ৰাজনীতিৰ অলিয়ে-গলিয়ে...
ৰাজনীতিৰ অলিয়ে-গলিয়ে
দ্বিতীয় অধ্যায় (১)
মনোজ কুমাৰ গোস্বামী
প্ৰায়েই বহু পূৰ্বানুমান মোৰ ভুল হৈ যায়৷ বহু ঘটনা-পৰিঘটনাক লৈ ভৱিষ্যদ্বাণী প্ৰায়ে নফলিয়ায়! ভাবিছিলোঁ, ৰাছিয়াই এই পৰ্যায়ত ইউক্ৰেইন আক্ৰমণ নকৰিব৷ ভুল ভাগিল, ৰাছিয়াৰ আগ্ৰাসনত শ শ ইউক্ৰেইনিয়ান নাগৰিক নিহত হ’ল৷ ঋষি ছুনক ব্ৰিটিছ প্ৰধানমন্ত্ৰী হ’বগৈ নোৱাৰিব বুলি ভাবিছিলোঁ, হ’ল৷ আনকি ক’ভিড সংক্ৰমণ আৰম্ভ হওঁতে তাৰ ভয়াৱহতা বা ব্যাপকতা অনুমান কৰিব পৰা নাছিলোঁ৷ লাহে লাহে দেখিলোঁ ক’ভিডে পৃথিৱীৰ ৰেহৰূপ সলাই পেলালে, মানুহৰ মানসিকতাও সলাই দিলে! আজিও মই ভাবোঁ তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধ কেতিয়াও নহ’ব, কিন্তু ক’ভিডেই আমাক এখন বিশ্বযুদ্ধৰ অভিজ্ঞতা দিলে– মৃত্যুৰ সংখ্যাৰ দিশৰ পৰাই হওক, অৰ্থনৈতিক মন্দাৰ পিনৰ পৰাই হওক, বা সভ্যতাক স্থবিৰ কৰাই দিয়াই হওক৷
ক’ভিড-১৯ তেতিয়া প্ৰায় শাম কাটিছে, আমি লাহে লাহে যেতিয়া মুখৰ পৰা মাস্ক আঁতৰাইছোঁ, তেতিয়া দেখিলোঁ বহু ঘনিষ্ঠ মানুহ, বহু পুৰোধা ব্যক্তি হেৰাই গ’ল৷ ক’ভিড নহা হ’লে হয়তো স্বাস্থ্য সচেতন সু-সাহিত্যিক হোমেন বৰগোহাঞি, লক্ষ্মীনন্দন বৰা বা প্ৰাণচাঞ্চল্যৰে ভৰপূৰ তৰুণ গগৈ আৰু কমেও ৫-৬টা বছৰ সহজে জীয়াই থাকিলহেঁতেন৷
এই যে বিশ্বযুদ্ধ নহ’ব বুলি কৈছোঁ, তাকো খুব ডাঠি ক’ব পৰা নাই৷ অৰ্থনীতিৰ লগতে বিশ্বৰ কূটনীতিও অবিশ্বাস্যভাৱে সলনি হৈ গৈছে৷ পূৰ্বৰ শীতল যুদ্ধৰ দৰে এইবাৰ বিশ্বৰ দেশসমূহৰ সম্পূৰ্ণ মেৰু বিভাজন ঘটা নাই৷ আমেৰিকাৰ ঘনিষ্ঠ ইউৰোপীয় দেশসমূহেও লুকাই-চুৰকৈ ৰাছিয়াৰ সৈতে বুজাবুজি কৰি আছে– তেল-গেছ-ঘেঁহু আদিৰ বাবে৷
দুমাহমানৰ পূৰ্বে ফিনলেণ্ডলৈ গৈ আছিলোঁ! ফিন এয়াৰৰ বিমানত আকাশত ৯ ঘণ্টা পাৰ হৈ গ’ল৷ হেলচিংকি পাওঁতে ইমান সময় লাগিছে, পূৰ্বেও এইপিনে আহিছোঁ, আঠ ঘণ্টাৰ উৰণতে গন্তব্য পাই গৈছিলোঁ৷ সন্মুখৰ স্ক্ৰীনত বিমানৰ ৰূট মেপ চাই দেখিলোঁ কৃষ্ণসাগৰৰ ওপৰেদি আমি যোৱা নাই, যুদ্ধৰত ৰাছিয়া-ইউক্ৰেইনৰ আকাশমাৰ্গেৰে নগৈ অন্যপথেৰে গৈছে– সেয়ে বহু সময় লাগিছে৷ বিমান সংস্থাবোৰৰ ব্যয়ো বহু বাঢ়ি গৈছে নিঃসন্দেহে৷
লক্ষ্মীনন্দন বৰাৰ কথা উল্লেখ কৰোঁতে মনত পৰিছে, এটা সময়ত আমি ৰাজেন বৰা মালিকানাধীন ‘আজিৰ বাতৰি’ত কাম কৰিছিলোঁ৷ সম্পাদক হিচাপে আছিল ধীৰেন্দ্ৰনাথ চক্ৰৱৰ্তী (পাছলৈ মই কাৰ্যবাহী সম্পাদকৰ দায়িত্ব লৈছিলোঁ, অসমৰ সাংবাদিকতাৰ ইতিহাসত সেয়াই প্ৰথম কাৰ্যবাহী সম্পাদকৰ পদ)৷ সেই প্ৰকাশন গোষ্ঠীৰে এখন সাপ্তাহিক কাকত আছিল ‘ৰংপুৰ’– যাৰ সম্পাদক আছিল লক্ষ্মীনন্দন বৰা৷ প্ৰায়েই মোৰ ৰূমলৈ আহি লক্ষ্মীনন্দন বৰাই আড্ডা মাৰিছিলহি৷ মোৰ অনুজ সহকৰ্মী আছিল ধ্ৰুৱ মহন্ত, অতনু ভূঞা, উৎপল বৰুৱা আদি৷ ভাবি ভাল লাগে সকলোৱেই আজি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত সফল হৈছে৷ উৎপল বৰুৱাই তোলা আলফা সদস্যক টায়াৰেৰে জ্বলোৱা ফটো প্ৰথম পৃষ্ঠাত চাৰি কলমজুৰি লৈছিলোঁ, খুব হৈ-চৈ হৈছিল৷ আগৰে পৰা ধ্ৰুৱ (এতিয়া মুখ্যমন্ত্ৰীৰ প্ৰেছ সচিব) খুব ছিৰিয়াছধৰণৰ আছিল৷ অতনুৰ নিউজ ছেন্স আছিল সাংঘাটিক, কিন্তু তাতোকৈও সাংঘাটিক আছিল তাৰ বদমাছিবোৰ৷ তেতিয়াৰ দিনত সংগঠনৰ প্ৰেছ ৰিলিজবোৰ আলফাই নিজৰ মানুহৰ হতুৱাই বাতৰিকাকতৰ কাৰ্যালয়ত দিয়াইছিল, নিউজৰ বাবে সেই ৰিলিজবোৰৰ গুৰুত্বও আছিল বহুত৷ অতনুৱে প্ৰায়েই মোক আহি কয়, খবৰ পাইছোঁ আজি আলফাই এটা ইম্প’ৰ্টেণ্ট প্ৰেছ ৰিলিজ দিব পাৰে৷ অফিচত নিদিয়ে, মই আনিব লাগিব গোপন এক স্থানৰ পৰা৷ সেইবুলি অতনু পুৱাই অফিচৰ পৰা ওলাই যায় আৰু সন্ধিয়া ফোঁপাই-জোপাই ‘এয়া পাই গ’লোঁ, লৈ আহিলোঁ’ বুলি চিঞৰ-বাখৰ কৰি ৰিলিজটো লৈ নিউজ ডেস্কত আহি সোমায়হি৷ আমিও অতনুৰ ছ’ৰ্চক বাহ্ বাহ্ দিওঁ৷ পিছে এইদৰে কেইবাদিনো এনে ঘটনাৰ পুনৰাবৃত্তি হোৱাত সন্দেহবশতঃ মই উৎপল নে ধ্ৰুৱক অতনুৰ ওপৰত স্পায়িং কৰিবলৈ লগালোঁ৷ তেতিয়াহে উৰহী গছৰ ওৰ ওলাল৷ আলফাৰ প্ৰেছ ৰিলিজ হেনো আমাৰ অফিচৰ ফ্ৰণ্ট ডেস্কত পুৱাই আহি পায়হি৷ কিন্তু অতনুৱে ৰিচেপচনিষ্ট ছোৱালীজনীক চাহ-মিঠাই খুৱাই ৰিলিজটো হস্তগত কৰি তাইক চুপ্-চাপ্ থাকিবলৈ দিয়ে৷ আৰু দিনটো অ’ত-ত’ত ঘূৰি ফুৰি, আড্ডা মাৰি, চিনেমা চাই সন্ধিয়া মহা গৌৰৱেৰে প্ৰেছ ৰিলিজটো দেখুৱাই অফিচ সোমায়হি! অনুসন্ধানত হাতে-লোটে ধৰা পৰাৰ পাছত অতনুক নিউজ ডেস্কতে ‘কঠোৰ শাস্তি’ও বিহা হৈছিল!
আজি এই বিশ্বকাপৰ বতৰত মনত পৰিছে সেই দিনতে (১৯৯২) ৰাজেন বৰাই এদিন নিউজ ডেস্কলৈ আহি হঠাৎ ক’লে, বাৰ্চিলোনা অলিম্পিক কভাৰ কৰিব লাগে৷ কোন যাব কওক! এই আচম্বিত ঘোষণাৰ বাবে আমি সাজু নাছিলোঁ, কাৰণ অলিম্পিকলৈ মাজত কেইদিনমানহে আছিল, অফিচিয়েল এক্ৰিডিটেচন নাই, হোটেল-বিমানৰ টিকট সাজু নাই, অভিজ্ঞতাও বিশেষ নাই৷ বহুতৰ পাছপ’ৰ্টো নাই৷ থাকিলেও এতিয়া বাৰ্চিলোনালৈ গৈ কি কৰিব! সেয়ে কোনো যাবলৈ সাজু নহ’ল বিশ্বৰ বৃহত্তম ক্ৰীড়া সমাৰোহ কভাৰৰ বাবে৷
লক্ষ্মীনন্দন বৰাই কথাখিনি শুনি বাৰাণ্ডাৰে গৈ থাকোঁতে খঙেৰে কাৰোবাক কৈ গ’ল– ইমান ধুনীয়া সুযোগ পাইছে৷ কোনো নাযায় কিয়? অ’ বুজিছোঁ, বিদেশলৈ যাবলৈ মোৰ দৰে স্মাৰ্ট আৰু ধুনীয়া হ’ব লাগিব!
আচলতে লক্ষ্মীনন্দন বৰা বেছ কিছুদিন এটা প্ৰগ্ৰেমত অংশ ল’বলৈ জাৰ্মানীত আছিল৷ সেই বিদেশ অভিজ্ঞতা লৈ তেওঁ ‘জোৰা লগা জাৰ্মানী’ বুলি এখন কিতাপো লিখে৷ উভতি আহি সেই বিদেশ যাত্ৰাক লৈ তেওঁ একেবাৰে হৈ পৰে আচ্ছন্ন৷ কাৰ্যালয়লৈ প্ৰায়েই তেওঁ কোট-টাই পিন্ধি আহে৷ আমি সোধোঁ, ছাৰ টাইডাল ক’ৰ? ভাল লাগিছে৷ জাৰ্মানীৰ৷ ছাৰ, কলমটো ইমান ধুনীয়া, ক’ৰ? জাৰ্মানীৰ৷ ছাৰ আপোনাৰ চছ্মাযোৰো বেলেগ ডিজাইনৰ, ক’ত কিনিলে? গৰ্বেৰে উত্তৰ আহে, জাৰ্মানীত!
কেইদিনমান পূৰ্বে দীৰ্ঘ অসুস্থতাৰ পাছত সেই ৰাজেন বৰা ঢুকাল৷ খবৰ পাই মই গুৱাহাটীৰ কছাৰীবস্তিৰ তেওঁৰ ঘৰলৈ গ’লোঁ৷ হাস্পতালৰ পৰা শৱদেহ আহি পোৱাহি নাই৷ ঘৰৰ চৌহদ অন্ধকাৰ, কোনো জনপ্ৰাণী নাই৷ আন্ধাৰ পদূলিত থিয় হৈ মোৰ মনলৈ আহিল, এটা সময়ত মন্ত্ৰী-বিধায়কেৰে গিজ্গিজাই আছিল এই ঘৰটো৷ দল-সংগঠনৰ নেতা-পালিনেতাই চান্দা নিবলৈ ভিৰ কৰিছিলহি৷ মোৰ মনত পৰিল, এবাৰ গুৱাহাটীলৈ তদানীন্তন কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী মাৰ্গাৰেট আলভা আহিছিল৷ সেই সময়ত মাৰ্গাৰেট আলভা প্ৰধানমন্ত্ৰী ৰাওৰ চকু-কাণ হিচাপে বিখ্যাত আছিল, খুব প্ৰভাৱশালী মন্ত্ৰী আছিল৷ আলভা অহাৰ আগনিশা আমাৰ বাতৰিকাকতখনত হিতেশ্বৰ শইকীয়া চৰকাৰৰ কিবা এটা কেলেংকাৰি প্ৰিণ্ট হ’ল৷ পাছদিনা পুৱা পাঠকে পঢ়িবলৈ পাব৷ সেই সময়ত নিশাই বাতৰিকাকতৰ কাৰ্যালয়ৰ পৰা প্ৰিণ্ট হৈ থকা অৱস্থাতে কাগজ গৈ মুখ্যমন্ত্ৰীৰ ওচৰ পায়গৈ৷ তাৰ বাবে মাজনিশা বাতৰিকাকতৰ প্ৰিণ্টিং মেচিনৰ ওচৰত পুলিচৰ গাড়ী আহি ৰৈ থাকে৷ মাজনিশা মুখ্যমন্ত্ৰী হিতেশ্বৰ শইকীয়াই আমাৰ কাকতত কেলেংকাৰিৰ নিউজ দেখি হাহাকাৰ কৰি উঠিল, পাছদিনা যে মাৰ্গোৰেট আলভা আহি আছে৷ মুখ্যমন্ত্ৰীয়ে সম্পাদক ধীৰেন চক্ৰৱৰ্তীক ফোন কৰিলে৷ সম্পাদকে ক’লে, মই নিউজৰ কথা একো গম নাপাওঁ, এইবোৰ গোস্বামীয়েহে চায়! ইপিনে কামৰ পাছত আমিতো নিশাৰ মুক্ত বিহংগ, মোক ৰাতি বিচাৰি পোৱা সহজ নাছিল, ম’বাইল ফোনতো তেতিয়া নাছিলেই৷ গতিকে হিতেশ্বৰ শইকীয়াৰ পুলিচ গৈ শেহনিশা স্বত্বাধিকাৰী ৰাজেন বৰাৰ চৌহদৰ দেৱাল বগাই আমাৰ কাকতৰ প্ৰিণ্টাৰক মতাই অনাই বাতৰিটোৰ ‘আপত্তিজনক’ কথাবোৰ কেমিকেল লগাই ক’লা কৰি দিলে৷ গুৱাহাটী সংস্কৰণত কেলেংকাৰিৰ বাতৰিটো কোনেও ভালদৰে দেখা নাপালে, মাৰ্গাৰেট আলভায়ো গম নাপালে নিশ্চয়!
সেই চৌহদতে মই ৰৈ আছিলোঁ, সেই মুহূৰ্তত ৰাজেন বৰাৰ মৃতদেহৰ বাবে৷ চৰকাৰী ঠিকাক লৈ বিভিন্ন কেলেংকাৰিক লৈ বৰাৰ বিৰুদ্ধে পাছলৈ চিবিআই তদন্ত হৈছিল, জে’ললৈও গৈছিল৷ সেইবোৰ বাতৰি সংবাদ মাধ্যমত পৃষ্ঠাৰ পিছত পৃষ্ঠাজুৰি প্ৰকাশ পাইছিল৷ পাছলৈ চিবিআয়ে তেওঁক দোষমুক্ত ঘোষণা কৰে, সেই বাতৰি কিন্তু ক’তো প্ৰকাশ নহ’ল৷ কলংক লৈয়েই তেওঁৰ জীৱন শেষ হৈ গ’ল, ৰাজেন বৰা কলংকমুক্ত হোৱাৰ কথা কোনেও গম নাপালে৷
অলিম্পিক-বিশ্বকাপৰ কথা ওলালেই যেতিয়া, এটা সৰু কথা মনত পৰিছে৷ এইবাৰৰ দৰেই ২০১০ চনৰ দক্ষিণ আফ্ৰিকা বিশ্বকাপতো জাপানে খুব ভাল খেলিছিল৷ সম্ভৱতঃ প্ৰি-কোৱাৰ্টাৰ পাইছিলগৈ৷ এছীয় দেশ হিচাপে আমি জাপানৰ সাফল্যত খুবেই গৌৰৱবোধ কৰিছিলোঁ৷ সেই বিশ্বকাপৰ পাছত জুলাই মাহত মই কিবা এটা অনুষ্ঠানৰ বাবে জাপানলৈ গ’লোঁ৷ জাপানী পৰিয়াল এটাৰ ঘৰতে আছিলোঁগৈ৷ মই তোষামোদৰ সুৰত তেওঁলোককে হওক বা স্থানীয় সাংবাদিককে হওক, বিশ্বকাপত জাপানৰ সাফল্যৰ কথা কওঁতে তেওঁলোকে পোনচাটেই উত্তৰ দিয়ে– সেয়ানো কি! আমাৰ দেশেতো এইবাৰ বিশ্বকাপত ভাল খেলিবই নোৱাৰিলে৷ কোৱাৰ্টাৰ ফাইনেলতে বিদায়!
বিশ্বৰ প্ৰায় ২১০খন দেশে ফুটবল খেলে, ইয়াৰ বিপৰীতে ক্ৰিকেট খেলে মাথোঁ ১২খন দেশে৷ আমি সেই ক্ৰিকেটকে লৈ ব্যস্ত৷ অৰ্জুনৰ দৰে জাপানীসকলৰ লক্ষ্য আচলতে ফুটবলৰ বিশ্বকাপ চেম্পিয়ন হোৱা-কোৱাৰ্টাৰ ফাইনেল, ছেমিফাইনেল পোৱাটো ব্যৰ্থতাহে মাথোঁ৷
মূল প্ৰসংগলৈ আহোঁ৷ ক’ভিডৰ বহু ৰহস্য আজিও আমাৰ বোধগম্য নহ’ল৷ ভাৰতত কিমান হাজাৰ মানুহ মৰিল, অক্সিজেনৰ নাটনি সঁচাকৈয়ে হৈছিলনে, স্বাস্থ্যখণ্ডৰ আন্তঃগাঁথনি কিমান কাৰ্যকৰী হৈছিল কোনো কথাই স্পষ্ট নহ’ল৷ কিন্তু এটা কথা দেখিলোঁ, খুব প্ৰভাৱশালী আৰু জনপ্ৰিয়– যেনে নৰেন্দ্ৰ মোদী বা আমাৰ হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মা, সৰ্বানন্দ সোণোৱালৰ ক’ভিড নহ’ল, ইমান ভিৰ ভাঙি নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰ কৰি ফুৰোঁতেও৷ অথচ খুব জনবিচ্ছিন্ন মানুহৰো ক’ভিড হ’ল৷ যেনে আমাৰ হৰিচৰণ খুৰা৷ প্ৰায় দুবছৰ তেওঁ ঘৰতে বন্দী হৈ আছিল৷ ঘৰৰ তললৈ শাক-পাচলিৰ বেপাৰী আহে, চাউল বেপাৰী আহে, সেইবোৰ ছেনিটাইজাৰেৰে ধুই বনকৰা ল’ৰাটোৱে ওপৰৰ বাৰাণ্ডাত থৈ আহে৷ খুৰাই হাতত গ্লাভ্ছ পিন্ধি এটা সময়ত বাৰাণ্ডাৰ পৰা বস্তুখিনি ভিতৰলৈ নিয়ে৷ আনকি ঘৰৰ দুৱাৰ-খিৰিকীৰ ফাঁকবোৰো খুৰাই কাপোৰৰ ঠিলা দি বতাহ সোমাব নোৱৰাকৈ বন্ধ কৰি দিছিল৷ এনেদৰে বিচ্ছিন্ন হৈ থকা সেই হৰিচৰণ খুৰাৰো ক’ভিড হ’ল৷ শেহৰ পিনে তেওঁ ঢুকাল৷
ক’ভিডৰ মাজতে গোলাঘাটত নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰলৈ আহিছিল প্ৰধানমন্ত্ৰী নৰেন্দ্ৰ মোদী৷ মোদীৰ সৈতে সা-সৰঞ্জামসহ ব্যক্তিগত এক চিকিৎসকৰ দল থাকে৷ তেওঁলোকৰ পৰা ক’ভিড পৰীক্ষাৰ প্ৰতিবেদন পোৱাৰ পাছতহে এছপিজিয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ মঞ্চত কাৰোবাক উঠিবলৈ অনুমতি দিয়ে৷ কিন্তু সেইবাৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ চিকিৎসকৰ পৰীক্ষাত স্বয়ং গোলাঘাটৰ প্ৰাৰ্থী অজন্তা নেওগৰে ক’ভিড পজিটিভ ওলাল৷ বিজেপিৰ নৱাগত প্ৰাৰ্থীগৰাকীয়ে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ মঞ্চত উঠাৰ কথা বাদেই, সভাত অংশ ল’বই নোৱাৰিলে৷ দুপৰীয়া প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ গোলাঘাটৰ সভা শেষ হ’ল৷ মোদীৰ হেলিকপ্টাৰ উৰাৰ লগে লগে গৃহবন্দী হৈ থকা অজন্তা নেওগক স্থানীয় চিকিৎসকে ক’ভিড পৰীক্ষা কৰিলে, এইবাৰ তেওঁ নিগেটিভ বা ক’ভিডমুক্ত ঘোষিত হ’ল৷ ক’ভিড পজিটিভ ঘোষণাৰ কেইঘণ্টামানৰ ভিতৰতে ‘নিগেটিভ’ হৈ অজন্তা নেওগ পুনৰ ভিৰ ঠেলি ঠেলি নিৰ্বাচনী প্ৰচাৰত নামিল৷
মাজত আমাৰ দৰে মানুহবোৰৰ বিপদ হ’ল৷ ক’ভিডে সমাজ-অৰ্থনীতি আনকি মূল্যবোধৰো পৰিৱৰ্তন আনিলে৷ মহামাৰীৰ বিৰুদ্ধে এই বিশ্বযুদ্ধত মানুহ হাৰি গ’ল, সভ্যতা থমকি ৰ’ল৷ আৰু মানুহৰ দেহত ক’ভিডে বাৰুকৈয়ে প্ৰভাৱ পেলালে– হৃদপিণ্ড আৰু হাঁওফাঁও দুৰ্বল, ৰোগপ্ৰৱণ কৰি পেলালে৷ আৰু উদ্ধত মানুহৰ মনত মৃত্যুভয় সঞ্চাৰ কৰি দিলে৷
স্বাভাৱিকতে ক’ভিডৰ এই লীলা-খেলা সাধাৰণ মানুহৰ বোধগম্য হোৱা নাছিল৷ সেই ক’ভিডকালত মই সম্পাদনা কৰা বাতৰিকাকতখনত এজন চিকিৎসকে ক’ভিড সন্দৰ্ভত কিছু বিপৰীত ভাষ্যৰে এটা প্ৰবন্ধ লিখিলে৷ তেওঁৰ মতে, ক’ভিড সাধাৰণ ফ্লুৰ এটা জটিল ৰূপহে, তাতকৈ বেছি একো নহয়! প্ৰবন্ধটোৰ লগত মই একমত হোৱা-নোহোৱাৰ কথাই নাহে, কাৰণ বিভিন্ন মতৰ প্ৰবন্ধ-নিবন্ধ আমি প্ৰকাশ কৰাত কাৰ্পণ্য নকৰোঁ৷ আমি আগদিনা পি চিদাম্বৰম বা যোগেন্দ্ৰ যাদৱৰ লেখা প্ৰকাশ কৰি পাছদিনা আৰএছএছে বিশেষভাৱে কাকতখনলৈ প্ৰেৰণ কৰা মোহন ভাগৱত বা হসবোলে দত্তাত্ৰেয়ৰ প্ৰবন্ধও প্ৰকাশ কৰিছোঁ৷
তেতিয়া ক’ভিড পৰিস্থিতিক লৈ হাহাকাৰ চৌদিশে৷ অক্সিজেন নাই, প্লাজমা নাই, কোনোবাই ৰেমডেচিভিৰ বিচাৰি হাহাকাৰ লগাইছে৷ বহু ৰোগীৰ আত্মীয়ৰ অনুৰোধ উপেক্ষা কৰিব নোৱাৰি আমিও প্লাজমা-অক্সিজেন আদি পোৱাৰ বাবে সহায় কৰিছোঁ৷ কেতিয়াবা তদানীন্তন স্বাস্থ্যমন্ত্ৰী হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাকো অনুৰোধ কৰিছোঁ৷
চিকিৎসকজনৰ প্ৰবন্ধটো প্ৰকাশ পোৱাৰ দুদিনৰ পাছত হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাই কিবা এটা বিষয়ক লৈ প্ৰেছমীট এখন কৰিছিল, হঠাৎ তেওঁ আক্ৰমণাত্মকভাৱে কৈ উঠিল– এজন ‘জনপ্ৰিয়’ সম্পাদকে ক’ভিড নাই নাই বুলি প্ৰবন্ধ ছপায় আৰু ৰাতি ৰাতি মোক প্লাজমা বিচাৰে৷ যদি ক’ভিড নায়েই, প্লাজমাৰ কি প্ৰয়োজন?
মই স্বাস্থ্যমন্ত্ৰীজনৰ কথাত আচৰিত হ’লোঁ৷ দুয়োটা কথাৰ কোনো সংগতি বিচাৰি নাপালোঁ৷ তদুপৰি এইধৰণৰ বহু লেখা দেশৰ বাতৰিকাকতত বা ছ’চিয়েল মিডিয়াত ওলায়েই আছিল৷ এদিন ক’ৰবাত লগ পাই হিমন্ত বিশ্বক মই সুধিলোঁ– তুমি কথাটো এনেকৈ ৰাজহুৱাকৈ কিয় ক’লা?
হিমন্ত বিশ্বয়ো ওলোটাই ক’লে, নহয় দাদা! আপোনাৰ তাত প্ৰকাশিত প্ৰবন্ধটোৱে আমাক বহুত অনিষ্ট কৰিলে!
মোৰ বিস্ময়ৰ শেষ নাই, এটা প্ৰবন্ধৰ ইমান শক্তিনে?
উপায় নাই, কেতিয়াবা নিজৰ অৰ্থহীন ইগ’ আঁতৰাই মুখ্যমন্ত্ৰী বা স্বাস্থ্যমন্ত্ৰীক বিভিন্ন অনুৰোধ কৰিছোঁ৷ কোনোবাই কৈছিল মানুহৰ ইগ’ আচলতে এপেণ্ডিচাইটিছৰ দৰে, কোনো কামত নাহে, কাটি আঁতৰাই দিলে কোনো লোকচান নাই!
কিন্তু মই এটা কথাৰ পৰা মুক্ত যে মোৰ কাৰো প্ৰতি কোনো আনুগত্য নাই৷ ৰাজনৈতিক নেতাবোৰেতো মোক তিলমানো বিশ্বাস নকৰে৷ কাৰণ মোৰ অনিৰ্দেশ্য (unpredictable) স্বভাৱ৷ কেতিয়াবা বাধ্যত পৰি বা অনিবাৰ্য কাৰণত দুই-এটা বাতৰিৰ ক্ষেত্ৰত আপোচ কৰিছোঁ, কিন্তু কাৰোবাৰ অনুগত বুলি মোক সাত শতৰুৱেও ক’ব নোৱাৰে৷ এই সন্দৰ্ভত পাছত কেতিয়াবা বহলাই লিখিম৷
অনুগত বুলি কওঁতেই লকডাউনৰ সময়ৰ কেইটামান কথা মনত পৰিছে৷ ছ’চিয়েল মিডিয়াত আৰু ৱাট্ছএপযোগে গম পাইছিলোঁ যে মহানগৰৰ কিছুমান আৱাসীয়ে নিজৰ পোহনীয়া কুকুৰবোৰ ৰাস্তাত এৰি দিছে৷ নিজৰ ঘৰত অলংকাৰৰ দৰে ৰখা আলসুৱা কুকুৰবোৰ ত্যাজ্য কৰি বহু মানুহে নিজৰ দুৱাৰ বন্ধ কৰি দিছে৷ কোনোবাই হয়তো কৰ্মস্থলী গুৱাহাটী এৰি নিজৰ নিজৰ ৰাজ্যলৈ গুচি গৈছে৷ অৱশ্যে এটা কথা ঠিক, সেই সময়ত পোহনীয়া কুকুৰৰ বাবে খাদ্য যোগোৱা বা প্ৰতিপাল কৰা সহজো নাছিল৷ সেয়ে ক’ভিডৰ সময়ত আমাৰ কাম আছিল খবৰ আহিলেই দিশহাৰা হৈ ঘূৰি ফুৰা ৰাস্তাৰ কুকুৰবোৰ তুলি অনা৷ বহুদিন ৰাস্তাত অচিন পৰিৱেশত থাকি, খাবলৈ নাপাই কুকুৰবোৰ বেমাৰী, খিংখিঙীয়া হৈ পৰে৷ ছালৰ বিভিন্ন ৰোগ, ৰেবিজ বা বেবেছিয়া আদিৰে জৰ্জৰ কুকুৰবোৰ সুস্থ কৰি তোলা খুব সহজ নহয়৷ তথাপি এনেকৈ বহু কুকুৰ পত্নীৰ সৈতে লগ হৈ ৰাস্তাৰ পৰা তুলি আনিছিলোঁ৷ চিকিৎসা কৰাই সুস্থ কৰি কোনোবাই বিচাৰিলে পুহিবলৈ দিওঁ, কিন্তু এইদৰে দেখিলোঁ ঘৰত গোট খালেহি এঘাৰটামান কুকুৰ৷ ৰাস্তাৰ পৰা আহি সিহঁতে ইতিমধ্যে মোৰ ঘৰৰ বিছনা, বহা কোঠা বা পাকঘৰ দখল কৰি লৈছে৷ এই মুহূৰ্তত সিহঁতৰ দম্ভ আৰু আত্মবিশ্বাস তুংগত৷ ঘৰলৈ উভতিলে গললৈকে জঁপিয়ায়৷ ময়ো পাৰ্যমানে সিহঁতক এণ্টাৰটেইন কৰাৰ চেষ্টা কৰোঁ৷ সিদিনা হেলচিংকিত বিমানৰ বাবে ৰৈ আছোঁ, ভোক লগাত ৰেস্তোৰাঁ এখনত খাবলৈ ল’লোঁ, দেখিলোঁ চিকেনৰ মাজত হাড় কেইবাডালো৷ টিছু কাগজেৰে সামৰি জেপত ভৰাই হেলচিংকিৰ পৰা গুৱাহাটীলৈকে হাড়কেইডাল আনিলোঁ৷ এয়াৰপ’ৰ্টত ছিকিউৰিটী চেকিঙত এইবোৰ কি বুলি সুধিলেও! ফিনলেণ্ডৰ পৰা ঘৰৰ কুকুৰলৈ বুলি হাড় গোটাই অনা ময়েই প্ৰথম অসমীয়া চাগে!
বন্ধু কল্যাণৰ কথা মনত পৰিছে৷ দিল্লীলৈ গ’লে আমি প্ৰায়ে প্ৰেছ ক্লাবত বহোঁ৷ ৰাজধানীৰ সাংবাদিক মহলত খুবেই জনপ্ৰিয় ‘আছাম ট্ৰিবিউন’ৰ দিল্লীস্থ প্ৰতিনিধি কল্যাণ বৰুৱা৷ মূলতঃ কল্যাণৰ উদ্যোগতে প্ৰেছ ক্লাবত চলে আমাৰ আড্ডা৷ কল্যাণ অৱশ্যে অসমৰ পৰা অহা বিভিন্ন মানুহৰ বিভিন্ন সমস্যাক লৈও ব্যস্ত থাকে৷ কলেজত এডমিচনৰ পৰা এইম্ছত ভৰ্তি কৰোৱালৈ, কোনো অনুৰোধেই কল্যাণে নেপেলায়৷ দিল্লীত পত্নী নীলাক্ষি আৰু কন্যা জুৰক লৈ কল্যাণৰ সৰু আটোমটোকাৰি সংসাৰখন৷ বহুবাৰ ঘৰলৈ ভাত খাবলৈও মাতিছিল, যোৱাহে নহ’ল৷
খবৰ পালোঁ দিল্লীত কল্যাণ বৰুৱাৰ ক’ভিড হৈছে, দুদিনৰ পাছত কল্যাণৰ পত্নী নীলাক্ষিৰো ক’ভিড হ’ল৷ তেতিয়া ক’ভিডৰ ভৰপক, বিমান-বাছ বন্ধ, দিল্লীত প্লাজমা-অক্সিজেনৰ মহাহাহাকাৰ৷ কল্যাণৰ অৱস্থা শোচনীয়, ইপিনে গুৰগাঁৱৰ প্ৰতীক্ষা হাস্পতালতে পত্নীও শয্যাশায়ী৷ আমিও তেতিয়া গৃহবন্দী যদিও কল্যাণৰ বাবে অক্সিজেন বিচাৰি গুৱাহাটীৰ পৰাই আক-তাক ফোন কৰিছোঁ৷ অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰীৰ পৰা দিল্লীৰ বন্ধু-বান্ধৱ সকলোকে ফোন কৰিছোঁ, কিজানি কিবা সহায় হয়! হিমন্ত বিশ্ব শৰ্মাৰ সৈতে কল্যাণৰ যথেষ্ট ঘনিষ্ঠতা আছিল, তেওঁ নিজেও যিমান পাৰি কল্যাণৰ চিকিৎসাৰ বাবে উদ্যোগ লৈছিল, কিন্তু সেই সময়ত সকলোৰে হাত-ভৰি বন্ধা৷ লাহে লাহে কল্যাণ আৰু নীলাক্ষি দুয়োৰে অৱস্থাৰ অৱনতি ঘটিল, ভেণ্টিলেচনলৈ গুচি গ’ল৷ ৩০ এপ্ৰিলত দিল্লীৰ পৰা খবৰ আহিল কল্যাণৰ পত্নী নীলাক্ষি ঢুকাল৷ কল্যাণ তেতিয়াও ভেণ্টিলেচনত অচেতন অৱস্থাত৷ কৰাল ক’ভিডৰ মাজত কল্যাণৰ অকলশৰীয়া অসহায় কন্যা জুৰক সাহস দিছে দুই-এজন ঘনিষ্ঠই৷
সেই বিষমকালত ফোন তুলিবলৈও ভয়, ক’ৰ পৰা কি দুঃসংবাদ আহে তাৰ ঠিক নাই৷
সেইদিনা গুৱাহাটীত গ্ৰন্থ উন্মোচন সভা এখনলৈ গৈছিলোঁ৷ অমৰ বৰা নামৰ এজন অভিযন্তা, ক’ভিড কালত গৃহবন্দী হৈ ফেচবুকত ছোৱা ছোৱাকৈ উপন্যাস লিখিছিল৷ খুব জনপ্ৰিয়ও হৈছিল৷ অমৰৰ সেয়া প্ৰথম প্ৰয়াস, কিন্তু খুব সাৱলীল স্বতঃস্ফুৰ্ত লেখা৷ ভয়ানক মহামাৰীৰ মাজত সৃষ্টিৰ প্ৰতি প্ৰেম, মাৰ্কুৱেজে ‘লাভ ইন দ্য টাইম অৱ কলেৰা’ত ইংগিত দি যোৱাৰ দৰে৷
তিনিখন উপন্যাস শেষ কৰিছিল অমৰে৷ ক’ভিডে সেই অমৰ বৰাকো কাঢ়ি নিলে৷ অমৰৰ নগাঁৱৰ বন্ধুকেইজনমানে সেই তিনিখন উপন্যাস প্ৰকাশ কৰি উলিয়াইছে৷ সেই সৎ প্ৰচেষ্টাত ময়ো যোগ দিলোঁ৷
১৬৬৫ চনৰ কথা৷ ইংলেণ্ডত অচিন এক জীৱাণুৱে মহামাৰী বিয়পাইছে৷ কেম্ব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়সহ সকলো স্কুল-কলেজ বন্ধ কৰি দিয়া হৈছে৷ কেম্ব্ৰিজৰেই ট্ৰিনিটি কলেজৰ এজন ছাত্ৰ আন সহপাঠীৰ দৰে ঘূৰি গ’ল নিজৰ ঘৰলৈ৷ লিংকনশ্বায়াৰৰ ঘৰতে বন্দী হৈ থাকিল বেছ কিছুদিন৷ অফুৰন্ত সময়৷ ঘৰতে কঠিন গাণিতিক সমস্যাবোৰ সমাধান কৰিবলৈ ল’লে৷ উলছথৰ্প মেনৰৰ সেই বন্ধ কোঠাতে জন্ম হ’ল আধুনিক কেলকুলাছৰ৷ যুৱকজনৰ নাম আইজাক নিউটন৷ সেই সময়তে নিউটনে পোহৰবিদ্যাৰ একাধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ তত্ত্বও আৱিষ্কাৰ কৰে৷ উলছথৰ্পৰ ঘৰটোৰ পিছফালৰ বাৰীখনতেই আছিল সেই বিখ্যাত আপেল গছজোপা৷ ১৬৬৫১ পৰা ১৬৬৬লৈ এই দুবছৰত দেশখনত দুই লক্ষাধিক লোকৰ এই মহামাৰীত মৃত্যু হয়৷ সেইদৰে শ্যেইক্সপীয়েৰৰ জন্মৰ বছৰটোতেই জন্মস্থান ষ্ট্ৰেটফ’ৰ্ডত প্লেগ মহামাৰীত সেই অঞ্চলৰ এক চতুৰ্থাংশ লোকৰ মৃত্যু হয়৷ প্লেগে সঘনাই আক্ৰান্ত কৰিছিল ইংলেণ্ডক৷ এবাৰ মহামাৰী আতংকত লণ্ডনৰ সকলো নাট্যমঞ্চ বন্ধ কৰি দিয়া হ’ল৷ যুৱ নাট্যকাৰ শ্যেইক্সপীয়েৰ কৰ্মহীন হৈ পৰিল৷ ষ্ট্ৰেটফ’ৰ্ডৰ নিজৰ ঘৰতেই স্বেচ্ছাবন্দী হৈ সময় কটাবলৈ ল’লে তেওঁ৷ কলম কিন্তু থমকি নৰ’ল৷ সৃষ্টি হল ‘কিং লীয়েৰ’, ‘মেকবেথ’, ‘এণ্টনী এণ্ড ক্লিওপেট্ৰা’ৰ দৰে নাটক৷ প্ৰকৃতিৰ ধ্বংসলীলা চলে, কিন্তু তাৰমাজতে অংকুৰিত হয় সৃষ্টিৰো৷
কল্যাণ বৰুৱাৰ পত্নী নীলাক্ষিৰ মৃত্যুৰ পাছদিনা, ১ মে’৷ দিল্লীৰ পৰা বন্ধু সাংবাদিক উৎপল বৰপূজাৰীৰ ফোন আহিল– কল্যাণ ঢুকাল, শেহৰাতি!
কিছুমান সময়ত মানুহ বোবা হৈ যায়৷ একো উত্তৰ দিব নোৱাৰিলোঁ৷ দিল্লীৰ সেই ভৰপূৰ ঘৰখন, কল্যাণৰ সেই হাঁহি মুখ, দিল্লী প্ৰেছ ক্লাবৰ আড্ডা, এইবোৰ জলছবিৰ দৰে মাথোঁ ভাহি থাকিল চকুৰ আগত৷ জুৰ– কল্যাণৰ ছোৱালীজনীৰ এতিয়া কি হ’ব? তাইতো একেবাৰে অকলশৰীয়া হৈ গ’ল!
ক’ত আৰু তৃতীয় বিশ্বযুদ্ধ হ’ব নে নহয়, সেই লৈ চিন্তা কৰিম– জীৱনেইতো এক যুদ্ধক্ষেত্ৰ, যাৰ শেষত মাথোঁ পৰি ৰয় হুমুনিয়াহ আৰু ভগ্নাৱশেষ!