‘আৰে হেস্ কা টানে পীৰিত কসে...’
গোৱালপৰীয়া লোকগীতৰ সম্ৰাজ্ঞী, লোকগীতৰ ৰূপকুঁৱৰী পদ্মশ্ৰী প্ৰতিমা বৰুৱা পাণ্ডে পঞ্চাছৰ দশকত গৌৰীপুৰ ৰাজপৰিয়ালৰ দুহিতা আছিল৷ সংস্কৃতিৰ সৈতে আভিজাত্যৰ অৱধাৰিত যি সম্পৰ্ক, সেয়া প্ৰতিমা বৰুৱা পাণ্ডেৰ ক্ষেত্ৰতো ব্যতিক্ৰম নহয়৷ সৰুৰে পৰাই ব্যতিক্ৰমী চৰিত্ৰৰ এই অসম-নন্দিনীয়ে লোক-সংগীতৰ প্ৰতি যি আকৃষ্ট হ’ল, পিছলৈ তেওঁৰ প্ৰতিটো গীত, প্ৰতিটো সুৰ, পৰম্পৰাগত ঐতিহ্যৰ শব্দসম্ভাৰ, নৈতিক স্থিতি গোৱালপৰীয়া তথা ৰাজবংশী সংস্কৃতিত একাত্ম হৈ পৰিল৷ সংগীত হৃদয় ভৰি থাকিল৷ সংগীত প্ৰাণ হৈ পৰিল৷ তেওঁৰ সাধনা, চৰ্চা, প্ৰসাৰত প্ৰতিষ্ঠিত হ’ল এই লোক-পৰম্পৰা৷ তেওঁ পশ্চিম অসমৰ লোকসংগীত, লোককৃষ্টিক নিৰ্ভীকভাৱে সৰ্বকালৰ বাবে বিশ্বদৰবাৰত প্ৰতিষ্ঠা কৰি থৈ গ’ল, আপুৰুগীয়া সম্পদ হিচাপে থৈ গ’ল৷ এক নতুন মাত্ৰা দি গ’ল৷ তেওঁৰ এই গীতবোৰ উত্তৰ বংগ, বিহাৰ, ভূটান, নেপাল, বাংলাদেশ আদিত ভাওয়াইয়া গান হিচাপে পৰিচিত যদিও অসম-অসমীয়াৰ বাবে এয়া হৃদয়ৰ গান, প্ৰাণৰ গান৷ যিবোৰ গীতৰ মাজত আছে আমাৰ সুখ-দুখ, আৱেগ-অনুভূতি, আশা-আকাংক্ষা, প্ৰকৃতি, মাটিৰ গোন্ধ , জীৱন-ধাৰণৰ কথা৷
প্ৰতিমা বৰুৱা পাণ্ডে গোৱা লোক-সংগীতসমূহ সাতোটা ভাগত বিভক্ত কৰিব পাৰি– দেহতত্ত্ব, বিৰহ, প্ৰেম, মাহুত, আকাল, কালা আৰু মুছলমান৷ সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ লোকজীৱন নিজৰ নিজৰ অঞ্চলৰ নানা লোকগীত বা গীত-মাতৰ মাজত সোমাই থাকে৷ এই লোকগীতবোৰ লোকজীৱনৰ নিখুঁত দাপোণ– য’ত থাকে সমাজৰ ভাবানুভূতি, চিন্তা-কল্পনা, সুকুমাৰ কলা, ৰুচি, শিল্পজ্ঞান আদি৷ বহুমুখী প্ৰতিভাৰ এই শিল্পীগৰাকীয়ে সেই সময়ৰ ৰক্ষণশীল সমাজৰ প্ৰতিবন্ধকতা নেওচি হৃদয়ৰ পৰা সৰ্বোচ্ছ উজাৰি যি গীত গাই গ’ল বা এতিয়া সংৰক্ষণ হৈ আছে, সেয়া শুনিলে শ্ৰোতাৰ হৃদয়, মন-প্ৰাণ ভৰি উঠে৷ তেওঁ এটি ধাৰা, এটি নতুন মাত্ৰা প্ৰদান কৰিলে এই গীতবোৰক আৰু এই গীতবোৰ গোৱালপৰীয়া লোকগীত বুলি স্বীকৃত হ’ল৷
ৰাজবংশী ভাষাত প্ৰেমক বিষয় হিচাপে লৈ ৰচিত গীতসমূহেই হ’ল প্ৰেমমূলক লোক-সংগীত৷ এই গীতসমূহত প্ৰেমৰ সৰ্বস্ব দিশ নিখুঁতভাৱে পৰিদৃশ্যমান হয়৷ মিলন, বিচ্ছেদে পৰিপূৰ্ণ গীতবোৰৰ অন্তৰ্নিহিত কথাটো হ’ল– সঁচা প্ৰেম৷ দুটি প্ৰেমাস্পদ হৃদয়ৰ জীৱনগাথা৷
‘প্ৰেম জানে না ৰসিক কালাচান/ ও মোৰ ঝুৰিয়া থাকে মন/ কত দিনে বন্ধু সংগে/ হবে দৰিশন বন্ধুৰে/ ও বন্ধু ৰে...৷’
নাৰীয়ে এজন পুৰুষৰ পৰাই নিৰাপত্তা আৰু প্ৰেম দুয়োটাই সঠিকভাৱে বিচাৰে৷ নাপালেই মৰম-স্নেহৰ খেলিমেলি হয়৷ আৰু তেতিয়া প্ৰেম-বিৰহ সহ্যাতীত হৈ পৰে৷ এই বিষয়বস্তুক লৈয়ে ৰচনা হৈছে অসংখ্য লোকগীত৷ যিবোৰ প্ৰতিমা বৰুৱা পাণ্ডেৰ কণ্ঠত প্ৰাণ পাই উঠিছে৷
‘ও বন্ধু কাজল ভোমোৰা ৰে/ কোন দিন আসিবেন বন্ধু/ কয়া যান কয়া যান ৰে/ যদি বন্ধু যাবাৰ চান/ ঘাৰেৰ গামছা থুয়া যান ৰে...৷’
সেইদৰে– ‘কন্যা ছাড়িয়া নাযান ও/ কন্যা বুকে শেল দিয়া/ হাঠিয়া যাইতে কমৰ ঢোলে/ হায়ৰে কাংকিণী গাছেৰ গুৱা৷৷’
প্ৰেমত বিৰহ চিৰসত্য৷ ই কেতিয়াও ৰঙীন হৈ নাথাকে৷ দুখ-বেদনা, সংঘৰ্ষ, কাঁইটেৰে পৰিপূৰ্ণ৷ বিদেশী প্ৰেমিক কিছুদিন ঘৰলৈ যাবলৈ ওলালেও প্ৰেমিকাৰ হৃদয় ভাগে, মন বিষাদগ্ৰস্ত হয়৷ স্মৃতি সযতনে সাঁচি ৰাখি প্ৰেমাষ্পদৰ সংগ সুখ লভে৷ সেয়ে প্ৰেমিকৰ গামোচা, আঙঠি, বাঁহী সযতনে ৰাখি থয়৷
‘ও প্ৰাণ কুকিলা ৰে/ যখন কুকিলা মুই আঙিনা সামটং/ তোৰ কুকিলেৰ আই মুই কান্দে শোনং/ হাতেৰে বাৰুণ মাটিত থুয়া বসিয়া ভাবং/ ও প্ৰাণ কুকিলা ৰে...৷’
প্ৰেম-বিৰহৰ যিবোৰ লোকগীত ৰাজবংশীসকলৰ আছে, সেয়া অতুলনীয়, নিখুঁত৷ প্ৰেমে নামানে জাতি-কুল, উচ্ছ-নীচ, ধনী-দুখীয়া৷ বিবাহিত ব্যক্তিৰ বিবাহোত্তৰ প্ৰেম বেছি ৰোমাঞ্চকৰ৷ ৰাজবংশী লোকগীতত মুক্ত প্ৰেমৰ প্ৰকাশ সততে দেখা যায়৷
‘বন্ধুৰ ৱাৰীতে গাছে ঢোলে,/ আৰে হেস্ কা টানে পীৰিত কসে/ মাঘ মাসেৰ শীতে৷/ যাৰে বন্ধু যা,/ জ্বলেয়া গেইলে মনেৰ আগুন / নিবেয়া গেইলে না৷’
ইয়াত কোনো ঐশ্বৰিক প্ৰেমমূলক গীত নাই৷ বিৰহ-বেদনা, দুখ-শোক, ব্যৰ্থতাপূৰ্ণ গীতেৰেই পৰিপূৰ্ণ৷
‘ও তোমৰা গেইলে কি আসিবেন/ মোৰ মাহুত বন্ধু ৰে?/ খাটা খুটো মাহুতৰে তোৰ/ গালে চাপ দাৰি৷/ সত্য কৰিয়া কন ৰে মাহুত/ কোন দেশেতে বাড়ী ৰে?’
সেইদৰে– ‘ওকি আবোহে/ এহেন বয়সে বিয়া নাহইল মোৰে/ গাভুৰ বয়স মোৰ গত হয়া যায়/ আশা পৰশীৰ বিয়া হয় মাসে মাসে/ মোৰ কোন দুখে বিয়া নাহয় কপালেৰ দোষে...৷’
গোৱালপৰীয়া লোকগীতত ব্যৰ্থ প্ৰেমৰ যাতনা, নোপোৱাৰ বেদনাৰে ভৰি আছে৷ বিৰহৰ এনে বাস্তৱ চিত্ৰ অংকন কৰিব পৰাটো এক কলা৷ আৰু সুৰেৰে প্ৰাণ দিব পৰাটো এক সাধনা৷ লোকসংগীতৰ এই জগতখনত প্ৰতিমা বৰুৱা পাণ্ডে এগৰাকী সফল সাধক৷ যাৰ বাবে এক সুকীয়া স্থানো দখল কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে৷ এইগৰাকী সুৰৰ সাধকে ৰাজবংশীসকলক অত্যন্ত সাৱলীলভাৱে নিজৰ সংস্কৃতি আৰু পৰিচিতিৰে গৌৰৱান্বিত কৰি থৈ গ’ল৷