য উত্তৰাধিকাৰীসকলে বছৰৰ পাছত বছৰ ধৰি শাসন কৰি থকাটো এটা অদ্ভুত ভাবিব নোৱাৰা কথা৷ কিন্তু বিশেষ কাৰণটো হ’ল যে কংগ্ৰেছ পাৰ্টীটো হ’ল ঐতিহাসিকভাৱে সকলোৰে সমঅধিকাৰৰ ৰাজনীতিৰ পৃষ্ঠপোষকতা কৰা এটা পাৰ্টী, যিটো আদৰ্শৰ বাবেই স্বাধীনতা পোৱাৰ পাছত ভাৰতত পাকিস্তানৰ দৰে অৰাজকতাৰ সৃষ্টি নহ’ল৷ কিন্তু তেনে এটা আদৰ্শ থকা পাৰ্টী এতিয়া জীয়াই থাকিবৰ বাবে এটা পৰিয়ালৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হোৱাৰ পৰিণতিৰ ফলত ই তেনেই অকামিলা হৈ পৰিছে৷ কেছাৱানৰ মতে, এইটো যে কেৱল কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ বাবেই ক্ষতিকাৰক হৈছে এনে নহয়, ই দেশৰ বাবেও  ক্ষতিকাৰক৷ কাৰণ কংগ্ৰেছ পাৰ্টীটো অকামিলা হৈ যোৱাৰ লগে লগে দেশত সকলোকে আঁকোৱালি ল’ব পৰা এটা ‘পেন ইণ্ডিয়ান’ পাৰ্টীৰ অভাৱ ঘটিছে৷ কেছাৱানে তেওঁৰ এই অভিমতৰ সমৰ্থনত পেৰী এণ্ডাৰছনৰ গ্ৰন্থখনৰ কিছু অংশৰ উদ্ধৃতি দিছে এনেদৰে–

‘The dynasty that still rules the country, its name as fake as the knock-off of a prestige brand, is the negation of any self-respecting republic. The party over which it presides has lost any raison স্তু’etre beyond clinging to its bloodline– now desperately pinning its hopes, after the flop of Nehru’ব্দ weakling great– grandson, on his hardbitten sister, Priyanka Vadra, if only she would hurry up and divorce her too obviously shady tycoon-husband.’

কেছাৱানে উপলব্ধি কৰে যে যেতিয়া এটা ৰাজনৈতিক দলে দলটোৰ সৰ্বোচ্ছ পদটো এটা বিশেষ পৰিয়ালৰ সদস্যৰ বাবে নিগাজিকৈ খালী কৰি ৰাখে, যিটো কাৰণে দলটোৱে আটাইতকৈ যোগ্য সদস্যজনকো এই পদটো যাচিবলৈ অপাৰগ হয়, আৰু যেতিয়া সেই বিশেষ পৰিয়ালৰ সদস্যজনে দলটোক নিৰ্বাচনত বিজয়ী কৰাব নোৱাৰে, তেতিয়া সেই পৰিয়ালতান্ত্ৰিক শাসন ব্যৱস্থাৰ ধবংস অনিবাৰ্য৷ প্ৰৱন্ধটো পঢ়ি এনে ভাব হয় যেন কেছাৱান কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ শত্ৰু নহয়, কিন্তু এই বিশাল পাৰ্টীটোক পৰিয়ালতন্ত্ৰৰ গ্ৰাহৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ উদ্দেশ্যে ২০০৪ চনৰ নিৰ্বাচনত তেওঁ ছোনিয়া গান্ধী আৰু তেওঁৰ পুত্ৰৰ পৰাজয় হোৱাটো কামনা কৰিছিল৷ এই কথা নুই কৰিব নোৱাৰি যে কংগ্ৰেছৰ একক চেষ্টাৰ ফলতে ভাৰত স্বাধীন হৈছিল৷ স্বাধীনতাৰ পাছত এই কংগ্ৰেছেই ভাৰতক এখন সবল চৰকাৰ দিলে আৰু দেশৰ শাসনব্যৱস্থাত গণতন্ত্ৰক শক্তিশালীৰূপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিলে৷ কংগ্ৰেছেই ভাৰতক এখন উত্তম সংবিধান দিলে৷ এনেকুৱা এটা দায়িত্বশীল ৰাজনৈতিক দল নথকাৰ বাবেই পাকিস্তানত আজিলৈকে কোনো এখন স্থায়ী চৰকাৰ বা শাসনব্যৱস্থাৰ সৃষ্টি নহ’ল৷ অৱশ্যে, এটা কথা সত্য যে কংগ্ৰেছ পাটীৰ্ত তেতিয়া থকা নেতাসকলৰ প্ৰত্যেকেই আছিল একোজন দেশপ্ৰেমিক আৰু গণভিত্তি থকা ব্যক্তি৷ চৰ্দাৰ পেটেল, নেহৰু, গোৱিন্দ বল্লভ পণ্ট, বাবু জগৎ জীৱন ৰাম, বিধান চন্দ্ৰ ৰায়, অতুল্য ঘোষ, কামৰাজ, মোৰাৰজী দেশাই, লালবাহাদুৰ শাস্ত্ৰী আদিকে লৈ প্ৰত্যেকজন নেতাৰে আছিল বিশাল গণভিত্তি আৰু অশেষ ত্যাগ৷ তেওঁলোকক কংগ্ৰেছ পাৰ্টীয়ে নেতা সজোৱা নাছিল, জনতাইহে তেওঁলোকক নেতাৰ স্বীকৃতি দিছিল আৰু নিজৰ কৰ্মদক্ষতাৰ বলত নেতা হোৱা বাবেই তেওঁলোকে তেতিয়াৰ কংগ্ৰেছ দলত দায়িত্বশীল বাব পাইছিল৷ অসমতো কংগ্ৰেছ পাৰ্টীত তেতিয়া বহু গণভিত্তি থকা নেতা আছিল৷ এইক্ষেত্ৰত গোপীনাথ বৰদলৈ, তৈয়বুল্লা, বিষ্ণুৰাম মেধি, বিমলা প্ৰসাদ চলিহা, দেৱেশ্বৰ শৰ্মা আদিৰ নাম ল’ব পাৰি৷ এনে ব্যক্তিত্ব আৰু গণভিত্তি থকা নেতাৰ আজি কংগ্ৰেছ পাৰ্টীত কিয় অভাৱ ঘটিছে, তাৰ বিশ্লেষণ গণতন্ত্ৰৰ ভৱিষ্যতৰ স্বাৰ্থত অতি জৰুৰী হৈ পৰিছে৷ প্ৰত্যেকটো ৰাজনৈতিক দলতে দলৰ প্ৰধান সিদ্ধান্তবোৰ নিৰ্ণয় কৰিবলৈ এখন উচ্ছ ক্ষমতাসম্পন্ন কমিটী থাকে৷ কংগ্ৰেছ পাৰ্টীতো দলৰ প্ৰধান আৰু শেষ সিদ্ধান্তবোৰ নিৰ্ণয় কৰিবলৈ কংগ্ৰেছ ৱৰ্কিং কমিটী আছে৷ কিন্তু ইন্দিৰা গান্ধীৰ শাসনৰ শেষৰফালে কংগ্ৰেছ পাটীৰ্ত এটা নতুন অলিখিত পদৰ সৃষ্টি হ’ল, যিটোৰ নাম হ’ল কংগ্ৰেছ হাইকামাণ্ড৷ কাৰ্যতঃ এই পদটো কোনো উচ্ছ স্তৰৰ কমিটীৰ দ্বাৰা গঠিত হোৱা নাই, কিন্তু ই হৈছে কেৱল এজন ব্যক্তিৰ দ্বাৰা গঠিত এটা পদ৷ কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ সংবিধানত এনে কোনো পদ বা বাব নাই৷ কিন্তু এই হাইকামাণ্ডজনেই হ’ল কংগ্ৰেছৰ আটাইতকৈ শক্তিশালী ব্যক্তি আৰু এই হাইকামাণ্ডৰ সিদ্ধান্তই হ’ল কংগ্ৰেছৰ সকলো ইছ্যুৰ শেষ সিদ্ধান্ত৷ এইখিনিতে প্ৰশ্ন উঠে যে কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ এই শক্তিশালী পদটোত অধিষ্ঠিত হ’বৰ কাৰণে এজন কংগ্ৰেছীক কেনে যোগ্যতাৰ আৱশ্যক? শুনিলে আচৰিত লাগে যে এই যোগ্যতাটো হ’ল ব্যক্তিজন নেহৰু গান্ধী পৰিয়ালৰ সদস্য হ’ব লাগিব আৰু কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ যোগেদি দেশৰ ৰাজনীতিত যোগদান কৰিব লাগিব৷ ইয়াৰ বাহিৰে এই পদটোৰ অধিকাৰীজনৰ আন কোনো যোগ্যতাৰ আৱশ্যক নহয়৷ কাৰ্যতঃ এই হাইকামাণ্ডজনে দলটোৰ ভিতৰত নিজৰ শক্তি অটুট ৰখাৰ উদ্দেশ্যে দলৰ গণভিত্তি থকা নেতাসকলক এসময়ত পৰ্যায়ক্ৰমে বিভিন্ন উপায় অৱলম্বন কৰি দলটোৰ পৰা আঁতৰাই পঠালে৷ বহুক্ষেত্ৰত তেওঁলোকে আত্মসন্মান ৰক্ষা কৰি নিজেই দলটোৰ পৰা আঁতৰি গ’ল৷ ইয়াৰ পাছৰ পৰ্যায়বোৰৰ হাইকামাণ্ডকেইজনে গণভিত্তি থকা কোনো নেতৃস্থানীয় ৰাজনৈতিক ব্যক্তিক দলটোৰ ভিতৰত স্থিতি লোৱাত বাধা দিয়া দেখা গ’ল৷ গণভিত্তিয়েই হৈছে এজন ৰাজনৈতিক ব্যক্তিৰ একমাত্ৰ শক্তি৷ ব্যক্তিজনৰ শিক্ষা-দীক্ষা, বুদ্ধিমত্তা আদি ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰখনত তেনেই অপ্ৰাসংগিক৷ কিন্তু চালাক, চতুৰ আৰু জনা মানুহ নহ’লে এটা দল চলোৱাটো অসম্ভৱ৷ গতিকে দলটোলৈ অনা হ’ল গণভিত্তি নথকা বহু চালাক, চতুৰ বুদ্ধিজীৱীক৷ ফলত দলটোলৈ আগমন ঘটিল বহু  অতি সুবিধাবাদী ব্যক্তিৰ৷ দলটো ক্ষমতাত থাকিলে এই ব্যক্তিসকলে বিভিন্ন ধৰণে ক্ষমতা, সা-সুবিধা আদি উপভোগৰ সুবিধা পায়৷ কিন্তু এওঁলোকৰ প্ৰায় সকলোৰে নিজৰ নামত নিৰ্বাচনত জিকি অহাৰ ক্ষমতা নাই৷ গতিকে এই সুবিধাখিনি ভোগ কৰি থাকিবৰ বাবে তেওঁলোক সম্পূৰ্ণৰূপে হাইকামাণ্ডৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ পৰিল৷ কংগ্ৰেছ দলত সৃষ্টি হোৱা এনে স্থিতিৰ ফলস্বৰূপে স্বাভাৱিকভাৱেই আৰম্ভ হ’ল হাইকামাণ্ডৰ প্ৰতি চূড়ান্ত ব্যক্তিপূজা৷ এওঁলোকৰ একমাত্ৰ চেষ্টা আৰু কামনা হ’ল কংগ্ৰেছত নেহৰু গান্ধী পৰিয়ালৰ শাসন বৰ্তি থাকক, যাতে এওঁলোকৰ নিজৰ পদ-মৰ্যাদা আৰু ক্ষমতা অটুট থাকে৷ এনে এটা পৰিস্থিতি সৃষ্টি হোৱাৰ ফলত কংগ্ৰেছৰ নীতি আৰু আদৰ্শত বিশ্বাস ৰাখি সদস্য হৈ থকা ব্যক্তিসকল দলটোৰ ভিতৰতে একেবাৰে গুৰুত্বহীন হৈ পৰিল আৰু লাহে লাহে দলৰ পৰা আঁতৰি আহিবলৈ বাধ্য হ’ল৷ কেৱল স্বাৰ্থৰ বাবেই কংগ্ৰেছত থকা এই সদস্যসকলে ভাৰতৰ হাজাৰ বছৰৰ ইতিহাস, বিভিন্ন জাতি-উপজাতিৰ  ঐতিহ্য, জীৱন প্ৰণালী আৰু আৱেগ-অনুভূতিৰ বিষয়ে কোনো বিশেষ জ্ঞান নথকা বিদেশী মূলৰ মহিলাক কংগ্ৰেছৰ সভানেত্ৰী পদত অধিষ্ঠিত কৰোৱালে, পাছত তেওঁক প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ পদতো বহুৱাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, যিটো অৱশ্যে হৈ নুঠিল৷ শ্ৰীমতী গান্ধীৰ স্বাৰ্থৰ কিছু অৱনতি হোৱাৰ বাবে এইসকল কংগ্ৰেছীয়েই আকৌ ৰাহুল গান্ধী আৰু প্ৰিয়ংকা ভদ্ৰাক কংগ্ৰেছ পাৰ্টীৰ নেতৃত্বৰ দায়িত্ব অৰ্পণ কৰিছে৷ কংগ্ৰেছশাসিত ৰাজ্যবোৰৰ মুখ্যমন্ত্ৰীসকলৰ কিছুমান কৰ্মকাণ্ডৰ পৰা কেতিয়াবা এনে ভাব হয় যেন তেওঁ এজন গণতান্ত্ৰিকভাৱে নিৰ্বাচিত মুখ্যমন্ত্ৰী নহয়, হাইকামাণ্ডে নিযুক্তি দিয়া মোগল ৰাজত্বকালৰ এজন চুবেদাৰহে৷ উদাহৰণস্বৰূপে, তৃতীয়বাৰৰ বাবে নিৰ্বাচিত এজন মুখ্যমন্ত্ৰীয়ে যেতিয়া ৰাজহুৱাভাৱে ঘোষণা কৰে যে হাইকামাণ্ডে ইচ্ছা কৰিলে পাঁচ মিনিটৰ ভিতৰতে তেওঁ পতদ্যাগ কৰিব, তেতিয়া এনে এটা ধাৰণাই নিশ্চয়কৈ আহিব৷ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ পৃথিৱীৰ ভিতৰতে এটা অতি পুৰণি ৰাজনতিক দল৷ এইটো দলৰ আহ্বানতেই লাখ লাখ ভাৰতীয়ই স্বাধীনতা আন্দোলনত ভাগ লৈছিল, বহুত শ্বহীদো হৈছিল৷ এইটো দলৰ আদৰ্শ মহান আৰু ই সকলো ধৰ্মৰ, সকলো ভাষাৰ আৰু সকলো জাতিৰ ভাৰতীয়ক সমানে আঁকোৱালি লয়৷ বৰ্তমান ভাৰতৰ অতি প্ৰশংসনীয় আৰু শক্তিশালী গণতান্ত্ৰিক শাসনৰ ভেটিটো তেতিয়াৰ কংগ্ৰেছ দলেই প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল৷ এনে এটা মহান ৰাজনৈতিক দলৰ ভৱিষ্যৎ এটা ৰাজনৈতিক পৰিয়ালৰ হাতোৰাত বন্দী হৈ পৰাটো দেশখনৰ বাবেই দুৰ্ভাগ্যজনক৷ আমি কোনো ৰাজনৈতিক দলৰ সদস্য নহওঁ আৰু কোনো দলৰ সমৰ্থকো নহওঁ৷ কংগ্ৰেছ দলটো ভাৰতৰ আটাইতকৈ পুৰণি ৰাজনৈতিক দল আৰু দেশৰ প্ৰতি এই দলৰ বহু অৱদান আছে৷ এনে এটা ৰাজৈনতিক দল এটা পৰিয়ালৰ কবলৰ পৰা মুক্তি পাওক আৰু আকৌ এই দলটোলৈ আগৰ দৰেই গণভিত্তি আৰু নেতৃত্বৰ গুণ থকা লোক আহক আৰু গণভিত্তিহীন, সুবিধাবাদী আৰু ক্ষমতাৰ দালালসকল দলটোৰ পৰা বহিষ্কৃত হওক, লগতে দলটোৰ সকলো বাব যোগ্যতাৰ ভিত্তিত গণতান্ত্ৰিকভাৱে প্ৰাপ্য হওক৷ এনে হ’লেহে দলটো বাচি থাকিব৷