ক’ভিডকাল এটা জৰুৰীকালীন অৱস্থা আছিল৷ অতিমাৰীত য’তে ত’তে ডেকা-বুঢ়াৰ চিতা জ্বলিছিল৷ পত্নী স্বামীহীনা হৈছিল৷ স্বামী পত্নীহাৰা হৈছিল৷ কণ কণ ল’ৰা ছোৱালী পিতৃ-মাতৃহীনা হৈছিল৷ একে দিনাই লাখ লাখ মানুহ ৰোগত আক্ৰান্ত হৈছিল৷ হাজাৰ হাজাৰ ৰোগীৰ অকালতে মৃত্যু হৈছিল৷ চাৰিউফালে হাহাকাৰ লাগিছিল৷ অক্সিজেন চিলিণ্ডাৰৰ ক’লাবজাৰ চলিছিল৷ আই চি ইউবোৰত ৰোগীৰ বাবে ঠাই নোহোৱা হৈছিল৷ কিছুমান জৰুৰীকালীন অৱস্থাত গভীৰ বিপদ প্ৰতিৰোধ কৰিবলৈ যাওঁতে কিছুমান নিয়ম আওকাণ কৰি বৃহত্তৰ স্বাৰ্থত জৰুৰীকালীন পদক্ষেপ লব লগা হয়৷ গতিকে এই অতিমাৰীক ৰোধ কৰিবলৈ খৰতকীয়াকৈ প্ৰতিৰোধী ব্যৱস্থা উলিওৱাটো জৰুৰী আছিল৷ নহ’লে আৰু এবছৰ দুবছৰ ক’ভিড চলি থকা হ’লে আৰু কিমানক যে হেৰুৱালোহেঁতেন বা আমি নিজেও বা আজি এই কথাবোৰ লিখিবলৈ থাকিলোহেঁতেন নে নাই সন্দেহ৷ খৰতকীয়াকৈ ভেকচিন উলিয়াবলৈ যাওঁতে ভেকচিন প্ৰস্তুতকৰণৰ দুই এক ধাপ বগাই যোৱা হৈছিল৷ সঁচা কথা৷ তদুপৰি সকলোবোৰ বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া আগতীয়াকৈ গম পাবও নোৱাৰি৷ 

ক’ভিড ভেকচিনৰ পৰা বহুত পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া হ’ব পাৰে বুলি মানুহে প্ৰথমতে ভয় খাইছিল৷ সেইবাবে ২০২১ চনৰ জানুৱাৰীত ভেকচিন দিবলৈ আৰম্ভ কৰোঁতে স্বাস্থ্যকৰ্মীসকলক প্ৰথমতে দিয়া হৈছিল৷  তাৰ পিছত কোটি কোটি মানুহে ভেকচিন লৈছিল আৰু অতিমাৰীৰ প্ৰাৱল্যও লাহে লাহে কমিছিল৷ ২০২১ চনৰ মাৰ্চ মাহত মোৰ এজন সুস্বাস্থ্যৰ, চিগাৰেট নোখোৱা, মদ নোখোৱা, সদায় ব্যায়াম কৰা সম্বন্ধীয় ভণী জোঁৱাইক ক’ভিডত হেৰুৱাইছিলো৷ ভেকচিন লবলৈ পোৱাহেঁতেন হয়তো তেওঁৰ এই অকাল মৃত্যু নহলহেঁতেন৷ সম্বন্ধীয় ভনীজনীয়ে আজিও নিজকে দুৰ্কপলীয়া বুলি ভাবে, কাৰণ তেওঁৰ বিশ্বাস যে ভেকচিন লোৱা হলে তেওঁৰ স্বামী আজি জীয়াই থাকিলেহেঁতেন৷ এনেকুৱা কিমান অকাল মৃত্যুক যে ভেকচিনে প্ৰতিৰোধ কৰিলে তাৰ সীমা নাই৷  

মানুহৰ এটা প্ৰকৃতি হ’ল যে বিপদৰ সময়ত চিন্তা একধৰণৰ হয় আৰু বিপদ আঁতৰি যোৱাৰ পিছত চিন্তা বিপৰীত হয়৷ ক’ভিড শেষ হোৱাৰ পিছত মানুহে ক’ভিডৰ বিভীষিকা পাহৰিলে৷ এতিয়া সকলো ক্ষেত্ৰতে ক’ভিড ভেকচিনৰ গাত দোষ দিয়ে যেন ক’ভিড মহামাৰী অহাই নাছিল, ৰাতিক দিন কৰি চিকিৎসক নাৰ্চে ক’ভিড ৰোগীৰ যত্ন লোৱাই নাছিল, যেন সেইবোৰ মানুহ ক’ভিডত হেৰোৱা নাছিল,  কোনোবা ভুতেহে মাৰিছিল৷  

সকলো দৰৱেৰে কিছুমান বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া থাকে৷ হাৰ্ট এটেকত দিয়া দৰবৰো থাকে৷ কিন্তু সেই বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াবোৰ হাজাৰজনৰ মাজত এজনৰ হয়৷ কিন্তু সেইবোৰ হ’ব বুলি ভাবি দৰব নল’লে হাজাৰ জনৰ ভিতৰত মাত্ৰ এজন সেই পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ পৰা ৰক্ষা পৰিব কিন্ত ৯৯৯ জনৰ হাৰ্ট এটেকৰ পৰা নিবৃত্তি নহ’ব৷ গতিকে জৰুৰীকালীন প্ৰাণসংহাৰী ৰোগৰ সময়ত বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ কথা ভাবি ল’বলগীয়া দৰৱ বা প্ৰতিৰোধী ব্যৱস্থা নল’লে হাজাৰজনৰ ক্ষতি হয়৷ পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া সাধাৰণতে লগে লগে বা ছসপ্তাহৰ ভিতৰত হয়৷  ভাগৰ অনুভৱ কৰাটো অৱশ্যে এবছৰ দুবছৰলৈকে থাকিব পাৰে৷ প্ৰতিকাৰৰ ক্ষেত্ৰত পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ যি বিশেষ বিভাগৰ ৰোগৰ অন্তৰ্ভুক্ত সেই বিভাগৰ বিশেষজ্ঞ চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ ল’ব লাগে৷ তেতিয়াই লোৱা ভেকচিনৰ পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া ইমান পলমকৈ হ’ব নোৱাৰে৷ ক’ভিডৰ ফলত ক’ভিড হোৱা ব্যক্তিগৰাকীৰ শৰীৰৰ যি ক্ষতি হৈছিল, সেই ক্ষতি এতিয়াও থাকিব পাৰে আৰু তেওঁ ভৱিষ্যতেও তাৰ ফল ভুগি থাকিব পাৰে৷ কিন্তু ভেকচিনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া এতিয়ালৈকে ভেকচিন গ্ৰহণ কৰাৰ শৰীৰত থাকিব নোৱাৰে৷ অন্ততঃ স্বাস্থ্য বিজ্ঞানে তেনে কথা নকয়৷

ক’ভিড ভেকচিন আমি প্ৰথম বেট্‌চতে লোৱা৷ ভেকচিন লোৱাৰ আগতে মোৰো অলপ চিন্তা হৈছিল৷ কাৰণ ভেকচিন খৰতকীয়াকৈ যুদ্ধকালীন তৎপৰতাৰে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল৷ আমেৰিকা-ইউৰোপত জনসাধাৰণক দিয়া এম আৰ এন এ (mRNA vaccine) ভেকচিনটোৰ লগত অৱশ্যে মই বৰ স্বাচ্ছন্দ্যবোধ কৰা নাছিলোঁ৷ কিন্তু তাৰ সলনি আমাৰ দেশত এডিনো-ভাইৰাচ-ভেক্টৰ ভিত্তিক ক’ভিশ্বিল্ড ভেক্‌চিন দিব বুলি শুনি তাৰ বিষয়ে পঢ়ি শুনি ভেকচিন লোৱাত আপত্তি থকাৰ থল নেদেখিলো৷  সেই ভেকচিনৰো সকলো দৰৱৰ থকাৰ দৰে এখন দীঘল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ তালিকা নিশ্চয় আছিল৷ কিন্তু সেই অতিমাৰীৰ মাজত বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ তালিকা গন্তি কৰি থকাৰ কোনো কথা নাছিল৷ কাৰণ চকুৰ আগতে সুস্থ সৱল ৰোগীক ক’ভিড নিউমোনিয়াত ঢুকোৱা দেখিছিলো৷  

কালিৰ পৰা এটা বাতৰি প্ৰচাৰ হৈছে যে ক’ভিশ্বিল্ডৰ প্ৰস্তুত কৰ্তা সকলে থ্ৰম্ব’টিক থ্ৰম্ব’চাইট’পেনিক পাৰপিউৰা নামৰ এটা বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া ক’ভিশ্বিল্ড ভেকচিনৰ পৰা হ’ব পাৰে বুলি স্বীকাৰ কৰিছে৷  কথাটো অলপ ৰূপ সলাই মানুহৰ মুখে মুখে পৰি ক’ভিড ভেকচিনৰ পৰা হাৰ্ট এটেক হৈছে বা হ’ব পাৰে লগতে অমুক হৈছে তমুক হৈছে বুলি সদায় মানুহৰ মুখে মুখে চলি থকা কথা এটাৰ প্ৰচাৰ এটা এতিয়া জোৰদাৰ হৈছে৷  থ্ৰম্বটিক থ্ৰম্ব’চাইট’পেনিক পাৰপিউৰা এক নিযুত ক’ভিশ্বিল্ড ভেকচিন লোৱা মানুহৰ ভিতৰত এজনৰ হয়তো হৈছে৷ মোৰেই সহপাঠী এজনৰ পুত্ৰৰ হৈছিল৷ এতিয়া ভাল হ’ল৷ এই ৰোগ হলে তাৰ চিকিৎসাও আছে৷  আচলতে বহত দৰৱৰ বহুত পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া আগতে গম পোৱা যায়৷ বহুত আগতে গম পোৱা নাযায়৷ পিছত গম পোৱা যায়৷ পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ গুৰত্ব বেমাৰৰ গুৰত্বতকৈ বেছি হলে সেই দৰৱৰ ব্যৱহাৰ বন্ধ কৰা হয়৷  মই ভাবো যে প্ৰাণসংহাৰী ক’ভিড অতিমাৰীৰ সময়ত এক নিযুত জনৰ ভিতৰত অন্তত এক লাখ জনক ক’ভিড ৰোগ আৰু জটিলতাৰ পৰা বচোৱা কভিশ্বিল্ডক সেই নিযুত জনৰ ভিতৰত এজনৰ থ্ৰম্বটিক থ্ৰম্ব’চাইট’পেনিক পাৰপিউৰা হোৱাৰ বাবে পশ্চাদৱলোকনভাৱে (retrospectively) ক’ভিড শেষ হোৱাৰ পাছত আজি ২০২৪ চনত জগৰীয়া কৰাটো অবাঞ্ছিত৷  কি পৰিস্থিতিত কেনেকুৱা সময়ত কেনেকৈ জৰুৰীকালীন ভাৱে ক’ভিশ্বিল্ড দিয়াৰ বাবে লাখ লাখ লোক ৰক্ষা পৰিছিল সেই কথা চিন্তা নকৰি এটা অতি বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ বাবে (যিটো পাশ্বৰ্ক্ৰিয়াৰ চিকিৎসাও আছে) ভেকচিনবিধক জগৰীয়া কৰাটো সেইসময়ত অক্লান্ত শ্ৰমেৰে ভেকচিন প্ৰস্তুত কৰি উলিওৱা বিজ্ঞানী সকলৰ প্ৰতি অন্যায় কৰা হৈছে৷ আমেৰিকাৰ এটা সমীক্ষাত টেক্সাছ ৰাজ্যত কভিডৰ ভেকচিন নোলোৱাখিনিৰ মাজত ক’ভিড আক্ৰান্ত হৈ মৃত্যুবৰণ কৰাৰ হাৰ ক’ভিড ভেকচিন লোৱাখিনিতকৈ বহুগুণ বেছি পোৱা গৈছিল৷ এনে বৈজ্ঞানিক অধ্যয়ন বিশ্বৰ বহু আন দিশতো হৈছিল৷ ক’ভিড ভেকচিন সেই সময়ত আহি নোপোৱা হলে ভাৰতবৰ্ষতো ক’ভিডত যে মৃত্যুৰ হাৰ আৰু বহুত বেছি হলহেতেন সি ধুৰূপ৷ পেৰিকাৰ্ডাইটছ, মায়’কাৰডাইটিছ, আথ্ৰৰাইটিছ আৰু লগতে ট্ৰেঞ্চভাৰ্চ মায়েলাইটিছ– এইবোৰ ক’ভিড ভেকচিনৰ কিছুমান অতি বিৰল পাশ্বৰ্ক্ৰিয়া৷ দুই নিযুত ভেকচিন লোৱা মানুহৰ ভিতৰত এজন বা দুজনৰ এনেকুৱা হব পাৰে৷ কিন্তু ‘ভেকচিন লোৱাৰ পিছৰেপৰা মোৰ শৰীৰটো অপুৰণীয়ভাৱে ঘূণীয়া হৈ গ’ল’ বুলি মানুহে কোৱা বা মনতে ভবা কথাবোৰৰ কোনো বৈজ্ঞানিক ভিত্তি নাই৷ ৰাইজে অনাহক ভয় খাব নেলাগে৷

(লেখক অসম মেডিকেল কলেজৰ কাৰ্ডিঅ’লজী বিভাগৰ মুৰব্বী অধ্যাপক, ফোনঃ ৯৪৩৫০-০৪৭৩৫)