বিমুদ্ৰাকৰণ তিনিটা বিশেষ দৃষ্টিকোণ
কোনো সন্দেহ নাই যে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বিমুদ্ৰাকৰণৰ বিষয়ত আইনী যুঁজত জয়ী হৈছে৷ এটা ৪:১ ৰায়ৰ জৰিয়তে সন্মানীয় উচ্ছতম ন্যায়ালয়ৰ সাংবিধানিক বিচাৰপীঠে বিমুদ্ৰাকৰণক প্ৰত্যাহ্ৱান জনোৱা আবেদনকাৰীসকলৰ সকলো আবেদন নাকচ কৰে৷ সৰ্বোচ্ছ ন্যায়ালয়ে ৰায় ঘোষণা কৰাৰ পাছত, ন্যায়ালয়ৰ সিদ্ধান্ত সকলো নাগৰিকৰ বাবে মানি লোৱাটো বাধ্যতামূলক৷ এই ৰায়টো কেৱল ‘আইনৰ এনে মনোভাৱ, ভৱিষ্যতৰ দিনৰ বুদ্ধিমত্তাৰ দিশত এক চিন্তা’ৰ চিন হৈ থাকিব৷
আইনী দৃষ্টিকোণ
ছটা বিশেষ বিষয়ত ন্যায়ালয়ে অধিক গুৰুত্ব দিছিল, সেইবোৰ কি আছিল?
১. ৰিজাৰ্ভ বেংক অৱ ইণ্ডিয়া আইনৰ ধাৰা ২৬, উপ-ধাৰাৰ [২] অধীনত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বেংক নোটৰ সকলো চিৰিজ [এক বা একাধিক মূল্যৰ] বাতিল কৰিবলৈ ক্ষমতা লাভ কৰে আৰু সেয়া চৰকাৰে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে৷
২. ধাৰা ২৬, উপ-শাখা [২] বৈধ৷ অত্যধিক হস্তক্ষেপৰ দোহাই দি ইয়াক বাতিল কৰিব নোৱাৰি৷
৩. তাৎক্ষণিক ক্ষেত্ৰত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়াটো ত্ৰুটিপূৰ্ণ নাছিল৷
৪. অপ্ৰত্যাশিত বিমুদ্ৰাকৰণে সমানুপাতিকতাৰ বিষয়টোক ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰা নাছিল৷
৫. নোট বিনিময়ৰ বাবে প্ৰদান কৰা সময়ৰ সীমা যুক্তিসঙ্গত আছিল৷
৬. নিৰ্ধাৰিত সময়সীমাৰ পাছত বিমুদ্ৰাকৰণ কৰা নোট [বিনিময়ৰ বাবে] গ্ৰহণ কৰাৰ ক্ষমতা ৰিজাৰ্ভ বেংক অৱ ইণ্ডিয়াৰ নাই৷
কাৰিকৰীভাৱে এনে আইনী প্ৰশ্নবোৰ একাষৰীয়া কৰি থৈ আমি পাঠকক প্ৰশ্নৰ আৰু ৩১ বিষয়ে কিছু কথা আলোকপাত কৰিব বিচাৰিছোঁ৷ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ বিমুদ্ৰাকৰণৰ ক্ষমতাৰ সন্দৰ্ভত ন্যায়ালয়ে কৈছে যে এয়া সংসদৰ ক্ষমতাৰ ভিতৰত থকা কথা , যদিহে সেই ক্ষমতা প্ৰয়োগৰ বাবে আৰবিআইৰ পৰামৰ্শ থাকে৷ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া সন্দৰ্ভত ন্যায়ালয়ে কয় যে আৰবিআইৰ কেন্দ্ৰীয় বোৰ্ডে সকলো প্ৰাসঙ্গিক কাৰক বিবেচনা কৰিছে আৰু সকলো প্ৰাসঙ্গিক কাৰক কেবিনেটেও বিবেচনা কৰি চাইছে৷
ন্যায়ালয়ে কিছুমান বিষয় পৰ্যবেক্ষণ কৰিছিল যিবোৰ বিষয়ে পাঠকক আগ্ৰহী কৰিবঃ বিমুদ্ৰাকৰণৰ উদ্দেশ্য সঁচাকৈ সিদ্ধি হৈছিল নে নাই সেই প্ৰশ্নৰ বিষয়ত ন্যায়ালয়ে কৈছে যে এনে প্ৰশ্নৰ মাজলৈ যোৱাৰ বাবে ন্যায়ালয়ে বিশেষজ্ঞৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰে৷ বিমুদ্ৰাকৰণৰ ফলত ৰাইজে সন্মুখীন হোৱা কষ্ট সন্দৰ্ভত ন্যায়ালয়ে কয় যে, কেৱল একাংশ নাগৰিকে কষ্টৰ সন্মুখীন হোৱাৰ বাবেই ইয়াক বেয়া সিদ্ধান্ত বুলি কৈ তাক স্থগিত ৰখাটো উচিৎ নহ’ব৷ সেয়েহে আইনী বিষয়বোৰত চৰকাৰৰ পক্ষতে সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল৷
ৰাজনৈতিক দৃষ্টিকোণ
আইনী প্ৰশ্নবোৰৰ উত্তৰে হয়তো বহু যুক্তিকেই প্ৰতিষ্ঠা কৰিছে৷ কিন্তু আন দুটা মাত্ৰাৰ বিষয়ত এটা বিতৰ্ক আৰম্ভ হ’ব৷ দ্য ইণ্ডিয়ান এক্সপ্ৰেছ, দ্য হিন্দু আৰু টাইমছ অৱ ইণ্ডিয়াৰ সম্পাদকীয়ত সেইবোৰ উল্লেখ কৰা হৈছে৷
অতীতত দুবাৰ - ১৯৪৬ আৰু ১৯৭৮ ত উচ্ছ মূল্যৰ বেংক নোটবোৰ এক অধ্যাদেশৰ জৰিয়তে বিমুদ্ৰাকৰণ কৰা হৈছিল৷ সেয়া সংসদত গৃহীত আইনৰ দ্বাৰা কৰা হৈছিল৷ সেয়া সম্পূৰ্ণ আইনী ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগত কৰা কাৰ্য আছিল৷ আৰবিআইৰ তদানীন্তন গভৰ্ণৰে বিমুদ্ৰাকৰণক সমৰ্থন কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল৷ সেয়েহে সংসদে বিমুদ্ৰাকৰণ কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ এখন আইন গৃহীত কৰিছিল৷ বিমুদ্ৰাকৰণৰ ফলাফল — ভাল বা বেয়া আৰু জনসাধাৰণে ভোগ কৰা কষ্ট [সেইবোৰ তুচ্ছ হৈ পৰিছিল] আদিৰ দায়িত্ব আইনখন গৃহীত কৰা সাংসদসকলৰ ওপৰত আছিল৷ সংসদত এই বিষয়ত বিতৰ্ক হৈছিল আৰু সিদ্ধান্তটো অনুমোদিত হোৱাৰ আগতে জনপ্ৰতিনিধিসকলে সকলো দিশ বিবেচনা কৰিছিল আৰু সকলো ভুল আদি সংশোধনৰ কথাও চিন্তা কৰিছিল৷
২০১৬ চনৰ ৮ নৱেম্বৰত গ্ৰহণ কৰা বিমুদ্ৰাকৰণৰ সিদ্ধান্তৰ ক্ষেত্ৰত কাৰ্যবাহী ক্ষমতা প্ৰয়োগৰ সময়তে একেটা কামেই কৰা হৈছিল নে? দৰাচলতে এইক্ষেত্ৰত সংসদৰ কোনো ভূমিকা নাছিল৷ যুক্তিসঙ্গতভাৱে উদ্দেশ্যৰ বিফলতাৰ বাবে বা অৰ্থনৈতিক পৰিণামৰ বাবে জনপ্ৰতিনিধিসকলক দোষাৰোপ কৰিব নোৱাৰি৷ বিমুদ্ৰাকৰণৰ পাছত প্ৰচলিত নগদ ধন ২০১৬ চনৰ ১৭.২ লাখ কোটি টকাৰ পৰা ২০২২ চনত ৩২ লাখ কোটি টকালৈ বৃদ্ধি পাইছে৷ আয়কৰ বিভাগ বা অনুসন্ধানকাৰী সংস্থাবোৰে এনে গতিত ‘ক’লা ধন’ [বা হিচাপ বিহীন নগদ ধন] উদ্ধাৰ কৰে যে সেয়া গণনা কৰোঁতেই আউল লাগিছে৷ প্ৰতিদিনেই জালনোট উদ্ধাৰ হৈয়েই আছে৷ আনকি বিমুদ্ৰাকৰণৰ পাছত প্ৰচলন কৰা নতুন ৫০০ আৰু ২০০০ টকীয়া নোটো ব্যাপক হাৰত জাল হৈছে৷
সন্ত্ৰাসবাদ– সন্ত্ৰাসবাদ নিৰ্মূলৰ ক্ষেত্ৰত দেখা গৈছে যে সন্ত্ৰাসবাদীয়ে নিৰীহ নাগৰিকক হত্যা কৰে আৰু সন্ত্ৰাসবাদীকো হত্যা কৰা হয়৷ এনে ঘটনাৰ খবৰ প্ৰায় প্ৰতিদিনেই প্ৰকাশ পাই আহিছে৷ সন্ত্ৰাসবাদৰ বিত্তীয় যোগান অবিৰত ৰূপত চলিয়েই আছে৷ এনে পৰিস্থিতিত ভাৰত চৰকাৰে এনএমএফটিৰ [সন্ত্ৰাসৰ বাবে ধনৰ যোগান বন্ধ কৰা] স্থায়ী সচিবালয় স্থাপনৰ প্ৰস্তাৱ দিছে৷ দৰাচলতে বিমুদ্ৰাকৰণৰ কোনটো উদ্দেশ্য প্ৰাপ্ত কৰা হৈছে? একোৱেই হোৱা নাই৷ সংসদত এনে বিষয়বোৰকলৈ নিশ্চয়কৈ বিতৰ্ক হ’ব লাগিব৷
সৰ্বাধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ আন এটা প্ৰশ্ন আছে৷ চৰকাৰৰ কাৰ্যবাহী ক্ষমতা সংসদৰ সম্পূৰ্ণ আইনী ক্ষমতাৰ সমান হ’ব পাৰে নেকি? আৰবিআই আইন, ধাৰা ২৬, উপধাৰাৰ [২] ক্ষেত্ৰত এনে প্ৰশ্নই ভূমুকি মাৰে৷ বিমুদ্ৰাকৰণৰ প্ৰসংগত চৰকাৰৰ এনে ক্ষমতাৰ আধাৰতে চৰকাৰৰ সপক্ষে সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে৷ কিন্তু যদি আন আইনৰ সন্দৰ্ভত প্ৰশ্ন উত্থাপিত হয়, তেন্তে উত্তৰটো একেই হ’বনে? আন আইনৰ ক্ষেত্ৰতো বিমুদ্ৰাকৰণত প্ৰয়োগ কৰাৰ দৰেই চৰকাৰে নিজৰ ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগ কৰিছেনে৷ সংসদে এই গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্নটো সন্দৰ্ভত বিতৰ্ক কৰাৰ সুযোগ দিব লাগিব৷
অৰ্থনৈতিক দৃষ্টিকোণ
ন্যায়ালয়ে বিমুদ্ৰাকৰণৰ ভিতৰুৱা তথা গভীৰ জ্ঞানলৈ যাবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছে৷ বিমুদ্ৰাকৰণৰ অৰ্থনৈতিক পৰিণাম তথা ই সৃষ্টি কৰা কষ্ট বিমুদ্ৰাকৰণৰ উদ্দেশ্যৰ সমানুপাতিক হয় নে নহয় সেই বিষয়তো ন্যায়ালয়ে আলোকপাত কৰিব বিচৰা নাই৷ এইক্ষেত্ৰত ন্যায়ালয়ে সংযম অৱলম্বন কৰিছে আৰু সেই মতে সিদ্ধান্তও ঘোষণা কৰিছে৷ অৱশ্যে জনসাধাৰণৰ প্ৰসংগ মনলৈ আনিলে আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কথাটো হৈছে বিমুদ্ৰাকৰণৰ ফলত মধ্যবিত্ত আৰু দৰিদ্ৰ লোকসকলে ভোগা অৰ্থনৈতিক দুৰ্দশা, দৈনিক ৩০ কোটি দিন মজুৰি কৰা লোক, এমএছএমই আৰু কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মূল্য হ্ৰাস হোৱাৰ ফলত ভাগি পৰা কৃষকসকলৰ দুৰ্দশাৰ ছবি চকুৰ সন্মুখত ভাঁহি উঠে৷ তদুপৰি, ২০১৬-১৭ বিত্তীয় বৰ্ষৰ তৃতীয় তিনিমাহৰ পাছত [যেতিয়া বিমুদ্ৰাকৰণ হৈছিল], ২০১৭-১৮, ২০১৮-১৯ আৰু ২০১৯-২০ বৰ্ষত প্ৰতিবছৰে বাৰ্ষিক জিডিপি বৃদ্ধিৰ হাৰো লক্ষ্যণীয়ভাৱে হ্ৰাস পাইছিল৷ তাৰ পাছতে ক’ভিড মহামাৰীয়ে দেশক আঘাত কৰিছিল৷ ফলত অৰ্থনৈতিক দুৰ্দশা আৰু অধিক বৃদ্ধি পাইছিল৷ ৰাইজে নিশ্চয়কৈ এনে বিষয়বোৰত বিতৰ্ক অব্যাহত ৰাখিব৷
আইনী যুক্তিৰ দিশৰ পৰা চৰকাৰে নিঃসন্দেহে ব্যাপকভাৱে জয়লাভ কৰিছে৷ ৰাজনৈতিক যুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত কিন্তু বিতৰ্ক এতিয়াও শেষ হোৱা নাই আৰু সংসদ ইয়াত জড়িত হ’ব লাগিব৷ অৰ্থনৈতিক যুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰে বহু আগতে নিজৰ স্থিতি হেৰুৱাই পেলাইছিল, কিন্তু চৰকাৰে কেতিয়াও সেই কথা স্বীকাৰ কৰা নাই আৰু নকৰেও৷