প্ৰযুক্তিক প্ৰশ্ন

প্ৰযুক্তিক প্ৰশ্ন কৰাৰ সাহস নাই আজিৰ মানুহৰ আৰু কৰিলেও সেয়া বাতুলামি বুলিয়েই স্বীকৃত হ’ব সমাজত৷ তথাপিও সীমাহীন ব্যস্ত পৃথিৱীখনত দুৰ্লভ অৱসৰৰ অলস সময়ত কেতিয়াবা প্ৰযুক্তিক ভয়ে ভয়ে প্ৰশ্ন কৰিবৰ মন যায়– কিমান দিলা আৰু কাঢ়িলা কিমান? এক নম্বৰতে তথ্যৰ সহজলভ্যতা৷ প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত কিমান কথা যে জানো আমি৷ তুলনাত আমাৰ ককা-আইতাহঁতে একোৱেই নাজানিছিল৷ ক’ব পাৰি নাদৰ ভেকুলী৷ বিপৰীতে আমি হৈ পৰিছো খবৰ আৰু তথ্যৰ বৃহৎ সংগ্ৰাহক৷  এই প্ৰসংগত এক মজাৰ তথ্য দিছে বিখ্যাত ভ্ৰমণকাৰী লেখক পিক’ আয়াৰে৷ কৈছে বৰ্তমান সময়ত ভাৰত হৈছে বিশ্বৰ আন দেশৰ তুলনাত আটাইতকৈ উচ্ছ সংযোগী [hyperconnected] আৰু আমি ভাৰতীয়ই প্ৰতিদিনে সংগ্ৰহ কৰা তথ্য শ্বেইক্সপীয়েৰে সমগ্ৰ জীৱনত সংগ্ৰহ কৰা তথ্যতকৈ অধিক৷ অৰ্থাৎ আমি শ্বেইক্সপীয়েৰতকৈ অধিক জানো! তথ্যৰ বোজাত আমি ভাৰাক্ৰান্ত৷ তথ্য সংগ্ৰহ কৰিছো উপৰ্যুপৰি অথচ সেই সমূহ বিশে¡ষণ কৰিবলৈ প্ৰয়োজন হোৱা সময়কণো কাঢ়ি নিছে প্ৰযুক্তিয়েই৷ তথ্য আছে কোন দেশৰ সীমান্তত কিমান বাস্তুহাৰাই ঠিকনা বিচাৰি হাঁহাকাৰ কৰিছে, কিন্তু সময় নাই কোনো ইতিবাচক সমাধান সূত্ৰ বিচাৰি উলিয়াবৰ বাবে৷ তথ্য আছে সাম্প্ৰদায়িক সংঘৰ্ষত কিমান হতাহত হ’ল অথচ শান্তিৰ হকে দুদণ্ড ভাবিবৰ অৱকাশ নাথাকে৷ দৃশ্য শ্ৰাব্য মাধ্যমৰ উচ্ছস্বৰৰ প্ৰতিবেদনৰ পৰা কেৱল সংগ্ৰহ কৰিছো খবৰ৷ পৃথিৱীখন হাতৰ মুঠিত তুলি দিয়া ম’বাইল ফোনে বিচ্ছিন্ন কৰি তুলিছে পাৰিপাশ্বিৰ্কৰ পৰা৷ আক্ৰান্ত হৈছে মন আৰু মগজু৷ চিকিৎসকে যাৰ নাম দিছে নম’ফবিয়া [Nomophobia], য’ত ম’বাইল ফোনৰ যোগাযোগ হেৰুৱালে ব্যক্তিজন হৈ পৰে অস্থিৰ আৰু আতংকিত৷ মন কৰিবলগীয়া কথাটো হৈছে প্ৰযুক্তিৰ জয়জয়কাৰ হোৱা উন্নত দেশসমূহত নাগৰিকৰ মাজত এই সম্পৰ্কীয় সচেতনতা বৃদ্ধি পোৱা দেখা গৈছে৷ আমাৰ দেশত এক নেতিবাচক ছবি৷ প্ৰযুক্তিৰ ন ন আৱিষ্কাৰেৰে আমাক ব্যতিব্যস্ত কৰি তোলা চিলিকন ভেলীৰ সু-বৃহৎ কাৰ্যালয়সমূহত দেখা যায় ডিজিটেল চাপৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ বিভিন্নধৰণৰ ব্যৱস্থা৷ চৌহদৰ বাগিচাত সতেজ শাক-পাচলি, লিফটৰ পৰিৱৰ্তে একপ্ৰকাৰ খেলৰ দৰে ৰছী বগাই যোৱাৰ আনন্দ, জিৰণিৰ সময়ত খেল-ধেমালি, যোগ-প্ৰাণায়মৰ পৰা কলাঘুমটি মৰাৰ বিলাসী আয়োজন৷ উদ্বেগমুক্ত জীৱনৰ বাবে পৰ্যাপ্ত সুবিধা৷ আমাৰ দেশৰ বিশেষকৈ ব্যক্তিগত খণ্ডৰ অধিকাংশ ব্যৱসায়-উদ্যোগ আদিত কৰ্মৰত লোকসকলক কৰ্মক্ষেত্ৰৰ পৰিৱেশে একো একোটা যন্ত্ৰলৈ পৰিণত কৰে৷ সকলোৰে মুখত শুনা যায় কেৱল সময় নাই, একেবাৰে সময় নাই৷ এনে বহু ব্যস্ত মানুহ সাধাৰণতে সঁচা অৰ্থত বুদ্ধিদীপ্ত নহয় আৰু বুদ্ধিদীপ্ত লোকক সকলো সময়তে ব্যস্ত দেখা নাযায়৷ চাপমুক্ত হোৱাৰ প্ৰথম চৰ্তই হৈছে কোলাহলৰ পৰা নিবৃত্তি লাভ কৰি শান্ত, নিৰিবিলি এক স্থানত আশ্ৰয় লোৱা৷ য’ত নিশ্চিতভাবে প্ৰলোভনৰ ভয় নাথাকে, ক’ব পাৰি আত্মমগন৷ সংসাৰৰ দৈনন্দিনতাৰ শিকলিৰ পৰা মুক্ত হৈ নিজৰ মুখামুখি হোৱা, নিজৰ চিন্তা-ভাৱনাবোৰ শুনা, নিজৰ সৈতে ঘনিষ্ঠভাৱে কথা পতাৰ অৱকাশ পোৱাটোৱেই হৈছে চাপমুক্তিৰ একমাত্ৰ উপায়৷ ইয়াৰ বিপৰীতে প্ৰযুক্তিয়ে কঢ়িয়াই অনা হৰেকৰকমৰ সজুঁলিবোৰৰ প্ৰভাৱত চৌপাশে সৃষ্টি হোৱা উ\ান্ত সামাজিক প্ৰতিযোগিতাত আমি হৈ পৰিছো দুখী, হেৰুৱাইছো ভালপোৱা৷ প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত পৃথিৱীৰ শেষ প্ৰান্তৰজনৰ সৈতেও সহজে যোগাযোগ কৰিব পৰা আমিবোৰে বহুসময়ত নিজৰ সৈতেও যোগাযোগ হেৰুৱাই পেলাইছো৷ আনহাতে প্ৰযুক্তিনিৰ্ভৰ এই যুগটোৱেই হৈছে উত্তেজনা বিয়পোৱা যুগ৷ যিকোনো প্ৰকাৰে মানুহে সংগ্ৰহ কৰিব বিচাৰে উত্তেজনা৷ তাহানি কৰ্মব্যস্ত দিনটোৰ শেষত ঘৰলৈ উভতি আহি গৃহস্থই পাইছিল এক নিৰিবিলি পৰিৱেশ৷ পাকঘৰত চাহৰ টুং টাং শব্দ, গোসাইঘৰত প্ৰাৰ্থনাৰ কোমল সুৰ, নাৰিকলৰ বাকলিৰে ধুনাৰ সুগন্ধ...৷ এতিয়া সন্ধিয়া নামোতেই তালফালকৈ টিভি চলে, ঘৰত বাজে প্ৰতিজন সদস্যৰ ম’বাইলৰ নিৰৱচ্ছিন্ন ৰিংট’ন৷ দিনটোৰ কামৰ অৱসাদ আঁতৰি নাযাওঁতেই ঘৰত পুনৰ শব্দ আৰু দৃশ্যৰ উৎপীড়ন৷ মানুহৰ জীৱন যন্ত্ৰণা পূৰ্বতেও আছিল, কিন্তু বৰ্তমান সময়ত যি পৰিমাণৰ ধবনি আৰু দৃশ্য উৎপীড়ন চলিছে, ম’বাইলৰ মাধ্যমত ব্যক্তিৰ ব্যক্তিগত জীৱন নোহোৱা হৈ পৰিছে, সেয়া চিন্তনীয়৷ 

দ্বিতীয়তে ছ’চিয়েল মিডিয়া৷ আনৰ সৈতে তুলনা কৰি নিজৰ সুখ-দুখৰ জোখ উলিওৱাটো চাগৈ মানুহৰ স্বভৱজাত প্ৰৱণতা৷ শিশু অৱস্থাত বায়েক-ককায়েক বা ঘৰৰ আন জ্যেষ্ঠজনৰ ভাগ ধৰি কৰা ওজৰ-আপত্তিয়েই হয়তো ইয়াৰ আৰম্ভণি৷ পূৰ্বতে আমাৰ মাজত এই লক্ষণসমূহ খুব সাধাৰণভাৱে দেখা গৈছিল– অমুকৰ ল’ৰা পৰীক্ষাত প্ৰথম হ’ল, তমুকৰ ছোৱালী বিখ্যাত গায়িকা হ’ল, আমাৰহে... আদি কিছুমান সীমিত বিষয়ত৷ কিন্তু বৰ্তমান সময়ত ভয়ংকৰভাৱে বৃদ্ধি পাইছে এই তুলনাৰ চিকাৰ হোৱা লোক আৰু ই একপ্ৰকাৰ মানসিক স্বাস্থ্যৰ প্ৰতি ভাবুকি অনা বুলিও বিশেষজ্ঞসকলে ক’ব খোজে৷ বৃদ্ধি পাই অহা এই মানসিক অৱস্থাৰ এক প্ৰধান কাৰণ হৈছে প্ৰযুক্তিয়ে কঢ়িয়াই অনা ভাৰ্চুৱেল পৃথিৱী ছ’চিয়েল মিডিয়া৷ ছ’চিয়েল মিডিয়াই তুলনাৰ যুঁজখন তীব্ৰৰ পৰা তীব্ৰতৰ কৰি একাংশ লোকক কৰি তুলিছে সঁচা অৰ্থত বিষাদগ্ৰস্ত৷ ফেচবুক অথবা ইনষ্টাগ্ৰাম একাউণ্ট খুলি লৈ হীনমান্যতাত ভোগা অনেক ব্যক্তি আছে আজিৰ সমাজত৷ শৈশৱৰ বন্ধু বিদেশত কৰ্মৰত, ইনষ্টাগ্ৰামত বহুত অনুসৰণকাৰী, সহকৰ্মীৰ ছুইজাৰলেণ্ড ভ্ৰমণৰ ফটো, সুন্দৰী বন্ধুপত্নীৰ বিভিন্ন ভংগীমাৰ আকৰ্ষণীয় ছবি– মোৰ বাহিৰে আটাইবোৰ ইমান সুখী! আমি যেন হৈ পৰিছো তুলনাৰ চিকাৰ৷  প্ৰতিজন ব্যক্তিয়েই নিজে কৰা কামৰ শুদ্ধতা সম্পৰ্কে সমাজৰ পৰা এক স্বীকৃতি বিচাৰে৷ কিন্তু বৰ্তমান সময়ত ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ তুলনাই লৈছে এক ক্ষয়ংকৰী ভূমিকা৷ এজনে আপলোড কৰা তেওঁৰ জীৱনৰ শ্ৰেষ্ঠতম সময়ৰ ফটোখন চাই আনজনে দিনটোৰ আটাইতকৈ বিমৰ্ষ মুহূৰ্তৰ তুলনা কৰি হতাশ হয়৷ ক্ষতি হয় মানসিক স্বাস্থ্যৰ৷ সঘনাই কৰা সামাজিক তুলনাই বাধাগ্ৰস্ত আৱেগ আৰু আচৰণৰ সৃষ্টি কৰে৷ ¦ীণত দেখা পোৱা একোজনৰ এশ শতাংশ পৰিপূৰ্ণ যেন লগা জীৱনটোক মগজুত সুমুৱাই লৈ একাংশ লোকে নিজৰ ওপৰত উৎপীড়ন চলায়৷ প্ৰকৃততে পোনপটীয়া কথা-বতৰা নোহোৱাকৈ কেৱল ফেচবুক বা ইনষ্টাগ্ৰামৰ ছবিৰে এজন ব্যক্তিৰ মানসিক অৱস্থা বিচাৰ কৰিব নোৱাৰি৷ তুলনাৰ প্ৰতিযোগিতাৰ পৰা আঁতৰি আহিব পাৰিলেহে ব্যক্তিত্বৰ গঠন হয়৷ আজি ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ প্ৰতিযোগিতাই ব্যক্তিৰ মনত জন্ম দিয়ে ইগ’ আৰু ইয়াৰ বিপৰীতে কাঢ়ি নিয়ে শান্তি৷ ছ’চিয়েল মিডিয়াত এই ৰোগৰ চিকাৰ হোৱাসকলে ব্যক্তিগত প্ৰতিটো মুহূৰ্তৰ ফটো আপলোড কৰাৰ ফলত বহুক্ষেত্ৰত বিপদত পৰাও দেখা যায়৷ পূৰ্বতে এজন ব্যক্তিয়ে ডায়েৰীখনত লিখিছিল দিনটোৰ সকলোবোৰ ঘটনা, মনৰ অনুভৱ আদি আৰু সযতনে সেই ডায়েৰীখন আনে নোপোৱাকৈ লুকুৱাই থৈছিল৷ এতিয়া ফেচবুকত সকলোৰে বাবে উন্মুক্ত ৱালখন হৈ পৰিছে একাংশৰ ডায়েৰীৰ পৃষ্ঠা৷ কাৰ্যালয়ৰ কৰ্মৰত কৰ্মচাৰীৰ পৰা গ্ৰাহকৰ অপেক্ষাত থকা দোকানীলৈ সকলোৱেই দিনটোৰ সৰ্বক্ষণত লিখিব পাৰে ডায়েৰী৷ ম’বাইল মগ্নতাই কাঢ়ি নিছে পৰিয়ালৰ পুত্ৰ-পৰিজনক দিয়া মূল্যবান সময়৷ তুলনাৰ প্ৰতিযোগিতাত নমাই দি যেন ৰং চাইছে একাধিক ম’বাইল সংস্থাই৷ তুলনাই জন্ম দিয়া প্ৰৱল উচ্ছাকাংক্ষাই নিজৰ কাৰ্যক্ষেত্ৰত প্ৰতিষ্ঠিত একোজন লোককো কৰি তোলে অস্থিৰ, বিৰক্ত আৰু অতৃপ্ত৷ আনহাতে ছ’চিয়েল মিডিয়াৰ এই প্ৰতিযোগিতাই সৃষ্টি কৰিছে একাংশ মিছলীয়া লোকৰ৷ প্ৰেমাস্পদ অথবা বন্ধুক আকৃষ্ট কৰিবলৈ ভুৱা ফটোৰে নিজৰ পৰিচয় দাঙি ধৰি আৰু কেতিয়াবা ধৰা পৰি নিৰ্মমভাৱে আঘাত পাইছে কোনোবাজনে৷ কেৱল ৰংচঙীয়া ফটো আৰু সংলাপ চাই চাই প্ৰতিজনেই যেন প্ৰতিজনৰ প্ৰতি ঈৰ্ষান্বিত৷ 

তৃতীয়তে, ডিজিটেল মে’মৰি সংৰক্ষণ৷ ওপৰে ওপৰে চালে বৰ্তমান সময়ত স্মৃতিক ধৰি ৰখাৰ আটাইতকৈ সহজ উপায় প্ৰযুক্তিয়ে আমালৈ কঢ়িয়াই আনিছে৷ পুৰণা বন্ধুক হঠাৎ লগ পালে, লগে লগে ছেলফি আৰু ছ’চিয়েল মিডিয়াত আপলোড৷ আত্মীয়ৰ সৈতে এসাজ খাইছে, খোৱাৰ আগতেই খাদ্যসম্ভাৰৰ ফটো ফেচবুকত শ্বেয়াৰ৷ এই প্ৰচুৰ ফটো তোলাৰ মাজেৰে আমি প্ৰকৃততে সোঁৱৰণীক ধৰি ৰাখিব পাৰিছোনে? হাতৰ স্মাৰ্ট ফোনটোৰে দিনত অসংখ্যবাৰ ক্লিক কৰোঁতে আমাৰ স্মৃতিৰ এলবাম চহকী হৈ গৈ আছে বুলি ভবাতো শুদ্ধনে? তাহানিৰ ফেমিলি এলবামৰ একোখন ফটোৱে খুলি দিয়ে স্মৃতিৰ সঁফুৰা৷ চহৰৰ একমাত্ৰ ফটো ©ু†ডিঅ’টোলৈ পৰিয়ালৰ সকলো সাজিকাচি গৈছিল অথবা ফটোগ্ৰাফাৰজন আহিছিল ঘৰলৈ৷ দেওবৰীয়া পুৱা এটা উখলমাখল হৈ উঠিছিল এখন ফেমিলি ফটোৰ বাবে৷ এতিয়া স্মাৰ্টফোনৰ সঘন ক্লিকবোৰে মুহূতৰ্ৰ মুড একোটা প্ৰকাশ কৰি দহ মিনিটমানৰ বাবে মনৰ মাজত স্মৃতি হৈ ৰয়৷ তাৰ পাছত ছেভ হয় ফোনৰ মেম’ৰীত, মনত নহয়৷ আটাইতকৈ গুৰুত্বপুৰ্ণ কথাটো হৈছে আজিৰ এই ক্লিক আসক্তিয়ে সীমা চেৰাই যোৱাৰ ফলত এক ধৰণৰ স্নায়’বিক ৰোগ সৃষ্টি হোৱাৰ আশংকাও প্ৰকাশ কৰিছে একাংশ স্নায়ুৰোগ বিশেষজ্ঞই৷ আন এদল মনোবিজ্ঞানীৰ মতে সীমাহীন ডিজিটেল সংৰক্ষণৰ অভ্যাসে আমাৰ মনৰ স্বাভাৱিক স্মৃতি সংৰক্ষণ সক্ষমতা সীমিত কৰি আনে৷ আমাৰ মগজুৱে সাধাৰণতে এটা নিৰ্দিষ্ট সীমাতকৈ অধিক তথ্য সঘনাই মগজুত ৰেজিষ্টাৰ কৰিব নোৱাৰে৷ কিন্তু বৰ্তমান সময়ৰ সমস্যাটো হৈছে তথ্যৰ অতিৰিক্ত বোজাই এই সীমা ক্ষিপ্ৰতাৰে পাৰ কৰে, ফলত বিভিন্ন তথ্য আৰু দৃশ্যৰ ব্যতিব্যস্ততাই মগজুৰ সংৰক্ষণ ক্ষমতা হ্ৰাস কৰি আনে৷ যি প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত কম বয়সতে স্মৃতি হ্ৰাসৰ সমস্যাই দেখা দিব পাৰে৷ বিড়ম্বনা হৈছে প্ৰতিদিনে ডিজিটেল মেম’ৰী সংৰক্ষণৰ তৎপৰতাত আমি প্ৰকৃত মেম’ৰী হেৰুৱাবলৈ আৰম্ভ কৰিছো৷ আজিৰ এই স্মাৰ্ট সংস্কৃতিৰ যুগত মানুহৰ যেন সময় নাই এটা মুহূৰ্ত স্মৰণীয় হৈ উঠাৰ বাবে অপেক্ষা কৰিবলৈও৷ ছেকেণ্ডত ক্লিক আৰু ছেকেণ্ডত হোৱাটছএপত বিতৰণ৷ আমাৰ সময় ৰাহি কৰিবলৈ অহা প্ৰযুক্তিয়েই এতিয়া আমাৰ পৰা কাঢ়ি নিছে সময়৷ সংযোগ ক্ষিপ্ৰ কৰিবলৈ হাতত তুলি লোৱা স্মাৰ্ট ফোনটোৱে মূৰ তুলিব নোৱাৰা অৱস্থা এটাৰে নিকটজনৰ সৈতেও কৰি তুলিছে সংযোগহীন৷ ফোনৰ সৈতে সংযোজিত কেমেৰাই একাংশ তৰুণক দৈনন্দিন প্ৰায় প্ৰতিটো মুহূৰ্তৰে ডিজিটেল সোঁৱৰণী সংৰক্ষণত ব্যস্ত কৰি একপ্ৰকাৰ নিচাগ্ৰস্ত কৰি তুলিছে৷ যেন নীৰৱচ্ছিন্নভাৱে ক্লিক কৰিছে, ছেভ কৰিছে আৰু পাহৰি গৈছে৷ আপোনজনৰ সৈতে আন্তৰিকতাৰে পাৰ কৰা জীৱনৰ কেতবোৰ মুহূৰ্ত মনৰ মণিকোঠাত স্বাভাৱিকভাৱেই সংৰক্ষণ হোৱাৰ বিপৰীতে যান্ত্ৰিক জীৱনৰ কৃত্ৰিম হৈ চৈ কিছুমান হেজাৰ ক্লিকেৰেও মনত ৰাখিব নোৱাৰি৷ ডিজিটেল এলবামত ডিলিট হ’লেই অন্ত পৰে সেই স্মৃতি৷ স্মাৰ্টফোন ফটোগ্ৰাফিৰ ব্যাপক ব্যৱহাৰে একাংশ অপৰাধপ্ৰৱণ ব্যক্তিকো উদগনি দিয়া দেখা যায়৷ সোঁৱৰণীৰ মধুৰতাক তিক্ততালৈ পৰিণত কৰাৰো সহজ মাধ্যম হৈ পৰিছে অসতৰ্ক অৱস্থাত যেতিয়াই তেতিয়াই কৰি যোৱা ক্লিকসমূহ৷ 

শেষ কথা হৈছে যিমানেই নকও কিয় বা নিলিখো কিয়, প্ৰযুক্তিক বাদ দি আজিৰ মানৱ সমাজ চলিব নোৱাৰে৷ এই ক্ষেত্ৰত আমি কৰিব পৰা কামটো হৈছে সৰ্বদিশত সহায় কৰিবলৈ অনা প্ৰযুক্তিয়ে যাতে আমাক এদিন অসহায় কৰি তুলিব নোৱাৰে, তাৰ প্ৰতি সজাগ আৰু সতৰ্ক হোৱা৷ Alone Togetherৰ লেখিকা শ্বেৰি টাৰ্কলে ক’বৰ দৰে Why We Expect More from Technology and Less from each other? 

লেখিকাৰ ই-মেইলঃ maini.mahanta@gmail.com