গছতলৰ পৰা মঞ্চলৈ এক অবাঞ্ছিত যাত্ৰা
‘বিহুৰে বিৰিণা পাতে সমনীয়া,
বিহুৰে বিৰিণা পাত
বিহু থাকে মানে বিহুকে বিনাবা,
বিহু গ’লে বিনাবা কাক?’
বিহু বুলিলেই যেন প্ৰকৃতিৰ এক নৱৰূপৰ উন্মেষ ঘটে৷ কুলি-কেতেকীৰ মিঠা মাত, কপৌ—তগৰ-কেতেকী ফুলৰ আমোলমোল গোন্ধ, গছ-লতিকা কুঁহিপাতেৰে ঠন ধৰি উঠাৰ লগে লগে যেন বতৰেও ব’হাগৰ আগজাননী দিয়ে৷ অসমীয়াই বাপতিসাহোন বিহুটোকো ঢোল, পেঁপা, গগনাৰ মাতেৰে আদৰি জীৱনটো নতুনকৈ আৰম্ভ কৰে৷
অতীজৰে পৰা অসমত বাস কৰি অহা বিভিন্ন জাতি-জনজাতিৰ মাজত ৰঙালী বিহু সাধাৰণতে চ’তৰ শেষৰ পৰা আৰম্ভ হৈ ব’হাগৰ এসপ্তাহমানলৈ নিজ নিজ পৰম্পৰা,ৰীতি-নীতিৰে পালন কৰি অহা দেখা যায়৷ বিহুৱে অসমত সকলো জাতি-জনজাতিৰ মাজত সমন্বয়ৰ বাৰ্তা কঢ়িয়াই অনাৰ লগে লগে বৃহত্তৰ অসমীয়া জাতি গঠনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে৷
ব’হাগ বিহু সাধাৰণতে চ’তৰ সংক্ৰান্তিৰ দিনাৰ পৰা আৰম্ভ হৈ ব’হাগৰ ছদিনলৈ মুঠ সাতদিন চলিছিল বাবে ইয়াক ‘সাতবিহু’ নামেৰেও জনা যায়৷
গৰু বিহু– চ’তৰ সংক্ৰান্তিৰ দিনটোক অসমীয়া জনজীৱনৰ কৃষিকৰ্মৰ প্ৰধান সম্বল গৰুৰ নামত উছৰ্গা কৰি গৰু বিহু পালন কৰা হয়৷ সেইদিনা পুৱাই গৰু-ম’হক মাহ-হালধীৰে নোৱাই,কপালত ফোঁট দি দীঘলতি-মাখিয়তিৰে কোবাই ওচৰৰে নৈ,বিল,পুখুৰী আদিলৈ নি গা ধুৱায় আৰু ‘চাট’ত সী নিয়া লাও,বেঙেনা,কেৰেলা,থেকেৰা আদি গালৈ দলিয়াই গায়–
‘লাও খা,বেঙেনা খা,বছৰে বছৰে বাঢ়ি যা৷
মাৰ সৰু,বাপেৰ সৰু,তই হ’বি বৰ গৰু৷’
গা ধুওৱাৰ পাছত গৰুবোৰক চৰিবলৈ মুকলি কৰি দিয়া হয় আৰু চাটত থকা অৱশিষ্টৰে চাটবিলাক ওচৰৰে আনৰ চাটৰ লগত সালসলনি কৰি আনি গোহালিৰ চালত গুঁজি ৰখা হয়৷ গধূলি গৰুবোৰ ঘৰলৈ ঘূৰি আহিেল পদূলিৰ পৰা গোহালিলৈকে খেৰ, তুঁহ,দীঘলতি,মাখিয়তি,বিহলঙনি আদিৰ পাত জ্বলাই ‘যাগ’দিয়া হয়৷ ইয়াৰ পাছত গৰুক পিঠা আদি খাবলৈ দি ডিঙিত নতুন পঘা লগাই মাখিয়তীৰ পাতেৰে বিচি গোৱা হয়–
‘মাখিয়তীৰ পাত,মাখি মাৰো জাত জাত’
জনবিশ্বাস মতে,এই সকলো কৰ্মৰ দ্বাৰা গৰুৰ শ্ৰীবৃদ্ধি কামনা কৰাৰ লগতে বছৰটোলৈ বেমাৰ-আজাৰ নাশ হোৱাৰ লগতে মহ-ডাঁহৰ পৰা হাত সৰাৰ কামনা কৰা হয়৷
সাধাৰণতে গৰু বিহু বা মানুহ বিহু দুয়োদিনতে দুপৰীয়া গৰম ভাত বনোৱা নহয়৷ জলপান বা আগদিনাৰ পঁইতাভাত খোৱা হয়৷ এইদৰে পঁইতাভাত খাওঁতে বিচনীৰ বা ল’লে বছৰটোলৈ দেহা জুৰ পৰে বুলি জনবিশ্বাস আছে৷ এইদিনাই গাঁৱৰ নামঘৰত আবেলি বা গধূলি ল’ৰা-ডেকা-বুঢ়া সকলোৱে মিলি হৰিধবনি দি ঘোষাপদ জোৰে৷ তাৰপাছত প্ৰথমে গাঁৱৰ গাঁওবুঢ়া বা মুখিয়ালজনৰ ঘৰত হুঁচৰি আৰম্ভ কৰে৷ ইয়াকে ‘হুঁচৰিৰ ঘেতা’মৰা বুলি কয়৷ ল’ৰা-ডেকা-বুঢ়া সকলো মিলি ধনী-দুখীয়া নাবাচি সকলোৰে ঘৰে ঘৰে গৈ ঢোল,তাল,পেঁপা,টকা,গগনা আদি বাদ্য বজাই ঘোষাপদ, লহৰী,যোজনা,বিহুনাম গাই ৰং-ধেমালি কৰি নচা বিহুনাচেই হৈছে হুঁচৰি৷ হুঁচৰিযোৰা আহিলে গৃহস্থই পদূলিমুখৰ পৰাই শৰাই দি আগবঢ়াই নিয়ে৷ হুঁচৰিযোৰা আহিলে গৃহস্থয়ো ধন্য মানে আৰু তামোল-পাণ,গামোচা,চেলেং,যথাসাধ্য অৰিহণা আদি আগবঢ়াই আঁঠু লৈ আশীৰ্বাদ গ্ৰহণ কৰি ঘৰখনৰ মংগল কামনা কৰে৷ এনেদৰে হুঁচৰিযোৰাই গাঁওখনৰ সকলোকে একতাৰ দোলেৰে অতীজৰে পৰা বান্ধ খাই থকাত সহায় কৰি আহিছে৷
গৰু বিহুৰ পিছদিনা মানুহ বিহু৷ পহিলা ব’হাগৰ দিনা পুৱা মাহ-হালধীৰে গা-পা ধুই সৰুৱে ডাঙৰক সেৱা কৰে৷ ডাঙৰে সৰুক আশীৰ্বাদ দিয়াৰ লগতে বিহুৰ উপহাৰ দিয়ে৷ সেইদিনা আত্মীয়-স্বজন, বন্ধু-বান্ধৱীয়ে ইজনে সিজনক ‘বিহুৱান’ যাচে৷ নতুন বছৰটোত বাধা-বিঘিনি, ধুমুহা-বজ্ৰপাত,বৰষুণ আদিৰ পৰা ৰক্ষা পাই সুখে-শান্তিৰে কটোৱাৰ কামনাৰে নাহৰ পাতত এই মন্ত্ৰ [শ্লোক] লিখি দুৱাৰমুখ বা ঘৰৰ চালত গুঁজি ৰখা হয়–
‘দেৱ দেৱ মহাদেৱ নীলগ্ৰীৱ জঁটাধৰ
বাট বৃষ্টি হৰং দেৱ মহাদেৱ নমস্তুতে৷’
গোসাঁই বিহু– বিহুৰ তৃতীয় দিনাখন গাঁৱৰ নামঘৰত নাম-প্ৰসংগ কৰা হয়৷
তাঁতৰ বিহু– অসমীয়া জনজীৱনৰ আদৰৰ সম্পদ ‘তাঁতশাল’ হোৱা হেতুকে বিহুৰ চতুৰ্থ দিনটোক তাঁত বিহু নামেৰে নামকৰণ কৰা হয়৷
নাঙলৰ বিহু– এই দিনটোত কৃষিকৰ্মত ব্যৱহাৰ হোৱা নাঙল, যুঁৱলি, জাপি, মৈ আদি সঁজুলিৰ ওচৰত চাকি-বন্তি জ্বলাই সেৱা জনাই গোটেই বছৰটোৰ বাবে সমৃদ্ধি কামনা কৰে৷
জীয়ৰী বা চেনেহী বিহু– ষষ্ঠদিনা বিয়া দিয়া জীয়ৰী পিতৃগৃহলৈ অহাৰ নিয়ম৷ এয়েই হৈছে জীয়ৰী বিহু৷
চেৰা বিহু– বিহুৰ শেষৰ দিনা চেৰাবিহু অৰ্থাৎ এৰা বিহু৷
হুঁচৰিৰ উপৰি ৰঙালী বিহুৰ আন এটা অনুষ্ঠান হৈছে মুকলি বিহু বা বিহুনাচ৷ ইয়াত সাধাৰণতে ডেকা-গাভৰুৱে ভাগ লয়৷ মুকলি বিহুত ঢোল, পেঁপা, গগনা, বাঁহী, টকা, সুতুলী আদি বাদ্য বজাই বিহুনাম গাই, নাচি ৰং-ধেমালি কৰা হয়৷ হুঁচৰি, বিহুনাম, বিহুনাচৰ উপৰি নানা খেল-ধেমালিও কৰা হয়৷ এইবোৰৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হৈছে ম’হ যুঁজ, কুকুৰা যুঁজ, কণী যুঁজ, কঁড়ি খেল আদি৷ চেৰা বিহুৰ পাছত সাধাৰণতে সাতদিনত বা এঘাৰদিনত বিহু সামৰা হয়৷ ইয়াক ‘বিহু উৰোৱা’বুলিও জনা যায়৷ সেইদিনা গাঁৱৰ ৰাইজ প্ৰথমে নামঘৰত একগোট হৈ তামোল-পাণ দি সেৱা জনাই ঘোষা-পদ জুৰি গাঁৱৰ পৰা কিছু নিলগৰ বৰগছ বা জৰীগছৰ তললৈ গৈ গছজোপাত এখন গামোচা বান্ধি সেৱা জনাই ঘোষাপদ জুৰি বিহুযোৰাৰ সামৰণি মাৰে৷
কিন্তু বৰ্তমান অসমীয়াৰ আদৰৰ বাপতিসাহোন বিহুটোৱেও স্বকীয়তা হেৰুওৱাৰ পথত গতি কৰিছে৷ ব্যস্ততাৰ বাবেই হওক বা পশ্চিমীয়া সংস্কৃতিৰ প্ৰতি আকৃষ্ট হোৱাৰ বাবেই হওক আজিকালি বছৰৰ বিহুটো ৰীতি-নীতিৰে পালন কৰা কমেই পৰিলক্ষিত হয়৷ নগৰাঞ্চলততো বাদেই গাঁও অঞ্চলতো আজিকালি চোতাল হুঁচৰিৰ সংখ্যা বাৰুকৈয়ে কমি আহিছে৷ বহুতেই আকৌ গাড়ী-মটৰ ভাড়া কৰি ব’হাগৰ প্ৰথম দিনকেইটাই চহৰাঞ্চললৈ ঢাপলি মেলে আঢ্যৱন্ত পৰিয়ালৰ ঘৰত হুঁচৰি মাৰিবলৈ৷ তাতোকৈও এখোপ আগবাঢ়ি কিছু কিছুয়ে ডি জে মিউজিক ছিষ্টেম ব্যৱহাৰ কৰিও এনে চোতাল হুঁচৰি গোৱা দেখা যায়,যিটো খুৱেই দৃষ্টিকটু৷ তদুপৰি আজিকালি চোতাল হুঁচৰি বা মুকলি বিহুৰ পৰিৱৰ্তে মঞ্চ বিহুহে ৰঘুমলাৰ দৰে বৃদ্ধি হ’বলৈ ধৰিছে৷ প্ৰায়ক্ষেত্ৰতেই চান্দা তুলি তুলি লাখ লাখ টকা খৰচ কৰি অনুষ্ঠিত কৰা এই মঞ্চ বিহুবোৰে সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানবোৰ অনুষ্ঠিত কৰাতহে বেছি মনোযোগ দিয়া দেখা যায়৷ এনে মঞ্চ বিহু অনুষ্ঠিত কৰা বেছিভাগৰে একোটা নিজা হুঁচৰি দল বা বিহু দল নাথাকে৷ আমি আশাবাদী পৰিৱৰ্তনৰ ধামখুমীয়াত পৰি বিহুৱে যাতে স্বকীয়তা সম্পূৰ্ণৰূপে হেৰুৱাই নেপেলায়৷ বিহু হওক পূৰ্বৰ দৰে একতাৰ প্ৰতীক,অসমীয়াৰ জনজীৱনৰ প্ৰতিচ্ছবি, বিহুৱে সমন্বয়ৰ এনাজৰীৰে সকলোকে বান্ধি ৰাখি গঠন কৰক শক্তিশালী অসমীয়া জাতি৷ সকলো অসমীয়াই অসমীয়াৰ কৃষ্টি-সংস্কৃতি,লোকাচাৰ ধৰি ৰখাত আগভাগ লৈ প্ৰকৃত অসমীয়াৰ নিদৰ্শন দাঙি ধৰক বিশ্বৰ বুকুত৷