ৰাজ্যসভাৰ তাৎপৰ্য

১৯৫২ চনৰ ২ মে’ত ৰাজ্যসভাৰ প্ৰথমখন অধিৱেশনত প্ৰাক্তন ৰাষ্ট্ৰপতি তথা ৰাজ্যসভাৰ প্ৰথমজন অধ্যক্ষ ড॰ সৰ্বেপল্লী ৰাধাকৃষ্ণনে ৰাজ্যসভা এখনৰ প্ৰয়োজনীয়তা সন্দৰ্ভত যি বক্তব্য ৰাখিছিল তাৰ কিয়দংশৰ ভাবাৰ্থ এনেধৰণৰ– এই সদনখনে চৰকাৰ গঠন কৰিব বা চৰকাৰ ভাঙিব নোৱাৰে বাবে ই এক অৰ্থহীন সদন ধৰণৰ এটা ধাৰণা প্ৰচলিত হৈ আছে৷ কিন্তু এনে কিছুমান কাম আছে যিবোৰক এক সংশোধনকাৰী কক্ষই ফলপ্ৰসূভাৱে পূৰণ কৰিব পাৰে৷ সংসদ কেৱল এক আইন প্ৰণয়নকাৰীয়েই নহয়, এক বিচাৰ-বিবেচনা কৰা সংস্থাও৷ ইয়াৰ বিচাৰশীল কাৰ্যাৱলীৰ বিষয়ত অতি মূল্যৱান অৱদান আগবঢ়াবলৈ ই আমাৰ বাবে খোলা থাকিব৷ আমাৰ সংবিধানৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগস্বৰূপ এই দ্বৈত সদন ব্যৱস্থাক আমি ন্যায্যতা দিম নে নিদিম সেয়া আমাৰ কৰ্মৰাজিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছে৷ সেয়েহে ই এক পৰীক্ষা যাক আমি মানি লৈছোঁ৷ আমি প্ৰথমবাৰৰ বাবে সংসদীয় ব্যৱস্থাৰ অধীনত কেন্দ্ৰত এক দ্বিতীয় সদনৰ আৰম্ভণি ঘটাইছোঁ৷  ততাতৈয়াকৈ আইন প্ৰণয়ন কৰাক প্ৰতিহত কৰিবলৈ দ্বিতীয় এখন সদনৰ যে অতিকৈ প্ৰয়োজন তাৰ ন্যায্যতা এইখন দেশৰ জনসাধাৰণৰ আগত সাব্যস্ত কৰিবলৈ আমাৰ শক্তিৰে সকলোখিনি কৰা উচিত৷

ৰাজ্যসভাৰ প্ৰথমজন অধ্যক্ষৰ এই বক্তব্যৰ সাৰমৰ্ম ভাৰতৰ সংঘীয়াবাদৰ [Federalism]উদ্দীপনাৰ সৈতে জড়িত৷ এই বক্তব্যৰ পৰা বুজিব পৰা যায় যে এই সদনখন গঠন কৰাৰ অন্তৰ্নিহিত কাৰণ আছিল সংখ্যাগৰিষ্ঠতাৰ জোৰত চৰকাৰ ভঙা-পতাৰ ক্ষমতা লোকসভাৰ হাতত থাকিলেও সংখ্যাৰ জোৰত দেশৰ বাবে, দেশৰ জনসাধাৰণৰ বাবে মাৰাত্মক কোনো আইন যদি নিম্ন সদনত পাৰণ কৰা হয়, তেন্তে তেনে আইনৰ বিচাৰ-বিবেচনা কৰা হ’ব ৰাজ্যসভাৰ মজিয়াত৷ ৰাজ্যসভাৰ প্ৰাক্তন সাংসদ আৰু দেশৰ এজন প্ৰখ্যাত আইন বিশাৰদ ড॰ এল এম সিংভীয়ে তেওঁৰ ‘Upholding the federal ethos of Indian polity’শীৰ্ষক ৰচনাত লিখিছে যে লোকসভাই কৰাৰ দৰে কাম কৰিব নোৱৰা বা চৰকাৰ এখনৰ পতনত কোনো ভূমিকা ল’ব নোৱৰাৰ কাৰণে যদি ৰাজ্যসভাৰ কোনো প্ৰাসংগিকতা নাই বুলি ধৰা হয়, তেন্তে তেনে এক ধাৰণা ৰাজনীতি তথা ৰাজনৈতিক গাঁথনিৰ ক্ষেত্ৰত তেনেই সীমিত আৰু এক অৱক্ষয়মূলক ধাৰণা৷ চৰকাৰ পতন কৰা বা চৰকাৰ গঠন কৰাৰ সলনি ৰাষ্ট্ৰৰ বিষয়ত সংসদে এক জীৱন্ত যোগদানকাৰী আৰু জীৱন্ত বাৰ্তাবাহীৰ ভূমিকা পালন কৰে৷ ৰাষ্ট্ৰৰ বৃহত্তম আৰু মহত্ত্বম বিষয়ত ৰাজ্যসভাই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে৷ এনে এক মহত্ত্বম ভূমিকা পালন কৰাৰ বাবেই দুয়োখন সদনৰ ভিতৰত লোকসভা ভংগ কৰিব পাৰিলেও ৰাজ্যসভা নিজৰ ইচ্ছা অনুযায়ী ভংগ নহ’লে ইয়াক ভংগ কৰি দিব পৰা নাযায়৷ প্ৰধানমন্ত্ৰীয়ে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ওচৰত আৱেদন জনাই লোকসভা ভংগ কৰিব পৰাৰ সাংবিধানিক ব্যৱস্থা থাকিলেও তেনে ব্যৱস্থা ৰাজ্যসভাৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য নহয়৷ ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰপতি, প্ৰধানমন্ত্ৰী, কেন্দ্ৰীয় কেবিনেট বা লোকসভা কোনেও ৰাজ্যসভা ভংগ কৰি দিব নোৱাৰে৷ ভাৰতৰ সংঘীয় সাংবিধানিক গাঁথনিৰ ভিতৰত কেৱল ৰাজ্যসভাক এক চিৰস্থায়ী সদন হিচাপে ৰখা হৈছে যি কেৱল নিজে নিজে ভংগ  হ’ব পাৰে৷ ভাৰতৰ সংবিধানৰ এই সদনখনৰ তাৎপৰ্য সন্দৰ্ভত ড॰ সিংভীয়ে এনেদৰে কৈছিল–‘ৰাজ্যসভাৰ বৈশিষ্ট্য হ’ল আমাৰ সংসদীয় গাঁথনিৰ ভিতৰত এটি অবিচ্ছিন্ন প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে, এখন চিৰস্থায়ী সদন হিচাপে ধাৰাবাহিকতাৰ নীতি ৰক্ষা কৰা৷ লোকসভা ভংগ কৰি দিব পৰা যায়৷ কোনো এক নিৰ্দিষ্ট সময়ত লোকসভাৰ অস্তিত্ব নাথাকিবও পাৰে৷ অথচ সেই সময়ত ৰাজ্যসভাৰ অস্তিত্ব বাহাল থাকে৷ মই ইয়াক এই কাৰণে কৈছোঁ যে ৰাজ্যসভাক এক সম্পূৰ্ণ গণতান্ত্ৰিক, প্ৰজাতান্ত্ৰিক তথা সংঘীয় প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়৷ ইয়াক ৰাজকুমাৰসকলৰ পৰিষদ আৰু হাউছ অৱ লৰ্ডছ হিচাপে ধৰা নহয়৷ ... গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়টো হ’ল, ৰাজ্যসভাই ভাৰতৰ সংঘীয় বা ফেডাৰেল নীতিৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে৷ ভাৰতৰ সংবিধান প্ৰণয়নৰ পাছৰ বছৰবোৰত ভাৰতৰ সংঘীয় নীতিসমূহে আত্মপ্ৰকাশ কৰিছে৷ সংবিধানত খুব শক্তিশালী কেন্দ্ৰীকৰণৰ প্ৰৱণতা আছিল৷ কিন্তু তাৰপাছত এটা সময় আহিল যেতিয়া ৰাজ্যসমূহ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ অধিকাৰবোৰ জিলিকি উঠিবলৈ ধৰিলে৷ ... মই ভাবোঁ যে ৰাজ্যসভাক ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ সংঘীয় নীতিক প্ৰতিফলন কৰা এক সদন হিচাপে চোৱাটো প্ৰথম আৰু সকলোতকৈ মহত্ত্বপূৰ্ণ কাম৷ ইয়াক এনে এক প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে চাব লাগে যি লোকসভাৰ সৈতে ক্ষমতাৰ অংশীদাৰিত্ব কৰে আৰু এক সংঘীয় সোৱাদ আৰু সংঘীয় প্ৰভাৱ প্ৰদান কৰে৷ আমাৰ ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাটোৰ ভিতৰত  বিধিৰ ওপৰত আলোচনা কৰা আৰু সেইবোৰক বিলম্ব কৰি ৰখাৰ কতৃৰ্ত্ব ৰাজ্যসভাৰ আছে৷ কিন্তু অনুচিতভাৱে সেই বিধিক বন্ধ কৰি ৰখাৰ বা পূৰ্বাৱস্থাত ৰখাৰ কতৃৰ্ত্ব  নাই৷ এনে বিধি-বিধানক সুৰক্ষিত কৰাৰ ইয়াৰ ক্ষমতা আছে যাক কোৱা হয় এক দ্বিতীয় নিভুৰ্ল চিন্তা’৷ দেশৰ বাবে অতিকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ যিবোৰ বিষয় ভাৰতৰ নিম্ন সদনে গুৰুত্ব নিদিয়ে বা অৱহেলা কৰে, তেনে বহু বিষয় সন্দৰ্ভত আটাইতকৈ সাবলীল আৰু সৰৱ আলোচনা ৰাজ্যসভাত বহুবাৰ অনুষ্ঠিত হৈছে যদিও আজি আমাৰ বাবে দুৰ্ভাগ্যৰ কথা যে সেই ৰাজ্যসভাৰ প্ৰতিনিধি নিৰ্বাচনৰ ক্ষেত্ৰতে সম্প্ৰতি সৃষ্টি হৈছে অভূতপূৰ্ব অগণতান্ত্ৰিক ৰীতি৷ এসময়ত ভাৰতৰ প্ৰায়বোৰ ৰাজ্যত দল নিৰ্বিশেষে আটাইতকৈ যোগ্য, জ্ঞানী আৰু সকলোৰে শ্ৰদ্ধাৰ লোকক ৰাজ্যসভালৈ প্ৰেৰণ কৰিবলৈ বিচৰা হৈছিল৷ ৰাজ্যসভাৰ বাবে সদস্য নিৰ্বাচন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত কোনো দলৰ সংখ্যাৰ প্ৰসংগটো অহাই নাছিল৷ দুখৰ কথা যে ভাৰতীয় গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাটোৰ ক্ৰমাগত অৱক্ষয়ৰ  সমান্তৰালভাৱে ৰাজ্যসভালৈ সাংসদ নিৰ্বাচন কৰা প্ৰক্ৰিয়াটোও হৈ পৰিছে কলুষিত৷ ভাৰতীয় সংঘীয় গণতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাপনাটোৰ বাবে ইয়াতকৈ ডাঙৰ বিপৰ্যয় হয়তো আৰু আন একো হ’ব নোৱাৰে৷