সংগমকালত গীতাৰ শ্লোক! মহাবিতৰ্কত ‘অপেনহাইমাৰ’

‘আমাৰ অসম’ৰ বিশেষ প্ৰতিবেদন, ২৬ জুলাইঃ দ্বিতীয় মহাসমৰৰ প্ৰায় শেষ পৰ্যায়ত, যেতিয়া অক্ষশক্তিৰ মুৰব্বী এডলফ হিটলাৰে আত্মহত্যা কৰিছিল আৰু যুদ্ধৰ আৰম্ভণি কৰা জাৰ্মান সেনাই আত্মসমৰ্পন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল, তেতিয়া আমেৰিকাই বিশ্বৰ প্ৰথমটো পৰমাণু বোমাৰ পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰিছিল নিউ মেক্সিকোৰ জৰ্ণাডা ডেল মুৱেট’ মৰুভূমিত৷ ট্ৰিনিটী আছিল পৰমাণু  বোমা পৰীক্ষা কৰা সেই সূচীৰ ‘ক’ড নেম’৷ গেজেট নামৰ পৃথিৱীৰ প্ৰথমটো পৰমাণু বোমাৰ পৰীক্ষামূলক বিস্ফোৰণ হোৱাৰ লগে লগে সেই বোমাৰ বিনাশ শক্তি উপলব্ধি কৰি বোমাটোৰ জনক জুলিউছ ৰবাৰ্ট অপেনহাইমাৰে উচ্ছাৰণ কৰিছিল শ্ৰীমদ্ভাগৱত গীতাৰ এটা শ্লোক–কালোহস্মি লোকক্ষয়কৃৎপ্ৰৱদ্ধো৷ অৰ্থাৎ মই কাল, যি অৱতাৰেৰে মই বিনাশকাৰীৰ ৰূপ লওঁ৷ আমেৰিকাৰ পৰমাণু বোমা তৈয়াৰ কৰা কাৰ্যসূচী ‘মানহাটান প্ৰজেক্ট’ৰ মুৰব্বী আছিল জে আৰ অপেনহাইমাৰ৷ তেওঁৰ নেতৃত্বতে আমেৰিকাই বিশ্বৰ প্ৰথমটো পৰমাণু বোমা তৈয়াৰ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল৷ অন্যাৰ্থত, জুলিউছ ৰবাৰ্ট অপেনহাইমাৰ আছিল বিশ্বৰ পৰমাণু বোমাৰ জনক৷ ১৯৪৫ চনৰ ১৬ জুলাইত আমেৰিকাৰ ট্ৰিনিটী প্ৰকল্প সম্পন্ন হওঁতে তাৰ শক্তি দেখি বিমোৰত পৰিয়েই অপেনহাইমাৰে উচ্ছাৰণ কৰিছিল গীতাত শ্ৰীকৃষ্ণই অৰ্জুনক উদ্দেশ্যি কোৱা সেই বাণী৷ প্ৰসংগতঃ, কুৰুক্ষেত্ৰ যুদ্ধৰ প্ৰাকমুহূৰ্তত ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই যেতিয়া অৰ্জুনক তেওঁৰ বিশ্বৰূপ প্ৰদৰ্শন কৰিছিল, তেতিয়া অৰ্জুনে শ্ৰীকৃষ্ণক সুধিছিল– প্ৰভু তুমি কোন? তেতিয়া ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণই উচ্ছাৰণ কৰিছিল সেই শ্লোকটো– কালোহস্মি লোকক্ষয়কৃৎপ্ৰৱদ্ধো৷ ইপিনে পৰমাণু বোমাৰ জনক অপেনহাইমাৰে তেতিয়া বুজি উঠিছিল, দ্বিতীয় মহাসমৰ শেষ হৈ আহিলেও আমেৰিকাই সেই পৰমাণু বোমাৰ বিস্ফোৰণ ঘটাবই৷ বিশ্বত নিজৰ শ্ৰেষ্ঠত্ব প্ৰতিপন্ন কৰাৰ বাবেই আমেৰিকাই যুদ্ধ শেষ হোৱাৰ সময়তো এই বিনাশকাৰী পদক্ষেপ ল’বলৈ সাজু হৈছিল৷ ইতিপূৰ্বে ৩০ এপ্ৰিলত এডলফ হিটলাৰে আত্মহত্যা কৰিছিল৷ অৰ্থাৎ যুদ্ধৰ সমাপ্তি ঘটি আহিছিল৷ হিটলাৰৰ মৃত্যুৰ আঢ়ৈ মাহ পাছত পৰীক্ষা সম্পন্ন কৰা পৰমাণু বোমা তেতিয়া কাৰোবাৰ ওপৰত নিক্ষেপ কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা নাছিল৷ অক্ষশক্তিৰ কেৱল জাপানেহে যুদ্ধ চলাই আছিল আৰু যিকোনো সময়তে জাপানেও আত্মসমৰ্পন কৰিবলৈ প্ৰস্তুত হৈছিল৷ তেনে সময়ত এটা পৰমাণু বোমা বিস্ফোৰণ ঘটাই হাজাৰ হাজাৰ নিৰপৰাধী লোকক আমেৰিকাই হত্যা কৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱা দেখিয়েই স্বয়ং সেই বোমাৰ উদ্ভাৱক অপেনহাইমাৰে নিজকে বিনাশকাৰী বুলি ভাবিছিল আৰু তেওঁৰ নেতৃত্বত তৈয়াৰ হোৱা বিশ্বৰ প্ৰথমটো পৰমাণু বোমাৰ পৰীক্ষামূলক বিস্ফোৰণৰ লগে লগে গাই উঠিছিল গীতাৰ সেই শ্লোক–কালোহস্মি লোকক্ষয়কৃৎপ্ৰৱদ্ধো৷  ‘নাও আই এম বিকম ডেথ, দ্য ডেষ্ট্ৰয়াৰ অৱ ৱল্ডৰ্৷’ সেই পৰিস্থিতিত অপেনহাইমাৰৰ সেই গীতাৰ বাণী সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰযোজ্য হৈছিল৷ বাৰ্কলে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সংস্কৃত পণ্ডিত আৰ্থাৰ ৰাইডাৰৰ পৰা টিউচন লৈ কেৱল মূল শ্ৰীমদ্ভাগৱত গীতা পঢ়িবলৈকে সংস্কৃত ভাষা শিকা মাৰ্কিন পদাৰ্থ বিজ্ঞানী অপেনহাইমাৰৰ মুখত তেতিয়া সেই শ্লোকে শোভা পাইছিল৷

কিন্তু সেই ঘটনাৰ ৭৭ বছৰৰ পাছত হলীউডৰ পৰিচালক ক্ৰিষ্টোফাৰ ন’লানে নিৰ্মাণ কৰা ‘অপেনহাইমাৰ’ নামৰ ছবিখনত নায়কে গীতাৰ সেই শ্লোক আওৰাইছে তেওঁৰ প্ৰেমিকাৰ সৈতে সংগমৰত অৱস্থাত৷ হিন্দুৰ পৱিত্ৰ ধৰ্মগ্ৰন্থ, তাকো ভগৱান শ্ৰীকৃষ্ণৰ মুখেৰে ওলোৱা বাণী হলীউডৰ ছবিত নায়ক-নায়িকাৰ সংগমৰত অৱস্থাত নায়কৰ মুখেৰে ব্যৱহাৰ কৰাত ভাৰতৰ জনতা গুজৰি উঠিছে৷ আনকি কেন্দ্ৰীয় মন্ত্ৰী অনুৰাগ ঠাকুৰে এই দৃশ্য অচিৰেই ছবিখনৰ পৰা বাদ দিবলৈ দাবী জনাইছে৷ কিদৰে ভাৰতীয় চেঞ্চৰ বৰ্ডে এই আপত্তিকৰ দৃশ্যসম্বলিত ছবিখন ভাৰতত চলাবলৈ দিলে, সেই প্ৰশ্ন কৰিছে অনুৰাগ ঠাকুৰে৷ ভাৰতৰ ছবিগৃহত ‘অপেনহাইমাৰ’ হাউছফুল হৈ চলিছে আৰু সংগমৰ দৃশ্যৰ বিতৰ্ক প্ৰকাশ হোৱাৰ লগে লগে দৰ্শক দুগুণে বৃদ্ধি পাইছে৷ অৱশ্যে তাৰ সমান্তৰালভাৱে ‘অপেনহাইমাৰ’ ছবিখনৰ পৰা সেই দৃশ্য বাদ দিবলৈ ভাৰতত আপত্তি তীব্ৰ পৰা তীব্ৰতৰ হৈছে৷ হিন্দুত্ববাদী সংগঠন আৰু দেশৰ হিন্দু ধৰ্মাৱলম্বীয়ে এই দৃশ্যৰ বিৰুদ্ধে তীব্ৰ আপত্তি কৰিছে৷ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ তথ্য আয়ুক্ত উদয় মাহুৰকাৰে ছবিৰ প্ৰযোজকলৈ এখন পত্ৰ প্ৰেৰণ কৰি জনাইছে– ‘গীতা আমাৰ বাবে পৱিত্ৰ৷ সেই গীতাৰক অপমান কৰা হৈছে৷ আপোনালোকে কি ভাবি আমাৰ ধৰ্মত আঘাত দিছে? আমাৰ সভ্যতাক অৱমাননা কৰিছে৷ অচিৰেই এই দৃশ্য ছবিখনৰ পৰা প্ৰত্যাহাৰ কৰক৷’

ক্ৰিষ্টোফাৰ ন’লানৰ সেই ছবিখন ‘আমেৰিকান প্ৰমেথিউছঃ দ্য ট্ৰায়া এণ্ড ট্ৰেজেডী অৱ জে ৰবাৰ্ট অপেনহাইমাৰ’ নামৰ কাই বাৰ্ড আৰু জে শ্বেৰউইনে ৰচনা কৰা অপেনহাইমাৰৰ জীৱনীৰ আধাৰত নিৰ্মিত৷ সেই জীৱনীত গীতাৰ উক্ত শ্লোক অপেনহাইমাৰে ট্ৰিনিটী সম্পন্ন হোৱাৰ পাছত আওৰোৱা বুলি উল্লেখ আছে৷ আনহাতে ‘অপেনহাইমাৰ’ ছবিখনত নায়ক ছিলিয়ান মাৰ্ফিয়ে [অপেনহাইমাৰ] শ্লোকটো আওৰাইছে প্ৰেমিকা ফ্লোৰেন্স পাগৰ [জিন টেটলক] সৈতে সংগমৰত অৱস্থাত৷ দৃশ্যটো অৱশ্যেই বিতৰ্কিত আৰু স্বৰূপাৰ্থতে আপত্তিজনক৷ দৃশ্যটোত অপেনহাইমাৰ আৰু টেটলক সংগমৰত অৱস্থাত থাকোতে মাজতে প্ৰেমিকা টেটলকে উঠি গৈ আলমাৰীৰ পৰা এখন কিতাপ উলিয়াই আনে আৰু বিৱসনা অৱস্থাতে কিতাপখন মেলি ধৰে বিছনাত শুই থকা অপেনহাইমাৰৰ সন্মুখত৷ ইয়াৰ পাছত দুয়োকে পুনৰ ঘনিষ্ঠ অৱস্থাত দেখা যায়৷ টেটলকে যিখন কিতাপ অপেনহাইমাৰৰ মুখৰ আগত তুলি ধৰে সেইখন আছিল শ্ৰীমদ্ভাগৱত গীতা৷ টেটলকে জানিব বিচাৰে, কোন ভাষাত লিখা হৈছে কিতাপখন? অপেনহাইমাৰে উত্তৰ দিয়ে সংস্কৃত ভাষাত৷ উত্তেজনাপূৰ্ণ মুহূৰ্তত তেতিয়া টেটলকে এটা বিশেষ পৃষ্ঠা উলিয়াই সোধে কি লিখা আছে তাত? তেতিয়া অপেনহাইমাৰে গাই দিয়ে এতিয়া চৰ্চাৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ পৰা গীতাৰ শ্লোকটো–কালোহস্মি লোকক্ষয়কৃৎপ্ৰৱদ্ধো–ইংৰাজী ভইচ অভাৰত ভাঁহি আহে তাৰ অৰ্থ–নাও আই এম বিকম ডেথ, দ্য ডেষ্ট্ৰয়াৰ অৱ ৱল্ডৰ্৷ ঠিক সেই মুহূৰ্ততে শুই থকা অপেনহাইমাৰৰ ওপৰত বহি পৰে বিৱসনা টেটলক, পুনৰ আৰম্ভ হয় সংগম৷