‘নামঘৰ’ শংকৰী ঐতিহ্যৰ মহত্তম অৱদান

নামঘৰ জনজাতীয় ঐতিহ্যৰ ভেটিত গঢ়ি তোলা শংকৰী ঐতিহ্যৰ মহত্তম অৱদান৷ ‘নামঘৰ, মছজিদ, গিৰ্জা আদিৰ দৰে লালুংসকলৰ ঈশ্বৰ সেৱা-পূজা কৰা ঘৰটোক বৰঘৰ বোলে৷ ...ইয়াত বিগ্ৰহ নাথাকে৷’ [গোপাল দাস– ‘অসমৰ জনজাতি’ পৃঃ ১৪৫]

ড॰ হীৰেন গোহাঁইৰ মতেও ‘ব্যক্তিগত সাধনাতকৈ সমষ্টিগত উপাসনা আৰু আচৰণৰ ওপৰত মহাপুৰুষীয়া ঐতিহ্যই গুৰুত্ব দিছে৷ সমূহীয়া উপাসনাৰ বাবে যি নামঘৰ সি অন্যান্য সামাজিক কামতো ব্যৱহৃত হয়...৷ উল্লেখযোগ্য যে নগাঁও জিলাৰ জনজাতীয় গাঁওবিলাকৰ এনেধৰণৰ সমূহীয়া অনুষ্ঠানৰ বাবে ‘বৰঘৰ’ নামৰ একোটা ঘৰ আজিও আছে৷ সন্দেহ নাই যে ‘নামঘৰ’ৰ আৰ্হিও তেনে জনজাতীয় অনুষ্ঠানেই আছিল৷’ [‘কীৰ্তন পুথিৰ ৰস বিচাৰ’ পৃঃ ৩৬]

মন কৰিবলগীয়া যে পুৰীয়েই আছিল সৰ্বভাৰতীয় ভক্তি আন্দোলনৰ প্ৰতিষ্ঠিত মুখ্যকেন্দ্ৰ৷ মধ্যযুগৰ অসমত ব্ৰাহ্মণ্য হিন্দু ধৰ্মৰ প্ৰসাৰ ঘটিলেও ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ কাৰণে মন্দিৰকেন্দ্ৰিক তেনে কোনো কেন্দ্ৰ গঢ় লৈ উঠা নাছিল৷ যিটোক আশ্ৰয় কৰি শংকৰদেৱে এটা আন্দোলন গঢ়ি তুলিব পাৰে৷ অঞ্চলটোৰ অৱস্থা বুজি জনজাতীয় আচাৰ-বিশ্বাসৰ ভেটিতেই খোপনি ধৰি তেনে এক কেন্দ্ৰ গঢ়ি লৈছিল আৰু সেই কেন্দ্ৰই আছিল নামঘৰ৷ সমূহীয়া উপাসনা কেন্দ্ৰ৷ শংকৰদেৱে জনজাতিপ্ৰধান এই ভূখণ্ডত গাঁৱে গাঁৱে, ঘৰে ঘৰে গঢ়ি তুলিছিল ভক্তি আন্দোলনৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ নামঘৰ৷ নামঘৰকেন্দ্ৰিক ভক্তি আন্দোলনে গোটেই অসমখনকেই যেন তীৰ্থক্ষেত্ৰত পৰিণত কৰিছিল৷ শংকৰে নামঘৰ সাজিছিল সমূহীয়া উপাসনা গৃহ হিচাপে, য’ত তথাকথিত অজাতি আৰু জনজাতীয় লোককে ধৰি হিন্দু চাৰি জাতিৰ লোকে সমানে বহি হৰি কীৰ্তন কৰিব পাৰে৷ 

শংকৰদেৱে নামঘৰ অনুষ্ঠানটি গঢ়ি তুলিছিল প্ৰথমবাৰ ভাৰত ভ্ৰমণৰ পৰা ঘূৰি আহি৷ বিভিন্ন ক্ষেত্ৰ ঘূৰি পুৰীতেই অধিককাল কটাইছিল৷ পুৰীয়েই আছিল চৈতন্যদেৱৰ ভক্তি আন্দোলনৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ৷ পুৰী আছিল ব্ৰাহ্মণ্য হিন্দু সমাজবৃত্তৰ বাহিৰত থকা আদিবাসী শৱৰ গোষ্ঠী অধ্যুষিত অঞ্চল৷ প্ৰয়াত মেদিনী চৌধুৰীয়ে লিখিছে– ‘এই মন্দিৰ[জগন্নাথ]ৰ আৰু এটা বিশেষত্ব হ’ল এই মন্দিৰৰ সেৱকৰ পদত আছে শৱৰ দায়িতাসকল৷ কথিত আছে যযাতি কেশৰীৰ দিনতে পুৰীৰ মন্দিৰত ব্ৰাহ্মণ্যসকলৰ সৈতে একে আসনতে শৱৰ দয়িতাসকলক বহুৱাইছিল৷ এই মন্দিৰত আজিও শৱৰসকলৰ বিশেষ স্থান আছে৷’ [‘সৰ্বভাৰতীয় ভক্তি আন্দোলন আৰু শংকৰদেৱৰ মূল্যায়ন’– গুৱাহাটী ২০০২, পৃঃ ৯২] শংকৰদেৱ আছিল শূদ্ৰ, কিন্তু তেওঁ আছিল ব্ৰাহ্মণ্য হিন্দু ধৰ্মৰ লোক৷ জগন্নাথ-পুৰী দৰ্শনে তেওঁক গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিছিল৷ পুৰী আছিল আদিবাসী শৱৰ জনগোষ্ঠী অধ্যুষিত অঞ্চল আৰু শংকৰদেৱো গৈছিল লালুং কছাৰী অধ্যুষিত এটা অঞ্চলৰ পৰা৷ এই জনগোষ্ঠীয় লোকসকলক অস্পৃশ্য শূদ্ৰ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল৷ ব্ৰাহ্মণ্য হিন্দু ধৰ্মত ব্ৰাহ্মণভিন্ন সকলোকে শূদ্ৰ হিচাপেই গণ্য কৰা হয়৷ এই জনগোষ্ঠীয় লোকসকল ব্ৰাহ্মণ্য হিন্দু ধৰ্মই নহয় অসমৰ সমাজ জীৱনৰ বাহিৰৰ অস্পৃশ্য লোক৷ পুৰীৰ মন্দিৰত ভগৱানৰ প্ৰসাদ আদিবাসী শৱৰ দয়িতাসকলেই ৰান্ধিছিল আৰু তেওঁলোকেই বিতৰণো কৰিছিল৷ সেই প্ৰসাদ সাধু-সন্ত-ব্ৰাহ্মণ-অব্ৰাহ্মণ সকলোৱে একেলগে বহি নিদ্বিৰ্ধাই গ্ৰহণ কৰিছিল৷ ভক্তি ধৰ্মৰ ক্ষেত্ৰত, ধৰ্মাচৰণত জাত-পাতৰ ভেদাভেদক প্ৰশ্ৰয় নিদিয়াৰ ধাৰণাটো শংকৰদেৱে নিঃসন্দেহে পুৰীতেই লাভ কৰিছিল৷ পুৰীত থাকোঁতেই লিখিবলৈ লোৱা ‘কীৰ্ত্তন’ৰ ‘উৰেষা বৰ্ণন’ৰ একবিংশ অধ্যায়ত লিখিছে– 

‘অন্ত্য বৰ্ণে হীন বৰ্ণে যিটো অন্ন ছোৱে৷য তাক ভুঞ্জি সমস্ত পাতকে মুক্ত হোৱে৷৷য ছোৱা গঞ্জা বুলি যিটো অন্ন নখায় মোৰ৷য বিপদে পাৱে তাক কৰো দণ্ড ঘোৰ৷’ [‘কীৰ্ত্তন-ঘোষা আৰু নামঘোষা’- পৃ. ৫৫]

পুৰী জগন্নাথ ক্ষেত্ৰতেই সৰহদিন কটোৱা শংকৰে জগন্নাথ মন্দিৰৰ ভিতৰতে তেওঁ বিচৰা নতুন সমাজখন বিচাৰি পাইছিল৷ বহিঃভ্ৰমণৰ পৰা ঘূৰি আহি পিতৃ কুসুম্বৰৰ সৰিয়হতলীতে ‘নামঘৰ’  স্থাপন কৰিছিল– য’ত তথাকথিত জাতি-অজাতি সকলোৱে সমানে বহি হৰি কীৰ্তন কৰিব পাৰিছিল৷ ‘নামঘৰ’ সমূহীয়া উপাসনা কেন্দ্ৰ হ’লেও সামৰ্থ্য থকাসকলে সৰুকৈ খেৰ-বাঁহেৰে [বৰ্তমান টিনপাতৰ] একোটি নামঘৰ সাজি লৈছিল৷ য’ত পুৱা-গধূলি গৃহস্থ-গৃহিণীয়ে ভগৱান কৃষ্ণৰ ওচৰত ভক্তি নিৱেদন কৰিছিল৷ অতি চমৎকাৰ ভাষাত ড॰ হীৰেন গোহাঁয়ে লিখিছে– ‘মোৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ পুৰণি স্মৃতি, ধুঁৱলি কুঁৱলী অতীতৰ এচুকত চাকি এগছৰ দৰে পোহৰ হৈ থকা স্মৃতি হৈছে গোসাঁইঘৰৰ থাপনাত পুৰণা গামোচা এখনেৰে মেৰাই থোৱা কীৰ্তনখন, মোৰ আয়ে দুখৰ দিনত তাৰে পৰা আওৰাই যোৱা পদবোৰ৷’ [‘অসমীয়া জাতীয় জীৱনত মহাপুৰুষীয়া পৰম্পৰা’– পৃঃ ১৪] সন্দেহ নাই নামঘৰৰ ঘাই শিপাডাল জাত-পাতৰ লগত পৰিচয়হীন জনজাতীয় লোকসকলৰ আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ গৰ্ভত পোট খাই আছিল৷ নামঘৰ এই অনুষ্ঠানটি গঢ়ি তুলি হৰিনামৰ এই সহজ-সৰল ব্যৱস্থাটো কৰা হৈছিল বিশেষভাৱে বৰ্ণ সমাজখনৰ চাৰিবেৰৰ বাহিৰত থকা অন্ত্যজ জনগোষ্ঠীয় লোককো একে আসনতে ঠাই দি জাত-পাতৰ ঊধ্বৰ্ত এখন নতুন উমৈহতীয়া সমাজৰ ভেটি গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্যৰে৷ সন্দেহ নাই জাত-পাতৰ ঊধ্বৰ্ত এক নতুন মানুহ সৃষ্টিৰ সাধনা কৰিছিল শংকৰদেৱে৷ যিখন কীৰ্তন পুথি নামঘৰৰ থাপনাত থৈ পুৱা-গধূলি, তাৰে দুফাকি পদ আওৰাই ঘৰৰ গৃহস্থ-গৃহিণীয়ে ভগৱানক প্ৰাৰ্থনা জনায়, সেই কীৰ্তন পুথিৰ বিষয়ে ড॰ হীৰেন গোহাঁয়ে কোৱা এষাৰ কথা প্ৰণিধানযোগ্য– ‘হিন্দুৰ চাৰি বৰ্ণৰ বাহিৰৰ যিবোৰ জনজাতীয় সম্প্ৰদায়ৰ নাম তেওঁ বাৰে বাৰে উল্লেখ কৰিছে, সেইসকল লোকৰ মাজতো যাতে ভক্তি ধৰ্মৰ প্ৰভাৱ বিয়পি যায় তেওঁ নিশ্চয় তাৰ উপায় চিন্তা কৰিছিল৷ কেৱল ‘কলাৰ বাবে কলা’ৰ সাধনা কৰা শিল্পী হোৱা হ’লে তেওঁ এইপিনে মনোযোগ নি(য় নিদিলেহেঁতেন৷’ [‘কীৰ্তন পুথিৰ ৰস-বিচাৰ’– পৃঃ ৩৬]

সেই উপায় চিন্তা কৰিয়েই নিশ্চয় শংকৰে নামঘৰ অনুষ্ঠানটি গঢ়ি তুলিছিল৷ নতুন মানুহ সৃষ্টিৰ সাধনাত শংকৰদেৱে সিদ্ধি লাভ কৰিব নোৱাৰিলে৷ সমাজ সম্পৰ্কৰ ৰূপান্তৰ অবিহনে নতুন মানুহ তথা সমাজ সৃষ্টি অসম্ভৱ৷ শংকৰদেৱে সমাজ সম্পৰ্কৰ ৰূপান্তৰ সাধিব নোৱাৰিলেও তেওঁ মানৱতাৰ যি আদৰ্শ তুলি ধৰিছিল, তাৰ গুৰুত্বক কোনো কাৰণতে উপেক্ষা কৰিব নোৱাৰি৷ শংকৰদেৱৰ সান্নিধ্যত জনগণে এক নতুন জীৱনৰ সন্ধান পাইছিল৷

জ্যোতিপ্ৰসাদ, বিষ্ণু ৰাভাৰ পাছত শংকৰদেৱক বুজি পোৱা আৰু শংকৰদেৱৰ কৃতি আৰু কৃতিত্ব সম্পৰ্কে বিজ্ঞানসন্মত আৰু বস্তুনিষ্ঠভাৱে সাৱলীল আৰু দ্ব্যৰ্থহীন ভাষাত বিচাৰ কৰা একমাত্ৰ পণ্ডিতজনেই হ’ল– ড॰ হীৰেন গোহাঁই৷ তেওঁৰ আগত আমি কেইবাজনো শংকৰদেৱক পাইছোঁ, তাত উদাৰ মানৱতাবাদী সংস্কৃতিৰ গুৰু অসমীয়া নৱজাগৰণৰ পথিকৃৎ শংকৰদেৱজন অনুপস্থিত৷

শংকৰদেৱে গঢ়ি তোলা ভক্তি আন্দোলন আছিল মূলতঃ সাংস্কৃতিক উজ্জীৱনৰ আন্দোলন৷ সেয়ে হয়তো জ্যোতিপ্ৰসাদে শংকৰদেৱক আমাৰ ‘সংস্কৃতিৰ গুৰু’ আখ্যা দিছিল৷ ভক্তি আন্দোলনৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ আছিল ‘নামঘৰ’৷ মনত ৰখা ভাল যে শংকৰদেৱ যেতিয়া প্ৰথমবাৰ জগন্নাথ পুৰীলৈ গৈছিল, তেতিয়া তেওঁ পুৰীক্ষেত্ৰত প্ৰতিষ্ঠিত ধৰ্মগুৰু চৈতন্যদেৱক লগ পাইছিল৷ শংকৰদেৱে ভক্তি আন্দোলনটো গঢ়ি তুলিবলৈ তেনে কোনো প্ৰতিষ্ঠিত আশ্ৰয় কেন্দ্ৰ পোৱা নাছিল৷ নামঘৰেই আছিল ভক্তি আন্দোলনৰ প্ৰধান প্ৰাণকেন্দ্ৰ৷ সমূহীয়াভাৱে হৰিনাম কীৰ্তনৰ কাৰণে নামঘৰ এই অনুষ্ঠানটো গঢ়ি তুলিলেও নিজ নিজ গাঁৱত নামঘৰ সাজিবলৈ শংকৰে ভকতসকলক আহ্বান জনাইছিল৷ গাঁৱে গাঁৱে সমূহীয়াভাৱে নামঘৰ নিৰ্মাণ কৰি ল’লেও প্ৰায় প্ৰতিঘৰতে একোটি নামঘৰ আছিল৷ সামৰ্থ্য থকাসকলে খেৰ-বাঁহেৰে একোটি সৰুকৈ নামঘৰ সাজি লৈছিল৷ যিসকলৰ সামৰ্থ্য নাই তেওঁলোকে বৰঘৰৰ [পাকঘৰ অথবা ৰান্ধনি ঘৰ] এটা চুকত বঁটা নাইবা এখন সৰু শৰাইত গামোচাৰে মেৰিয়াই কীৰ্তন নাইবা দশমখন থৈ তাকে থাপনা হিচাপে লৈ তাতেই পুৱা-গধূলি সেৱা জনাইছিল৷ দুখৰ দিনত তাৰে পৰা দুফাকি পদ আওৰাইছিল৷ থাপনা ৰখা ঠাইডোখৰেই তেওঁলোকৰ কাৰণে নামঘৰ আছিল৷ সমাজ সংস্কাৰকে মূল লক্ষ্য হিচাপে লৈ গীত-পদ, নৃত্য-নাট-ভাওনা, চিত্ৰপট আদিৰে বৰদোৱাৰ নামঘৰতে আৰম্ভ কৰা ভক্তি আন্দোলনটো, পণ্ডিত মহেন্দ্ৰ কন্দলিৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সাধু-সন্তৰ লগতে চাৰিওফালৰ হিন্দু বৰ্ণ সমাজখনৰ বাহিৰৰ অস্পৃশ্য বিভিন্ন জনগোষ্ঠী লালুং কছাৰী, খাচি আদিৰ সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণেৰে উজ্জীৱিত হৈ এক সাংস্কৃতিক উজ্জীৱনৰ আন্দোলনৰ ৰূপ পৰিগ্ৰহ কৰিছিল আৰু তাৰ জৰিয়তে এক নৱজাগৰণৰ সূচনা হৈছিল৷

ইউৰোপীয় ৰেনেছাঁৰ সমসাময়িক কালত ষোড়শ শতিকাত অসমতো সাহিত্য কলাকৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত সীমিতভাৱে হ’লেও এক বৃহৎ আৰু ব্যাপক আলোড়নৰ সৃষ্টি হৈছিল৷ প্ৰাচীন সাহিত্য-সংস্কৃতিৰ পুনৰুজ্জীৱনৰ পথতেই যেনেকৈ ইউৰোপীয় ৰেনেছাঁৰ আৱিৰ্ভাৱ হৈছিল প্ৰায় তেনেধৰণেই ষোড়শ শতিকাত নামঘৰক কেন্দ্ৰ কৰি শংকৰদেৱে প্ৰাচীন সাহিত্য-সংস্কৃতিৰ পুনৰুজ্জীৱনেৰে এক ভক্তি আন্দোলন গঢ়ি তুলিছিল৷ ধ্ৰুপদী উৎসসমূহৰ পৰা সৃষ্ট জ্ঞানেৰে উদ্ভাসিত ভক্তি আন্দোলনটো এক সাংস্কৃতিক উজ্জীৱনৰ ৰূপ লাভ কৰিছিল৷ ইউৰোপীয় ৰেনেছাঁৰ লগত তুলনীয় নহ’লেও কলা-কৃষ্টি, সাহিত্য ক্ষেত্ৰত সীমিতভাৱে হ’লেও এই ভূখণ্ডৰ সৰ্বস্তৰৰ মানুহৰ মাজত এক ব্যাপক আলোড়ন সৃষ্টি কৰিছিল৷ শংকৰদেৱক কেন্দ্ৰ কৰি আসাম নামৰ এই ভূখণ্ডত নামঘৰক প্ৰধান কেন্দ্ৰ হিচাপে লৈ যি এক আন্দোলনে মূৰ দাঙি উঠিছিল, তাৰ আধ্যাত্মিক তাৎপৰ্য লৈয়ে ব্যস্ত থকাৰ ফলত সামাজিক দিশটো উপেক্ষিত হৈ ৰৈ গৈছিল৷ ফলত শংকৰদেৱক আমি অৱতাৰী পুৰুষ আৰু নামঘৰক ধৰ্মীয় অনুষ্ঠান হিচাপে ভাবিবলৈ ল’লোঁ৷ সমাজনায়ক হিচাপে শংকৰৰ মূল্যায়ন কৰাৰ পৰা বিৰত থাকিলোঁ৷ ভক্তি আন্দোলনটোৰ মূল্যায়ন কৰিবলৈ হ’লেও সমাজ নায়ক হিচাপে শংকৰদেৱৰ মূল্যায়ন অপৰিহাৰ্য৷ ড॰ হীৰেন গোহাঁয়েই প্ৰথম সমাজ নায়ক হিচাপে শংকৰদেৱৰ মূল্যায়ন কৰিছিল৷ শংকৰে ধৰ্মসংস্কাৰ কৰিবলৈ যাওঁতে অগ্ৰাধিকাৰ লাভ কৰিছিল সামাজিক সংস্কাৰেহে৷ সমাজ সংস্কাৰৰ দিশটোক অগ্ৰাধিকাৰ দি গঢ়ি তোলা ভক্তি আন্দোলনটোৱে কলা-কৃষ্টি সাহিত্যৰ ফালৰ পৰা এক সাংস্কৃতিক আন্দোলনৰ ৰূপ লৈ যি এক নৱজাগৰণৰ সূচনা কৰিছিল তাৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ আছিল নামঘৰ৷ এই নামঘৰ এটা নহয় শ শ হাজাৰ হাজাৰ৷ সেয়ে এই নামঘৰ ধৰ্মীয় হৈও সামাজিক-সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠান৷ অসমীয়া জাতিও এই নামঘৰকেন্দ্ৰিক নৱজাগৰণেই সন্তান৷ এই নামঘৰ আমাৰ সমাজ ব্যৱস্থাৰ প্ৰধান অংগ৷ নামঘৰবোৰত অকল নাম-প্ৰসংগই নহয়, ৰাজহুৱা সভা-সমিতি অনুষ্ঠিত হৈছিল আৰু ৰাইজমেল বহুৱাই স্থানীয় বিচাৰপৰ্যন্ত অনুষ্ঠিত হৈছিল৷ নাট-ভাওনা আদিও নামঘৰতে অনুষ্ঠিত হৈছিল৷ এই নামঘৰতে শংকৰদেৱে ভক্তসকলক শৰণ দিছিল৷ নিজৰ ওচৰত নহয় ভগৱানৰ চৰণত৷ তাৰ মাজেদি তেওঁ ভক্তসকলক এক নতুন জীৱনৰ সন্ধান দিছিল৷

ড॰ হীৰেন গোহাঁয়ে সঠিকভাৱেই লিখিছে– ‘তেওঁ [শংকৰদেৱ] নিজে ঈশ্বৰ হ’ব খোজা নাছিল, বৰং প্ৰতিটো নিপীড়িত নিমাখিত মানুহৰ অন্তৰত শুই থকা ঈশ্বৰক জগাই দিব খুজিছিল৷ সেয়ে আজিৰ অসমীয়া আজীৱন আমৰণ শংকৰদেৱৰ ওচৰত ধৰুৱা৷ ... শংকৰদেৱে আমাক শিক্ষা দিছিল যাতে সকলো এখন উন্নত সমাজৰ সমান মৰ্যাদাবিশিষ্ট নাগৰিক হ’ব পাৰে৷’ [‘শংকৰদেৱৰ ভাবধাৰা আৰু বৰ্তমান যুগ’- ‘সন্ধিক্ষণ’, গুৱাহাটী ১৯৯৭, পৃঃ ১০৮, ১১১]

এই নামঘৰক অসমৰ ৰাইজে ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানতকৈ সামাজিক সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠান হিচাপেহে বেছিকৈ গ্ৰহণ কৰিছিল৷ নিজৰ ঘৰখনতকৈ নামঘৰ বেছি আপোন আছিল৷ সত্ৰৰ নামঘৰৰ কথা সুকীয়া৷ সত্ৰৰ জন্ম শংকৰদেৱৰ মৃত্যুৰ পাছত৷ সত্ৰ ব্ৰাহ্মণ্য ঐতিহ্যৰ অৱদান আৰু নামঘৰ শংকৰী আৰু জনজাতীয় ঐতিহ্যৰ অৱদান৷ নিজৰ প্ৰয়োজনত ৰাইজে নিজেই সাজি লোৱা নামঘৰ গৰাকীবিহীন সকলোৰে উমৈহতীয়া গণতান্ত্ৰিক– জাতি-বৰ্ণ নিৰ্বিশেষে সকলোৱে ইয়াত সমমৰ্যাদা, সম অধিকাৰ লৈ হৰিনাম কীৰ্তন কৰিব পাৰে, গীত-পদ গাব পাৰে, নাট-ভাওনাত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে৷ জাত-পাতৰ ভেদাভেদ পাহৰি সকলো এক হৈ পৰে৷ ই জনজাতীয় ঐতিহ্যৰ অৱদান৷ সেই ঐতিহ্য হ’ল– ঐক্য-সংহতিৰ আৰু সমন্বয়-সম্প্ৰীতিৰ৷ শংকৰদেৱৰ মৃত্যুৰ পাছত জন্ম হোৱা ব্ৰাহ্মণ্য ঐতিহ্যৰ অৱদান সত্ৰ হ’ল আমোলাতান্ত্ৰিক, ইয়াৰ এজন  অধিপতি থাকে, কোৱা হয় অধিকাৰ সত্ৰাধিকাৰ৷ তেওঁৰ তলত কিছুসংখ্যক সত্ৰীয়া বিষয়া থাকে৷ সত্ৰাধিকাৰৰ নিৰ্দেশমৰ্মে সত্ৰৰ বিধি-ব্যৱস্থাসমূহ কাৰ্যকৰী কৰে৷ নিত্য নাম-প্ৰসংগৰ যাৱতীয় কামখিনিও এই বিষয়াসকলেই কৰে৷ সত্ৰাধিকাৰ আৰু বিষয়াসকলেই কতৃৰ্ত্বশীল ব্যক্তি৷ অতএব সত্ৰ আমোলাতান্ত্ৰিক৷ শংকৰদেৱে নিজ হাতে গঢ়ি তোলা নামঘৰ অনুষ্ঠানটোৰ শিপাডাল আছিল জনজাতীয় আচাৰ-অনুষ্ঠানৰ মাজত৷ ব্ৰাহ্মণ দামোদৰদেৱে জন্ম দিয়া সত্ৰৰ শিপা ব্ৰাহ্মণ্যবাদৰ ভেটিত পোট খাই আছিল৷ এই ব্ৰাহ্মণ্যবাদ কি এই সম্পৰ্কে ড॰ হীৰেন গোহাঁইৰ অধ্যয়ন আৰু অনুসন্ধানে কৈছে– ‘ব্ৰাহ্মণ্যবাদ হৈছে পুৰোহিত আৰু শাস্ত্ৰকাৰসকলৰ দ্বাৰা প্ৰৱৰ্তিত কেতবোৰ বিশ্বাস আৰু আচাৰ অনুষ্ঠান৷ এই ব্ৰাহ্মণ্যবাদৰ অন্যতম স্তম্ভ হৈছে জাতিভেদ আৰু ব্ৰাহ্মণৰ প্ৰতিপত্তি৷... ব্ৰাহ্মণ্যবাদ এনে এক ব্যৱস্থা য’ত ব্ৰাহ্মণৰ নেতৃত্বত সমাজ কেতবোৰ বংশানুক্ৰমিক খলপা বা জাতিত বিভক্ত হৈ পৰে৷ প্ৰত্যেকৰে বংশানুক্ৰমিক কৰ্ম আৰু মৰ্যাদা লৰচৰ হোৱাৰ উপায় নাই৷’ [‘অসমীয়া জাতীয় জীৱনত মহাপুৰুষীয়া পৰম্পৰা’ ‘২য় খণ্ড, পৃঃ ২৩-২৪] শংকৰদেৱে ‘ব্ৰাহ্মণ্যবাদৰ এক মৌলিক সংস্কাৰ হিচাপে’ যি গতিময় নামধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰিছিল, তাৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ আছিল ৰজাঘৰৰ পৰা নিৰাপদ দূৰত প্ৰজাঘৰৰ চোতালত গঢ়ি তোলা ‘নামঘৰ’৷ ‘নামঘৰ’ৰ মজিয়াত গীত, পদ, নাট-ভাওনাৰে আৰম্ভ কৰা ভক্তি আন্দোলনটোৱে সাংস্কৃতিক উজ্জীৱনৰ আন্দোলনৰ ৰূপ লাভ কৰিছিল৷ কুলীন ব্ৰাহ্মণৰ পৰা আৰম্ভ কৰি নিম্নবৰ্ণ আৰু অভিশপ্ত অহিন্দু জনজাতীয় বিপুলসংখ্যক লোকৰ অংশগ্ৰহণেৰে উজ্জীৱিত সাংস্কৃতিক উজ্জীৱনৰ আন্দোলনৰ ৰূপ লাভ কৰা ভক্তি আন্দোলনে এই ভূখণ্ডত এক নৱজাগৰণৰ সূচনা কৰিছিল৷ ৰাইজে নিজৰ প্ৰয়োজনতে সাজি লোৱা হিয়াৰ আমঠু বাপতি সাহোন আদৰ-সন্মানৰ সম্পদ আৰু নৱজাগৰণৰ প্ৰাণকেন্দ্ৰ ‘নামঘৰ’ক ৰাইজে নিজেই জীয়াই ৰাখিব, তাৰ কাৰণে ৰাজঅনুগ্ৰহৰ প্ৰয়োজন নাই৷ মনত ৰখা ভাল যে শংকৰে গুৰুগিৰী কৰা নাছিল, তেওঁ আপমৰ জনসাধাৰণৰ সামাজিক-সাংস্কৃতিক জীৱনৰ উত্তৰণৰ নেতৃত্ব দিছিল৷ যিসকলে শংকৰদেৱক গুৰুৰ আসনত বহুৱাই অৱতাৰী পুৰুষ বুলি ভক্তগণৰ পৰা বহুত ওপৰত থাপিব খোজে, তেওঁলোকে বুজিও নুবুজে যে শংকৰদেৱ আছিল আপামৰ জনসাধাৰণৰ নিচেই ওচৰৰ মানুহ আৰু শংকৰে লালন-পালন কৰা আদৰ্শ আছিল সেই ‘মানুহৰ বাবে আৰু মানুহৰ আধাৰত’৷