ৰাজনীতিৰ অলিয়ে-গলিয়ে [৭]
কিছুদিন পূৰ্বে গুৱাহাটীত বিখ্যাত গায়কৰ আড়ম্বৰপূৰ্ণ এটা সংগীতানুষ্ঠান আছিল, যাৰ বাবে মহানগৰীৰ প্ৰায় অৰ্ধেক নাগৰিকেই টিকটৰ বাবে হেতা-ওপৰা লগাইছিল৷ অনুষ্ঠানত দেখা গৈছিল সংগীতপ্ৰেমীৰ অবিশ্বাস্য ভিৰ৷ কণ্ঠশিল্পীজনে এই সঁহাৰি দেখি অনুষ্ঠানৰ শেষত গুৱাহাটীৰ শলাগো লৈছিল৷ সেইনিশাই মই কাৰ্যালয়ৰ পৰা ওভতাৰ সময়ত জি এছ ৰোডত এটা দৃশ্য দেখিছিলোঁ৷ অচিনাক্ত গাড়ীৰ খুন্দাত ৰাস্তাৰ কাষত ছিটিকি পৰিছিল এজন প্ৰৌঢ় চাইকেল আৰোহী৷ কপাল আৰু ভৰিৰ পৰা কল্কলাই ওলাইছে তেজ৷ সেই সময়ত ৰাজপথত যান-জঁটৰ দৰে অৱস্থা, কিয়নো সংগীতানুষ্ঠান শেষ হৈছে, শ শ গাড়ী সেই পথেৰে উভতিছে৷ বহু সময় ধৰি ৰাস্তাৰ কাষত আহত বৃদ্ধজন পৰি আছে, সহায়ৰ বাবে ভীষণ যন্ত্ৰণাত হাত তুলি চিঞৰিছে, হেডলাইটৰ পোহৰত কোনেও তেওঁক নেদেখাকৈ থকা নাই, কিন্তু আঘাতপ্ৰাপ্ত মানুহজনক সহায় কৰিবলৈ কাৰো আহৰি নাই, ৰোৱাৰ সময় নাই, হয়তো দুৰ্ঘটনাগ্ৰস্তক হাস্পতাললৈ নিলে পাছলৈ আইনী সমস্যা কিছুমানো আহে, সিও এটা কাৰণ৷ ১০৮ৰো সঁহাৰি নাই, কামৰ পৰা ওভতা শ্ৰমিকজাতীয় মানুহ কেইজনমানৰ সহায়ত মুমূৰ্ষু অৱস্থাত মানুহজনক নিকটৱৰ্তী হাস্পতালখনলৈ নি অৱশেষত চিকিৎসাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল৷
সংগীতক ভালপোৱা, ইমান সংবেদনশীল মানুহবোৰে কিয় অসহায় ৰক্তাক্ত মানুহজনক সঁহাৰি নিদিলে, কিয় অকণমান থমকি নৰ’ল! আচলতে সমাজ ভয়ংকৰভাৱে আত্মকেন্দ্ৰিক আৰু দুৰ্বল হৈ গৈছে৷ নাগৰিকৰ সামাজিক চেতনা জৰ্জৰ আৰু থুনুকা হৈ গৈছে৷ সেয়ে আজি অভিজাত ক্লাবত কক্টেইল পাৰ্টী উদ্যাপন কৰাকেইজন, বিহু কমিটীৰ মানুহকেইজন বা ফেচবুক-ইনষ্টাগ্ৰামৰ দীৰ্ঘ ফ্ৰেণ্ড লিষ্টকে বহুতে সমাজ বুলি ভুল কৰে৷ নিশা ক্লাবত একলগ হোৱা, আপোনাৰ বাৰ্থডে’ বা বিবাহ বাৰ্ষিকীৰ পাৰ্টীত যোগ দিয়াকেইজনে হয়তো আপোনাৰেই বিপদৰ সময়ত মাত এষাৰ নলগাব, ফেচবুকৰ বন্ধুকেইজনে আপোনাৰ মৃত্যুত RIP লিখাৰো সময়ো উলিয়াব নোৱাৰিব৷ সমাজ যেতিয়া কৃত্ৰিম আৰু হীনবল হয়, তেতিয়া ৰাজনীতিও হৈ পৰে দায়িত্বহীন আৰু অসংবেদনশীল৷
বহু বছৰৰ আগৰ কথা৷ কিবা এটা অনুষ্ঠানলৈ গৈ মই দুলীয়াজানত অইলৰ গেষ্ট হাউছত উঠিছোঁগৈ৷ গৈ পোৱাৰ পিছদিনা পুৱা বন্ধু দুই-এজনে দেখা কৰিবলৈ আহিল, তেওঁলোকৰ সৈতে চাহ খাই আড্ডা মাৰি আছিলোঁ৷ তেনেতে গেষ্ট হাউছৰ কৰ্মী এজন আহি ক’লেহি– এমএলএ ছাৰ আহিছে, আপোনাক মাত লগাই যাব খুজিছে৷ মই নিজেই কোঠাৰ পৰা ওলাই আহি চালোঁহি, কোনো গাড়ী অহা নেদেখিলোঁ, বাৰাণ্ডাতো কোনো নাই, পুনৰ কোঠাত সোমাবলৈ লওঁতে মাত শুনিলোঁ– দাদা, মই ৰামেশ্বৰ তেলী, ইয়াৰ এমএলএ৷ দেখিলোঁ, গেষ্ট হাউছৰ ছিৰিৰ তলত বিধায়কজনে নিজৰ চাইকেলখন ষ্টেণ্ড কৰিবলৈ লৈছে৷ একেবাৰে সাধাৰণ কাপোৰ পৰিহিত ক্ষীণাংগ মানুহজন৷ তেলীক মই কোঠালৈ লৈ আহিলোঁ, বহু সময় কথা পাতিলোঁ৷ সৰল-সহজ মানুহজনক ভালো লাগি গ’ল৷
তাৰ পাছত বহু সময় পাৰ হৈ গৈছে৷ লুইতৰ বুকুৱেদি বহু পানী বৈ গ’ল৷ বিধায়কৰ পৰা তেলী কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী হৈছেগৈ৷ মাজে মাজে মোৰ কাৰ্যালয়লৈও আহিছে৷ ভালেই সম্পৰ্ক৷ কিন্তু কেইদিনমানৰ আগেয়ে যেতিয়া উজনিলৈ যোৱাৰ পথত মন্ত্ৰীজনৰ কনভয়ে পথচাৰী এজনক খুন্দিয়াই অকণো নোৰোৱাকৈ গুচি গ’ল, তেতিয়া মোৰ বেয়া লাগিল৷ তেওঁৰ পৰা মই এইখিনি আশা কৰা নাছিলোঁ৷ চাইকেলখনৰ পৰা দীঘলীয়া এছক’ৰ্ট পাইলটৰ কনভয়লৈ উন্নীত হ’ব পাৰে, কিন্তু মানুহ নিজে ইমান সলনি হ’ব নোৱাৰে নিশ্চয়৷ সেয়ে কিয় মন্ত্ৰী-বিধায়কৰ কনভয়ে মানুহক খুন্দিয়াই থমকি নৰ’ব, সামান্য মানৱীয়তাও নেদেখুৱাব সেই কথাক লৈ মই একাধিক বাতৰি কৰিলোঁ, ছ’চিয়েল মিডিয়াতো সৰৱ হ’লোঁ৷ এইটো ব্যক্তিগত সম্পৰ্কৰ কথা নহয়, ক’ৰবাত কোনো সময়ত কোনোবাই মাত মাতিব লাগিব৷
নব্বৈৰ দশকৰ প্ৰথমভাগত অসমত সামাজিক দায়বদ্ধতাক লৈ এক আগ্ৰাসী বিতৰ্ক হৈছিল৷ এচাম উগ্ৰ বাঁওপন্থীয়ে আনকি ভবেন্দ্ৰ নাথ শইকীয়া, সৌৰভ কুমাৰ চলিহা আদি লেখকৰ সামাজিক দায়বদ্ধতা নাই বুলি ঘোষণা কৰিছিল৷ পৰিস্থিতি এনে পৰ্যায় পাইছিলগৈ যে ‘কালান্তৰৰ কথকতা’ বুলি অসমীয়া গল্প সংকলন এখনে এই যুক্তিতেই ভবেন্দ্ৰ নাথ শইকীয়া আৰু সৌৰভ কুমাৰ চলিহা আদিৰ গল্প বৰ্জন কৰিছিল৷
গতিকে মই সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ কথাটোক লৈ এদিন মই ড॰ ভবেন্দ্ৰ নাথ শইকীয়াৰ সাক্ষাৎকাৰ এটা লওঁতে সুধিয়েই পেলালোঁ৷ তেখেতেও স্বভাৱসিদ্ধ ভংগীৰে উত্তৰ দিলে– চোৱা মনোজ, মই যদি এখন সমাজত থাকোঁ আৰু ফাঁকুৱাৰ দিনা এটা বগা চোলা পিন্ধি ৰাস্তালৈ ওলাই যাওঁ, তেন্তে মোৰ চোলাটোত অ’ৰ-ত’ৰ ৰং লাগিবই৷ কিন্তু মই যদি হাত জোকাৰি কৈ ফুৰোঁ যে মোক ফাঁকুগুড়ি নাসানিবা, মোৰ চোলাত ৰং নলগাবা, তেতিয়া কথাটো বেলেগ হ’ব৷
কথাখিনি এটা দিশৰ পৰা সঁচা৷ স্বাভাৱিকভাৱে আজি হয়তো সাহিত্যই সমাজত প্ৰভাৱ পেলাব নোৱাৰে, সমাজেহে সাহিত্যক প্ৰভাৱান্বিত কৰে৷
আমি আছিলোঁ নগাঁও চহৰৰ বাসিন্দা৷ তেতিয়া দেউতা নগাঁও কলেজৰ অধ্যাপক৷ পুলিচ ৰিজাৰ্ভৰ মাজেৰে স্কুললৈ যাওঁতে কেতিয়াবা দেখোঁ বাটৰ কাষৰ সুন্দৰ আৰচিচি ঘৰটোত নেতা-পালিনেতা, পুলিচ-চন্তৰীৰ ভিৰ৷ তাৰ মানে দেৱকান্ত বৰুৱা দিল্লীৰ পৰা নগাঁৱৰ ঘৰলৈ আহিছে৷ দেৱকান্ত বৰুৱা– নিজে স্বনামধন্য কবি, সাহিত্যিক নৱকান্ত বৰুৱাৰ ভ্ৰাতৃ আৰু সেই সময়ত ভাৰতৰ প্ৰভাৱশালী কংগ্ৰেছ নেতা [ৰাষ্ট্ৰীয় সভাপতিও হৈছিলগৈ] আৰু কেন্দ্ৰীয় পেট্ৰ’লিয়ামমন্ত্ৰী৷ কেতিয়াবা ৰাস্তাৰ পৰা জুমি চাই দেখোঁ, বাৰাণ্ডাত আৰামী চকীত বহি পাইপ হুঁপি হুঁপি দেৱকান্ত বৰুৱাই বাতৰিকাকতত চকু ফুৰাইছে৷ কি অভিজাত, কি শক্তিশালী ব্যক্তিত্ব! অথচ এই একেজন মানুহেই ‘আলী-কুলী থকালৈকে অসমত কংগ্ৰেছ থাকিব’ বা ‘ইন্দিৰাই ইণ্ডিয়া, ইণ্ডিয়াই ইন্দিৰা’ধৰণৰ অসংবেদনশীল, পল্লৱগ্ৰাহী কথা উচ্ছাৰণ কৰিছিল৷ তেওঁ ‘সাগৰ দেখিছা’ৰ কবি, তেওঁৰ পৰা ইমান চাতুকাৰিতা আশা কৰা নাছিলোঁ!
বহু বছৰৰ পাছত, তেতিয়া দেৱকান্ত বৰুৱাই জীৱনৰ শেষ সময়খিনি দিল্লীৰ লোডী ৰোডৰ ঘৰটোত কটাইছে, মই জনপ্ৰিয় কবিজনক দেখা কৰিবলৈ গ’লোঁ৷ প্ৰায় জনশূন্য এটা ঘৰ, কেইবাবাৰো কলিং বেল টিপাৰ পাছত লগুৱা এজনে দুৱাৰ খুলি দিলে৷ ঘৰটোৰ সৰ্বত্ৰ আনকি পিছবাৰাণ্ডাতো বিশাল বিশাল আকাৰৰ আলমাৰী, তাত ঠাকে ঠাকে কিতাপ– বেছিভাগেই ইছলামিক লিটাৰেচাৰ, ইউৰোপীয় সাহিত্যৰ সংগ্ৰহ৷ দেৱকান্ত বৰুৱা ওলাই আহিল, ক্লান্ত-নিঃসংগ, কিছু দুৰ্বল, মুখৰ সেই দাম্ভিক ভংগী আৰু নাই৷ মই মোৰ চিনাকি দিলোঁ৷ তেওঁ ভালদৰেই মোক আপ্যায়ন কৰিলে, চাহ খুৱালে, নগাঁৱৰ দুই-এটা কথা সুধিলে, আনকি এটা সময়ত নিজেই তেওঁৰ বিশাল গ্ৰন্থসম্ভাৰ দেখুৱাবলৈ ল’লে৷ সাহস পাই ময়ো সুধি উঠিলোঁ– আপুনি অতীত জীৱনৰ কোনো ভুলৰ বাবে আজি অনুতপ্ত নেকি?
দেৱকান্ত বৰুৱাই অলপ থমকি ৰৈ চেঙেলীয়া অনভিজ্ঞ ল’ৰাটোৰ মুখলৈ স্থিৰ দৃষ্টিৰে চালে, মোৰ পিলাই চমকি গ’ল– এই উদ্ধতালি তেওঁ সহ্য কৰিবনে? লাহে লাহে স্বগতোক্তিৰ দৰে গম্ভীৰভাৱে কবি দেৱকান্তই কৈ উঠিল– ন’, আই এম ভেৰী প্ৰাউড অৱ মাই পাষ্ট! তেওঁৰ কোনো অনুতাপ নাছিল৷ কেইমাহমানৰ পাছত দেৱকান্ত বৰুৱা নীৰৱে চিৰদিনৰ বাবে আঁতৰি যায়৷
এসময়ৰ দোৰ্দণ্ড প্ৰতাপী নেতা, স্বনামধন্য কবি দেৱকান্ত বৰুৱাৰ মৃত্যুত দেশৰ কথা বাদেই, অসমতো বিশেষ কোনো বিষাদ বা শূন্যতাৰ ঢৌ নুঠিল৷
তথাপি ইতিহাসত দেৱকান্ত বৰুৱা, হেম বৰুৱা আৰু দীনেশ গোস্বামীয়েই আজিপৰ্যন্ত দিল্লীৰ দৰবাৰত অসমৰ প্ৰভাৱশালী প্ৰতিনিধি৷ ইয়াৰ পাছত কেন্দ্ৰত অসমৰ পৰা যিমানবোৰ মন্ত্ৰী হৈছে তেওঁলোকৰ প্ৰায়বোৰেই গুৰুত্বহীন আৰু অনুল্লেখ্য৷ মাথোঁ আলংকাৰিকভাৱে বা সংস্থাপনৰ বাবেই তেওঁলোকক মন্ত্ৰিত্ব দিয়া হোৱা নাছিল, তেওঁলোকৰ টেবুললৈ ফাইলেই পঠিওৱা হোৱা নাছিল৷
মুহিৰাম শইকীয়া আছিল মানৱ সম্পদৰ কেন্দ্ৰীয় ৰাজ্যিক মন্ত্ৰী৷ নগাঁও কলেজত দেউতাৰ সতীৰ্থ আছিল শইকীয়া ছাৰ৷ আমি দিল্লীলৈ গ’লেই খবৰ দিওঁ, ছাৰে মাতি পঠিয়ায় লগে লগে৷ প্ৰায়েই গৈ দেখোঁ বিৰাট কোঠাত মন্ত্ৰী বহি আছে, আমোলা-বিষয়াৰ বেষ্টনী পাৰ হৈ সুদৃশ্য ছোফাত বহি আমি চাহ খাওঁ৷ আমাক তেওঁ খুব মৰম কৰিছিল, তদুপৰি এসময়ৰ গড়গাঁও কলেজৰ এজন সাধাৰণ শিক্ষক আজি দেশৰ শিক্ষা বিভাগৰ মন্ত্ৰী, এই কথাটোৱেও তেওঁক গৰ্বিত কৰি ৰাখিছিল৷ কিন্তু দিল্লীত ছাৰৰ দুই-এটা বদ-অভ্যাসো নুশুনাকৈ থকা নাছিলোঁ৷ স্বচক্ষে আমি দেখিছিলোঁ, ছাৰৰ টেবুললৈ ফাইল নাহে, তেওঁ মাথোঁ ইখন-সিখন গুৰুত্বহীন মিটিঙত ব্যস্ত, কেতিয়াবা হয়তো আমাক বহিবলৈ দি কেন্দ্ৰীয় বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকসকলৰ প্ৰতিনিধি দল এটাৰ সৈতে দীঘলীয়া আড্ডা দিছে৷
– প্ৰফুল্লই [মুখ্যমন্ত্ৰী প্ৰফুল্ল মহন্ত] দিল্লীখন মোক চমজাই দিয়াৰ দৰে কৰিছে বুজিছা৷ ছাৰে গৰ্বেৰে আমাক কয়, দিল্লীৰ চব কাম ময়েই চাই দিব লাগে৷ এদিন আমি থকা অৱস্থাতে ছাৰৰ অনা-অসমীয়া প্ৰাইভেট ছেক্ৰেটেৰীজনে ওচৰলৈ আহি ক’লে– ছাৰ, চিএমৰ অফিচৰ পৰা আপোনাৰ বাবে ফেক্স আহিছে!ছাৰে আমাৰ পিনে চাই গৰ্বেৰে কৈ উঠিল– সেয়া, কৈছিলোঁ নহয়, প্ৰফুল্লই কিবা কাগজ পঠিয়ালেই৷ তাৰ পাছত পিএছজনক হিন্দীতে নিৰ্দেশ দিলে, লৈ আহা৷
আমি টেবুলৰ সন্মুখত বহি আছোঁ, পিএছজনে সম্ভৱতঃ অসমীয়া একেবাৰে নাজানে৷ দিছপুৰৰ পৰা ছাৰলৈ মুখ্যমন্ত্ৰীয়ে ‘সাপ্তাহিক অগ্ৰদূত’খন ফেক্স কৰি পঠিয়াইছে৷ হাতত লৈয়েই মুহিৰাম শইকীয়া ছাৰৰ মুখ ক’লা পৰি গ’ল৷ আমি অযথা কৌতূহলী জাৰ্নেলিষ্ট, ছাৰে বাতৰিকাকতখন লুকোৱাৰ পূৰ্বেই জুমি চাই দেখোঁ, প্ৰথম পৃষ্ঠাতে হেডলাইন– কাৰ্যালয়ত সুৰাপান কৰি সময় কটায় অসমৰ কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰীয়ে! ছাৰৰ মুড অফ হৈ গ’ল, কথা বেগতিক দেখি সিদিনালৈ আমি উঠি আহিলোঁ৷
সুৰাৰ কথা ওলাওঁতেই এটা কাহিনী মনত পৰিছে৷ এবাৰ হিথ্ৰো এয়াৰপ’ৰ্টত লাউঞ্জত বহু সময় অপেক্ষা কৰিবলগীয়া হৈছিল, এয়াৰ ইণ্ডিয়াৰ বিমান যথাৰীতি বিলম্ব আছিল৷ লাউঞ্জৰ একেখন ছোফাত বহি থকা এজন প্ৰৌঢ় ইউৰোপীয় লোকৰ সৈতে দুই-এটা কথা পাতিলোঁ, ভাৰতলৈ প্ৰথমবাৰ ওলাইছে নেকি? কোন দেশৰ? ইত্যাদি৷
ব্ৰিটিছ ভদ্ৰলোকজনে ক’লে যে তেওঁ প্ৰায়েই ভাৰতলৈ যায় ব্যৱসায় সংক্ৰান্তীয় কামৰ বাবে৷ যেতিয়া তেওঁ নিজৰ নামটো ক’লে, মোৰ স্বতঃস্ফুৰ্তভাৱেই হাঁহি ওলাই গ’ল৷ তেওঁৰ নাম পিটাৰ স্কট! মই ক’লোঁ, ক্ষমা কৰিব, আপোনাৰ নামটো ভাৰতত খুবেই জনপ্ৰিয়, কাৰণ এই একে নামৰে এবিধ হুইস্কীও আমাৰ দেশত খুব প্ৰচলিত৷
মানুহজনে বিচলিত নহৈ হাঁহিলে, জানো! তেওঁ ক’লে, সেই সুৰা কোম্পানীটো মোৰ দেউতাৰ৷ দেউতাই মোৰ নামেৰেই সেই হুইস্কী ব্ৰেণ্ডৰ নাম ৰাখিছিল, পিটাৰ স্কট৷
এইদৰে মই জীৱন্ত পিটাৰ স্কটক লগ পোৱাৰ গৌৰৱো কৰিব পাৰোঁ৷ যাত্ৰাকালত স্কটে মোক পৃথিৱীৰ সুৰাৰ বহু ইতিহাস শুনালে৷ তেওঁৰ পৰাই জানিব পাৰিলোঁ ভাৰতত উৎপাদিত ‘অ’ল্ড মংক’ ৰাম বিশ্বৰ প্ৰায় ৫০খন দেশত জনপ্ৰিয়৷ কিন্তু এই ‘অ’ল্ড মংক’ৰ প্ৰকৃত উৎপাদনকাৰী জেনেৰেল ডায়াৰৰ বংশধৰ, যি জালিয়ানৱালাবাগৰ নৃশংস হত্যাকাণ্ড ঘটাইছিল৷ স্বাধীনতাৰ পাছত প্ৰধানমন্ত্ৰী নেহৰুৱে ‘অ’ল্ড মংক’ ব্ৰিটিছ উৎপাদনকাৰীৰ পৰা ভাৰতীয় ব্যৱসায়ী নৰেন্দ্ৰ নাথ মোহনলৈ হস্তান্তৰত সহায় কৰি দিয়ে৷ আজিও এসময়ৰ ডায়াৰ ব্ৰুৱেৰিজৰ ‘অ’ল্ড মংক’ ভাৰতীয় সেনাবাহিনীত অতি জনপ্ৰিয় সুৰা৷
কেন্দ্ৰত অসমৰ প্ৰতিনিধিৰ কথা ওলাওঁতে ক’ৰবাৰ পৰা ক’ৰবালৈ আহিলোঁ৷ তথাপি ক’বৰ মন গৈছে সঞ্জয় সিঙৰ কথা৷ যেতিয়া উত্তৰ প্ৰদেশৰ সঞ্জয় সিঙক অসমৰ ৰাজ্যসভাৰ প্ৰাৰ্থী ঘোষণা কৰা হ’ল, আমি স্তম্ভিত হৈ গৈছিলোঁ৷ কোন এই কংগ্ৰেছ নেতা সঞ্জয় সিং? কাৰণ এসময়ত আমি ‘ক্ৰাইম ষ্ট’ৰী’ৰ দৰে সেই কাহিনী পঢ়িছিলোঁ– কিদৰে ভাৰতৰ বেডমিণ্টন তাৰকা অৰ্জুন বঁটাপ্ৰাপ্ত চৈয়দ মোদীৰ হত্যাত পোনপটীয়াকৈ সঞ্জয় সিঙৰ নাম জড়িত হৈছিল৷ চৈয়দৰ পত্নী নেচনেল বেডমিণ্টন চেম্পিয়ন অমিতা মোদীৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈছিল সঞ্জয় সিং৷ এদিন চৈয়দ মোদীক লক্ষ্ণৌ ষ্টেডিয়ামৰ সমীপত গুলীয়াই হত্যা কৰা হ’ল আৰু তাৰ কিছুদিনৰ পাছতেই অমিতা মোদীক সঞ্জয় সিঙে বিয়া কৰিলে৷
সেই সঞ্জয় সিং অসমৰ পৰা কংগ্ৰেছৰ ৰাজ্যসভাৰ সাংসদ? গান্ধী পৰিয়ালৰ আমেথিৰ গড় ৰক্ষাৰ বাবেই এই সিদ্ধান্ত? ৰাজ্যসভাৰ ভোটৰ সময়তে গুৱাহাটীত সঞ্জয় সিঙক লগ পোৱাৰ সৌভাগ্য হৈছিল, সম্ভৱতঃ বৰঝাৰ বিমানবন্দৰত ভুবনেশ্বৰ কলিতাই মোক চিনাকি কৰাই দিছিল৷ মোক এটা নিৰস নমস্কাৰ দি ফোনত ব্যস্ত হৈ থাকিল সদ্যনিৰ্বাচিত সাংসদজন৷ খুব বেপৰোৱা, উদ্ধতধৰণৰ সঞ্জয় সিং, নাজানো কিদৰে তৰুণ গগৈৰ দৰে মানুহে তেওঁৰ প্ৰাৰ্থিত্বক মানি লৈছিল– স্বাভাৱিকভাৱে ৰাজ্যসভা নিৰ্বাচনৰ পাছত আৰু সঞ্জয় সিং এবাৰো অসমমুখী নহ’ল৷ আমি বাৰে বাৰে এই লৈ তৰুণ গগৈক প্ৰশ্ন কৰিছিলোঁ, তেওঁ বিৰক্তিৰে প্ৰসংগটো এৰাই চলিছিল৷
পাছলৈ পত্নী অমিতাসহ সঞ্জয় সিঙে কংগ্ৰেছ এৰি বিজেপিত যোগ দিয়ে৷ চৈয়দ মোদী হত্যা গোচৰ সম্ভৱতঃ এতিয়াও ঢিমিক-ঢামাককৈ চলি আছে৷ ভাৰতত ৰাজনীতি নদীৰ দৰে, সকলোকে লৈ বয়৷
কেতিয়াবা ডাঙৰ ডাঙৰ হেডলাইনৰ ভিৰত, চাঞ্চল্যকৰ বহু খবৰৰ ভিৰত প্ৰায়েই হেৰাই যায় বহু সৰু-সুৰা বাতৰি৷ সেইবোৰ বাতৰি প্ৰকাশ নহ’লেও কাৰো একো ক’বলগীয়া নহয়৷ টিআৰপিবিহীন বহু বাতৰি সংবাদপত্ৰৰ ভিতৰপৃষ্ঠাত অৱহেলিত হৈ পৰি থাকে, বা নিউজ চেনেলত প্ৰাইম টাইম-বৰ্জিত হৈ ৰয়৷
কেইবছৰমান পূৰ্বে ধুবুৰী জিলাৰ এখন প্ৰত্যন্ত গাঁৱৰ এটা ভিডিঅ’ ভাইৰেল হৈ গৈছিল৷ ভিতৰুৱা গাঁওখনৰ এখন এম ই স্কুলত পুৱাৰ প্ৰাৰ্থনাত কণ কণ শিশুহঁতে ‘অ’ মোৰ আপোনাৰ দেশ’ গাইছে– সুৰ ভুল, শব্দ ভুল৷ তাকে লৈ ছ’চিয়েল মিডিয়াত হাঁহি-তামাচাৰ অন্ত নাই৷ বহুতে আনকি জাতীয় সংগীত অৱমাননাৰ অভিযোগো আনিলে৷ সংবাদ মাধ্যমতো বাতৰিটো মস্কৰাৰ দৰে প্ৰকাশ হ’ল৷ মই সেই সময়ত এটা নিউজ চেনেলৰ দায়িত্বত আছিলোঁ৷ আমি বহু কষ্টেৰে ঠিকনা উলিয়াই সতীৰ্থ সাংবাদিক এজনক কেমেৰাপাৰ্ছন, বাদ্যযন্ত্ৰীসহ গাঁওখনলৈ পঠিয়ালোঁ৷ এগৰাকী জনপ্ৰিয় সংগীতশিল্পীকো লগত নিয়া হ’ল৷
খুব দুৰ্গম ঠাইত স্কুলখন৷ কৰ্দমাক্ত পথত গাড়ী এৰি আমাৰ টীমটো স্থানীয় লোকৰ সহায়ত মটৰচাইকেলত উঠিহে গন্তব্যস্থান পালেগৈ৷ স্কুলৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, আনকি শিক্ষকেও দলটোক দেখি ভয় খাই গ’ল, ইতিমধ্যে জাতীয় সংগীতক বিকৃত কৰা বুলি চলা চৰ্চা তেওঁলোকৰ কাণতো পৰিছিল৷ আমাৰ দলটোৱে অভয় দি তেওঁলোকক জাতীয় সংগীত শিকাবলৈ ল’লে৷ দুই-তিনিটা দিন তেওঁলোকে গাঁওখনতে অতিবাহিত কৰিলে৷
এটা সময়ত খুব সুন্দৰকৈ ‘অ’ মোৰ আপোনাৰ দেশ’ গাই উঠিল ল’ৰা-ছোৱালীহঁতে৷ সেই দৃশ্য, সেই গীত, সেই যাত্ৰা আমি এটা এঘণ্টীয়া অনুষ্ঠান কৰি টেলিভিছনত দেখুৱালোঁ৷ এই অভীষ্টপূৰণত স্কুলখনৰ শিক্ষক-শিক্ষাৰ্থীয়েই নহয়, আমিও আৱেগিক হৈ পৰিছিলোঁ৷
পিছে এইবোৰ অনুষ্ঠানৰ টিআৰপি নাহে, দৰ্শকেও বেছি চৰ্চা নকৰে, যিমান বেছি হৈ-হুলস্থূল কৰিছিল স্কুলখনৰ কণমানিহঁতে জাতীয় সংগীত ভুল-ভালকৈ গাঁওতে৷ অসূৰ্যস্নাত দুৰ্গম স্কুলখনৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীহঁতৰ ভুল বাৰু শুদ্ধ কৰাত বেছি অসুবিধা নহ’ল, কিন্তু সিদিনা দেখিলোঁ মাজুলীত আমাৰ মন্ত্ৰী-পাৰিষদেই সৰ্বনশীয়া সুৰত জাতীয় সংগীত গাইছে৷ সুৰ-শব্দ সকলো ভুল৷ সিদিনা ডিব্ৰুগড়ৰ মানকটাৰ মঞ্চতো দেখিলোঁ স্বয়ং সাংস্কৃতিকমন্ত্ৰীৰ উপস্থিতিত বিকৃতভাৱে জাতীয় সংগীত পৰিৱেশন কৰিছে৷ নেতা-পালিনেতাৰ এই কিম্ভূত কাণ্ডক লৈ সাংস্কৃতিকমন্ত্ৰীয়ে ক্ষমা খোজাও শুনা গ’ল৷ তেওঁলোকক শুধৰাব কোনে?
এইখিনিতে এটা কথা মনত পৰিছে৷ ২০১৯ চনৰ তামিলনাডুৰ ত্ৰিচি চহৰৰ সমীপৰ ঘটনা৷ গোটেই দেশ উদ্বিগ্ন হৈ আছিল কণমানি এটি শিশুক লৈ৷ এটা ঠেক সৰু গাঁতত পৰি গৈছিল এটি শিশু৷ আশী ঘণ্টাজুৰি চেষ্টা চলিছিল সেই সুজিত উইলছন নামৰ শিশুটিক উদ্ধাৰৰ বাবে৷ এই আশী ঘণ্টাৰ অভিযান প্ৰায়বোৰ ৰাষ্ট্ৰীয় চেনেলে নিৰন্তৰ লাইভ কৰিছিল, টি২০ ক্ৰিকেট মেচৰ দৰে৷ স্বয়ং প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীয়েও উদ্ধাৰ অভিযানৰ সফলতাৰ কাৰণে টুইট কৰিছিল৷ পিছে সকলো প্ৰয়াস ব্যৰ্থ হ’ল৷ চাৰিদিনৰ পাছত শিশুটিৰ নিথৰ দেহ উদ্ধাৰ হোৱাৰ পাছত আৰু একো বাকী নাথাকিল৷ দুৰ্যোগ প্ৰশমন, প্ৰশাসন, পুলিচ আদিৰ লগতে টিভি নিউজ চেনেলবোৰো ঘৰাঘৰি গ’লগৈ৷ পিছে এই ঘটনাস্থলীৰ ২৫০ কিলোমিটাৰ নিলগত তামিলনাডুৰেই তুতিকোৰিন জিলাত সেই সময়তে আন এক ট্ৰেজেডী ঘটিল৷ সুজিতৰ উদ্ধাৰ অভিযানৰ লাইভ টিভিত চাই মগ্ন হৈ আছিল এটা পৰিয়াল৷ তেওঁলোকৰ সন্তান তিনি বছৰীয়া ৰেৱতীয়ে পিছফালৰ পুখুৰীত খেলি থকাৰ কথাও গম পোৱা নাছিল মাক-দেউতাকে৷ তেওঁলোকে সুজিত-পৰ্ব অতি আগ্ৰহেৰে চাই থাকোঁতেই পানীত খেলি খেলি বুৰ গ’ল ৰেৱতী৷ পাছত টিভিৰ সন্মুখৰ পৰা উঠি বিচাৰ-খোঁচাৰ কৰোঁতেহে পুখুৰীটোত পোৱা গ’ল শিশুটিৰ প্ৰাণহীন দেহ৷ এটি শিশুৰ উদ্ধাৰকাৰ্যৰ লাইভ সম্প্ৰচাৰ চোৱাৰ মূল্য নিজৰ শিশুকন্যাৰ বিনিময়ত দিব লগা হ’ল দুৰ্ভগীয়া পৰিয়ালটোৱে৷
সেয়ে টিভি, ছ’চিয়েল মিডিয়া, ম’বাইলত চকু ৰাখক, কিন্তু বাস্তৱতাক পাহৰি নাযাব৷ টিভি, ম’বাইল, কম্পিউটাৰৰ স্ক্ৰীনখনক ইমান ছিৰিয়াছলী নল’ব৷ আচলতে জীৱনৰ বাবে কোনো এক্সক্লুচিভ, ফাষ্টৰ্ ভিজুৱেল বা ব্ৰেকিং নিউজ নাই৷
কণমানি হাইদৰক আপোনাৰ মনত আছেনে? সেই যে দক্ষিণ শালমাৰাৰ স্কুলৰ তৃতীয় শ্ৰেণীৰ ল’ৰাটো৷ সেইবাৰ ভয়ংকৰ বান হৈছিল অঞ্চলটোত৷ দোকোলটকা বানতো স্কুল চৌহদত এবুকু পানীত নামি স্বাধীনতা দিৱসৰ পতাকা উৰুৱাইছিল সি৷ ছ্যেলুট কৰিছিল ত্ৰিৰংগ পতাকাক৷ সেই ছবি দেখি আহ্লাদিত হৈ সকলোৱে বাহ্ বাহ্ দিছিল– এয়াহে দায়বদ্ধতা, এয়াহে দেশপ্ৰেম! তাৰ পাছত এটা বছৰ পাৰ হ’ল৷ এনআৰচি আহিল৷ চূড়ান্ত খচৰাত সেই হাইদৰ আৰু তাৰ পৰিয়ালৰ নাম নাহিল৷ আৰু নাম নহা মানেইতো সি ঘোষিত বিদেশী [declared foreigner]!দেশহীন হৈ গ’ল হাইদৰ৷ এনে পৰিস্থিতিত আপুনি-মই কি কৰিম? আমিতো একেবাৰে বিদ্ৰোহী হৈ যাম– বাদ দিয়াহে এনেকুৱা স্বাধীনতা৷ জহন্নামে যাওক এইখন দেশ৷ এনেইতো নাযাওঁৱেই, আজিৰ পৰা স্বাধীনতা দিৱসৰ নামেই নুশুনো৷
কিন্তু তাৰ পাছতো চতুৰ্থ শ্ৰেণীৰ হাইদৰ স্কুললৈ আহিল৷ পূৰ্বৰ দৰেই পাছৰ বছৰো স্বাধীনতা দিৱসৰ পতাকা উত্তোলনত ভাগ ল’লে৷ মন মৰা, বিমৰ্ষ, গধুৰ মাতেৰে তথাপি গালে, জন গণ মন...৷
হয়তো দেশহীন কণমানি হাইদৰৰ ভৱিষ্যৎ গভীৰ অনি(য়তাত৷ কিন্তু সি শেষ মুহূৰ্তলৈকে চেষ্টা কৰি গৈছে এজন সুনাগৰিক হোৱাৰ৷ ন বছৰীয়া হাইদৰে আমাক যেন নীৰৱে কৈ গ’ল– তুমি নুসুধিবা দেশে তোমাক কি দিব, নিজকে সোধা দেশক তুমি কি দিব পাৰা!